34
Anatomi Dasar
Patatum
53
Salivaria
Pharynx
Hidung
Gtanduta
Sinus Paranasates
53
54
(Degtutisi)
58
Larynx
59
Larynx
di Datam Larynx
65
66
Paranasates
Trachea
Bronchi
Rongga Mutut
35
6l
69
Leher
Leher
70
70
Pertanyaan
Jawaban dan Penjelasan
73
74
s, fl*,*,"g
ii i.* i i*r-:t*.1;,4 ii
ibutuhkan.
Hidung
Hidung terdiri atas hidung iuar dan cavum nasi. Cavum nasi
dibagi oleh septum nasi menjadi dua bagian, kanan dan kiri.
Hidung Luar
Cavum Nasi
BAB 2
36
os frontale
os nasale
cartilago nasal
lateral atas
os
frontale
os nasale
processus frontalis
maxillaris
cartilago nasal
lateral bawah
lateral
atas cartilago nasal
c
lamina verticalis
ossis ethmoidalis
sinus frontalis
sinus sphenoidalis
cartilago accessorius
septalis
maxilla
canalis incisivus
lamina horizontalis
ossis palatini
processus palatinus maxillaris
Gambar 2-1 Hidung luar dan septum nasi. A, Permukaan lateral rangka tulang dan cartilaginosa hidung luar. B.
Facies anterior
rangka tulang dan cartilaginosa hidung luar. C. Rangka tulang dan cartilaginosa septum nasi (sekat rongga hidung).
kecii yang
Dasar
Dinding Lateral
37
A
sinus frontalis
lamina cribrosa os ethmoidale
ecessus sphenoethmoidalis
os nasale
sinus sphenoidalis
corpus ossis sphenoidalis
vestibulum
inus sphenoidalis
muara sinus
ethmoidalis posterior
muara stnus
ethmoidalis anterior
bulla ethmoidalis
muara slnus
maxillaris
MUATA SINUS
ethmoidalis media
meatus nasi inferior
muara tuba
aud itiva
muara ductus
nasolacrimalis
hiatus semilunaris
Gambar 2-2 A. Dindinq lateral cavum nasi kanan. B. Dinding lateral cavum nasl kanan; concha nasalis superior, media,
dan
inferior dibuang sebagian untuk memperlihatkan muara dari sinus paranasalis dan ductus lacrimalis ke dalam meatus.
Dinding llledial
38
BAB 2
A
N.olfactorius
bulbus olfactorius
tractus olfactorius
Rr. nasales
posteriores
superiores
laterales(V2)
N. nasalis
externus ( V'1 )
N. pharyngeus
N. nasalis
internus (Vl )
(v2)
Rr. nasales
posteriores
inferiores
laterales ( V2)
N. palatinus
minus (V2)
N. palatinus
majus (V2)
B
bulbus olfactorius
N. olfactorius
N. nasalis internus
dari N.ethmoidalis
anterior (Vl )
Rr. nasales
posteriores
superiores
mediales (V2)
N. nasopalatinus (V2)
Gambar 2-3 A. Dinding lateral cavum nasi memperlihatkan persarafan sensorik membrana mucosa. B. Septum nasi memperlihatkan persarafan sensorik membrana mucosa.
pada setiap sisi. Pada tahap ini, lantai lubang olfactorius robek,
Pembentukan Hidung
@
@
A. sphenopalatina
(maxillaris)
cabang-cabang
dari A. facialis
A. palatina major
A. palatina minor
(maxillaris)
(maxillaris)
B
A. ethmoidalis
posterior (ophthalmica)
A. ethmoidalis
anterior (ophthalmica)
area kiesselbach
ramus septalis
dari A. facialis
rami septales
A. sphenopalatina
(maxillaris)
palatina minor
(maxillaris)
A. palatina
major (maxillaris)
Gambar 2-4 A, Dinding lateral cavum nasi memperlihatkan pendarahan membrana mucosa. B. Septum nasi memperlihatkan
pendarahan membrana mucosa.
39
40
BAB 2
processus frontonasalis
processus frontonasalis
processus
nasalis medialis
membrana buccopharyngea
membentuk dasar
stomodeum
celah olfactorius
processus
nasalis lateralis
processus maxillaris
arcus pharyngeus
kedua
5 minggu
processus
processus mandibularis
mandibularis
5,5 minggu
maxilla
bakal
telinga luar
bakal telinga
luar
philtrum
6,5 minggu
mandibula
B minggu
Sinus Paranasales
Sinus paranasales adalah rongga-rongga )'ang terdapat di
dalam os maxilla,os frontale, os sphenoidale, dan os ethmoidale
(Gambar 2-7). Sinus-sinus ini dilapisi oleh mucoperiosterum dan
terisl udara, berhubungan dengan cavum nasi melalui apertura
yang relatif kecil. Sinus maxillaris dan sphenoidalis pada waktu
hidung oleh gerakan silia sel-sel silindris. Aliran dari sekret luga
dibantu oleh tenaga menyedot yang terjadi pada waktu membuang
hubungan antara
rongga hidung
dan mulut
';r:;
'.'.
