TAKRIF TAJWID

Bahasa : Mengelokkan sesuatu

Istilah : Mengeluarkan setiap huruf daripada makhrajnya, serta memberikan
haknya dan yang dihakkan kepadanya ( hak mendatang).

HUKUM MEMPELAJARI ILMU TAJWID
Mempelajarinya adalah fardhu kifayah. Beramal dengannya adalah fardhu ain atas
setiap pembaca Al-Quran Muslim dan Muslimah.

MATLAMAT MEMPELAJARI ILMU TAJWID
Memelihara lidah daripada tersalah dalam membaca Kalam Allah.

MAKHRAJ HURUF
Takrif Makhraj :
Bahasa : Tempat keluar.
Istilah : Tempat keluar huruf.
Bilangan makhraj huruf ialah tujuh belas mengikut pendapat yang rojih. Ia dibahagikan
secara ringkas kepada lima bahagian seperti berikut :
1. Al-Jauf () : Rongga iaitu tempat kosong yang terdapat di antara
mulut dan halqum. Daripada tempat tersebut keluarnya tiga huruf mad, iaitu
: alif mati ( )
wau mati yang sebelumnya baris depan ( )
ya mati yang sebelumnya baris bawah
( ).


2. Al-Halq () : Kerongkong iaitu keluar dari makhraj ini enam huruf iaitu :

Makhraj ini dibahagikan pula kepada tiga bahagian.
dan di hujung rongga (ke arah pangkal dada).
dan di tengah tekak.
dan di pangkal rongga selepas daripada mulut.

3. Al-Lisan ( ) : Lidah
Daripada makhraj ini keluar lapan belas huruf. Iaitu ;

Makhraj ini terbahagi kepada 10 makhraj kecil iaitu :
Makhraj huruf ialah di pangkal lidah bersama naik ke lelangit atas.
Makhraj huruf ialah pangkal lidah bersama naik ke lelangit atas di bawah sedikit
daripada makhraj .
Makhraj huruf ialah di tengah lidah bertentangan dengan langit-langit.
Makhraj huruf ialah salah satu daripada tepi lidah bertentang dengan gigi
geraham atas di sebelah kiri atau kanan.
Makhraj huruf ialah di antara dua tepi lidah selepas daripada makhraj
sehingga penghabisan hujung lidah bertentangan dengan gusi gigi atas .
Makhraj huruf ialah hujung lidah bertentangan dengan gusi dua gigi kapak
sebelah atas di bawah makhraj sedikit.
Makhraj huruf ialah di hujung lidah serta sedikit belakang lidah bertentang
dengan gusi gigi hadapan (gigi kapak).
Makhraj huruf ialah belakang hujung lidah bertentangan dengan
pangkal dua gigi kapak.
Makhraj huruf ialah di hujung lidah bersama hujung gigi bawah
bertentangan dengan dua gigi kapak.
Makhraj huruf ialah hujung lidah bersama hujung gigi atas (dikeluarkan
lidah antara dua gigi).

4. As-Syafatan ( ) Dua bibir
Terdapat dua tempat keluar daripada makhraj ini. Daripada kedua-duanya pula
keluar 4 huruf seperti berikut :
Perut bibir bawah bersama hujung gigi atas. Keluar darinya huruf
Dua bibir yang keluar bersekali. Daripada kedua-dua bibir tersebut keluar huruf
dan yang hidup.

5. Al-Khaisyum () : Pangkal hidung iaitu keluar daripadanya huruf-huruf
dengung iaitu nun mati atau tanwin dan mim ketika didengungkan.

CARA MENGENALI KEDUDUKAN MAKHRAJ HURUF



SIFAT HURUF

Ulama berselisih pendapat tentang jumlah bilangan sifat huruf, namun biasanya
pendapat yang digunakan ialah pendapat Ibnu Jazari, iaitu terdapat 17 sifat huruf
semuanya.
Sifat huruf terbahagi kepada dua iaitu sifat Lazimah () dan
sifat Aridhah; () iaitu sifat yang tidak mempunyai lawan.

Sifat Lazimah () ialah sifat yang mempunyai lawan. Sifat Lazimah
menunjukkan ciri kekal yang pasti ada pada setiap pengucapan huruf dalam semua
keadaan sama ada dalam keadaan berbaris mahupun mati. Terdapat 10 sifat yang tergolong
dalam kategori ini dan disenaraikan mengikut pasangan masing-masing iaitu :
Al-Hamsu (

) lawannya Al-Jahru (

)
Asy-Syiddah (

) lawannya Ar-Rakhawah (

)
Al-Isti'la' (

) lawannya Al-Istifal (

)
Al-Itbaq () lawannya Al-Infitah (

)
Al-Izhlaq (

) lawannya Al-Ishmat . (

)

Sifat Lazimah () :

1. Al-Hams (

) menurut bahasa adalah suara yang disembunyikan atau disamarkan.

