Anda di halaman 1dari 79

EKSTREMITAS INFERIOR

dr. H. SUTARA

BAGIAN ANATOMI
FKU UNSWAGATI CIREBON
2011
1

OSTEOLOGI
.

Fungsi ekstremitas inferior adalah :


Lokomosi
Mempertahankan keseimbangan
Penopangan beban

Ektremitas inferior t/d empat bagian yaitu :


1. Os pelvis
2. Paha
3. Tungkai bawah
4. kaki

osseus extremitas inferior

1. os coxae

Extremitas inferior t/d cingulum


pelvicum dibtk oleh os pelvis dan
kerangka bebas

Cingulum
pelvicum
dengan
os
sacrum, os coccygis membentuk
kerangka pelvis

Menghubungkan os sacrum dan os


femur pada acetabulum, bersendi
dengan os sacrum pada articulatio
sacroiliacca

1.

Terdiri dari 3 os yaitu os ilii, os ischii dan os


pubis yg menyatu pd usia 15-17

Os illi
.

Bagian dari os coxae


membentuk pelvis major

yg

terbesar,

Permukaan dalam fossa iliaca posterior tdp


tuberositas iliaca, dimn dibwhnya tdp facies
auricularis

Pd bagian ujung kranial tdp cekungan


tempat bersendi dengan caput femoris
disbt acetabulum

Bagian atas dibatasi o/ crista iliaca, ke


anterior pd SIAS berjalan sbg labium
externum dan labium internum disertai
linea intermedia, ke superior dan posterior
di akhiri sbg SIPS, dibwh ini tdp SIPI, didpn
bwah SIAS tdpt SIAI, linea glutea anterior,
inferior dan posterior
4

2.

Os ischii
.

Membentuk
dorsocaudal
acetabulum dan os coxae

Mempunyai
spina
ischiadica,
yang
memisahkan anatara spina
ischiadica major dan minor

Bagian bawah berhubungan


dengan os pubis terdapat
tuberositas ischiadica

3.

Os pubis

t/d corpus, ramus superior dan ramus inferior,


dimn
keduanya
membatasi
foramen
obturatorium

Eminentia iliopectinea adalah peninggian


peralihan antara ramus superior os pubis dan
os illii

Dekat ujung superior, tdp symphisis pubica yg


menghdp tubeculum pubicum, disini crista
pubica berjaln ke medial dan pecten ossis
pubis berjalan ke lateral menuju linea arcuata
illii

Sulcus
obturatorius
tltk
inferior
tuberculum
obturatorium
anterior
tuberculum obturatorium posterior

thd
dan

Mbtk
bagian
ventral
ventromedial os coxae.

dan

acetabulum

Os coxae dan pelvis dalam posisi anatomis


Spina ischiadica di ujung kranial symphisis pubica
Bagian dlm corpus ossis pubis mghdp tegak lurus ke kranial
Acetabulum menghadap ke laterocaudal
Foramen acetabulum tltk mediocaudal thd acetabulum

2. Femur

Femur, tulang terpanjang dan terberat


dalam tubuh, terdiri dari :
a. caput femoris,
b. collum femoris
c. Corpus dan
d. distal

a.

b.

c.

Caput femoris
. dibedakan mjd 3 permukaan yaitu facien anterior,
lateral dan medial yg keduanya dipisahkan o/ linea
aspera, di dekatnya tdp foramen nutricium
. Tdp labium medial dan lateral yg berakhir pd
tuberositas glutea, pd puncak tengah tdpt fovea
capitis femoris
Collum femoris
. ke bawah tdp line intertrochanterica di
posteriornya tdp crista inertrochanterica, antar
trochanter major dan minor tdp fossa
intertrochanterica
Distal
. dibtk o/ epicondylus lateral dan medial yg
dipisahkan o/ fossa intercondyloidea,
didepannya tdp facies patelaris
. Di bwh epicondylus lateral tdp sulcus popliteus
dan diatas epicondylus medialis tdp tuberculum
adductorium
9

3. Tibia

Teridri atas, ujung proximal corpus


dan ujung distal
Ujung proksimal (caput) tdp
condilus medial dan condilus lateral
yg bersendi dg apex capitis fibulae
dan proximal bersendi dg condylus
femoris, facies auricularis superior
dipisahkan o/ eminentia
intecondiloidea, di samping kanan dan
kiri tpt penonjolan tuberculum
intercondiloideum medial dan lateral,
dan di bagian belakang tdp fossa
intercondiloidea anterior dan posterior
Mempunyai dataran brp margo
anterior dan posterior, dua facies
yaitu lateralis dan medialis
10

Lanjutan Tibiae

Corpus tibiae tdp crista anterior yg


tajam ke proximal mjd tuberositas
tibiae yg memisahkan facies
medialis dan lateralis, diantara
tuberositas tibiae tdp takik disbt
linea musculi solei
Diproksimal posterior daerah kasar
dpt linea poplitea di lateralnya tdp
foramen nutricium
Ujung distal tdpt malleolus medalis
yg bersendi dg os talus. sulcus
malleolaris, di lateralnya tdp incisura
fibularis

11

4. Fibula

Fibula lebih ramping dibanding Tibia,


t/d proximal, corpus dan distal, tltk pd
posterolateral dr os tibia
Proximal fibulae tdp capitulum
fibulae dan facies auricularisnya, sdg
tonjolan disebelahnya adalah apex
capitulum fibulae
Corpus fibulae, pinggir paling tajam
crista anterior yg memisahkan facies
lateralis dan medialis
Crista medialis memisahkan facies
meidalis dan facies posterior, crista
lateralis memisahkan facies posterior
dan lateralis
Corpus tibiae dg corpus fibulae dihbgkn
o/ selembar membran interossei cruris