CaVUm nasl
(ronqoa hiduno)
processus
palatinum
os maxilla
cavum ofls
(rongga mulut)
processus palatinum
os maxilla
cavum nast
palatum primer
palatum primer
processus palatinum
os maxilla
pembentukan
palatum sekunder
palatum molle
B
Gambar 2-6 A. Pembentukan palatum dan septum nasi (penampang coronal). B. Berbagai stadium pembentukan palatum.
42
BAB 2
A
sinus frontalis
concha
supeflor
sinus ethmoidalis
concha media
hiatus
semilunaris
sinus
sphenoidalis
concha
inferior
SINUS
maxillaris
durum
palatum
septum nasi
Gambar 2'7 A. Letak sinus-sinus paranasalis pada wajah. B. Potongan coronal melalui cavum nasi memperlihatkan sinus
ethmoidalis dan sinus maxillaris.
Sinus Maxillaris
Sinus Sphenoidalis
di dalam corpus
Sinus Ethmoidalis
Sinus Frontalis
Tabet.2'{
Sinus
Sinus maxillaris
Sinus frontalis
ossis
:'
Sinus sphenoidalis
Sin$s ethmoidalis
Kelampok anterior
Kelofipok media
Kolompok posterior
. Perhatikan bahwa
sinus maxillad$ dan sinus sphenoidalis Bada waKu lshir terdaFat datan bentuk yang rudimentr, setelah
delapan tahun rnenjadi lurnayan bsa.. dan pada masa remaja telah belbentuk smporna.
rrsia
palatum
5"-,]\.iit..
palatum molle
#tf{#N \
muara ductus
parotideus
M. buccinator
palatopharyngeus
tonsila palatina
membrana mucosa
yang melapisi vestibulum
arcus palatoglossus
sulcus terminalis
papillae vallatae
dinding posterior
pars oralis pharynx
foramen cecum
plica fimbriata
V. lingualis
frenulum linguae
N. lingualis
plica sublingualis
A. lingualis
muara-muara ductus
glandula sublingualis
muara ductus submandibularis
Pipi pada sisi kiri wajah telah dipotong untuk memperlihatkan musculus buccinator
43
44
BAB 2
Rongga Mulut
Bibir
Cavum Oris
proprium.
Vestibulum Oris
Vestibulum terletak di antara bibir dan pipi di sebelah luar serta
gusi dan gigi geligi di sebelah dalam. Ruangan berbentuk celah rni
dihubungkan dengan dunia luar oleh fissura oris di antara kedua
bibir, Jika rahang ditutup, ruangan ini berhubungan dengan cavum
oris proprium rnelalui permukaan belakang gigi molar ketiga pada
masing-masing sisi. Vestibulum dibatasi di atas dan bawah oleh
lipatan membrana mucosa dari bibir dan pipi sampai gusi.
Dinding lateral vestibulum dlbentuk oleh pipi, yang dibentuk
oleh musculus buccinator dan dilapisi oleh membrana mucosa.
Tonus musculus buccinator serta otot-otot bibir mempertahankan dinding vestibulum tetap kontak satu dengan yang
lain. Saluran kelenjar liur parotis bermuara ke papilla kecil di
N. infraorbitalis (V2)
N. buccalis (V3)
M. zigomaticus major
M. risorius
M. orbicularis oris
N. mentalis (V3)
Platysma
M. depressor anguli oris
M. depresor labii inferioris
M. mentalis
Gambar 2-9 Susunan otot-otot wajah di sekitar bibir; diperlihatkan suplai saraf sensorik bibir
45
B
N. nasopalatinus (V2)
N. glossopharyngeus
(semua sensasi)
N. palatinus
major (V2)
N. lingualis (V3)
(sensasi umum)
chorda tympani (Vll)
(pengecap)
N. palatinus
minor (V2)
N. glossopharyngeus (lX)
Gambar 2-10 A. Persarafan sensorik ke membrana mucosa lidah. B. Persarafan sensorik ke membrana mucosa
palatum durum dan palatum molle; serabut-serabut pengecap berjalan bersama cabang-cabang N.maxillaris (V2) dan
bergabung dengan ramus petrosus major nervus facialis.
nasopalatinus
dari entoderm.
Gigi-Geligi
Gigi Decidua
Pembentukan Mulut
berasal dari ujung bagian sefalik usus depan dan dilapisi oleh
GigiTetap
Lidah
ini, berasal dari ektoderm. Jadi epitel palatum durum, sisi mulut,
bibir, dan enamel gigi-geligi berasal dari ektoderm. Epitel yang
kiri.
46
BA,B 2
notochord
arcus pharyngeus
kedua
membrana
buccopharyngea
pharynx
stomodeum
daerah
pembentukan
cavum pericardii
A
empat kantong pharyngeal
posisi
Otot-Otot
Lidah
ekstrinsik.
Otot-Otot lntrinsik
Otot-Otot Ekstrinsik
Otot-otot ini dilekatkan ke tulang dan palatum molle. Otototot ekstrinsik lidah adalah musculus.genioglossus, musculus
hyoglossus, musculus styloglossus, dan musculus palatoglossus.
(Gambar 2-8).
