Anda di halaman 1dari 14

BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS

Matematik II (B 2001)

POLITEKNIK PORT DICKSON


JABATAN MATEMATIK SAINS DAN KOMPUTER
NOMBOR KOMPLEKS
Nombor Kompleks ialah nombor yang berbentuk a + ib
di mana a dan b adalah nombor nyata
terdiri drpd bahagian nyata (a) dan bahagian khayal (ib)
Secara amnya,

a2

a 2 (1)

a 2 i2

ai

Contoh :
1.

2.

50 =

9(1) =

50(1) =

9i2

= 3i

50i 2

= 5

2i

PERLU INGAT !!!

i2 = -1
(-1)nombor genap = 1
(-1)nombor ganjil = -1
Contoh :
a.

i8=i
15

2 (4)

= (-1) = 1

= i 2(7) i = (-1) 7 i = (-1) i = -i

b.

c.

3i34 - i13
= 3i2(17) - i2(6) i
= 3 (-1)17 - (-1)6 i
= 3 (-1) 1 i
= -3 - i

2i3 + 2 i18 - 3 i51


= -2 i2 i + 2 i2(9) - 3 i2(25) i
= -2 (-1) i + 2 (-1) 9 - 3 (-1) 25 i
= 2 i + 2 (-1) 3 (-1) i
= 2 i 2 +3 i
=5i2
CONTOH SOALAN :
d.

June/JMSK/PPD/750621
1

BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS


Matematik II (B 2001)

1. Ringkaskan kuasa bagi i yang berikut:


a.
i7
b.
i 12
c.
i 20
d
i 36
e. 7i 56 i 3 6
f.
8i 59 + 5i 97
2. Permudahkan bentuk nombor-nombor berikut:
a.
25
c.
38
b.

d.

81

69

Penambahan & Penolakan Nombor Kompleks


Jika z = x + yi dan w = u + vi
Maka, z + w = ( x + yi )

+ ( u + vi )

= ( x + u ) + ( yi + vi )
Nombor nayata
tambah
nombor nyata

z w = ( x + yi )

Nombor
kompleks
tambah
nombor
kompleks

- ( u + vi )

= ( x - u ) + ( yi - vi )

Nombor nayata
tolak
nombor nyata

Nombor
kompleks tolak
nombor
kompleks

CONTOH :
a)

( 3 + 4i ) + ( 5 + 6i )

= ( 3 + 5 ) + ( 4i + 6i)
= 8 + 10i

b)

( 5 + 3i ) ( 8 + 2i )

= ( 5 8 ) + ( 3i 2i )
= -3 + i

c)

( 7 + 5i ) + ( 2 3i )

= ( 7 + 2 ) + ( 5i + (3i) )
= ( 7 + 2 ) + ( 5i 3i )
= 9 + 2i

d)

( 4 2i ) ( 2 3i )

= ( 4 2 ) + ( -2i (-3i) )
= ( 4 2 ) + ( -2i + 3i )
=2+i

Pendaraban Nombor Kompleks


June/JMSK/PPD/750621
2

BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS


Matematik II (B 2001)

Jika z = a + bi dan w = p + qi

Kembangka
n ungkapan

Maka, z + w = ( a + bi ) x ( p + qi )
= (a x p) + (a x qi) + (bi x p) + (bi x qi)
= ap + aqi + pbi + bqi2
= ap + aqi + pbi + bq(-1)
= ap + aqi + pbi bq
= (ap-bq) + (aq+pb)i
CONTOH :
a)

Jika z = 3 + 4i dan w = 2 3i
maka zw = ( 3 + 4i ) ( 2 3i )
= ( 3 x 2 ) + ( 3 x (-3i) ) + ( 4i x 2 ) + ( 4i x (-3i) )
= 6 + (-9i) + 8i +( -12i2 )
= 6 + ( -i ) 12(-1)
= 6 i +12
= 18 i

b)

Jika z = 4 + i dan w = 3 + 2i
maka zw = ( 4 + i ) ( 3 + 2i )
= ( 4 x 3 ) + ( 4 x 2i ) + ( i x 3 ) + ( i x 2i )
= 12 + 8i + 3i + 2i2
= 12 + 11i + 2(-1)
= 12 + 11i - 2
= 10 + 11i

June/JMSK/PPD/750621
3

BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS


Matematik II (B 2001)

Pembahagian Nombor Kompleks


Bagi proses pembahagian, perlu gunakan konjugat supaya penyebut jadi nombor nyata
Saling
memusna
hkan

Contoh :
1.

2.