12

Lanjutan fibulae

Distal fibulae, bagian ujung kecil


dan gepeng malleolus lateralis,
facies auricularis bersendi dg os tali
Di posterior tdp celah yg dalam disbt
fossa malleolaris

13

5. Ossa Tarsi, Ossa Metatasrsi dan Phalanges

Ossa Tarsi

Ossa tarsi t/d tujuh


tulang yaitu :
a) Talus,
b) Calcaneus,
c) Os cuboideum,
d) Os naviculare,
e) dan tiga os
cuneiforme
Hanya tulang talus,
bersendi dengan tulangtulang tungkai bawah
14

a. Talus

Bagiannya t/d corpus tali, collum tali dan


caput tali
Terletak di duapertiga anterior calcaneus,
dan juga bersendi dg os tibiae, os fibulae
dan os naviculare
Bagian yg berhubungan lgsg dg os
calcaneus disbt sustentaculum tali
Ke posterolateral tdp tonjolan disbt
tuberositas tali lateralis ke cranial tdp
sulcus tendinis musculi flexoris hallucis
longis
Ke arah medial mbtk tuberculum tali
medialis

15

b. Calcaneus

Mempunyai 4 facies yaitu facie superior,


posterior, lateral dan medial
Tulang kaki paling bsr, ke proximal
bersendi dg tali ke anterior dg os
cuboideum pd facies articularis
cuboideum
Tepi atas permukaan medial tdp
sustentaluculum tali dan di lateral tpt
rigi sbg trochanter fibularis, di posterior
memiliki tonjolan tuber calcanei dg
processus medialis tuber calcanei,
processus tuber calcanei anterior dan
processur lateralis tuber calcanei

16

c. Os cuboideum

Paling lateral pd basis ossa


tarsi distal
Anterior dr tuberositas ossis
cuboidea, pd permukaan
lateral dan permukaan
inferior tdp alur pd os
cuboideum

17

Lanjutan os cuboideum

t/d beberapa bagian yaitu :


1. Facies os cuneiforme
lateralis
2. Facies os naviculare
3. Facies osis metatarsal IV
4. Processus calcaneus
5. Tuberositas osis cuboid
6. Sulcus tendo m.perinei
longi

18

d. Os naviculare

t/d beberapa bagian yaitu :


1. Facies anterior
2. Facies posterior
3. Facies dorsalis
4. Facies plantaris
5. Facies medialis
6. Facies lateralis
Terletak antara caput tali dan os cuneiforme

19

e. Os cuneiforme

Ada 3 macam, yaitu :


1. Os cuneiforme primer/medial
2. Os cuneiforme secunder/intermedial
3. Os cuneiforme tertier/lateral
Masing2 os cuneiforme ke posterior bersendi dg os
naviculare dan ke anterior dg basis metatarsalis yang
sesuai
Disamping itu, os cuneiforme lateral bersendi dg os
cuboideum

20

6. Ossa Metatarsi

Terdiri dr 5 ossa metetarsi, yg diberi angka mulai dr sisi


medial kaki
Masing-masing t/a :
1. Basis metatarsi (ujung proksimal)
2. Corpus metatarsi
3. Caput metatarsi
Basis metatarsi I-V bersendi dg os cuneiforme dan os
cuboideum
Caput metatarsi bersendi dg phalanges proksimalis

21

a. Os metatarsi I

Pd permukaan plantar caputnya tdp ossa sesamoidea


medial dan lateral yg menonjol disbt tuberositas ossis
metatarsi I
Paling pendek dan tebal, corpus bersisi tiga

b. Os metatarsi II, III dan IV

Corpus pipih

c. Os metatarsi V

Pipih dari atas sampai ke bawah


Sisi lateral disebut tuberositas ossis metatarsi V

22

7. Phalanges

Terdiri dr 14 phalanges, dimana jari kaki I t/d 20 phalanx


(yaitu phalanx proksimal dan phalanx distal)
Phalanx jari kaki I (digiti primi/hallux) pendek, lebar dan
kuat
Ke empat jari kaki masing-masing dpt dibedakan sebuah
basis phalanx pd ujung proksimal, corpus phalanx dan caput
phalanx pd ujung distal
Phalanx distal terdapat tuberositas phalanx distalis

23

8. Patella
*
*

Bentuk segitiga gepeng


Terdiri atas :
1. Apeks menghadap ke distal
2. Facies lateral
3. Facies medial

24

FASCIA EXTREMITAS
INFERIOR

dr. H. SUTARA

SMF. KEDOKTERAN UMUM


BAGIAN ANATOMI
FKU UNIVERSITAS SWADAYA GUNUNG DJATI CIREBON
2009

25

FASCIA
.

