PENDAHULUAN
Learning Outcome:
Setelah mengikuti kuliah ini, mahasiswa diharapkan :
148
PENYAJIAN
9.1 Rotasi Benda Tegar Pada Sumbu sebarang.
Momen dan Product Inersia. Momentum Sudut
dan Tenaga Kinetik
Sumbu Rotasi
r
Ri
n
r
ri
z
r
vi
n
y
mi
12/16/2012
x
mitrayana@ugm.ac.id
I = mi Ri2
i
r
Ri = ri sin i = ri n
r
ri = i xi + jy i + kz i
n = i cos + j cos + k cos
12/16/2012
mitrayana@ugm.ac.id
149
r
2
Ri2 = ri n
= ( y i cos z i cos ) + (z i cos xi cos ) + ( xi cos yi cos )
2
(
+ m (x
)
)cos
2
i
+y
2
i
2 mi y i z i cos cos
i
i
mitrayana@ugm.ac.id
m (y
m (z
m (x
i
2
i
)
)= I
+ z i2 = I xx
2
i
+ xi2
2
i
+ y i2 = I zz
yy
mi xi y i = I xy = I yx
xy
Product inersia
yz
Product inersia
zx
Product inersia
mi y i z i = I yz = I zy
i
mi z i xi = I zx = I xz
i
12/16/2012
mitrayana@ugm.ac.id
150
I zz = x + y dm
2
I xy = xydm
I = I xx cos 2 + I yy cos 2 + I zz cos 2 + 2 I yz cos cos
+ 2 I zx cos cos + 2 I xy cos cos
12/16/2012
I
t xx
I = I yx
I zx
mitrayana@ugm.ac.id
I xy
I yy
I zy
t
I = n~I n = [cos
12/16/2012
cos
n = cos
cos
I xz
I yz
I zz
cos
I xx
cos ] I yx
I zx
mitrayana@ugm.ac.id
I xy
I yy
I zy
I xz cos
I yz cos
I zz cos
151
r
dL r
=N
dt
r
r
r
L = ri mi vi
i
12/16/2012
mitrayana@ugm.ac.id
r r
r
vi = ri
r
r r
r r
r
L = [mi ri vi ] = [mi ri ( ri )]
i
r r
r
r r r
2 r
[ri ( ri )] = ri ri (ri )
r
r r r
2 r
L = mi ri mi ri (ri )
i
12/16/2012
i
mitrayana@ugm.ac.id
10
152
r
rr r
r
L = mi ri 2 mi ri ri
i
r r r
= mi ri 2 1 mi ri ri
i
t r r
1 =
t
1 = ii + jj + kk
12/16/2012
Tensor satuan
mitrayana@ugm.ac.id
t r
r
1 = ii + jj + kk
( ) (
) (
r r r
= i i + j j + k k
11
= i x + j y + k z
r
=
12/16/2012
mitrayana@ugm.ac.id
12
153
( )
( )
rr r r r r
ab c = a b c
Dyad product
a x bx
rr r
ab c = a y bx
a z bx
( )
a x by
a y by
a z by
a x bz c x
a y bz c y
a z bz c z
a x (bx c x + b y c y + bz c z )
r r r
= a y (bx c x + b y c y + bz c z ) = a b c
a z (bx c x + b y c y + bz c z )
( )
12/16/2012
mitrayana@ugm.ac.id
( )
13
( )( )
r rr r
r r r r
d ab c = d a b c
t
Tij = i T j
t
t
rr
2
I = mi ri 1 mi ri ri
i
12/16/2012
mitrayana@ugm.ac.id
14
154
) i
= m (y + z )
t
i I i = i mi ri 2 ii + jj + kk mi rri rri
I xx = mi ri 2 mi xi2
i
2
i
2
i
t
i I j = i mi ri 2 ii + jj + kk mi rri rri
) j
I xy = mi xi y i
i
12/16/2012
mitrayana@ugm.ac.id
15
r t r
L = I
(
= , y = 0, z = 0 )
Sumbu x
r t r
L = I
= i( x I xx + y I xy + z I xz ) + j ( x I yx + y I yy + z I yz ) + k( x I zx + y I zy + z I zz )
r
L = iI xx + jI xy + kI xz
12/16/2012
mitrayana@ugm.ac.id
16
155
Contoh 9.1
Carilah momen inersia lempeng kubus uniform yang sisinya a dan
bermassa m pada sumbu diagonalnya
I xx = I yy = ma 2 3
I zz = I xx + I yy = 2ma 2 3
a
O
z=0
z
12/16/2012
I xz = I yz = 0
mitrayana@ugm.ac.id
I xy = I yx =
17
xydxdy =
a2
a4
ydy =
2
4
= m a2
1
I xy = ma 2
4
ma 2
3 2
ma
I=
4
12/16/2012
ma 2
4
ma 2
3
0
1
2
0
= ma
4
2
2ma
0
3
mitrayana@ugm.ac.id
0
1
4
1
3
2
3
18
156
= = 45 o , = 90 o
cos = cos = 1
12/16/2012
mitrayana@ugm.ac.id
t
1
I = n~I n =
2
1
=
2
12/16/2012
2 ; cos = 0
1
2
19
2
3
1
2
1 2
ma
2
0
1
12 2
1 2 1
0
ma = ma 2
12
12 2
0
20
1
2
1
3
1
0
4
0
mitrayana@ugm.ac.id
1
4
1
3
157
Contoh 9.2