47
mahkota
pulpa di dalam
cavitas pulpitis
odontoblas
gingiva
ligamentum
periodontale
cementum
ligamentum
periodoniale
s'\*lT
t '-- \*+
I
e\+
li.
;:f
E'trIs
r{
i}il,
tulang
alveolar
l.s
;"',, U
ffi
"&H
TT""L
ffit
$'9, q\
jKM&
/e &
.ir::,llaa,
canalis radicis
4m d,
*.:
SF*&
dan
gigi tetap
Persarafan Sensorik
Pendarahan
dan pengecap).
Aliran Limfe
Ujung: Nodus lymphaticus submentalis.
Sisi-sisi dua pertiga bagian depan: Nodus lymphaticus submandibularis dan cervicalis profunda.
Sepertiga posterior: Nodus lymphaticus cervicalis profunda
Gerakan Lidah
Protrusi: musculus genioglossus kedua sisi berkontraksi
bersama-sama (Gambar 2-14).
48
BAB 2
plica glossoepiglottica
mediana
panah mengarah
ke dalam fossa piriformis
vallecula
foramen cecum
tonsil
jaringan limfoid
arcus
palatoglosus
sulcus terminalis
papilla
valata
papilla fungiformis
Pembentukan Lidah
Sekitar minggu ke empat, sebuah tonjolan mediana, disebut
tuberculum impar, muncul di dalam entoderm dinding ventral
atau dasar pharynx (Gambar 2-15). Setelah itu, toirjolan lain,
yang disebut tonjolan lingua lateralis (berasal dari ujung anterior
mas ng-masing arcus pharyngeus pertama), muncul pada masingmas ng sisi tuberculum impar. Tonjolan lingua lateralis kemudian
Gerakan
membesar, tumbuh
49
sisi
sisi
N. hypoglossus
/'[
l0)\ oo4;
N. hypoglossus
{:^^o''",]:'.n
N. hypoglossus
utuh
\\,4"\s,
I
setengah sisi
kanan lidah
atrofi
M. genioglossus
E
Gambar 2-14 Diagram yang memperlihatkan kerja musculus genioglossus kanan dan kiri pada lidah. A. Kontraksi
bersama dan seimbang otot sisi kanan dan kiri. B. Sebagai hasil, ujung lidah menjulur keluar di garis tengah. C.
nervus hypoglossus kanan (menyarafi musculus genioglossus dan otot intrinsik lidah pada sisi yang sama) dipotong,
dan sebagai akibatnya, sisi kanan lidah mengalami atrofi dan mengkerut. D. lika pasien diminta menjulurkan lidahnya,
ujung lidah menghadap ke sisi lesi. E. Origo dan insersi sefta arah tarikan musculus genioglossus.
50
BAB 2
tonjolan Iingua
tuberculum rmpar
tuberculum impar
dari arcus
pharyngeus pertama
tonjolan lingua
dari arcus
pharyngeus pertama
copula
foramen cecum
copula
pembentukan
epiglotis
sulcus
laryngotrachealis
sulcus
la ryng
pembentukan
epiglotis
otrachea lis
dua pertiga
anterior lidah
papila circumvalata
sulcus ierminalis
foramen cecum
s%
1
ffi,
sepertiga
posterior
*J'i a
tr
lidah
epiglotis
D
Gambar 2-15 Dasar pharynx memperlihatkan tahap perkembangan lidah.
51
fossa incisivus
palatum durum
Palatum
Membrana Mucosa
Palatum Durum
Palatum Molle
Otot
mo1le.
Aponeurosis Palatina
Aponeurosis palatina merupakan sebuah lembaran fibrosa yang
melekat pada pinggir posterior palatum durum. Aponeurosis ini
merupakan pelebaran tendon musculus tensor veli palatini.
Origo
lnsersi
Persarafan
s,pirt6.gl:,$pli td.alsj.!{
qraf k,BJerygoideus
,: medialigdasl:neffus
: : ....
...:
Pats petrosus os tempgrale;
,a,:'::.::.:,'-
r:',a' :.'
:i.l:':.ttiij,*r*r.t-{liii:vej,,.:.:; :,:
',,,- P!{td!51l3rJs.-,,-:',.,'
ynq-esl.:: :,
Ptrx{l$
::'.
r&pndli4$ic, tq{nq,...,:
i;i:a,f
1t'..1
.:
.''
: .r ;
'
?lilf
a::
:a:
;:...
: I ''.',':
,1,
-ij:r i,j
:a.:
::'l
:: :
:.:
:::,i:jL::..:j'
ji::
tri
a::r::::
drfum
-':-'::"
::.t
r...thyrgiOtfi,.:::.:::
:.
r'
i'.r:,:':
:.i
,.
Ptexus pliantAglls-:...
FinggtrFpgteri0r:eartilago,
::
;;1tr.t,'11,,,-,,,.