1. Fascia Superficialis
*. Tltk di dalam kulit, t/d jaringan ikat
jarang
*. Terkandung di dalamnya :
a. lemak yg variabel,
b. saraf kulit,
c. vena superficilais (v.saphena
magna dan v.saphena parva),
d. pembuluh limfe,
e. kelenjar limfe
*. Fascia superficialis panggul dan
paha bersambung dg fascia pd
bagian caudal dinding abdomen
ventrolateral dan glutea
*. Dipatella fascia ini tdk
mengandung lemak dan membaur
dg fascia profunda, tp tdp lemak
lagi pd fascia superficialis tungkai
bawah
26

2. Fascia Profunda
*
*
*
*

Jaringan ikat padat antara fascia superficialis dan otot


Menyelubungi paha berubah menjadi fascia lata; dan saat menyelubungi
tungkai bawah menjdi fascia cruris
superficialis panggul dan paha bersambung dg fascia pd bagian caudal
dinding abdomen ventrolateral dan glutea
Dipatella fascia ini tdk mengandung lemak dan membaur dg fascia
profunda, tp tdp lemak lagi pd fascia superficialis tungkai bawah

2. a. Fascia Lata
*. Fascia lata melekat pada :
. anterior pd ligamentun inguinale, arcus pubis, corpus osis pubis dan
tuberculum pubicum
. Lateroposterior pd crista iliaca
. Posterior pd os sacrum, os coccygis, ligamentum sacrotubulare, dan
tuber ischiadicum
*. Tractus iliotibialis fascia lata yg ada dilateral yg mlkt pd tuberculum
iliacum dan tibiae
*. Hiatus saphenus, lubang di fascia lata yg tltk distal ligamentum inguinale
dan laterodorsal tuberculum pubicum, dilalui o/ v.saphena magna kmd
bermuara ke v.femoralis ditutupi o/ fascia cribrosa (sievelike)

27

2.b. Fascia Cruris


*. Melekat pd tepi anterior dan medial tibiae
*. Di distal tungkai bawah menebal pd
retinaculum musculorum extensorum
superior retinaculum musculorum
extensorum inferior
*. Di bagian dalam fascia ini melepaskan
septum intermusculare cruris anterior
dan septum intermusculare posterior,
keduanya bersama membran interosseus
cruris membagi tungkai bawah dlm 4
kompartement yaitu :
. Anterior / ekstensor
. Laterale / fibular, peroneal
. Posterior / fleksor

28

SARAF DAN PEMBULUH


EKTREMITAS INFERIOR

dr. H. SUTARA

SMF. KEDOKTERAN UMUM


BAGIAN ANATOMI
FKU UNIVERSITAS SWADAYA GUNUNG DJATI CIREBON
2009

29

SARAF
1. Plexus Sakralis
.

. Tltk pd dinding dorsal pelvis


minor dan disini berhbgn dg
permukaan ventral
m.piriformis
.

Dua saraf utamanya adalah n.ischiadicus dan n.pudendus yg meninggalkan pelvis mll foramen
ischiadica major

N.ischiadicus dibtk oleh rami anterior n.spinales L4-S3, mll foramen ischiadicus msk daerah glutea

N.pudendus dibtk dr plexus sacralis mll cabang yg dilepaskan dr rami anterior n.sacralis II-IV, mensarafi
otot perineum dan berahir sbg n.dorsalis penis atau n.dorsalis clitoridis, jg mengurus persarafan
sensoris alat kelamin luar

30

.Plexus Sakralis
Nervus Asal Segmental Distribusi

1.

2.
3.
4.
5.

6.

7.

8.

9.

10.
11.

N.ischiadicus L4,L5,S1,S2,S3 rami articulares ke artic coxae dan rami muscu


laris ke fleksor paha, otot tungkai bawah, kaki
N.gluteus superior L4,L5,S1 m.gluteus medius dan minimus
N.gluteus inferior L5,S1,S2 m.gluteus maksimus
Nervus ke m.piriformis S1,S2 m.piriformis
Nervus ke m.quadratus L4,L5,S1 m.quadratus femoris dan m.gemellus inferior
femoris & m.gemellus inf
Nervus ke m.obturator
L5,S1,S2 m.obturator internus dan m.gemellus superior
internus & m.gemellus sup
N.pudendus S2,S3,S4 struktur dlm paha perineum : sensoris ke alat
kelamin,rami musculares ke sphincter urtethra
dan sphincter ani externus dan internus
Nervus ke m.levator ani S3,S4
dan m.coccygeus
N.cutaneus femoralis post
sebelah dorsal

m.levator ani dan m.coccygeus

S2,S3

rami cutanei ke bokong dan permukaan paha

N.cutaneus perforans S2,S3 rami cutanei ke bagian medial bokong


N.splanchnici pelvici S2,S3,S4 viscera pelvis melalui plexus hypogastricus
inferior (plexux pelvicus)

31

1. Plexus Lumbalis
. Anyaman saraf yg dibtk o/ rami
anterior nervosum lumbaliorum
I-IV. Semua ramus anterior
menerima ramus communicans
griseus dr truncus simphaticus,
dan dua ramus anterior paling
kranial melepaskan ramus
communicans albus ke truncus
symphaticus

. Cabang plexus lumbalis sebagai


berikut :
1. N.obturatorius (L2-L4)
2. N.femoralis (L2-L4)
3. Truncus lumbosacralis
(L4,L5)
4. N.ilioinguinalis dan
N.iliohypogastricus
5. N.genitofemoralis (L1,L2)
6. N. Cutaneus femoralis
lateralis L2,L3)
.

32

PEMBULUH
1. Vena Superficialis
.

A. V. saphena magna
. Terpanjang dlm tubuh, mulai dr
medial arcus venosus dorsalis
pedis ke malleolus medialis, ke
sepertiga distal tibiae menuju
epicondylus medial (femur)
. Ke arah superolateral pd fascia
superficialis, mll hiatus
saphenus pada fascia lata, dan
bermuara ke v.femoralis
B. V.saphena parva
.