Cara pengucapannya ialah dengan mengeluarkan nafas ketika melafazkan huruf.
Terdapat 10 huruf yang bersifat Hams, iaitu : &

2. Al-Jahru )( menurut bahasa ertinya jelas, terang dan nyata. Cara pengucapannya
ialah dengan jelas, terang dan tertahannya nafas ketika melafazkan huruf.
Huruf-hurufnya terdiri daripada 18 huruf, iaitu :
& .

Al-Hamsu (

) lawan-nya Al-Jahru (

). Al-Hams mengeluarkan nafas bersama

pengucapan huruf sebaliknya Al-Jahr menahan nafas ketika pengucapan huruf-
hurufnya.
3. Asy-Syiddah (

) menurut bahasa ialah kuat. Cara pengucapan hurufnya dengan

menahan suara sejenak di tempat makhraj, kemudian melepaskannya secara tiba-tiba
bersama udara. Terdapat 8 huruf yang bersifat syiddah iaitu , .
Antara Asy-Syiddah dan Ar-Rakhawah terdapat At-Tawassut (

).

4. At-Tawas menurut bahasa ertinya sedang. Cara pengucapan hurufnya dengan
pertengahan suara. Terdapat 5 huruf yang bersifat At-Tawas-suth, iaitu :

5. Ar-Rakhawah (

) menurut bahasa adalah lemah. Cara pengucapannya ialah

dengan mengeluarkan suara ketika melafazkan huruf tanpa ada hambatan. Ia terdiri
daripada 15 huruf (selain huruf Syiddah dan At-Tawassuth/Mutawassith) iaitu : ,
.
Asy-Syiddah (

) lawannya adalah Ar-Rakhawah (

) iaitu Asy-Syiddah berlaku

dengan menahan suara sebelum pengucapan huruf, sebaliknya Ar-Rakhawah dengan
mengeluarkan suara ketika melafazkan huruf tanpa ada hambatan.

6. Al-Isti'la'(

) menurut bahasa ertinya mengangkatiaitu cara pengucapan huruf

dengan terangkatnya sebagian besar lidah ke langit-langit. Hurufnya ada 7, iaitu :
&
7. Al-Istifal (

) menurut bahasa artinya menurun. Cara pengucapan huruf disertai

dengan menurunkan sebahagian besar lidah ke dasar permukaan mulut. Ia terdiri
daripada 21 huruf (selain huruf-huruf Isti'la'). Al-Isti'la' () lawannya Al-Istifal
(

) menunjukkan bahawa Al-Isti'la' itu terangkatnya sebagian besar lidah ke langit-

langit sebaliknya Al-Istifal menurunkan sebahagian besar lidah ke dasar permukaan
mulut.

8. Al-Itbaq ( ( menurut bahasa ertinya menutup. Cara pengucapan
hurufnya dengan lingkaran sekeliling lidah menutup ke arah langit-langit lidah.
Hurufnya ada 4, iaitu :

9. Al-Infitah (

), menurut bahasa ialah membuka. Cara pengucapan hurufnya,

dengan merenggangkan lidah dari langit-langit. Hurufnya ada 24 (semua huruf hijaiyah
selain Shad, Dhad, Tha dan Zha. Al-Itbaq (

) lawannya Al-Infitah (

). Al-
Itbaq berlaku dengan lingkaran sekeliling lidah menutup ke arah langit, sebaliknya Al-
Infitah membuka dan meregangkan lidah dari langit-langit. Al-Izhlaq (

)
lawannya Al-Ishmat

01. Al-Izhlaq (

), menurut bahasa Idzlaq ertinya bagian lancip lidah. Cara pengucapan

huruf dengan ringan dan cepat karena makhrajnya di ujung lidah dan sebagian lagi
keluar dari dua bibir. Ia melibatkan 6 huruf iaitu : . Al-Izhlaq lawannya Al-
Ishmat (

) Al-Ishmat (

) iaitu menurut bahasa bermaksud tertahan. Cara

pengucapan hurufnya agak berat dan tidak dapat dilafazkan dengan cepat karena
makhrajnya jauh dari hujung lidah. Hurufnya ada 22 (selain huruf Idzlaq). Al-Izhlaq
berlaku dengan pengucapan huruf dengan ringan dan cepat, sebaliknya Al-Ishmat
pengucapan hurufnya agak berat dan tidak dapat dilafazkan dengan cepat kerana
makhrajnya jauh dari hujung lidah."

