KATA PENGANTAR

Assalamu’alaikum warahmatullah wabarakatuh

Puji syukur (kita) penulis panjatkan kepada kehadirat Allah SWT Yang Maha Esa
karena atas berkat, rahmat, hidayah, dan kesempatan-Nya, penulis dapat menyelesaikan
Tugas Besar Mata Kuliah Desain Pengolahan Air Minum “Perencanaan Bangunan
Pengolahan Air Minum Di Sungai Cidurian Kota Bandung”, Tak lupa shalawat dan salam
kita panjatkan kepada junjunan (kita) Nabi Muhammad SAW karena ketentraman dan
wawasan islam bisa sampai pada kita selaku ummatnya.
Tugas besar ini dibuat untuk memenuhi mata kuliah Desain Pengolahan Air
Minum. Tugas ini berisi tentang perencanaan bangunan pengolahan air minum di sungai
Cidurian Kota Bandung. Penulis mengucapkan terimakasih yang sebesar-besarnya kepada
semua pihak yang telah memberikan bantuan untuk menyelesaikan tugas besar ini.
Adapun beberapa pihak yang dimaksud antara lain :
1. Ibu Dr. Rachmawati S.Dj.Ir.,M.Env.Stud.,Ph.D selaku dosen mata kuliah tersebut yang
sudah banyak memberikan ilmu untuk diterapkan dalam tugas besar ini.
2. Teteh Lela Rochmah S.T. selaku asisten pembimbing yang sangat membantu memberi
masukan dan pemahaman pada penulis untuk menyusun tugas besar ini.
3. Keluarga besar dirumah yang telah memberikan dukungan moril (do’a, semangat)
maupun materiil demi terselesaikannya tugas besar ini.
4. Teman-teman di kampus yang telah memberikan semangat pada penulis.
Semoga Allah SWT memberikan imbalan yang berlipat ganda atas semua kebaikan
dari semua pihak yang telah membantu demi terselaikannya tugas besar ini sehingga
dapat tersusun dan dapat bermanfaat oleh pembaca. Penulis memohon maaf jika dalam
tugas besar ini masih terdapat kesalahan. Penulis bersedia dan sangat mengharapkan baik
kritik dan syarat yang membangun agar dapat menjadi lebih baik lagi kedepannya.
Akhir kata, penulis berharap agar tugas ini dapat bermanfaat khususnya bagi
penulis sendiri dan umumnya bagi rekan-rekan mahasiswa Jurusan Teknik Lingkungan
ITENAS Bandung atau pembaca pada umumnya. Terima kasih.
Wa’alaikum salam warahmatullah wabarakatuh

Bandung, 18 Mei 2018

Penulis
Astien Artsen Asyari
25-2015-104

i
 DAFTAR ISI

KATA PENGANTAR .................................................................................................................... i

DAFTAR ISI ................................................................................................................................. ii
DAFTAR TABEL ........................................................................................................................ iv
DAFTAR GAMBAR ..................................................................................................................... v
BAB I Pendahuluan ................................................................................................................... 1
1.1 Gambaran Umum Daerah Perencanaan ............................................................................. 1
1.1.1 Profil Kota Bandung .................................................................................................... 1
1.1.2 Peta wilayah Kota Bandung ..................................................................................... 2
1.2 Kebutuhan Air ............................................................................................................................... 3
BAB II Karakterisasi Sumber Air Baku Air Minum ....................................................... 4
2.1 Sumber Air Baku Air Minum ................................................................................................... 4
2.1.1 Penentuan Intake dan Letak BPAM ...................................................................... 4
2.1.2 Alasan Pemilihan Titik Pengambilan Air Baku dan BPAM .......................... 5
2.2 Kualitas Sungai Cidurian ........................................................................................................... 6
2.3 Analisis Kualitas Air Sungai ..................................................................................................... 7
BAB III Perencanaan Intake ................................................................................................13
3.1 Dasar Perencanaan.................................................................................................................... 13
3.2 Kriteria Desain ............................................................................................................................ 16
3.3 Tahapan Perhitungan ............................................................................................................... 24
3.4 Rekapitulasi Perhitungan ....................................................................................................... 28
BAB IV Perencanaan Unit Pra Sedimentasi ...................................................................30
4.1 Dasar Perencanaan.................................................................................................................... 30
4.2 Kriteria Desain ............................................................................................................................ 31
4.3 Tahapan Perhitungan ............................................................................................................... 33
4.4 Rekapitulasi Perhitungan ....................................................................................................... 43
BAB V Perencanaan Unit Koagulasi Flokulasi ..............................................................45
5.1 Dasar Perencanaan.................................................................................................................... 45
5.1.1 Koagulasi ............................................................................................................................ 45
5.1.2 Flokulasi.............................................................................................................................. 46
5.2 Kriteria Desain ............................................................................................................................ 44
5.3 Tahapan Perhitungan ............................................................................................................... 48
5.4 Rekapitulasi Perhitungan ....................................................................................................... 51