Mulai dr lateral arcus venosus dorsalis pedis, melintas dorsal malleolus lateralis dg n.suralis, naik disisi
tendo achilles ke fossa poplitea, menembus fascia poplitea profunda berakhir pd v.poplitea

33

2. Penyaluran limfe

. Penyalurannya mll ln.superficialis dan


ln.profunda
. Ln.superficialis, terbanyak mengikuti
v.saphena, yg v.saphena magna berakhir
pd ln.inguinalis superficialis kmd disalurkan
ke ln.iliaci extena dan ln.inguinales
profundus
. V.saphena parva, berakhir pd ln.popliteales
tdp dlm jaringan lemak dibelakang lutut
. Ln.profundus, berakhir pd ln.popliteales
kmd disalurkan ke proksimal mll
ln.inguinales profundus kemudian ke
nl.iliaci externi

34

MYOLOGI EXTREMITAS
INFERIOR

dr. H. SUTARA

SMF. KEDOKTERAN UMUM


BAGIAN ANATOMI
FKU UNIVERSITAS SWADAYA GUNUNG DJATI CIREBON
2009

35

MYOLOGI
.

A. DAERAH GLUTEA
1. LIGAMENTUM GLUTEA
. Kerangka pelvis dipersatukan o/ ligamentum
sacrotubulare dan ligamentum sacrospinale,
mengubah takik pd os ischii mj foramen
ischiadicum majus, tempat organ keluar masuk
pelvis (n.ischiadicus) dan foramen ischiadicus
minor, tempat keluar masuk perineum
(n.pudendus)

36

2. OTOT GLUTEA

. Ada dua kelompok otot besar dan kecil


. Musculus gluteus
1. M.maksimus,
2. M.medius
3. dan M.minimus
utk ekstensor dan abduktor paha pd
articulatio coxae

. Otot kecil
1. M.piriformis,
2. M.obturator internus,
3. M.obturator eksternus,
4. kedua musculi gemelli ,
5. dan M.quadratus femoris;
utk ekstensor paha pd articulatio
coxae
37

2.1. M. GLUTEUS MAXIMUS

Serabut
superficial
berasal dari crista iliaca,
spina iliaca posterior
superior, sacrum dan
coccygis
Serabut profunda
berasal dari ala osis ilei
Bagian
proximal
memancar ke tractus
iliotibialis dan bagian
distal berinsertio pada
tuberositas
glutea,
berfungsi sebagai otot
abduktor
Persarafan : N. gluteus
inferior (L5-S2)

38

2.2. M. GLUTEUS MEDIUS

Berasal dari permukaan glutea


ala osis ilei
Berinsertio pada trochanter
major
Berfungsi
sebagai
otot
abduktor
Persarafan : N. gluteus superior
(L4-L5)

39

2.3. GLUTEUS MINIMUS

Berasal dari area glutea ala ossis ilei


Berinsertio pada trochanter major
Fungsi abductor
Persarafan : N. gluteus superior (L5S1)

2.4. M. PIRIFORMIS

Berasal dari permukaan pelvis os


sacrum, lateral terhadap foramina
sacralia dan pinggir incisura ischiadica
major
Berinsertio pada permukaan
anteromedial ujung trochanter major
Berfungsi sebagai rotator lateral dan
abduktor juga ekstensio paha
Persarafan : Pleksus sakralis (L5-S2)
.

40

2.5. M. OBTURATORIUS INTERNUS


Berasal dari permukaan dalam tulang
panggul sekitar foramen obturatoria
dan dari membrana obturatoria
Berinsertio pada fossa trochanterica
Bersama m. gluteus maksimus dan m.
quadratus femoris membentuk rotator
lateral
2.6. M. GEMELLUS SUPERIOR
Berasal dari spina ischiadica dan m.
gemellus inferior
Berfungsi membantu m. obturatorius
internus
Persarafan : N. gluteus inferior, flexus
sacralis (L5-S2)

41

2.7. M. QUADRATUS FEMORIS


Berasal dari tuber ischiadicum
Berfungsi sebagai rotator lateral
yang kuat adduktor paha
Persarafan : N. gluteus inferior,
flexus sacralis (L5-S2)

42

B.
OTOT
ANTERIOR

PAHA

Termasuk oto paha


anterior adalah :
1. M.iliopsoas
2. M.tensor fasciae latae
3. M.pectineus
4. M.sartorius
5. M.quadriceps femoris

43

B.1. M.ILIOPSOAS
Mrp gabungan antara m.psoas major
dan m.iliacus dan dikelilingi o/ fascia
iliaca
M.iliacus berasal dr fossa iliaca dan
jg dr daerah SIAI, insertio pd
trochanter minor
M.iliopsoas berfungsi utk fleksi
tungkai, membengkokkan badan ke
depan dan mengangkat badan dari
berbaring
Fungsi lain jg rotator lateral sendi
panggul
Persarafan
: plexus lumbalis dan
n.femoralis (L1-L4)
.

B.2. M.TENSOR FASCIAE LATAE


Berasal dr SIAS dan berjalan distal
thd trochanter major masuk tractus
iliotibialis
Insertio pd condylus lateralis tibiae

44

B.3. M. PECTINEUS
Berasal
dari
eminentia
iliopectinea sepanjang pecten
ossis pubis
Berinsertio pada linea pectinea
dan proximal linea aspera
Persarafan : N. femoralis (L2-L3)
dan
ramus
anterior
n.
obturatorius (L2-L4)

B.4. M. SARTORIUS
Berasal SIAS, berjalan miring pd
paha dalam fascianya menuju
ke pes anserinus superficialis
Bekerja pd dua sendi
yaitu
flexor pd sendi lutut dan rotator
medial tungkai
bila lutut
difleksiokan bersama otot pes
anserinus, jg berfungsi fleksi
dan
rotator
lateral
sendi
panggul
Persarafan : N. femoralis (L1-L3)
.