Sifat Aridhah ()

Sifat Aridhah adalah sifat yang tidak mempunyai lawan. Ciri-cirinya yang
berubah-ubah bagi suatu huruf, seperti Tarqiq (tipis), Tafkhim (tebal), Ghunnah
(dengung), Idgham (meleburkan huruf) atau Ikhfa' (menyamarkan huruf), panjang atau
pendek dan seumpamanya.
Sifat Aridhah meliputi 7 sifat huruf antaranya Safir () iaitu suara dari hujung
mulut seakan-akan bersimpul; Qalqalah () iaitu memantulkan; Lin () iaitu
lembut; Inhiraf ( ) iaitu mereng; Takrir ( ) iaitu berulang, Tafasysyi ( )
iaitu menyebar; Istitolah ( ) iaitu memanjang.

Berikut adalah penerangn tentang sifat-sifat tersebut :

1. Safir ( ) - Suara dari hujung mulut yang mirip suara unggas. Safir ialah suara
yang menyerupai suara unggas kerana pengucapan hurufnya dengan bunyi
berdesir dan kuat dari antara dua bibir. Hurufnya ada 3, iaitu : shd (), zy (),
dan sn (). Bunyi desiran yang berlaku pada huruf sd paling kuat berbanding zy
dan berikutnya. Perbedaan sifat Safir dengan Hams adalah desiran nafas yang lebih
kuat berbanding dengan Hams yang sekadar membunyikan hurufnya dengan
hembusan nafas yang lebih ringan. Ketika menyebut "" kedengarannya seperti
suara angsa. Ketika menyebut "", kedengarannya seperti suara lebah. Ketika
menyebut "", kedengarannya seperti suara belalang.

2. Qalqalah () -bermaksud memantul. Qolqolah dari sudut bahasa ertinya
bergetar. Manakala dari sudut istilah, qolqolah sebagai sifat huruf iaitu cara
pengucapan huruf sukun (mati) yang disertai getaran (pantulan) suara pada
makhrojnya sehingga terdengar suara yang kuat. Qalqalah terdiri daripada lima
huruf iaitu; qaf (), tha (), ba' (), jim (), dal (). Dan dikelompokkan dalam
lafaz Qutubujaddin (

). Qalqalah terbahagi kepada dua jenis iaitu Qalqalah

Kecil (Shugra) dan Qalqalah Besar (Kubra). Qalqalah Kecil ialah apabila salah
satu daripada huruf qalqalah itu berbaris mati dan baris matinya adalah asli karena
harakat sukun dan bukan kerana waqaf. Sebagai contoh :


Qalqalah Besar (Kubra) ialah apabila salah satu daripada huruf Qalqalah itu
dimatikan kerana waqaf atau berhenti. Dalam keadaan ini, Qalqalah dilakukan
apabila bacaan diwaqafkan tetapi tidak diqalqalahkan apabila bacaan diteruskan.
Contoh :



Huruf qaf ( ) dan tho ( ) bunyi detakannya mendekati suaraO, Sedangkan
untuk huruf lainnya terdengar mendekati lafaz E.


Berikut ini adalah panduan detakan ketika membaca Qolqolah. Perhatikan contoh
berikut :







Pada contoh di atas, suara qolqolah terjadi di tiga tempat, iaitu pada detakan ke-4,
ke- 6 dan ketukan ke-9. Cara membacanya adalah seperti berikut:
Detakan ke-3 berbunyi jud. Tahan lidah pada posisi huruf d (jangan
dilepaskan) hingga detakan ke-4, ketika keluar bunyi de. Penahanan lidah pada
detakan ke-3 bertujuan agar tidak muncul bunyi qolqolah 2 kali.
Detakan ke-5 berbunyi waq. Tahan lidah pada posisi huruf q (jangan
dilepaskan) hingga detakan ke-6, ketika keluar bunyi qo. Penahanan lidah pada
detakan ke-5 bertujuan agar tidak muncul bunyi qolqolah 2 kali.
Detakan ke-8 berbunyi rib. Tahan bibir pada posisi huruf b (jangan dilepaskan)
hingga detakan ke-9, ketika keluar bunyi be. Penahanan bibir pada detakan ke-8
bertujuan agar tidak muncul bunyi qolqolah 2 kali.