Carilah momentum sudut terhadap pusat dari pelat pada contoh 9.1 ketika pelat
dirotasi dengan kecepatan sudut terhadap (a) sumbu x dan (b) diagonal melalui
pusat
(a) Untuk rotasi sekitar sumbu x
x = ; y = 0; z = 0
1
3
1
r t r
2
L = I = ma
4
0
12/16/2012
1
4
1
3
1
0
3
2
0 0 = ma
0
2
0
3
mitrayana@ugm.ac.id
21
x = y = cos 45 o =
1
3
1
r
2
L = ma
4
0
12/16/2012
1
4
1
3
2
3
; z = 0
12
2
2
ma 1
=
2
2 12
0
0
mitrayana@ugm.ac.id
22
158
~r r
1
1
L2 = L L = ma 2
4
3
= ma 2
25
144
L = ma 2
12/16/2012
1
3
1 1
1
0 = ma 2 +
4
9 16
0
5
12
mitrayana@ugm.ac.id
23
mitrayana@ugm.ac.id
24
L = ma 2
12/16/2012
1
12
159
r r
r
1 r r 1
Trot = mi vi vi = ( ri ) mi vi
2 i
i 2
Trot =
r r
r
r
r
1
1 r
(
)
(
m
v
=
m
v
i
i i
i
i i)
2 i
2
i
Trot
12/16/2012
1 r r
= L
2
mitrayana@ugm.ac.id
25
r
1 r r 1r
T = Trot + Ttrans = L + v cm p
2
2
Trot
1 ~r t r 1
= I = x
2
2
12/16/2012
I xx
z I yx
I zx
mitrayana@ugm.ac.id
I xy
I yy
I zy
I xz x
I yz y
I zz z
26
160
Trot
Trot
1 r t r
= I
2
I xx
z I yx
I zx
1 ~r t r 1
= I = x
2
2
=
I xy
I yy
I zy
I xz x
I yz y
I zz z
1
I xx x2 + I yy y2 + I zz z2 + 2 I xz x y + 2 I xz x z + 2 I yz y z
2
12/16/2012
mitrayana@ugm.ac.id
27
Contoh 9.3
Carilah tenaga kinetik rotasi pelat kubus dalam contoh 9.2
(a) Kasus (a):
1
3
1
1 ~r t r 1
T = I = ma 2 2 [1 0 0]
2
2
4
0
T=
1
1
ma 2 2
2
2
12/16/2012
1
1
3
4
1
1 1
0
2
4 3
0
0
mitrayana@ugm.ac.id
1
4
1
3
0
1
1
0 0 = ma 2 2
6
2 0
3
2
3
1
2
1 1
=
ma 2 2
2 24
0
28
161
I xy = I xz = I yz = 0
I xx = I 1
I yy = I 2
I zz = I 3
x = 1
y = 2
z = 3
i = e1
j = e2
k = e3
I1 I 2 I 3
Momen-momen utama
benda tegar pada titik
12/16/2012
I
t 1
I = 0
0
mitrayana@ugm.ac.id
0
I2
0
~t
I = n I n = [cos
0
0
I 3
29
Tensor momen
inersia dalam
bentuk diagonal
cos
I1
cos ] 0
0
0
I2
0
0 cos
0 cos
I 3 cos
mitrayana@ugm.ac.id
30
162
I
r t r 1
L = I = 0
0
0
I2
0
0 1 I 11
0 2 = I 2 2
I 3 3 I 3 3
r
L = e1 I 11 + e2 I 2 2 + e3 I 33
Trot
1 ~r t r 1
= I = [1 2
2
2
I1
3 ] 0
0
1
I 112 + I 2 22 + I 3 32
2
12/16/2012
31
(a)
I2
0
0 1
0 2
I 3 3
mitrayana@ugm.ac.id
Contoh 9.4
a
O
3
(
I1 =
m 2
b + c2
12
I2 =
m 2
a + c2
12
I3 =
m 2
a + b2
12
12/16/2012
mitrayana@ugm.ac.id
32
163
(b) Dianggap lempeng lingkaran beruji a dan bermassa m/2 terikat pada
batang tipis bermassa m/2 dan panjangnya 2a
2a
2
a
3
I = I rod + I disc
I1 = 0 +
I3 =
1m 2 1
a = ma 2
4 2
8
I2 =
1m
(2a )2 + 5 m a 2 = 31 ma 2
32
4 2
24
1m
(2a )2 + 3 m a 2 = 17 ma 2
32
2 2
12
12/16/2012
I 3 = I1 + I 2
mitrayana@ugm.ac.id
33
r
r dL
N=
dt
r
r dL
r r
N = + L
dt rot
r& t r
L = I &
r r r t r
L = I
12/16/2012
mitrayana@ugm.ac.id
34
164
e1
r r
I = 1
r
I 11
e2
e3
2
I 2 2
3
I 3 3
N1 I 1& 1 2 3 (I 3 I 2 )
N = I & + (I I )
2 2 2 3 1 1 3
N 3 I 3& 3 1 2 (I 2 I 1 )
Persamaan Euler untuk gerak benda
tegar dalam komponen-komponen
sepanjang sumbu-sumbu utama benda
12/16/2012
mitrayana@ugm.ac.id
35
N 3 = 1 2 (I 2 I 1 )
2 = 3 = 0, 1 =
N1 = N 2 = N 3 = 0
12/16/2012
mitrayana@ugm.ac.id
36
165
PENUTUP
Metode Assessment: PR
Bobot Nilai: 2 %
PR
Soal di Buku Fowles&Cassiday fifth editions
No. 9.1
No.9.2
No. 9.4
No. 9.7
No. 9.10
PR dikumpul di loker Dr. Mitrayana
di Jurusan Fisika FMIPA UGM (MIPA Utara)
12/16/2012
mitrayana@ugm.ac.id
38