45

B.5. QUADRICEP FEMORIS,


terdiri atas empat bagian:
a. M. RECTUS FEMORIS
Bagian lurus berasal dari spina
iliaca antrior inferior
Bagian reflektif dari pinggir atas
lekuk sendi panggul
b. M. VASTUS INTERMEDIUS
. Berasal dari permukaan anterior
dan lateral femur
. Sebgian serabutnya membentuk
articulasio genu, yang berinsertio
pada kapsula sendi lutut

46

a.

M. VASTUS MEDIALIS
Berasal
dari
permukaan
trochanter
major,
intertrochanterica, tuberositas
dan labium lateral linea aspera
Persarafan : N. femoralis (L2-L4)

lateral
linea
glutea

b. M. SARTORIUS
Berasal dari spina iliaca anterior
superior
Berfungsi fleksor pada sendi lutut,
rotator medial tungkai dan fleksi pada
sendi panggul
Persarafan :N. femoralis (L1-L3)

47

C. OTOT PAHA MEDIAL


Termasuk oto paha medial
adalah :
1. M.gracilis
2. M.obturator externus
3. M.adductor longus
4. M.adductor brevis
5. M.adductor magnus

48

C.1. M. GRACILLIS
Berasal dekat symphisis pubis dari ramus inferior
ossis pubis
Berinsertio bersama dengan m. semitendinosus dan
m. sartorius sebagai pes anserinus superficialis
Berfungsi sebagai fleksi sendi lutut dan adduksi
Persarafan : Ramus anterior N. obturatorius (L2-L4)
C.2. M. OBTURATORIUS EXTERNUS
Berasal dari permukaan luar pinggir medial foramien
obturatoria dan membrana obturatoria
Berfungsi sebagai rotator lateral dan adduktor lemah
Persarafan : N. obturatorius (L1-L4)

49

C.3. M. ADDUCTOR BREVIS


Berasal dari ramus inferior ossis pubis dan mencapai
sepertiga atas labium medial linea aspera
Berfungsi sebagai adductor, rotator lateral dan fleksor
lemah pada sendi panggul
Persarafan : Ramus anterior n. obturatorius (L2-L4)
C.4. M. ADDUCTOR LONGUS
Berasal dari ramus superior ossis pubis, berinsertio
pada sepertiga tengah labium medial linea aspera
Berfungsi sebagai adductor, rotator lateral, fleksio
(anteversio) dalam batas tertentu
Persarafan : Ramus anterior N. obturatorius (L2-L4)
C.5. M. ADDUCTOR MAGNUS
Berasal dari ramus inferior ossis pubis dan ramus
inferior ossis pubis sampai tuber ischiadicum
Berfungsi sebagai adduktor kuat, bagian yang melekat
pada linea aspera bekerja sebagai rotator lateral

50

TRIGONUM FEMORALE
*

Sebuah ruang fasial dibagian sepertiga superomedial paha, dibatasi


oleh :
a. proksimal o/ ligamentum inguinale
b. Medial o/ m.adductor longus
c. Lateral o/ m.sartorius
d. Alas dibtk o/ ligamentum inguinale, puncaknya trltk pd titik silang
antara tepi medial m.sartorius dan medial m.adductor longus
e. Dasar o/ m.iliopsoas, m.pectineus, dan m.adductor longus
f.
Atap trigonum adalah fascia lata dan fascia cribrosa

*.

Struktur dr lateral ke medial terdapat :


a. N.femoralis
b. A.femoralis
c. V.femoralis termasuk v.saphena magna
d. Femoral sheath/sarung femoral

51

1.
.

2.
.

3.
.

N.femoralis (L2-L4)
Cabang flexus lumbalis terbesar, terbentuk dalam abdomen
. Stlh masuk trigonum femorale terpecah mjd beberapa cabang
terminal yg mensarafi otot paha anterior
. Mencabangkan articular ke articualtio coxae dan articulatio genu, jg
cabang ke kulit extremitas inferior sebelah anteromedial

N.saphenus
Cabang kulit n.femoralis, mengiringi a.femoralis dalam canalis
adductorius dan menjadi dangkal antara m.sartorius dan m.gracilis
Mensarafi kulit dan fascia pd aspek anterior dan medial pd lutut,
tungkai bawah dan kaki

A.femoralis
Mrp lanjtan a.iliaca externa, tertutupi fascia lata melintas ke distal pd
m.psoas major, m.pectineus, dan m.adductor longus mbtk dasar
trigonum femorale
Membelah trigonum femorale dorsal m.sartorius dalam canalis
adductorius kmd melewati hiatus tendineus utk mjd a.poplitea

52

4. A.profunda femoris
. Cabang a.femoralis terbesar, melintas lateral
a.femoralis, kmd dibelakang a/v. femoralis
. Meninggalkan trigonum femorale antara
m.pectineus dan m.adductor longus, sbl
posterior m.adductor longus melepaskan
a.perforans utk mendarahi m.adductor
magnus dan musculus hamstring

5. A.circumflexa femoris
. Cabang a.profunda femoris
. Melingkari paha, beranastomose dg
arteri lain utik mendarahi otot paha dan
ujung proksimal femur
6. A.circumflexa femoris medialis
. Mendarahi caput femoris dan collum
femoris
7. A.Circumflexa femoris lateralis
. Mendarahi caput femoris dan otot paha
lateral

..

