PT Semen Padang Universitas Jambi

LEMBAR PENGESAHAN
LAPORAN PELAKSANAAN KERJA PRAKTEK

DI PT SEMEN PADANG
(03 Juli 2017 01 September 2017)

EFISIENSI SEPAX SEPARATOR PADA CEMENT MILL 5Z2 DAN ANALISA

KONDISI BATUBARA YANG DIGUNAKAN PADA PROSES PEMBAKARAN
PADA KILN DI PABRIK INDARUNG V PT SEMEN PADANG

Nama / NIM : Titin Anggraini (M1B114018)

Santi Yulinda (M1B114039)

Telah melaksanakan ujian seminar hasil kerja praktek pada tanggal 21

November 2017 di Program Studi Teknik Kimia Fakultas Teknik Universitas
Jambi.

Jambi, November 2017

Menyetujui :

Koordinator Kerja Praktek Pembimbing Kerja Praktek

Oki Alfernando, S.T, M.T Muhammad Haviz, S.T, M.T

NIDTK. 201511111008 NIDTK. 201511111009
Mengetahui,
Ketua Program Studi Teknik Kimia
Fakultas Teknik Universitas Jambi

Lince Muis, S.T, M.T

NIP. 197606012001122002

ii
 PT Semen Padang Universitas Jambi

LEMBAR PERBAIKAN
LAPORAN PELAKSANAAN KERJA PRAKTEK
DI PT SEMEN PADANG
(03 Juli 2017 01 September 2017)

EFISIENSI SEPAX SEPARATOR PADA CEMENT MILL 5Z2 DAN ANALISA

KONDISI BATUBARA YANG DIGUNAKAN PADA PROSES PEMBAKARAN
PADA KILN DI PABRIK INDARUNG V PT SEMEN PADANG

Nama / NIM : Titin Anggraini (M1B114018)

Santi Yulinda (M1B114039)

Dengan ini menyatakan bahwa mahasiswa tersebut diatas telah melakukan

perbaikan yang diberikan pada ujian seminar hasil kerja praktek di Program
Studi Teknik Kimia Fakultas Teknik Universitas Jambi pada tanggal 21
November 2017.
Dengan demikian mahasiswa tersebut diatas menyatakan telah selesai
memperbaiki tugas yang diberikan oleh:
No. NAMA TANGGAL TANDA TANGAN
1 NAMA : Edwin Permana, S.T., M.T.
NIP : 198610052014021002
2 NAMA : Sarah Fiebrina H, S.T., M.T.
NIDN : 0001028901
3 NAMA : Andi Gustawan, S.T., M.Si.
NIP :-

Muaro Jambi, November 2017

Ketua Program Studi Teknik Kimia
Fakultas Teknik Universitas Jambi

Lince Muis, S.T, M.T

NIP. 197606012001122002

iii
 PT Semen Padang Universitas Jambi

KATA PENGANTAR

Puji syukur kehadirat Allah SWT yang telah memberikan berbagai

rahmat, karunia, lindungan, dan bimbingan-Nya sehingga penulis dapat
menyelesaikan Laporan Kerja Praktek di PT Semen Padang. Laporan Kerja
Praktek ini ditulis untuk memenuhi persyaratan mata kuliah Kerja Praktek di
Prodi Teknik Kimia Universitas Jambi. Kerja Praktek ini dimulai pada tanggal
03 Juli 2017 s.d. 01 September 2017 di Biro Produksi V PT Semen Padang.
Selama penyusunan Laporan Kerja Praktek ini, penulis banyak
menerima bantuan dan dukungan dari berbagai pihak mulai dari masa
perkuliahan hingga penyusunan laporan ini. Oleh karena itu, pada
kesempatan ini penulis mengucapkan terima kasih sebesar-besarnya kepada:
1) Orang tua dan keluarga yang sudah memberikan dukungan moral,
material serta doa sehingga Kerja Praktek ini berjalan lancar
2) Ibu Lince Muis ST.,MT selaku Ketua Prodi Teknik Kimia Fakultas
Teknik Universitas Jambi
3) Bapak Muhammad Haviz ST.,MT selaku dosen pembimbing Kerja
Praktek Teknik Kimia Universitas Jambi
4) Bapak Oki Alfernando ST.,MT selaku koordinator kerja praktek Prodi
Teknik Kimia Universitas Jambi
5) Bapak Peter Sazli dan Bapak Indra selaku pembimbing khusus dan
pembimbing lapangan yang telah memberikan pengarahan dan
menyediakan waktu untuk membantu Kerja Praktek ini serta
membimbing dalam penyusunan laporan ini.
6) Bang Ifran, Bang Danu, Amak Eva, dan seluruh Karyawan PT Semen
Padang Indarung Produksi V khususnya bapak-bapak di kantor urusan
dan CCR yang telah membantu penulis selama Kerja Praktek
berlangsung.
7) Serta teman-teman penulis yang tidak bisa disebut satu-persatu yang
selama ini telah memberi dukungan kepada penulis untuk
menyelesaikan laporan ini.
Penulis menyadari bahwa laporan Kerja Praktek ini masih terdapat
banyak kekurangan. Oleh karena itu, kritik dan saran yang membangun