3
2 3i
3
2 3i

2 3i
2 3i
a2 + b2
6 9i

49
6 9i

13
6
9i

13 13

2 i
3 2i
2i
3 2i

3 2i
3 2i
6 4i 3i 2i2

94
6 7i 2(-1)

13
6 7i 2

13
4 7i

13
4
7i

13 13

Jika z = a + bi dan w = a bi
Maka, zw = ( a + bi ) ( a bi )
= a2 abi + abi b2i2
= a2 b2i2
= a2 b2(-1)
Nombor
= a2 (-b2)
nyata
= a2 + b2
Oleh itu, w dikenali sbg konjugat
kompleks bagi z
Jika z = a + bi, konjugat bagi z
ialah
z* = a bi
zz* = a2 + b2

Kesamaan Nombor Kompleks


Katakan z = x + yi dan w = u + vi
Jika z = w, x + yi = u + vi
maka, x = u dan yi = vi
Bahagian
nyata

Bahagian
khayal

Contoh:
June/JMSK/PPD/750621
4

BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS


Matematik II (B 2001)

Diberi 3 2i = ( p + qi )( 5 + i ). Carikan nilai p dan q.


( p + qi )( 5 + i ) = 5p + pi + 5qi + qi2
y
= 5p + pi + 5qi + q(-1)
= 5p + pi + 5qi q
= ( 5p q ) + ( p + 5q )i

x=u

MAKA,

dan

3 = 5p q
q = 5p 3
q = 5( -5q 2 )- 3
q = -25q 10 3
26q = -13
q

13

26
1

y=v
-2 = p + 5q
p = -5q 2

p 5

1
2

CONTOH SOALAN :
1. Ungkapkan yang berikut dalam bentuk a + ib
a. 3 +
9
b. 2 +
8

c. 8 -

2.

Ringkaskan setiap yang berikut:


a. ( 3 + 4i) + ( 5 2i)
b. ( 7 + 6i) ( -4 3i)

3.

Ungkapkan yang berikut dalam bentuk a + ib:


2
2i
a.
b.
1 i
1 2i

4.

Dalam setiap kes berikut, cari nilai x dan y.


a.
x + iy = ( 3 + i )(2 3i)
b. ( x + iy ) ( -2 + 7i ) = -11 4i
2 5i
c. x + iy =
1 i

RAJAH ARGAND

16

June/JMSK/PPD/750621
5

BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS


Matematik II (B 2001)

Mewakili nombor
kompleks
z = x + yi

paksi khayal

P ( x, y )

Hujah z

x
paksi nyata

r
P ( x, -y )
Modulus z

MODULUS z
HUJAH z

x2 y2

huj z tan1

CONTOH :
Cari modulus dan hujah bagi setiap nombor kompleks berikut
y
a) 1 i
z = 12 12
= 2

tan ve di
Huj z = tan 1 (-1/1)
sukuan
Sudut
= tan 1( -1)
2&4

dr asalan
= - 45
paksi-x
r
= 360 - 45
CONTOH
b) 3 + 4i
z = (3)2 (4)2
= 25
=5
Huj z = tan 1 (4/-3)
= -53 8
= 180 - 53 8
= 126 52

y
r

SOALAN :
Cari modulus dan hujah bagi setiap nombor kompleks berikut:
a) 1 3i
b)
1 + 2i
c) 3 5i
d)
-5 + 12i
e) -7 4i
f)
6 + (-2i)
PENAMBAHAN dan PENOLAKAN RAJAH ARGAND
Langkah-langkah :
June/JMSK/PPD/750621
6

BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS


Matematik II (B 2001)

1. Buatkan penambahan atau penolakan kepada nombor kompleks dulu


2. Dari hasil penambahan atau penolakan td, baru plotkan rajah argand.
3. Then tandakan hasil yg br td pd graf.
CONTOH :
Tunjukkan pada Rajah Argand, garis-garis yang mewakili nombor kompleks berikut
kemudian dapatkan modulus dan hujah bagi setiap satunya:

Z1 = 2 + 4i
Z3 = -5 3i
a)

Z2 = -3 + 2i
Z4 = 3 - 5i

Z1 , Z2 , Z3 , Z4

b)

Z1 + Z2
= ( 2 + 4i) + ( -3 + 2i )
= ( 2 + (-3) ) + ( 4i + 2i)
= -1 + 6i

c)

Z2 + Z3
= ( -3 + 2i ) + ( -5 3i )
= ( -3 + (-5) ) + ( 2i + (-3i) )
= -8 - i

d)

Z1 - Z3
= ( 2 + 4i) - ( -5 3i) )
= ( 2 - (-5) ) + ( 4i (-3i) )
= 7 + 7i

e)

Z3 - Z4
= ( -5 3i) ( 3 - 5i )
= ( -5 3 ) + ( -3i (-5i) )
= -8 + 2i

f)

Z2 - Z3
= ( -3 + 2i ) ( -5 3i )
= ( -3 (-5) ) + ( 2i ( -3i) )
= 2 + 5i

g)