53

8. A.obturatoria
. Cabang a.iliaca externa, lewat foramen
obturatorium mbtk ramus anterior dan
posterior
. Ramus
posterior
melapaskan
ramus
acetabularis utk mendarahi caput femoris

9. V.femoralis
. Berakhir posterior ligamentum inguinale
dan berubah mjd v.iliaca externa
10.Sarung femoral
. Selubung facial serupa corong melintasi
proksimal pembuluh femoralis dan
canalis femoralis
. Mrp
lanjutan
fascia
transversalis
abdomen ke distal
. t/d
2
sekat
vertical
mjd
3
kompartement, lateral utk a.femoralis,
medial utk v.femoralis dan tengah utk
canalis femoralis

54

11.Canalis femoralis
. Terletak antara tepi medial sarung
femoral dan v.femoris
. Pd ujung abdomen lebih lebar, yakni
anulus femoralis
. Anulus femoralis, ujung atas sempit atau
lubang abdominal canalis femoralis, luas
sekitar 1 cm, tertutup jaringan lemak
disbt septum femorale
. Batas anulus femoralis adalah :
.Lateral, sekat antara anulus femoralis
dan v.femoralis
.Posterior, ramus superior ossis pubis
.Medial, ligamentum lacunare dan
conjoint tendon
.Anterior, bagian medial ligamentum
inguinale

55

D.
OTOT
POSTERIOR

PAHA

Termasuk oto paha


posterior adalah musculi
ischiocruralis (otot-otot
hamstring) :
1.M.biceps femoris
2.M.semitendinosus
3.M.semimembranosus

56

D.1. M. BICEPS FEMORIS


Mempunyai caput longum (berjalan pada dua sendi
dan berasal dari tuber ischiadicum bersama m.
semitendineus) dan caput breve (hanya bekerja pada
satu sendi)
Berfungsi sebagai fleksi sendi lutut dan rotator lateral
tungkai
Persarafan : Caput longum N. tibialis (L5-S2), caput
breve N. peroneus communis (S1-S2)
D.2. M. SEMITENDINEUS
Berasal dari caput communis dan bekerja pada dua
sendi, ekstensio pada sendi panggul, fleksi pada sendi
lutut dan rotasi medial tungkai
Persarafan : N. tibialis (L5-S2). M

57

D.3. SEMIMEMBRANOSUS
Berasal dari tuber ischiadicum
Di bawah ligamentum collaterale medial, tendonya
pecah menjadi tiga bagian yaitu yang berjalan ke
anterior menuju condilus medial tibiae, pergi fascia
poplitea dan yang meneruskan diri ke dinding
posterior kapsula sebagai lig. Poplitea obliqum
Berfunsi sebagai ekstensi pada sendi panggul dan
fleksi serta rotasi medial sendi lutut.
Persarafan : N. tibialis (L5-S2)

58

FOSSA POPLITEA
*

Bentuk belah ketupat, terletak dibelakang lutut, dibatasi oleh


a. Superolateral o/ m.biceps femoris
b. Superomedial o/ m.semimembranosus dan
m.semitendinosus
c. Inferolateral dan inferomedial o/ caput lateral dan medial
m.gastrocnemius
d. Posterior/atap o/ kulit dan fascia
e. Anterior/dasar o/ fascia poplitea femoris, ligamentum
poplitea obliqum, dan fascia penutup m.popliteus

*.

Struktur yg terdapat dlm fossa poplitea adalah :


a. Arteri dan vena poplitea
b. N.tibialis dan n.fibularis communis
c. V.saphena parva
d. Nl. Poplitea dan pembuluh limfe
59

Fascia poplitea profunda

1.
.

Selembar fascia profunda yg kuat dan menutupi struktur


neurovascular
Yang melintas dari paha ke tungkai bawah mll fossa poplitea

A.poplitea

2.
.
.

Mrp lanjutan dr a.femoralis, bangunan terdalam di fossa poplita


Mulai melintas inferolateral fossa poplitea dan berakhir pd tepi
bawah m.popliteus, kmd bercabang mjd a.tibialis anterior dan
a.tibialis posterior

V.poplitea

3.
.

Terbentuk pd tepi distal m.popliteus, berakhir pd hiatus tendineus


(adductorius) kmd beralih mjd v.femoralis
Letak lbh superficial dr a.poplitea, keduanya dibungkus o/ lapisan
yg sama

N.ischiadicus

4.
.

Berakhir pd sudut atas fossa poplitea dan bercabang mjd n.tibialis


dan n.fibularis communis
60

N.tibialis

5.
.
.

Cabang terminal n.ischiadicus


Di medial lbh besar terletak
superficialis diantara nervus,
arteri dan vena

N.fibularis communis

6.
.
.

Cabang akhir n.ischiadicus


Meninggalkan fossa poplitea
menyilang diatas caput lateral
m.gastrocnemia, kmd diblkg
caput fibulae sbl melingkari
collum fibulae

61

E. OTOT TUNGKAI BAWAH


.