ii
5.5 Gambar-Gambar ......................................................................................................................... 54
BAB VI Perencanaan Unit Filtrasi......................................................................................53
6.1 Dasar Perencanaan.................................................................................................................... 53
6.1.1 Rapid Sand Filter ..................................................................................................... 53
6.1.2 Slow Sand Filter ....................................................................................................... 55
6.2 Kriteria Desain ............................................................................................................................ 55
6.3 Tahapan Perhitungan ............................................................................................................... 59
BAB VII Penutup ......................................................................................................................81
7.1 Kesimpulan ................................................................................................................................... 81
7.2 Saran................................................................................................................................................ 81
DAFTAR PUSTAKA ..................................................................................................................82

iii
 DAFTAR TABEL

Tabel 1.1 Jumlah Penduduk Menurut Kelompok Umur dan Jenis Kelamin di Kota
Bandung 2016............................................................................................................. 1
Tabel 2.1 Alasan pemilihan intake dan BPAM ......................................................................... 5
Tabel 2.2 Kualitas Air Sungai Cidurian ....................................................................................... 6
Tabel 2.3 Alternatif Pengolahan .................................................................................................... 9
Tabel 2.4 Rekapitulasi Analisis 3 Alternatif............................................................................ 11
Tabel 3.1 Data Perencanaan Intake............................................................................................ 15
Tabel 3.2 Kriteria Desain Saluran Pembawa Terbuka ....................................................... 17
Tabel 3.4 Rekapitulasi Data Perencanaan Saluran Pembawa ......................................... 28
Tabel 3.5 Rekapitulasi Data Perencanaan Bar Screen ........................................................ 28
Tabel 3.6 Rekapitulasi Data Perencanaan Intake ................................................................. 29
Tabel 3.7 Rekapitulasi Data Perencanaan Pompa dan Rumah Pompa ........................ 29
Tabel 3.8 Rekapitulasi Data Perencanaan Strainer ............................................................. 29
Tabel 4.4 Rekapitulasi Perhitungan Praasedimentasi 1 .................................................... 43
Tabel 4.5 Rekapitulasi Perhitungan Praasedimentasi 2 .................................................... 43
Tabel 4.6 Rekapitulasi Perhitungan Praasedimentasi 3 .................................................... 43
Tabel 4.7 Rekapitulasi Perhitungan Inlet dan Outlet.......................................................... 44
Tabel 5.2 Kriteria Desain Unit Koagulasi ................................................................................. 46
Tabel 5.3 Kriteria Desain Unit Flokulasi .................................................................................. 46
Tabel 5.4 Rekapitulasi Perhitungan Unit Koagulasi Flokulasi ........................................ 51
Tabel 6.2 Kriteria untuk Filter Pasir Cepat dan Filter Pasir Lambat ............................ 55
Tabel 6.3 Ukuran Bukaan Media Pasir ...................................................................................... 62
Tabel 6.4 Distribusi Media Pasir ................................................................................................. 63
Tabel 6.5 Ukuran Bukaan Media Antrasit................................................................................. 65
Tabel 6.6 Distribusi Media Antrasit ............................................................................................ 66
Tabel 6.7 Distribusi Media Gravel................................................................................................ 68
Tabel 6.8 Distribusi Pasir Terekspansi ...................................................................................... 75
Tabel 6.9 Distribusi Antrasit Terekspansi ................................................................................ 76

iv
 DAFTAR GAMBAR

Gambar 1.1 Peta Administrasi Kawasan Sungai Cidurian Wilayah Kota Bandun .... 2
Gambar 1.2 Gambar Tabel Kebutuhan Air Wilayah Kota Bandung ................................ 3
Gambar 1.3 Penentuan Intake dan BPAM Kawasan Sungai Cidurian Wilayah Kota
Bandung ........................................................................................................................ 4
Gambar 3.1 Reservoir Intake ........................................................................................................ 14
Gambar 3.2 River Intake ................................................................................................................. 14
Gambar 3.3 Floating Intake ........................................................................................................... 15
Gambar 3.4 Saluran Pembawa ..................................................................................................... 17
Gambar 3.5 Bar Screen .................................................................................................................... 19
Gambar 4.2 Bak prasedimentasi bentuk segiempat dengan aliran horizontal ........ 33
Gambar 4.3 Bak prasedimentasi bentuk lingkaran dengan aliran horizontal ......... 32
Gambar 4.4 Bak prasedimentasi bentuk lingkaran dengan aliran upflow ................ 32
Gambar 5.1 Proses Koagulasi ....................................................................................................... 45
Gambar 5.2 Proses Flokulasi ........................................................................................................ 46
Gambar 5.5 Unit Koagulasi dan Flokulasi ............................................................................... 52
Gambar 5.6 Senyawa Terbentunya Flok/Endapan ............................................................. 52
Gambar 6.1.1 Rapid Sand Filter...................................................................................................... 53
Gambar 6.1.2 Slow Sand Filter ........................................................................................................ 55