.:i-1j":!i::r.;
. :: i.:,
i::a'li:'
'i::
:,
tAq?qpjirF . flellf4;:ri
a...t :::::!. :t.. i:. jr.:;::.,.
t .:.:,;-
Ffg.1q1*n4l*se
i :j:at;':.rr:,ijj.:l::' i i :r :: :
Fungsi
P.{9.EF.
pharyr}g*u+
.,
52
BAB 2
elevasi tuba
tuba auditiva
plica salpingofaringea
recessus pharyngeus
concha media
SINUS
iiil*c.s*;
sphenoidalis
oalatum_Sir:-,
ffitrN
M. salphingopharyngeus
M. constrictor
pharyngis superior
M. constrictor
pharyngis superror
uvula
palatum molle
M. palatopharyngeus
M. constrictor
pharyngis medius
membrana mucosa
arcus palatoglossus
vallecula
tu masuk
ke larynx
vallecula
septum nasi
concha media
M. levator veli palatini
epiglotis
M. palatogl
sarung karotis
A. carotis interna
tuba
auditiva
A. facialis
raphe pharyngis
M. palatopharyngeus
A. tonsilaris
capsula tonsilaris
M. tensor
veli palatini
V. palatina
externa
hamulus
ramus mandibulae
vestibulum oris
fu-
crypta tonsilaris
M. palatoglossus
ligamentum
pterygomand ibu la re
M. buccinator
l\,4.
uvulae
uvula
M. palatopharyngeus
Gambar 2-17 A. Hubungan antara hidung dengan nasopharynx dan rongga mulut dengan oropharynx. Perhatikan
posisi tonsil dan muara tuba auditiva. B. Otot-otot palatum molle dan bagian atas pharynx. C. Otot-otot palatum molle
dilihat dari belakang. D. Penampang horizontal melalui rongga mulut dan oropharynx memperlihatkan hubungan
dengan tonsil.
Otot-Otot
Palatum Molle
otot
53
Pembentukan Palatum
Persarafan Palatum
ini
bergabung
Arcus Palatoglossus
Glandula Salivaria
membrana
mucosa yang berisi musculus palatoglossus, yang terbentang dari
pa1atum mol1e ke pinggir lidah (Gambar 2-8). Arcus palatoglossus
merupakan batas
Glandula Parotis
pharynx.
Arcus Palatopharyngeus
massa
Persarafan
Serabut sekretomotorik parasimpatik yang menyarafinya berasal
dari nervus glossopharyngeus. Nervus ini mencapai kelenjar
Glandula Submandibularis
54
glandula parotis
accessorius
ductus parotideus
berjalan ke depan
selebar satu jari
di bawah arcus
zygomaticus
glandula
parotis
ductus submandibularis
bermuara ke dalam
rongga mulut di samping
frenulum linguae
glandula
submandibularis
glandula sublingualis
bermuara ke plica
sublingualis
gigi molar
kedua atas
muara ductus
parotideus
Gambar 2-18 A.
Persarafan
Persarafan
ke kelenjar.
Pharynx
Glandula Sublingualis
55
nasopharynx
Otot-Otot Pharynx
laryngopharynx.
Nasopharynx
di atas palatum mo11e dan di belakang
rongga hidung (Cambar 2-79).Di dalam submucosa atap terdapat
Nasopharynx terletak
56
BAB 2
A. maxillaris
N. mandibularis
A. meningea media
M. tensor veli palatini
M. levator veli palatini
tuba auditiva
M. constrictor
pharyngis superior
ligamentum
pterygomandibulare
M. stylopharyngeus
l"'\Iq^
N.N\
ligamentum
stylohyoideum
N. laryngeus superior
M. mylohyoideus
N. laryngeus internus
M. constrictor
pharyngis medius
membrana thyrohyoidea
N. laryngeus externus
M. constrictor
pharyngis inferior
M. cricothyroideus
N. laryngeus recurrens
oesophagus
Gambar 2-20 Ketiga musculus constrictor pharyngis. Tampak pula nervus laryngeus superior dan nervus laryngeus
Tabel
2-4
Tecurrens.
Otot.Otot Pharynx
Otot
Origo
lnsersi
Persa rafa n
Fungsi
M,csn$trictor pheryngi$
Tubsfculurn pharyngeus
ossis occipitaJis, raphe
mediana posterior
Plexus pharyngeus
Membantu paiatum
Raphe pharyngeal
Plexus pharyngeus
Raphe pharyngeal
Plexus pharyngeus
hamulus pterygoideils,
ligamenturn pierygomandibulare,
silpedoI,'
medius
M:consttctor phary*gis'
.intefior :,1
M;cdcopharyngeus
cricoidea
'.i
tl.l
..
M:salphirigoFhar.ynge{s
M!palatopllaryngeus
bawah pharynx
temporalis
Tuba auditiva
Aponeuro$ispalatinum,
N.glassopharyngeus
Bercampur dengan
Plexus pharyngeus
Mengangkat pharynx
M"palatopharyngeus
Pinggir posterior cartilago
Plexus pfiaryngeus
thyroidea
thyroidea
menarik lengkung
palatopharyngeal ke medial
ligamentum sphenomandibulare
M. pterygoideus medialis
57
basis cranii
fibrosa pharynx
septum
cavum nasr
tonsil
lingua
epiglotis
mandibula
M. stylopharyngeus
raphe
pharyngis
M. constrictor
pharyngis medius
arcus
palatopharyngeus
M. constrictor
pharyngis medius
plica aryepiglottica
permukaan
posterior larynx
M. constrictor
pharyngis inferior
M. constrictor
pharyngis inferior
M. cricopharyngeus
oesophagus
oesophagus
trachea
trachea
Gambar 2-21. Pharynx dilihat dari belakang. A. Perhatikan ketiga musculus contrictor dan posisi musculus stylopharyngeus.