Kelompok otot Pars Superficialis


1.M.gastrocnemium
2.M.soleus
3.M.plantaris
. Kelompok otot Pars Profunda
4.M.popliteus
5.M.flexor hallucis longus
6.M.flexor digitorum longus
7.M.tibialis posterior

62

Kelompok otot Pars Superficialis


E.1. M. GASTROCNEMIUS
o Berasal dari proximal terhadap condilus medial juga
sebagian serabut berasal dari lutut, berkepala dua
bersama m.soleus mbtk m.triceps surae
o t/d 3 bagian memiliki tendo melekat pd os calcaneus,
yakni tendo achilles, fungsi fleksi kaki ke arah plantar pd
pergelangan kaki
o Berinsertio pada tuber calcanei
E.2. M. SOLEUS
o Berasal dari capitulum dorsal fibulae dan lengkung
tendinosa antara capitulum fibulae dan tibiae
o Berinsertio pada tuber calcanei
E.3. M. PLANTARIS
o Berasal dari caput lateral m. gastrocnemius, proximal
terhadap condilus lateral femoralis dan capsula lutut
o Persarafan : N. tibialis (S1-S2)

63

Kelompok otot Pars Profunda


E.4. M. POPLITEUS

o Berasal dari epicondilus lateal femoris


o Insertio pada permukaan posterior tibiae
o Berfungsi sebagai fleksi sendi lutut dan rotasio medial
tungkai
o Persarafan : N. tibialis (L4-S1)
E.5. M. FLEXOR HALLUCIS LONGUS
o Berasal dari duapertiga distal permukaan posterior fibula
o Berfungsi sebagai plantarfleksi jari I dan pada jari lain
membantu supinasio
o Persarafan : N. tibialis (S1-S3)
E.6. M. FLEXOR DIGITORUM LONGUS
o Berasal dari permukaan posterior tibiae
o Berfungsi sebagai supinator, dan menyokong
plantaris
o Persarafan : N. tibialis (S1-S3)

arkus

64

E.7. M. TIBIALIS POSTERIOR


o Berasal dari membrana interossea
dan
permukaan
tibia
yang
berhubungan dengan fibula
o Bagian medial lebih tebal melekat
pada tuberositas ossis naviculare,
sedangkan yang lateral lebih lemah
berinsertio
pada
tiga
ossis
cuneiforme
o Persarafan : N. tibialis (L4-L5)

65

F. OTOT KAKI
.

F.1. OTOT DORSUM PEDIS


.

a. M. EXTENSOR DIGITORUM BREVIS


Berasal dari calcaneus
Berfungsi sebagai dorsofleksio jari II V
Persarafan : N. peroneus profundus (S1-S2)
b. M. EXTENSOR HALLUCIS BREVIS
Berjalan ke aponeurosis dorsalis jari I,
berorigo pada os calcaneus
Berfungsi sebagai dorsofleksi jari I
Persarafan : N. peroneus profundus (S1-S2)

66

F.2. OTOT PLANTAR PEDIS


A. OTOT

1.

M. ABDUCTOR HALLUCIS

2.

IBU JARI

Berasal dari processus medialis tuber calcanei


Berinsertio pada os sesamoid medial dan basis phalanx proksimal
Berfungsi sebagai abduktor dan fleksor kaki
Persarafan : N. plantaris medialis (L5-S1)

M. FLEXOR HALLUCIS BREVIS

Berasal dari os cuneiforme medial, lig.plantare longum

dan tendo m. tibialis posterior


Mempunyai dua caput kepala, caput medial dan lateral
Berinsertio pada os sesamoid lateral dan phalanx
proximal
Berfungsi sebagai plantarflexi
Persarafan : N. plantaris medialis (L5-S1)

3. M.ADDUCTOR HALLUCIS
Mempunyai dua kepala, caput obliqum berasal dari
os cuboideum dan cuneiforme lateral dan dari basis
metatarsal II dan III, Sedangkan caput transversum
berasal
dari
lig.
Capsulare
articulasio
metatarsophalange jari III-V
Kedua kepala berinsertio pada os sesamoid lateral
ibu jari
Berfungsi sebagai adduksi ibu jari dan plantarfleksi
phalanx proximal
Persarafan : Ramus profunda N. plantaris medialis
(S1-S2)

68

B. OTOT INTRINSIK KELINGKING

1.

M. OPPONENS DIGITI MINIMI

2.

M. FLEXOR DIGITI MINIMI

3.

Berasal
ligamentum
plantare
longum
berinsertio pada metatarsal V
Berfungsi plantarfleksio metatarsal V
Persarafan : N. plantaris lateralis

Berasal dari basis metatarsal V, berfungsi


sebagai plantarfleksio
Persarafan : N. plantaris lateralis (S1-S2)

M. ADDUCTOR DIGITI MINIMI

Berasal dari prosessus lateralis tuber calcanei


Berfungsi sebagai plantarfleksi jari V
Persarafan : N. plantaris lateralis (S1-S2)

C. OTOT INTRINSIK TENGAH PLANTAR PEDIS


1.

mm. LUMBRICALES

Berasal dari permukaan medial setiap tendo m.flexor digitorum longus


Berfungsi plantarfleksi dan pergerakan empat jari lateral menuju ibu jari
Persarafan : N. plantaris medialis ke lumbricales I,II,III dan N.plantaris
latealis ke lumbricales IV (L5-S2)

o
o
o

2.

M. QUADRATUS PLANTAE

Berasal dari pinggir medial dan lateral permukaan plantar calcanei


o Persarafan : N. plantaris latealis (S1-S2)
o

3.

mm. INTEROSSEI PLANTARES

o.
o.
o.

Berasal dari sisi medial metatarsal III-V, Sedangkan mm.interossei


berasal dari permukaan metatarsal yang berlawanan dari lig.plantare
Berfungi sebagai plantarfleksi pada articulasio metatarsophalangea
Persarafan : N. Ramus profundus n. plantaris lateralis (S1-S2)

dorsalis

4. M. FLEXOR DIGITORUM BREVIS


o.
o.
o.