Perhatikan juga contoh berikut :









Pada contoh di atas, bunyi qolqolah terjadi 2 kali, iaitu pada detakan ke-2 dan detakan
ke-7. Cara membacanya adalah seperti berikut :
Detakan pertama berbunyi math. Tahan lidah pada posisi huruf th (jangan
dilepaskan) hingga detakan ke-2, saat keluar bunyi tho. Penahanan lidah pada
detakan pertama bertujuan agar tidak muncul bunyi qolqolah 2 kali.
Detakan ke-6 berbunyi faj. Tahan lidah pada posisi huruf j (jangan dilepaskan)
hingga ketukan ke-7, saat keluar bunyi je. Penahanan lidah pada detakan ke-6
bertujuan agar tidak muncul bunyi qolqolah 2 kali.

13. Lin ( ) yang bermaksud lembut. Lin ( ) ialah diucapkan dengan lembut dan
mudah. Hurufnya ada 2, iaitu waw ( ) dan y' (). Pembunyian dengan sifat Lin
hanya berlaku apabila huruf itu mati, dan sebelumnya ada huruf berbaris atas.
Contohnya; Waw dalam kalimah khauuuuuuf ( ) dan Y' dalam kalimah baiiiiiit
( ).
14. Inhiraf ( ) yang bermaksud mereng. Inhiraf adalah huruf yang
pengucapannya mereng setelah keluar dari hujung lidah. Hurufnya ada 2, lam ()
dan ra' ( ) .
Ra' () mereng ke bagian punggung lidah dan Lam () mereng ke bahagian
permukaan lidah.
15. Takrir () yang bermaksud berulang. Hurufnya 1 sahaja, iaitu ro' ().
Dinamakan takrir kerana bunyi huruf ro' () yang bergetar secara berulang pada
hujung lidah. Walau bagaimanapun, getaran yang dibenarkan adalah sekali saja,
lebih-lebih lagi pada keadaan tasydid.
16. Tafasysyi ( ) yang bermaksud menyebar Hurufnya 1 sahaja, iaitu syin
(). Dinamakan tafasysyi karena pengucapan huruf syin () yang disertai
menyebarnya angin di dalam mulut.
17. Istitolah () memanjang. Hurufnya 1 sahaja, iaitu had (). Pengucapan
huruf yang disertai memanjangnya suara dari awal sisi lidah sampai akhirnya, di
sebelah kiri atau kanan lidah.
PENGERTIAN NUN MATI/SAKINAH )( & TANWIN )(
Nun Skinah ialah nun yang tidak berbaris atau lebih dikenali sebagai nun mati.
Nun Skinah adalah suara yang keluar dari pangkal hidung (khaisyum) dan ia akan
mengeluarkan suara dengung atau sifat ghunnah sebagai suatu ciri yang mesti ada pada
nun Skinah ini.
Tanwin ialah baris dua sama ada baris dua di atas (fathataan), baris dua di bawah
(kasrataan) atau baris dua di hadapan (dhommataan). Tanwin adalah suatu yang bernun
iaitu baris yang mengeluarkan suara nun Skinah secara tidak langsung (zaidah) walaupun
nun tersebut tidak kelihatan

PENGUCAPAN SECARA TEBAL (Tafkhim) ATAU TIPIS (Tarqiq)
Terdapat huruf-huruf yang diucapkan secara tafkhiim(tebal/berat) atau tarqiq
(tipis/ringan). Huruf-huruf Istila diucapkan secara tebal sebagai contoh berikut :
1. Huruf Lam pada Kalimah Allah (Lam Jalalah)

Ada dua cara mengucapkan huruf pada kata (Lam Jalalah) iaitu, secara tebal dan
secara tipis. Huruf itu diucapkan secara tebal jika didahului oleh bunyi vokal a
(baris atas ) atau u (baris depan ). Sebaliknya, huruf itu diucapkan secara tipis jika
didahului oleh bunyi vokal i (baris bawah ). Contoh dalam surat Asy-Syura ayat
24 di bawah :




2. Huruf Ra
Dalam beberapa keadaan huruf diucapkan secara tebal, sementara dalam keadaan
lain secara tipis. Huruf diucapkan secara tebal jika berbaris atas atau berbaris depan
contohnya :

Seterusnya berbaris mati sesudah bunyi vokal a (baris atas) atau u (baris depan),
contohnya :

termasuk juga bacaan mati (sukun) karena membaca berhenti, seperti :

Seterusnya mati sesudah bunyi vokal i (baris bawah ) asli dan berikutnya bertemu
huruf Istilaa berbaris atau (sebahagian ahli tajwid memasukkan juga baris ).
Contohnya:

Seterusnya mati sesudah bunyi vokal i (baris bawah) tidak asli, yaitu yang
terdapat pada hamzah iaitu pada kata perintah atau washal kerana, itu hilang
(diabaikan) ketika membaca tidak berhenti melainkan diteruskan (washal).
Contohnya :