Z2 - Z4
= ( -3 + 2i ) ( 3 - 5i )
= ( -3 3 ) + ( 2i ( -5i) )
= -6 + 7i

h)

Z1 + Z4
= ( 2 + 4i) + ( 3 - 5i )
= ( 2 + 3 ) + ( 4i + (-5i) )
=5-i

i)

Z1 - Z2
= ( 2 + 4i) - ( -3 + 2i )
= ( 2 - (-3) ) + ( 4i - 2i )
= 5 + 2i

RAJAH ARGAND

June/JMSK/PPD/750621
7

BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS


Matematik II (B 2001)

MODULUS dan HUJAH

June/JMSK/PPD/750621
8

Soalan
a)

Z1 = 2 + 4i

Modulus
z = (2)2 (4)2
= 20
= 4.47

Hujah
Huj z = tan 1 (4/2)
= 63 26
= 63 26

Rajah Argand
y

BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS


Matematik II (B 2001)

Z2 = -3 + 2i

z = (-3)2 (2)2
= 13
= 3.61

Huj z = tan 1 (2/-3)


= -33 41
= 180 - 33
41
= 146 19

Z3 = -5 3i

Z4 = 3 - 5i

b)

c)

d)

e)

f)

-1 + 6i

-8 - i

7 + 7i

-8 + 2i

2 + 5i

z = (-5) 2 (-3) 2
= 34
= 5.83

Huj z = tan (-3/-5)


= 30 57
= 180 + 30
57
= 210 57

z = (3)2 (-5)2
= 34
= 5.83

Huj z = tan 1 (-5/3)


= -59 2
= 360 - 59 2
= 300 58

z = (-1) 2 (6)2
= 37
= 6.08

Huj z = tan 1 (6/1)


= 80 32

Huj z = tan 1 (-1/-8)


= 7 7
= 180 + 7 7
= 187 7

z = (7)2 (7) 2
= 98
= 9.90

Huj z = tan 1 (7/7)


= 45
= 45

z = (2)2 (5) 2
= 29
= 5.39

y
x

z = (-8)2 (-1)2
= 65
= 8.06

z = (-8)2 (2)2
= 68
= 8.25

Huj z = tan 1 (2/-8)


= -14 2
= 180 - 14 2
= 165 58

Huj z = tan 1 (5/2)


= 68 11
= 68 11

June/JMSK/PPD/750621
9

y y

x
x

BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS


Matematik II (B 2001)

CONTOH SOALAN :
Tunjukkan pada Rajah Argand, garis-garis yang mewakili nombor kompleks berikut
kemudian dapatkan modulus dan hujah bagi setiap satunya:

Z1 = -3 + 5i
Z3 = -2 2i

Z2 = 5 - 3i
Z4 = 6 + 3i

a)
Z1 , Z2 , Z3 , Z4
c)
Z2 + Z3
e)
Z3 - Z4
g)
Z2 - Z4
i)
Z1 - Z2
BENTUK-BENTUK NOMBOR KOMPLEKS

b)
d)
f)
h)
j)

Z1 + Z2
Z1 - Z3
Z2 - Z3
Z1 + Z4
Z1 - Z4

a)

Bentuk Cartesian

a + bi

b)

Bentuk Trigonometri

|z| ( kos + i sin )


R ( kos + i sin )

c)

Bentuk Kutub (Polar)

|z|
R

d)

Bentuk Eksponen

Rej ( dlm bacaan radian)

CONTOH :
1. Tukarkan nombor kompleks z = -5 + 2i ke dalam bentuk Trigonometri, Kutub dan
Eksponen.
y

PENYELESAIAN :
a) Lakar rajah Argand untuk
pastikan kedudukannya
x

b) Modulus z

c)

paksi nyata

Hujah z

R = z =
=

25 4

= 5.39

29

x
2

= tan 1
5
= tan 1 ( -0.4)
= 21.8 atau 0.38 rad
Maka = 180 - 21.8
Huj z = = tan

June/JMSK/PPD/750621
10

BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS


Matematik II (B 2001)

= 158.2
d) Bentuk kutub

|z| atau R
5.39 158.2

e) Bentuk eksponen

Rej
=5.39ei0.38

f)

|z| ( kos + i sin ) atau


R ( kos + i sin )
=5.39 ( kos 158.2 + i sin 158.2 )

Bentuk trigonometri

2. Tukarkan nombor kompleks z = 2.5 ( kos 189 + i sin 189 ) ke dalam bentuk Cartesian,
Kutub dan Eksponen
PENYELESAIAN :
dapatkan nilai kos 189 dan sin 189 melalui kalkulator
kos 189 = - 0.988
sin 189 = - 0.156
a)

Bentuk cartesian

a + bi
= 2.5 ( ( - 0.988 ) + i(- 0.156 ) )
= - 2.47 - 0.39i

b) Bentuk eksponen

Rej
= 0.157 rad
=2.5ei0.157

c)

|z| atau R
2.5 189

Bentuk kutub

CONTOH SOALAN :
1. Tukarkan nombor kompleks berikut ke dalam bentuk Cartesian, Kutub
dan Eksponen.
a.

z = 4 ( kos 54 + i sin 54 )

b.

z = 15 ( kos 200 + i sin 200 )

c.

z = 3.5 ( kos 175 + i sin 175 )

d.

z = 5 ( kos 250 + i sin 250 )

2. Tukarkan nombor kompleks berikut ke bentuk Trigonometri, Kutub dan Eksponen.


a.