iv
 PT Semen Padang Universitas Jambi

sangat diharapkan untuk menyempurnakan laporan ini. Semoga tulisan ini

dapat bermanfaat dan memberikan informasi bagi para pembaca

Muaro Jambi, 08 November 2017

Penulis

DAFTAR ISI

Halaman

v
 PT Semen Padang Universitas Jambi

HALAMAN JUDUL ................................................................................................... i

HALAMAN PENGESAHAN ................................................................................... ii
HALAMAN PERBAIKAN ..................................................................................... iii
KATA PENGANTAR ............................................................................................... iv
DAFTAR ISI ............................................................................................................. vi
DAFTAR GAMBAR ................................................................................................ ix
DAFTAR TABEL ..................................................................................................... xi
DAFTAR LAMPIRAN ............................................................................................ xi

BAB I PENDAHULUAN................................................................................... 1
1.1 Latar Belakang Semen Padang ....................................................... 1
1.2 Sejarah PT Semen Padang..................................................................2
1.3 Lokasi dan Daerah Operasi............................................................... 4
1.4 Tata Letak Industri................................................................................ 5
1.5 Distribusi dan Pemasaran Produk................................................. 5
1.6 Perkembangan Pabrik PT Semen Padang................................... 7
1.7 Sarana dan Fasilitas............................................................................. 8
BAB II STRUKTUR ORGANISASI................................................................10
2.1 Struktur Organisasi PT Semen Padang.....................................10
2.1.1 Bagan Struktur Organisasi PT. Semen Padang ............10
2.1.2 Bagan Struktur Organisasi Biro Produksi V PT Semen
Padang.......................................................................................... 11
2.2 Manajemen PT Semen Padang.......................................................11
2.3 Visi dan Misi PT Semen Padang...................................................12
2.4 Sumber Daya Manusia PT Semen Padang.................................12
2.5 Strategi.................................................................................................... 14
2.6 Departemen PT Semen Padang.....................................................16
BAB III ORIENTASI LAPANGAN...................................................................20
3.1 Definisi Semen ..................................................................................... 20
3.2 Bahan Baku............................................................................................ 21
3.2.1 Bahan Baku Utama..................................................................21
3.2.2 Bahan Korektif/Penunjang..................................................24
3.2.3 Bahan Aditif............................................................................... 26
3.3 Deskripsi Proses.................................................................................. 27