B.
Sebagian besar dinding posterior pharynx dibuang untuk memperlihatkan naso, oro, dan laryngopharynx.
Oropharynx
Laryngopharynx
kiri
58
cavum nasi
tonsilla pharyngea
palatum durum
elevasi tuba
plica salphingopharyngea
arcus anterior atlantis
palatum molle
vestibulum nasi
M. genioglossus
arcus palatopharyngeus
(arcus)
Os. mandibula
epiglotis
M. geniohyoideus
plica aryepiglotica
M. mylohyoideus
Os. Hyoid
cartilago thyroidea
Gambar 2-22 Penampang sagital kepala dan leher memperlihatkan hubungan antara cavum nasi, mulut,
pharynx, dan larynx.
Vaskularisasi Pharynx
salphingopharyngeus,
oesophagus.
59
palatum durum
palatum molle
ATCUS
uvula
palatopharyngeus
dinding posterior
tonsil
oropharynx
ATCUS
palatoglossus
sulcus terminalis
papillae vallatae
lidah
Tonsila Palatina
Tonsila palatina berbentuk dua massa jaringan limfoid, masingmasing terletak di dalam cekungan di dinding lateral oropharynx
di antara arcus palatoglossus danpalatopharyngeus (Gambar 2-24).
Setiap tonsil diliputi oleh membrana mucosa, dan permukaan
medialnya yang bebas menonjol ke dalam pharynx. Permukaannya
VaskularisasiTonsil
Arteri yang mendarahi tonsil adalah ramus tonsilaris
arteria
bawahnya
Larynx
E
Larynx adalah organ yang berperan sebagai sphlncter pelindung
pada pintu masuk jalan nafas dan berperan dalam pembentukan
suara. Larynx terletak dl bawah 1ldah dan os hyold, di antara
pembuluh-pembuiuh besar leher, dan terletak setinggi vertebra
cervicalis keempat, kelima, dan keenam (Gambar 2-25). Ke atas,
larynx terbuka ke laryngopharynx, ke bawah larynx berlanjut
sebagai trachea. Di depan, larynx ditutupi oleh ikatan otot-otot
infrahyoid dan di lateral oleh glandula thyroidea.
Kerangka larynx dibentuk oleh beberapa cartilago, yang
dihubungkan oleh membrana dan ligamentum, dan digerakkari
oleh otot. Larynx dilapisi oleh membrana mucosa.
Cartilago Larynx
Cartilago Thyroidea
Cartilago thyroidea merupakan cartilago terbesar larynx (Gambar
2-26) dan terdiri dari dua lamina cartilago hyalin yang bertemu
60
M. palatopharyngeus
V. palatina externa
V.
sarung carotts
jugularis interna
M. constrictor pharyngis superior
A. carotis interna
A. carotis
interna
facialis
tonsilla
palatina
capsula
tonsillae
tonsil yang
membesar
ramus
mandibulae
M. palatoglossus
vallecula
vestibulum oris
plica
glossoepig lotica
M. buccinator
bibir bawah
Gambar 2-24 Potongan horizontal melalui mulut dan oropharynx. Kiri, tonsila palatina normal beserta hubunganhubungannya. Kanan, posisi abses peritonsilaris. Perhatikan hubungan abses terhadap musculus constrictor pharyngis
superior dan sarung carotis. Pintu masuk ke dalam larynx juga dapat dilihat dari bawah dan belakang lidah.
Cartilago Cricoidea
Cartilago cricoidea dibentuk oleh cartilago hyalin dan berbentuk
seperti cincin cap, mempunyai lamina yang lebar di belakang dan
arcus yang sempit di anterior (Gambar 2-26). Carlilago cricoidea
terletak di bawah cartilago thyroidea, dan pada masing-masing
permukaan lateralnya terdapat facies articularis untuk bersendi
dengan cornu inferius cartilago thyroidea. Di posterior, pada
setiap lamina di pinggir atasnya terdapat facies articularis untuk
bersendi dengan basis cartilago arytenoidea. Semua sendi ini
adalah jenis sinovial.
Cartilago Corniculata
Dua buah cartilago kecil berbentuk kerucut, bersendi dengan apex
Cartilago Cuneiforme
Dua cartilago kecii yang berbentuk batang ini terletak di dalam
plica aryepiglottica dan berperan memperkuat plica tersebut
(Gambar 2-27).