3 + 3i
June/JMSK/PPD/750621
11

BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS


Matematik II (B 2001)

b.

5 + 2i

c.

3 3i

d.

5 2i

TEOREM DE MOIVRE
( a + bi )n = |z|n ( kos n + i sin n )
+ 360k
Jika kuasanya ialah punca
kuasa atau kuasa pecahan
CONTOH :
1. Ungkapkan dalam dalam sebutan kos n dan sin n:
a) ( kos - i sin )4
b)
1
kos 2 i sin 2
= kos 4 - i sin 4
= ( kos 2 - i sin 2 )-1
= kos (-2) - i sin (-2)
= - kos 2 - i sin 2
2. Dapatkan nilai bagi
a) (8 5i )3
PENYELESAIAN :
i)
Modulus z

R = z 8 2 52

64 25

89

9.43

ii)

Hujah z

iii)
iv)

Hujah z = 360 tan 1 ( 5/8 )


= 360 32
= 328

8 - 5i terletak di
sukuan 4
hujah dibaca
sebagai 360 -

8 5i = 9.43 ( kos 328 + i sin 328 )

Menggunakan Teorem De Moivre


( a + bi )n = |z|n ( kos n + i sin n )
MAKA :
( 8 5i )3 = 9.43 3 kos 3(328) + i sin 3 (328) ]
= 838.56 ( kos 984 + i sin 984 )
June/JMSK/PPD/750621
12

BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS


Matematik II (B 2001)

838.56 kos ( 984 - 720 ) + i sin ( 984- 720 )

= 838.56 ( kos 264 + i sin 264 )


984 lebih drpd 2 pusingan
maka kena tolakkan 2
pusingan penuh ( 2 x 360)

b)

( -5 + 2i )1/4
PENYELESAIAN :
i)
Modulus z

R = z (-5)2 2 2

25 4

29

5.39

-5 + 2i terletak di
sukuan 2
hujah dibaca
sebagai 180 -

ii)

Hujah z

iii)

iv)

Menggunakan Teorem De Moivre


( a + bi )n = |z|n ( kos n ( + 360K ) + i sin n ( + 360K ) )
MAKA :
( -5 + 2i )1/4
= 5.391/4 kos (158.2+ 360k )/4 + i sin ( 158.2 + 360k)/4

Hujah z = 180 tan 1 ( -5/2 )


= 180 68
= 112

-5 + 2i = 5.39 ( kos 112 + i sin 112 )

= 1.52 kos (158.2+ 360k )/4 + i sin ( 158.2 + 360k)/4


Sekarang perlu selesaikan nilai k tersebut mulakan dengan nilai k = 0
sehingga jumlah ( + 360k) tidak melebihi 360
Bagi k = 0

( -5 + 2i )1/4 = 1.52 (kos 39.6+ i sin 39.6)

Bagi k = 1

( -5 + 2i )1/4
= 1.52 kos (158.2+ 360 )/4 + i sin ( 158.2 + 360 )/4
= 1.52 ( kos 129.6 + i sin 129.6)

Bagi k = 2

( -5 + 2i )1/4
= 1.52 kos (158.2+ 720 )/4 + i sin ( 158.2 + 720)/4
= 1.52 ( kos 219.6 + i sin 219.6)

Bagi k = 3

( -5 + 2i )1/4
= 1.52 kos (158.2+ 1080 )/4 + i sin ( 158.2 + 1080)/4
= 1.52 ( kos 309.6 + i sin 309.6)
June/JMSK/PPD/750621
13

BAB 6 : NOMBOR KOMPLEKS


Matematik II (B 2001)

Bagi k = 4

( -5 + 2i )1/4
= 1.52 kos (158.2+1440 )/4 + i sin ( 158.2 + 1440)/4
= 1.52 ( kos 399.6 + i sin 399.6)

Bila k = 4, jawapan tidak diterima kerana hujah telah melebihi 360


CONTOH SOALAN :
1. Dapatkan nilai bagi.
a)

( 3 + 3i )

b)

( 5 + 2i )3

c)

( 3 3i ) 1/4

d)

( 5 2i )5

June/JMSK/PPD/750621
14

Anda mungkin juga menyukai