vi
 PT Semen Padang Universitas Jambi

3.3.1 Pre-treatment ...........................................................................28

3.3.1.1 Pengadaan Bahan Baku..........................................28
3.3.1.2 Penyimpanan Bahan Baku.....................................29
3.3.1.3 Penggilingan Bahan Bakar....................................31
3.3.2 Proses Utama ........................................................................... 34
3.3.2.1 Pembentukkan Klinker............................................34
3.3.2.2 Penggilingan Klinker................................................37
3.3.3 Finishing Treatment .............................................................. 39
3.3.3.1 Tahap Pemisahan (Separation)...........................39
3.3.3.2 Packing .........................................................................41
3.4 Alat Transport...................................................................................... 42
3.5 Bahan Bakar ......................................................................................... 44
3.6 Produk..................................................................................................... 45
BAB IV TUGAS KHUSUS............................................................................... 48
TUGAS KHUSUS I ....................................................................................... 49
4.1 Latar Belakang..................................................................................... 49
4.2 Permasalahan.................................................................................... 50
4.3 Tujuan.................................................................................................... 50
4.4 Ruang Lingkup................................................................................... 50
4.5 Tinjaun Pustaka................................................................................ 50
4.5.1 Pengertian Separator ............................................................ 50
4.5.2 Sepax separator ...................................................................... 51
4.5.2.1 Bagian-Bagian Sepax Separator ........................ 51
4.5.2.2 Prinsip Kerja Sepax Separator ........................... 52
4.5.3 Efisiensi Sepax separator .................................................... 54
4.5.4 Hubungan Efisiensi dengan Kualitas Semen ............... 56
4.6 Pembahasan ........................................................................................ 57
4.6.1 Perbandingan Ukuran Partikel Terhadap Circulation
Number .................................................................................................. 57
4.6.2 Kualitas Semen yang dihasilkan Untuk Efisiensi Sepax
Separator .............................................................................................. 59
4.6.3 Hubungan Ukuran Partikel Terhadap Efisiensi Sepax
Separator .............................................................................................. 59
4.6.4 Hubungan Ukuran Partikel Terhadap Tromp Curve...60

vii
 PT Semen Padang Universitas Jambi

4.7 Kesimpulan ........................................................................................... 61

TUGAS KHUSUS II ........................................................................... 63
4.1 Latar Belakang..................................................................................... 63
4.2 Permasalahan.................................................................................... 64
4.3 Tujuan.................................................................................................... 64
4.4 Ruang Lingkup................................................................................... 64
4.5 Tinjaun Pustaka................................................................................ 64
4.5.1 Pengertian Batubara...............................................................64
4.5.2 Proses Pembentukan Batu bara........................................ 65
4.5.3 Klasifikasi Batubara................................................................65
4.5.4 Analisa Kualitas Batu Bara...................................................68
4.5.5 Batubara Sebagai Bahan Bakar Klin.................................71
4.6 Pembahasan.............................................................................. 71
4.6.1 Perbandingan CV dan AC......................................................72
4.6.2 Perbandingan CV dan TM.....................................................73
4.6.3 Perbandingan CV dan Sulfur...............................................74
4.6.4 Perbandingan CV dan VM.....................................................75
4.6.5 Kebutuhan dan Kelayakan Batubara................................76
4.7 Kesimpulan................................................................................ 76
BAB V PENUTUP............................................................................................ 78
5.1 Kesimpulan................................................................................. 78
5.2 Saran ........................................................................................... 79
DAFTAR PUSTAKA................................................................................................ 80
LAMPIRAN............................................................................................................. 82

DAFTAR GAMBAR
Halaman
Gambar 1.1 Lokasi dan Daerah Operasi.........................................................................5
Gambar 1.2 Tata Letak Industri........................................................................................ 5

viii
 PT Semen Padang Universitas Jambi

Gambar 1.3 Jalur Pemasaran Luar Negeri Ekspor..................................................... 6