Huruf Ra diucapkan secara tipis jika berbaris bawah, contohnya :


Huruf Ra diucapkan secara tipis jika mati sesudah bunyi vokal i (baris bawah)
asli dan berikutnya tidak bertemu huruf Istila, contohnya :


Huruf Ra diucapkan secara tipis jika membaca berhenti pada suatu kata sehingga
huruf pada akhir kata itu dimatikan atau kebetulan memang mati dan sebelum
berhenti ada bunyai vokal i (baris bawah), contohnya :



HUKUM NUN MATI & TANWIN

1. Izhar Halqi & Izhar Mutlaq

Izhar Halqi :
Bahasa : Izhar beerti jelas atau nyata. Halqi pula beerti kerongkong.
Istilah : Izhar bermaksud melafazkan nun sakinah
dengan jelas tanpa dengung.
Huruf : ,,,,, ( )
Izhar
Idgham Maal Ghunnah
Idgham Bila ghunnah
Ikhfa
Iqlab


Cara bacaan : Izhar bermaksud menjelaskan, oleh itu hendaklah dijelaskan sebutan
nun sakinah dan tanwin tanpa mendengungkannya.
Tahap-tahap Izhar :
Izhar mempunyai tiga tahap berdasarkan makhrajnya iaitu
Tahap terendah pada yang makhrajnya hampir ke pangkal lidah. Maka
sebutan izharnya agak sukar untuk dilaksanakan kerana kedudukannya
yang paling hampir dengan makhraj nun sukun iaitu pangkal hidung.
Tahap pertengahan pada yang di tengah kerongkong. Maka sebutan izharnya
adalah sederhana iaitu tidak begitu mudah dan tidak juga begitu sukar untuk
dilaksanakan.
Tahap teratas pada yang makhrajnya hampir ke pangkal leher. Maka sebutan
ikhfanya dengan mudah dapat dilaksanakan kerana kedudukannya yang paling
jauh dengan makhraj nun sukun iaitu di pangkal hidung.






Contoh :



Izhar Mutlaq :
Cara bacaan adalah seperti bacaan Izhar Halqi.
Hurufnya ada 2 sahaja : dan
Ia terdapat pada 4 kalimah sahaja di dalam al-quran seperti berikut :



2. Ikhfa Haqiqi
Bahasa : Ikhfa bererti sembunyi. Haqiqi bererti berlaku dengan sebenar-
benarnya.
Istilah : Ikhfa bermaksud membuat sebutan pertengahan di antara sebutan izhar
dan sebutan idgham beserta dengung.
Huruf : ,,,,,,,,,.,,,,,
Cara bacaan : Apabila nun sakinah atau tanwin bertemu 15 huruf ikhfa maka
hendaklah didengungkan nun tanpa menzahirkannya atau menggabungkannya
dengan huruf selepasnya.

Contoh :


3. Idgham Maal Ghunnah
Takrif Idgham pada bahasa : Memasukkan
Istilah : Bertemu huruf yang mati dengan huruf yang hidup sehingga dua huruf itu
terbentuk satu huruf yang ditasydidkan. Diangkat lidah semasa
menyebutnya.

Takrif Maal ghunnah = Beserta dengung
Idgham Maal Ghunnah bermaksud menggabungkan suara huruf yang sukun ke
dalam huruf yang berbaris berserta dengung.
Dinamakan Idgham Naqis, iaitu tidak sempurna kerana hanya hilang huruf nun
mati dan tanwin tetapi masih tertinggal sifatnya iaitu dengung.
Apabila nun mati atau tanwin bertemu salah satu dari 4 huruf dalam dua kalimah.
Huruf-hurufnya : ,,, ( )

Cara bacaan : Apabila nun sakinah atau tanwin bertemu huruf-huruf ini, maka
hendaklah digabungkan bacaan nun itu ke dalam huruf selepasnya kemudian
didengungkan.Kadar dengung adalah 2 harakat.

4. Idgham Bila Ghunnah
Menggabungkan suara huruf yang sukun ke dalam huruf yang berbaris tanpa
dengung.
Huruf : ,
Cara bacaan : menggabungkan suara nun ke dalam huruf selepasnya, tanpa
didengungkan.



5. Iqlab
Takrif Iqlab pada bahasa : Membalikkan sesuatu daripada permukaannya.
Istilah : Menjadikan huruf di tempat lain, iaitu ditukarkan nun yang mati dan
tanwin kepada mim yang berada sebelum huruf ba dengan menjaga dengungnya
serta diikhfakan mim.