Cartilago Arytenoidea
Terdapat dua buah cartilago arytenoidea; kecil, berbentuk
pyramid, dan terletak pada permukaan belakang larynx (Gambar
2-26). Cartilago ini bersendi dengan pinggir atas lamina cartilago
Epiglotis
Merupakan cartilago elastis berbentuk daun yang terletak di
belakang radix linguae (Gambar 2-26). Tangkainya dilekatkan di
61
corpus callosum
septum pellucidum
thalamus
falx cerebri
foramen interventricularis
A. cerebri anterior
V. magna
nervus optrcus
cerebri
hypophysis cerebri
glandula
plnea
sinus frontalis
concha nasalis superior
aqueductus
cerebri
agger nasi
concha nasalis medius
mesencephalon
vestibulum nasi
tentorium
cerebelli
concha nasalis
inferior
sinus rectus
palatum durum
palatum molle
ventriculus quartus
cerebellum
lidah
pons
M. genioglossus
medulla oblongata
M. geniohyoideus
^+l^^
dild5
ligamentum nuchae
M. mylohyoideus
tonsil
os hyoideum
membrana thyrohyoidea
epiglotis
plica vestibularis
otot-otot posvertebra
plica vocalis
cadilago thyroidea
ligamentum cricothyroideum
arcus cartilaginis cricoideae
trachea
spinae cervicales
oesophagus
isthmus glandula thyroidea
lamina superficialis
fascia cervicalis profunda
medulla
spinalis
arcus jugularis
canalis centralis
spatium suprasternalis
A. brachiocephalica
sisa thymus
V. brachiocephalica kiri
manubrium sterni
62
ligamentum
thyrohyoideum
laterale
os hyoideum
membrana
thyrohyoidea
membrana thyrohyoidea
ligamentum
thyrohyoideum
cornu superius
linea obliqua
lamina cartilaginis
thyroideae
ligamentum cricothyroideum
ligamentum
cricothyroideum
cornu inferius
M. cricothyroideus
arcus cartilaginis
cricoideae
ligamentum cricotracheale
arcus cartilaginis
cricoideae
epiglotis
ligamentum hyoepiglotticum
cornu majus
ossis hyoidei
membrana thy^rohyoidea
cornu majus
ossis hyoidei
cornu supenus
cartilago thyroidea
membrana
thyrohyoidea
cartilago
corniculata
cartilago
arytenoidea
lamina cartilaginis
thyroideae
cartilago thyroidea
plica vestibularis dextra
ligamentum vocale
dextrum
ligamentum
cricothyroideum
processus
muscularis
arcus cartilaginis
cricoideae
plica aryepiglottica
cartilago cuneiformis
cartilago corniculata
cartilago arytenoidea
processus muscularis
processus vocalis
lamina cartilaginis
cricoideae
M. trachealis
Gambar 2-25 Larynx dan ligamentumnya dilihat dari depan (A), dari aspek lateral (B), dan dari belakang (C). D. Lamina kiri
cartilago thyroidea dibuang untuk memperlihatkan bagian dalam larynx"
Membrana Thyrohyoidea
Membrana thyrohyoidea menghubungkan pinggir atas cartilago
thyroidea dengan os hyoid (Gambar 2-26). Pada garis tengah,
membrana ini menebal, membentuk ligamentum thyrohyoideum
Ligamentum Cricotracheale
Ligamentum cricotracheale menghubungkan cartilago cricoidea
dengan cincin trachea pertama (Gambar 2-26).
63
paling sempit.
Ligamentum Cricothyroideum
Membrana Quadrangularis
Cavitas Laryngis
di
a Daerah tengah,
Sinus Laryngis
arah
di setiap sisi
atas
lar1mx,
Sacculus Laryngis
atas.
Fossa Piriformis
Fossa
Otot-Otot Larynx
Otot-Otot Ekstrinsik
Lipatan Larynx
intrinsik.
sternothyroideus, musculus
Otot-Otot lntrinsik
Dua otot mengubah bentuk aditus laryngis (Gambar 2-27).
64
BAB 2
cornu majus
epiglotis
ossis hyoidei
epiglotis
membrana
thyrohyoidea
plica
aryepiglottica
tuberculum
epiglotticum
fossa piriformis
M. aryepiglotl
cartilago
cuneiformis
membrana
quadrangularis
aryepiglottica
cartilago
corniculata
sacculus laryngis
'cartilago thyroidea
cartilago arytenoidea
M" arytenoideus
obliquus
ligamentum vestibulare
plica vestibularis
sinus laryngis
plica vocalis
cartilago thyroidea
M. arytenoideus
transversus
lamina cartilaginis
cricoideae
M. vocalis
ligamentum vocale
ligamentum
cricothyroideum
M. cricoaryienoideus
posterior
cartilago cricoidea
rima glottidis
cincin trachea
plica vocalis
cartilago thyroidea
plica vestibularis
rima glottidis
-">
rima glottidis
ligamentum vocale
cartilago arytenoidea
cartilago cuneiformis'
cartilago corniculata
rr{>
thyroidea
rima glottidis
processus vocalis
cartilago arytenoidea
ligamentum vocale
M. vocalis
M. cricoarytenoideus lateralis
M. cricoarytenoideus posterior
processus muscularis
M"
arytenoideus transversus
M. arytenoideus obliquus
Gambar 2-27. A, Otot-otot larynx dilihat dari belakang. B. Potongan coronal melalui larynx. C. Rima qlottidis terbuka
sebagian seperti pada saat inspirasi lemah, D, Rima glottidis terbuka lebar seperti pada saat inspirasi dalam. E. Otot-otot yang
menggerakkan ligamentum vocale.