Berasal dari permukaan bawah tuber calcanei, dinamakan juga m.


perforatus
Berfungsi sebagai plantarflexio phalanx tengah
Persarafan : N. plantaris medialis (L5-S1)
70

ARTICULATIO EXTREMITAS
INFERIOR
dr. H. SUTARA

SMF. KEDOKTERAN UMUM


BAGIAN ANATOMI
FKU UNIVERSITAS SWADAYA GUNUNG DJATI CIREBON
2009

71

ARTICULATIO
.

1.FRTICULATIO COXAE
. Permukaan artikular, caput femoris bersendi dg
acetabulum os coxae
. Kedalaman acetabulum diperluas o/ labrum
acetabulare
. Ligamentum transversum asetabuli melekat
didaerah labrum bagian inferior, melanjut sbg
ligamentum capitis femoris, yg melekat pd puncak
acetabulum disbt fovea capitis femoris dan
melanjut ke tiap sisi disbt facies auricularis
acetabuli

72

ligamentum, di depan o/ ligamentum iliofemorale


yg melkt pd SIAI dan tepi acetabulum, srt linea
intertrochanterica sbl distal yg berfungsi utk cegah
hiperekstensi articulatio coxae saat berdiri
Daerah bawah o/ ligamentum pubofemorale yg mlkt
pd tepi acetabulum dan eminentia iliopubica;
berfungi utk hiperabduksi pd articulatio coxae dan
mengetat saat ekstensi dan abduksi articulatio
coxae
Belakang o/ ligamentum ischiofemorale mlkt pd tepi
acetabulum dan kraniolateral collum femoris,
medial dr alas tronchanter major; berfungsi cegah
tjdnya hiperekstensi
Gerak articulatio coxae : flexi-extensi, abduksiaduksi, endorotasi-eksorotasi dan sirkumduksi
Vascularisasi : cab. A.circumflexa femoralis
lateralis dan a.circumflexa femoralis medialis (cab.
A.obturatoria utk caput femoris)
Inervasi : N.femoralis, n.obturatorius, n.ischiadicus
73
dan n.gluteus superius
.

2. ARTICULATIO GENUS

. Permukaan artikular, t/d 3 persendian


yaitu :
1.Lateral dan medial; antara condylus
femur dan condylus tibia
2.Intermedier antara patella dan femur
. Ligamentum ; ligamentum collaterale
fibulae mlkt dr epicondylus laterale femoris
ke permukaan lateral caput fibulae;
ligamentum collateral tibiae lkt dr
epicondylus medialis femoralis ke condylus
medialis srt mediale tibiae
. Ligamentum popliteum obliqum mlkt dr
condylus medialis tibiae ke posterior
capsula articularis fibrosa
. Ligamentum popliteum arcuatum mlkt
blkg caput fibulae ke belakang articulatio
genus
.

74

.
Ligamentum cruciatum anterior
mlkt area
intercondylaris tibiae sampai posterior sisi
medial condylaris lateralis femur, fungsi utk
hiperekstensi articulatio genus
Ligamentum cruciatum posterior mlkt posterior
area intercondylaris tibia ke anterior
permukaan lateral condylus medial femur,
fungsi menghidari hiperfleksi articualatio genu
Gerak articulatio genu : fleksi dan ekstensi,
rotasi lutut
Vascularisasi : cabang a. Yg membtk rete
articulare genus
Inervasi : caban g n. Obturatoria, n. Femoralis,
n. Tibialis dan n.fibularis communis

75

3. ARTICULATIO TIBIOFIBULARIS
.

. Articulatio tibiofibularis superior, lkt


pd tepi permukaan articular fibula dan
tibiae
. Gerak articulatio : dorsofleksi dan fleksi
plantar kaki
. Vascularisasi : a.inferior lateralis genus
dan a.reccurens tibialis anterior
. Inervasi : n.fibularis communis
. Articulatio tibiofibularis inferior,
diperkuat o/ ligamentum interosseum dan
di depan o/ ligamentum tibiofibulare
inferior anterior dibelakang ligamentum
tibiofibulare inferior posterior
. Geral articulatio : dorsofleksi talus
. Vascularisasi : ramus perforans a.fibularis,
rami malleolaris medialis dan a.tibialis
posterior
.

76

4. ARTICULATIO PERGELANGAN KAKI


.

. Ligamentum talofibulare anterior, meluas


ke anteromedial dr malleolus lateralis ke
collum tali
. Ligamentum talofibulare posterior,
posterior thd fossa melleoli ke tuberculum
laterale tali
. Ligamentum calcaneofibulare,
posteroinferior dr ujung malleolus lateralis
ke lateral calcaneus
. Gerak articulatio : dorsofleksi dan fleksi
plantar
. Vascularisasi : arteri dr rami melleolaris
a.fibulae dan a.tibialis posterior dan
anterior
. Inervasi : n.tibialis dan n.fibularis
profundus
.

77

5. ARTICULATIO KAKI

. Articulatio yg penting adalah :


1. articulatio tarsi transversa t/d
articulatio talocalcaneonaviculare dan
articulatio calcaneocuboidea
2. Articulatio subtalaris
. Ligamentum calcaneonaviculare dr
sustentaculum tali dan permukaan
posteroinferior os naviculare
. Ligamentum plantare longum dr
permukaan plantar calcaneus ke os
cuboideum
. Ligamentum calcaneocuboideum plantare
dr anterior permukaan inferior calcaneus
ke inferior os cuboideum

78

SEKIAN
TERIMA KASIH
79

Anda mungkin juga menyukai