Gambar 1.4 Jalur Pemasaran Dalam Negeri................................................................. 6
Gambar 2.1 Bagan Struktur Organisasi PT Semen Padang..................................10
Gambar 2.2 Bagan Struktur Organisasi Biro Produksi V PT Semen
Padang.............................................................................................................. 11
Gambar 3.1 Limestone........................................................................................................ 21
Gambar 3.2 Silica Stone...................................................................................................... 22
Gambar 3.3 Clay.................................................................................................................... 23
Gambar 3.4 Iron sand......................................................................................................... 24
Gambar 3.5 Gypsum............................................................................................................. 25
Gambar 3.6 Pozzoland........................................................................................................ 26
Gambar 3.7Fly Ash................................................................................................................ 27
Gambar 3.8 Ilustrasi Proses Pembuatan Semen Pabrik Indarung V............... 27
Gambar 3.9 Bridge Scrapper ............................................................................................ 29
Gambar 3.10 Bucket excavator......................................................................................... 30
Gambar 3.11 Side reclaimer ............................................................................................. 30
Gambar 3.12 Dosimat Feeder ........................................................................................... 31
Gambar 3.13 Vertical Raw Mill......................................................................................... 32
Gambar 3.14 Roller Vertical Mill...................................................................................... 32
Gambar 3.15 Louvre Ring .................................................................................................. 32
Gambar 3.16 Raw Mix ......................................................................................................... 33
Gambar 3.17 CF Silo............................................................................................................. 33
Gambar 3.18 Flowsheet Rawmill .................................................................................... 34
Gambar 3.19 Suspension Preheater ............................................................................... 35
Gambar 3.20 Rotary Kiln ................................................................................................... 36
Gambar 3.21 Grade Cooler................................................................................................. 36
Gambar 3.22 (a) Dome Silo, (b) Un-Burn Silo ............................................................37
Gambar 3.23 Klinker ........................................................................................................... 37
Gambar 3.24 Flowsheet Pembentukan Klinker ........................................................37
Gambar 3.25 Roller Press................................................................................................... 38
Gambar 3.26 Cement Mill ................................................................................................. 38
Gambar 3.27 Diafragman di Cement Mill.................................................................... 39
Gambar 3.28 Sepax Separator dan Bagian-bagiannya ......................................... 40

ix
 PT Semen Padang Universitas Jambi

Gambar 3.29 Classifier pada Sepax Separator............................................................40

Gambar 3.30 Flowsheet Cement Mill ............................................................................. 41
Gambar 3.31 Silo Cement .................................................................................................. 41
Gambar 3.32 Belt Conveyor............................................................................................... 42
Gambar 3.33 Apron Conveyor .......................................................................................... 42
Gambar 3.34 Air Slide ......................................................................................................... 43
Gambar 3.35 Screw Conveyor........................................................................................... 43
Gambar 3.36 Bucket elevator ........................................................................................... 43
Gambar 3.37 Drag Chain Conveyor ................................................................................ 44
Gambar 3.38 Vertical Coal Mill ........................................................................................ 44
Gambar 3.39 Coriolis ........................................................................................................... 45
Gambar 3.40 Cement OPC ................................................................................................. 46
Gambar 3.41 Cement PCC.................................................................................................. 47
Gambar 4.1 Bagian Alat Separator................................................................................. 51
Gambar 4.2 Alur Kerja Separator .................................................................................. 53
Gambar 4.3 Gafik Perbandingan Ukuran Partikel Terhadap Circulation
Number ........................................................................................................... 57
Gambar 4.4 Grafik Perbandingan Blaine dan Sieving ............................................58
Gambar 4.5 Grafik Perbandingan Ukuran Partikel Terhadap Efisiensi...........59
Gambar 4.6 Grafik Perbandingan Ukuran Partikel Terhadap Tromp
Curve................................................................................................................. 60
Gambar 4.7 Pembentukan Batubara............................................................................. 65
Gambar 4.8 Grafik Perbandingan CV dan AC.............................................................72
Gambar 4.9 Grafik Perbandingan CV dan TM............................................................73
Gambar 4.10 Grafik Perbandingan CV dan S..............................................................74
Gambar 4.11 Grafik Perbandingan CV dan VM.........................................................75

DAFTAR TABEL
Halaman

Tabel 3.1 Kapasitas Storage Bahan Baku Utama......................................................31

x
 PT Semen Padang Universitas Jambi

Tabel 3.2 Kapasitas Storage Bahan Penunjang dan Bahan Ketiga.....................31

Tabel 3.3 Suhu Material Tiap Stage di Suspension Preheater...............................35

Tabel 4.1 Spesifikasi ASTM untuk bahan bakar padat...........................................68

Tabel 4.2 Analisa Ultimate Batubara............................................................................. 70

DAFTAR LAMPIRAN
Halaman

Lampiran 1. Flowsheet ....................................................................................................... 82

Lampiran 2. Data Analisa................................................................................................... 84

xi
 PT Semen Padang Universitas Jambi

Lampiran 3. Dokumentasi ............................................................................................. 100

xii