65
kontraksi dari musculus vocalis, bagian dari musculus thyroarytenoideus (Gambar 2-27).
Rima glottidis dibuka oleh kontraksi dari musculus cricoarl'tenoideus posterior, yang memutar cartilago arytenoidea dan
mengabduksi processus vocalis (Gambar 2-27). Jaringan elastis
di dalam capsula articuiatio cricoarytenoidea mempertahankan
cartilago arytenoidea tetap terpisah sehingga bagian posterior
glottis terbuka.
Rima glottidis ditutup oleh kontraksi dari musculus cricoary-
d ad tus lary|g
Tabel
2-5
.1aft
M.arytenoideus obliquus
Processus muscularis
cartilaginis arytenoideae
Apex cartilaginis
N.laryngeus recurrens
N.laryngeus recurrens
M,thyroepiglottica
aryepiglotiica
aryepiglottica
N.laryngeus externus
Cartilago arytenoidea
N.laryngeus recurrens
Processus muscularis
N.laryngeus recurrens
N.laryngeus recurrens
N.laryngeus recurens
M.cricoarytenoideus
lateralis
thyroidea
cricoidea
M.cricoarytenoideus
posterior
M,arytenoideus
Permukaan belakang
transversus
dan kedua {ji rirna gloltid s. Sph ncter pada aditus iaryngls hanya
berfungsi pada saat menelan Ketka bolus maltanan d pindahkan
cartilaginis arytenoideae
Processus muscularis
cartilaginis arytenoideae
Permukaan belakang
arytenoidea
mendekatkan kedua
berlawanan
cartilago arytenoidea
66
BA,B 2
palatum molle, lidah, dasar mulut, pipi, bibir, dan rahang. Bicara
gigi. dan bibir. Bunyi vokal biasanya seluruhnya dari mulut dengan
ligamentum
vocale dextrum
relaksasi
permukaan luar
lamina dexter
cartilaginis thyroideae
//
/processus
vocalis
cartilago arytenoidea
dexter
,
i
lamina cartilaginis
cricoideae
\\-
ligamentum vocale
:-'M.
cricothyroideus
cartilago
cricoidea
Gambar 2-28. Diagram yang memperlihatkan perlekatan dan kerja musculus cricothyroideus. A. Permukaan lateral
kanan larynx dan musculus cricothyroideus. B, Permukaan dalam larynx, memperlihatkan ligamentum vocale dextrum
yang relaksasi, C. Permukaan dalam larynx, memperlihatkan ligamentum vocale dextrum yang tegang sebagai akibat dari
tertariknya cartilago cricoidea dan arytenoidea ke belakang sebagai akibat kontraksi musculus cricothyroideus.
Persarafan Larynx
Saraf Sensoris
Di atas plica vocalis: ramus laryngeus internus,
cabang dari
t_to\
Semua otot-otot
dipersarafi oleh nervus laryngeus recurrens. Musculus cricothyroideus dipersarafi oleh ramus laryngeus externus dari nervus
laryngeus superior nervus vagus.
Vaskularisasi Larynx
Setengah bagian atas larynx: ramus laryngeus superior arteria
thyroldea superior.
Setengah bagian bawah larynx: ramus laryngeus inferior
arteria thyroidea inferior.
Saraf Motoris
67
Trachea
YANG TERKAIT
profundi.
N. laryngeus internus
laryngeus
superior
N. vagus
N. laryngeus
externus
M. cricothyroideus
N. laryngeus
recu rrens
(membrana
mucosa
dibuang)
N. laryngeus
recu rrens
Gambar 2-29 A. Permukaan lateral larynx memperlihatkan ramus laryngeus internus dan externus cabang dari nervus
laryngeus superior nervus vagus. B. Distribusi cabang-cabang terminal nervus laryngeus internus dan nervus laryngeus
recurrens. Larynx dilihat dari atas dan posterior.
68
BAB 2
oesophagus.
brachiocephalica
kiri
serta
isinya.
I
Batas-Batas Trachea di Dalam
Mediastinum Superius Thorax
Persarafan Trachea
**orisbarasal darinervus
:Til:::
(Gambar 2-33)
Anterior: Sternum, thymus, vena brachiocephalica sinister,
pangkal arteria brachiocephalica dan carotis communis
Vaskularisasi Trachea
cartilago cricoidea
bronchus segmentalis
apicalis lobus superior
bronchus ap'calis
lobus superior
bronchus principalis
nister
si
bronchus
lobaris
su perior
bronchus segmentalrs
posterior
bronchus segmentalis
posterior
bronchus segmentalis
anterior
bronchus lingularis
bronchus segmentalis
anterior
bronchus lobaris medius
bronchus segmentalis
basalis anterior
bronchus
lobans
inferior
bronchus
segmentalis
basalis
medialis
bronchus
segmentalis
basalis
lateralis
bronchus
apicalis
bronchus
superior
segmentalis
lobus
basalis
inferior
medialis
bronchus
segmentalis
basalis posterior
bronchus segmentalis
basalis posterior
bronchus segmentalis
basalis lateralis
Aliran LimfeTrachea
Limfe mengalir ke dalam nodi lymphatici pretracheales dan paratracheales dan ke dalam nodi lymphoidei cervicales profundi.
i,
'u:j,
li'i ,-, ii I
'l
ilE6ryWffry,li
Trachea bercabang dua di belakang arcus aortae menjadi bronchus
Segmen-Segmen Bronchopulmoner
Segmen-segmen bronchopulmoner
tentdnB strLrktur pad.r paru.
