Mekanisme dalam Katalis

Oleh:
Prof. Dr. Suyono, M.Pd.
Dan Tim Mata Kuliah Kimia Fisika III
 Kat Homogen dlm Larutan

Mekanisme Umum (Herzfeld)

C + S X + Y
k1
k-1

X + W k2
P + Z NB: C = katalis S = substrat
Buktikan untuk tiap pendekatan yang dipakai:
1) Pend kesetimbangan
bila: k2 << k-1
dimana X = kompleks Arrhenius
2) Pend steady state
bila: k2 >> k-1
dimana X = kompleks Vant Hoff
 Pembahasan kedua pendekatan
I. Pend. Kesetimbangan
C + S X + Y k1
k-1

X + W P
k2 + Z

[ X ][ Y ] [ C ][ S ]
K [ X ] K
[ C ][ S ] [Y ]
[C ] [C ]0 [ X ]
[S] [ S]0 [ X ]
[ X ][ Y ]
K .......... ....( 1)
[ C ] 0 [ X ] [ S ] 0 [ X ]

Kasus-kasus
Kasus A: [S]o >> [C]o
Kasus B: [S]o << [C]o
Ulasan Kasus A
[S]o >> [C]o
Kalau [C]o kecil maka [X] kecil, krn [X] paling besar = [C]o
Jadi: [X] << [S]o
Shg pers (1): [ x ][ y ]
K
[ c ] o [ x ] [ s ] o [ x ]
menjadi
[ x ][ y ]
K
[ c ] o [ x ] [ s ] o
[ c ] o [ x ] [ s ] o
[ x] K
[ y]
[ c ] o [ s] o [ x ][ s] o
[ x] K
[ y]
 K [ c ] o [ s] o K [ x ][ s] o
[ x]
[ y]
[ x ][ y ] K [ c ] o [ s ] o K [ x ][ s] o
[ x ][ y ] K [ x ][ s] o K [ c ] o [ s] o
[ x ] [ y ] K [ s] o K [ c ] o [ s] o
K [ c ] o [ s] o
[ x] .......... .........( 2 )
[ y] K [ s] o
Ungkapan laju pembentukan produk (P)
d[ P ]
k 2 [ x ][ w]
dt
d[ P ] K [ c ] o [ s] o [ w ]
k2
dt [ y] K [ s] o
Pada awal reaksi: [s]o >>, mk [y] boleh diabaikan

d[ P ] k 2 K [ c ] o [ s] o [ w ]

dt K [ s] o
d[ P ]
k 2 [ c ] o [ w ]......... .......( 3 )
dt
Laju tidak tergantung pada [s]o
Jika [s]o <<, maka [y] setara dengan [c]0

d[ P ]
k 2 K [ s ] 0 [ w ]......... ....( 4 )
dt
Laju tergantung pada [s]o
Kesimpulan: (a) Rx awal [s]o besar, laju sebanding [c]o
(b) Rx akhir pada [s]o <<, laju bergantung pada [s]o
Kurvanya:

[S]o>>
r

[s]o <<

[s]o
 Enzim*): biokatalis yg dibutuhkan dlm jml yg sangat kecil
dibanding substrat atau [c]o << [s]o. *) contoh kasus A
Mis Rxnya sbb:
c + s x k1
k-1

x k2
p + z
Didapat:
k 2 K [ c ] o [ s] o
r
K [ s] o 1
Dpt ditulis bentuk lain, dgn membagi dgn K
k 2 [ c ] o [ s] o
r
1
[ s] o
K
Ulasan kasus B
[c]o >> [s]o
Pers (1)

[ x ][ y ]
K
[ c ] o [ x ] [ s ] o [ x ]
Menjadi:
[ x ][ y ]
K
[ c ] 0 [ s ] o [ x ]
dst
K [ c ] 0 [ s] 0
[ x] .......... .......( 5 )
K [ c] 0 [ y]
Ungkapan laju pembentukan P
d[ P ]
k 2 [ x ][ w]
dt
d[ P ] k 2 K [ c ] 0 [ s] 0 [ w ]
.......... .....( 6 )
dt K [ c] 0 [ y]
Pada awal Rx, saat [c]0 masih besar [c] >>
d[ P ] k 2 K [ c ] 0 [ s] 0 [ w ]

dt K [ c] 0
d[ P ]
k 2 [ s ] 0 [ w ]......... .......... ( 7 )
dt
r tergantung pada [s]0, tidak tergantung pd [c]0 yg besar itu.
Pada akhir Rx, saat [c]0 <<
d[ P ]
k 2 K [ c ] 0 [ w ]......... ......( 8 )
dt
 r tergantung pada [c]0

