KOMPLEKS
Oleh :
Ikrima Alfi, S.T., M.Eng.
BILANGAN KOMPLEKS
Bilangan kompleks
adalah bilangan yang terdiri dari bilangan real dan bilangan imajiner.
Bilangan real :
Bilangan yang tidak mengandung tanda negatif (-) dibawah tanda akar
Contoh:
6
9
Bilangan imajiner :
Bilangan yang mengandung tanda negatif (-) dibawah tanda akar
Contoh:
,
OPERATOR IMAJINER
Sehingga
4
dapat ditulis 1. 4 j 4 j 2
z=x+jy
2. Bentuk polar (kutub/sudut)
z R
3. Bentuk eksponensial
z R e j
4. Bentuk trigonometri
z= R cos + j R sin
A. Bentuk Persegi
(Rectangular)
Bentuk umum:
Z=x+jy
Dimana :
x = bilangan real
j = tanda operator imajiner
y = bilangan imajiner
Contoh :
Z = 3 + j4
Bil.
real
Bil.
imajiner
Gambar Bentuk
Persegi
Kurva Rectangular
A= a+ jb
b
-
a
-j
B. Bentuk Polar
Z= R
Z= 1060
A= 4520
C. Bentuk Eksponensial
Menurut rumus Euler :
e j cos j sin
Maka:
Z= R = R cos + j R sin
= R (cos + j sin )
= R ej
Contoh:
Z = 30 ej45
A= 45 ej55
D. Bentuk Trigonometri
Bentuk trigonometri sebenarnya merupakan
bentuk bantuan yang dipakai untuk
mentransformasikan bilangan kompleks dari
satu bentuk ke bentuk lain
Z= R = R cos + j R sin
A = R
maka
Contoh
Konversikan A= 3-j4 menjadi bentuk polar
Maka
dari perhitungan kalkulator didapat
real = + (positif)
imajiner = - (negatif)
maka
Jadi A = 3 - j4 = 5 306,87o
kuadran IV
Latihan
Konversikan dalam bentuk polar/kutub:
1. A=4 + j7
2. B = 5 j 8
3. C= -8 +j3
4. D= -2 j7
A = a + jb
Dimana:
a = R Cos
b = R Sin
Contoh
Konversikan bentuk A= 10 40o menjadi bentuk
rectangular.
a= 10 cos 40o= 7,66
b= 10 sin 40o = 6,43
Jadi:
A= 10 40o= 7,66 + j 6,43
Latihan
1.
2.
3.
4.
P= 40 25o
Q= 20135o
R= 70 200o
S= 15 310o
OPERASI-OPERASI BILANGAN
KOMPLEKS
KONJUGASI KOMPLEKS
PENJUMLAHAN ATAU PENGURANGAN
PERKALIAN
PEMBAGIAN
KONJUGASI KOMPLEKS
A = a + jb
A* = a - jb
B = a - jb
B* = a + jb
Contoh
A= 3+j7 maka A*= 3 j7
B= 4 j9 maka B*= 4 +j9
C= -3 + j5 maka C*= -3 j5
PENJUMLAHAN ATAU
PENGURANGAN (BENTUK
PERSEGI)
A= a + jb
B= c + jd
Maka:
A+B= (a+c)+ j(b+d)
A-B= (a-c) +j(b-d)
Contoh :
A=3+ j 6
B=5 j8
Maka
A+B=(3+5)+ j (6+(-8)) =8-j2
A-B=(3-5)+ j(6-(-8))= -2 +j14
PERKALIAN (BENTUK
RECTANGULAR)
A= a + jb
B= c + jd
Maka :
ingat!!
j 1
A.B= (a + jb) (c + jd)
2
j
j. j 1. 1 1
= ac + jad +jbc bd
3
j
j. j. j j
= (ac-bd) + j (ad+bc)
4
j
j. j. j. j 1. 1 1
Contoh:
A= 2-j3
B=4+j5
Maka A.B= (2-j3)(4+j5)
= 8+j10-j12+15 = (8+15)+j(10-12)=23-j2
PEMBAGIAN
A= a + jb
B= c + jd
Contoh :
A= 2-j5
B=4+j3
Maka:
Latihan :
Diketahui bilangan kompleks berikut :
A=1 + j3, B= 3 -j2, C= -2 +j5, D= -1 j2
Tentukan:
1. A + B + C
2. 2A B
3. A B + C D
4. 2B + C 3D
5. AB
6. ABC
7. (A+C)(B+D)
8. A/B
9. AB*/CD*
10. (A +B)/(C+D)
Ingat!!!
Ingat!!!
Maka persamaan di atas menjadi
Jadi dapat disimpulkan:
Contoh:
A= 4045o
B=225o
M aka :
A.B=4045o. 225o=8070o
Ingat!!!
Ingat!!!
Sehingga persamaan di atas menjadi:
Jadi:
Contoh
A= 4045o
B=525o
Maka:
Latihan
Diketahui A= 2 30, B = 10ej70, C= 2 +j 8, D=
-4 + j2, tentukan:
1. AC
2. AB+CD
3. A/C
4. AC/BD
5. (AC+CD)/ (BD)