,trf
Gambar
2-3t
69
Scanning electron micrograf dari sel-sel epitelial permukaan membrana mucosa trachea memperlihatkan sel-sel
silinder bersilia dan sel goblet (SG). lY, bercak mucus. (Seizin M.Koering).
70
BAB 2
fascia pretrachealis
N. laryngeus recurrens
M. sternocleidomastoideus
trachea
oesophagus
M. sternohyoideus
M. sternothyroideus
glandula thyroidea
M. platysma
selubung carotis
V.
jugularis
M. omohyoideus
interna
M. cervicis
longus
nodus lymphoideus
cervicalis profunda
A. carotis
communis
M. scalenus
anterior
N. vagus
truncus
sympathicus
M. scalenus
medius
lamina
superficialis
pars
spinalis
N. accessorius
M. trapezius
+d
A. vertebralis
N. spinalis
ligamentum nuchae
M. levator scapulae
M. splenius capitis
M. semispinalis capitis
ffi
di dalam
tlALAffi
F-"ffi[-{ffigq
costa
truncus sVmpathicus
ductus thoracicus
I
N, thoracicus
trachea
N. laryngeus recurrens
sinister
cupula cervicalis
pleurae
A. subclavia sinister
N. vagus sinister
N. vagus
dexter
N. phrenicus sinister
phrenicus
dexter
71
A. thoracica interna
A. brachiocephalica
thymus
Mm. infrahyoideus
arcus aortae
V. cava
superior
N-phrenicus sinister
N. phrenicus
dexter
N. vagus sinister
paru-paru
kanan
paru-paru kiri
V. azygos
N. laryngeus recurrens
sinister
B
ductus thoracicus
N. vagus dexter
irachea
oesophagus
truncus
sympathicus
Gambar 2-33 Penampang melintang dada. A. Setinggi vertebra thoracica I, dillhat dari atas, B. Setinggi veftebra thoracica iV
dilihat dari bawah.
72
BAB 2
symphisis menti
#F.
'"'sR#:
angulus mandibulae
cartilago thyroidea
trigonum colli posterius
cartilago cricoidea
isthmus glandulae
thyroideae
trachea
d.
rc
suprasterna
Gambar 2-34 Tampak anterior kepala dan leher, memperlihatkan petunjuk permukaan yang penting.
\.
UJ
membrana thyrohyoidea
margo superior
cartilago thyroidea
ligamentum cricothyroideum
C4
cartilago cricoidea
ligamentum cricotracheale
Gambar 2-35 Kepala dan leher orang dewasa memperlihatkan tingkat vertebra dari berbagai bagian larynx.
T2
Vena thyroidea
agak ke dalam.
kadang terdapat
Pertanyaan Melengkapf,
Pilihlah satu jawaban yang PALING
Musculus hyoglossus
A. mengubah bentuk lidah.
B. menaikkan lidah.
C. menurunkan lidah.
D. menjulurkan lidah.
E. menarik lidah ke atas dan belakang.
2.
C.
D.
E.
5.
musculus masseter.
E.
recessussphenoethmoidalis.
meatus nasi inferior.
ductusnasolacrimalis.
6.
C.
bronchus
principalis dexter.
Persarafan sensorik membrana mucosa yang meliputi
trachea berasal dari cabang-cabang nervus vagus dan
nervus laryngeu
s recLlrrens.
A.
B.
C.
D.
E.
saccus lacrlmalis.
adalah:
7.
4.
saliva
terbesar.
B.
C.
D.
E.
sekitar 11.25 cm
TEPAT.
1.
3.
73
Musculus
Musculus
Musculus
Musculus
Musculus
salphingopharyngeus.
mu sculus palatopharyngeus.
E. Arcus
musculus palatoglossus.
74
8.
BAB2
C.
D.
E.
A.
B.
C.
D.
E.
Musculus thyroarytenoideus
Musculus cricoarytenoideus posterior
Musculus cricothyroideus
Musculus cricoarytenoideus iateralis
Musculusarytenoideustransverses
E.
Os nasale
E.
payudara.
Tindakan bedah untuk memperbaiki palatoschizis tersebut
harus dilakukan pada saat atau sebelum berusia 18 bulan.
menyebar?
A.
B.
Nodus submentalis
Nodus submandibularis
1.
8.
C yang benar. Muscuius cricothyroideus memiringkan cartilago cricoidea dan cartilago arytenoidea ke belakang serta
menegangkan pita suara (lihat halaman 66).
9.
hiatus
5.
mengangkat