[c]o
II.Pendekatan Steady State
k1
C+S X+y (dobelkpanah
-1
bolak-balik)
k2
X+w P+Z
Ingat: k2 > k-1
Laju pembentukan P
d[ P ]
k 2 [ x ][ w ]......... .........( 9 )
dt
X sbg steady state
d[ x]
k 1 [ c ][ s ] k 1 [ x ][ y] k 2 [ x ][ w ] 0
dt
k 1 [ x ][ y ] k 2 [ x ][ w ] k 1 [ c ][ s ]
[ x ] k 1 [ y ] k 2 [ w ] k 1 [ c ][ s ]
k 1 [ c ][ s ]
[ x] .......... .......... ......( 10 )
k 1 [ y ] k 2 [ w]
[c] = [c]o [x] Berdasar ini pers (10) dpt ditulis
[s] = [s]o [x]

k 1 [ c ] o [ x ] [ s ] o [ x ]
[ x]
k 1 [ y ] k 2 [ w ]

k 1 [ c ] o [ s] o k 1 [ s] o [ x ] k 1 [ c ] o [ x ] k 1 [ x ] 2
[ x]
k 1 [ y ] k 2 [ w ]

k 1 [ x ][ y ] k 2 [ x ][ w ] k 1 [ c ] o [ s ] o k 1 [ s ] o [ x ] k 1 [ c ] o [ x ] k 1 [ x ] 2
k 1 [ x ] 2 [ x ] k 1 [ y ] k 2 [ w ] k 1 [ c ] o k 1 [ s ] o k 1 [ c ] o [ s ] o 0
Merupakan pers. Kuadrat, dgn:
a k 1
b k 1 [ y ] k 2 [ w ] k 1 [ c ] o k 1 [ s ] o
c k 1 [ c ] o [ s] o
Rumus abc:
 Katalis Asam Basa
Reaksi Umum:

C + S X + Y
k1
k-1

X + W P + Z
k2
 Catatan: S = substrat
C = katalis, bisa asam atau basa (Bronsted-Lowry)

Jenis Katalis C Y W Z

Asam HA A- H2O H3O+

Asam H2O OH- B BH+

Basa B BH+ H2O OH-

Basa H2O H3O+ HA A-

 Katalis Asam
HA + S HS +
+ A-
1

-1

Ada 2 kemungkinan lanjutan, yakni:

a. SH+ + H2O P + H3O+
katalis protolitik
(transfer proton H+ kpd pelarut)
b. SH+ + B P + BH+
katalisis prototropik
(transfer proton kpd zat terlarut)
Katalisis Proto
BH+ SH+
k1
+ S k-1 + B
k2
SH+ + H2O P + H3O+
BH+ + H2O B + H3O+ (K)
Jawab: katalisis protolitik
d[ P ]
k 2 [ SH ]
dt

d [ SH ]
k 1 [ BH ][ S ] k 1 [ SH ][ B ] k 2 [ SH ] 0
dt

k 1 [ BH ][ S ]
[ SH ]
k 1 [ B ] k2

d[ P ] k 1 k 2 [ BH ][ S ]
.......... .......... .......( 1)
dt k 1 [ B ] k2
Bila: k-1 [B] >> k2, (kompleks........) mk pers (1) menjadi:

d[ P ] k 1 k 2 [ BH ][ S ]

dt k 1 [ B ]

d[ P ] k 1 k 2 [ BH ][ S ]
.......... .....( 3 )
dt k 1 [B]

padahal :

[ B ][ H O ]
K 3

[ BH ]

K [ BH ] [ B ][ H 3
O ]

[ B ][ H O ]
[ BH ] 3
.......... .......... .( 4 )
K
pers ( 4 ) ( 3)

d[ P ] k 1 k 2 [ B ][ H O ][ S ]
r 3

dt k 1 K [ B ]
k1k 2
r [H 3
O ][ S ]......... .......... ...( 5 )
k 1 K
Berdasarkan pers (5):
Laju reaksi tak bergantung kons. Katalis
Laju reaksi dipengaruhi pH lingkungan
BH+ = katalisis spesik
Bila k-1 [B] << k2, pers (1) menjadi

d[ P ] k 1 k 2 [ BH ][ S ]

dt k2
d[ P ]
k 1 [ BH ][ S ]......... ......( 6 )
dt
Berdasar pers (4), mk:

d[ P ] k1
[ B ][ H 3 O ][ S ]......... ..( 7 )
dt K
Katalisis Prototropik
SH+ OH-
k1
S+ H2O +
k-1
k2
SH+ + B P + BH+
BH+ + H2O B + H3O+ (keset)

Ungkapan
d[ P ]
pembentukan P

k 2 [ SH ][ B ]......... ....( 8 )
dt

SH+ sbg Steady State, di dapat:

k1[ S ]
[ SH ]
.......... .( 9 )
k 1 [ OH ] k2[ B ]
Pers (9) (8)
d[ P ] k 1 k 2 [ S ][ B ]

.......... ...( 10 )
dt k 1 [ OH ] k2[ B ]

Bila: k 1 [ OH ] k 2 [ B ]
dP k 1 k 2 [ S ][ B ]

.......... .......... .......( 11 )
dt k 1 [ OH ]

[ B ][ H 3 O ]
Pdhal: K

[ BH ]

K [ BH ]
[B]
.......... .........( 12 )
[ H 3O ]
 Kw [ H 3 O ][ OH
]

Kw
[ OH ]
.......... .......... (13 )
H 3O
pers (12 ) & (13 ) (11 )

dP k 1 k 2 [ S ][ K ][ BH ]

dt k 1 [ OH ][ H 3 O ]

dP k1 k 2 K
[ BH ][ S ]......... .........( 14 )
dt k 1 Kw

Bentuk lain ungkapan ini adl (tanpa subst pers 12)

dP k1k 2
[ B ][ S ][ H 3 O ]......... ....( 15 )
dt k 1 Kw