I-K GA
XI
AS
BU
KEL
si
01
NG
Se
AN
MATEMATIKA
INTEGRAL ALJABAR
A. DEFINISI INTEGRAL
Integral adalah anti turunan atau kebalikan dari fungsi turunan. Perhatikan ilustrasi
berikut!
f(x) = x2 + 10 → f'(x) = 2x
f(x) = x2 – 20 → f'(x) = 2x
Integral adalah proses pengembalian fungsi turunan ke fungsi awalnya. Notasinya adalah
sebagai berikut:
∫ 2x dx = x + 10
2
∫ 2x dx = x − 20
2
Di mana c adalah konstanta integrasi. Bentuk integral yang masih memuat konstanta
integrasi disebut integral tak tentu.
1
x n+1
2.
∫ x dx = + c , n ≠ -1
n
n +1
3.
∫x
−1
dx = ln x + c
CONTOH SOAL
1. 1
∫ 2 dx = ....
Jawab:
1 1
Dengan rumus 1 didapatkan ∫ 2 dx = 2 x + c
2.
∫x dx = ....
5
Jawab:
Dengan rumus 2 didapatkan
x 5+1
∫x dx = +c
5
5 +1
x6
= +c
6
1 6
= x +c
6
3. ∫ x dx = ....
Jawab: m
Ubah kedalam bentuk pangkat menggunakan rumus n
xm = x n
1
∫ x dx = ∫ x 2 dx
3
x2
= +c
3
2
2 3
= x2 + c
3
2
4.
∫x x dx = ....
3
Jawab:
1
∫ x x dx = ∫ x ⋅ x 3 dx
3
1
1+
= ∫x 3
dx → x m ⋅ x n = x m+n
1
1+
= ∫x 3
dx → x m ⋅ x n = x m+n
4
= ∫ x 3 dx
7
x3
= +c
7
3
3 7
= x3 + c
7
7 1 1
3 2
= x2 ⋅ 3 x + c → x3 = x 3
= x2 ⋅ x 3 = x2 ⋅ 3 x
7
x2 x
5. ∫ 3
x
dx = ....
Jawab:
1
x2 x x2 ⋅ x 2
∫ 3
x
dx = ∫ 1
dx
x 3
1 1
2+ − xm
= ∫x 2 3
dx → = x m−n
xn
13
= ∫ x 6 dx
6 196
= x +c
19
6
= x3 6 x + c
19
3
C. SIFAT-SIFAT INTEGRAL ALJABAR
1. ∫ k f(x) = k ∫ f(x)
2. ∫ [ f (x ) ± g(x )]dx =∫ f (x ) dx ± ∫ g(x ) dx
3. ∫ f (x ) ⋅ g(x ) dx ≠ ∫ f (x ) dx ⋅ ∫ g(x ) dx
f(x) ∫ f ( x ) dx
4. ∫ g(x ) dx ≠
∫ g(x ) dx
CONTOH SOAL
1.
∫3 x dx = ....
Jawab:
∫3 x dx = 3∫ x dx
1
= 3∫ x 2 dx
2 23
= 3⋅ x +c
3
= 2x x + c
2. ∫(x + 2x − 3 ) dx = ....
5
Jawab:
= ∫ x 5 dx + 2 ∫ xdx − ∫ 3dx
1 2
= x 6 + c1 + x 2 + c2 − 3x + c3
6 2
1 6
= x + x 2 − 3x + c → penjumlahan kons tan ta tetaplah kons tan ta
6
∫ ( x + 2)
2
3. dx = ....
4
Jawab:
∫ ( x + 2) dx = ∫ ( x 2 + 4 x + 4 ) dx → ( a + b ) = a2 + 2ab + b2
2 2
= ∫ x 2 dx + ∫ 4 x dx + ∫ 4 dx
1
= x 3 + 2x 2 + 4 x + c
3
x 2 + 2x + 3
4.
∫ x dx = ....
Jawab:
x 2 + 2x + 3 x 2 2x 3
∫ x dx = ∫ x + x + x dx → mengurai bentuk pecah
han
1
= ∫ ( x + 2 + 3x −1 ) dx → = x −n
xn
1
= x 2 + 2x + 3ln x + c
2
( x + 2)
3
5.
∫ x
dx = ....
Jawab:
( x + 2) ( x + 2)
3 2
( x + 2)
∫ x
dx= ∫ 1
dx
x 2
=∫
( x + 4 x + 4 )(x + 2)dx
2
1
x2
x 3 + 6 x 2 + 12x + 8
=∫ 1
dx
x2
x 3 6 x 2 12x 8
= ∫ 1 + 1 + 1 + 1 dx
2
x x2 x2 x2
5 3 1
−
1
= ∫ x 2 + 6 x 2 + 12x 2 + 8 x 2
7 5 3 1
2 2 2
= x 2 + 6 ⋅ x 2 + 12 ⋅ x 2 + 8 ⋅ 2x 2 + c
7 5 3
2 3 12 2
= x x + x x + 8 x x + 16 x + c
7 5
5
6. Diketahui f'(x) = x + 2, bila nilai f(2) = 3 maka fungsi f(x) adalah ....
Jawab:
f ( x ) = ∫ f ’( x ) dx
f ( x ) = ∫ ( x + 2) dx
1
f ( x ) = x 2 + 2x + c
2
Masih berbentuk fungsi umum. Untuk membentuk fungsi khususnya, kita substitusikan
nilai fungsi yang diketahui.
1
f ( x ) = x 2 + 2x + c
2
1 2
⋅2 + 2⋅2 + c = 3
2
6+c=3
c = −3
1 2
f ( x ) = x + 2x − 3
2
dy
7. Diketahui y ’ = = 3 x + 2x , bila kurva melalui (4, 1), maka persamaan kurvanya adalah
dx
....
Jawab:
y = ∫ y ’ dx
(
y = ∫ 3 x + 2x dx )
1
y = ∫ 3x + 2x dx
2
3
2
y = 3 ⋅ x 2 + x2 + c
3
y = 2x x + x 2 + c
1 = 2 ⋅ 4 4 + 42 + c
1 = 32 + c
c = −31
6
LATIHAN SOAL
∫ ( 2x + 3x 2 − 2x − 1) dx = ....
3
1.
1 4
A. x + x 3 − 2x 2 − x + c
2
B. 1 4
x + x 3 + x 2 − 2x + c
2
C. 1 4
x + x3 − x2 − x + c
2
D. 1 4
x − x3 + x2 − x + c
2
E. 1 4
x + 2x 3 − x 2 − x + c
2
2. ∫ ( 2x − 1) ( x + 1) dx = ....
1 3
A. x + x2 − x + c
3
1 3 1 2
B. x − x −x+c
3 2
1 3 1 2
C. x + x −x+c
3 2
2 3 1 2
D. x − x −x+c
3 2
E. 2 3 1 2
x + x −x+c
3 2
∫ ( 3x − 1)
2
3. dx = ....
A. 3x3 – x2 + x + c
B. 3x3 – 3x2 – x + c
C. 3x3 – 3x2 + x + c
D. 3x3 – x + c
E. x3 – x + c
x2 x3
4.
∫ x
dx = ....
7
2 5
A. x x +c
11
B. 2 3
x x +c
11
2
C. x x +c
11
1 5
D. x x +c
11
3 5
E. x x +c
11
5. ∫ (2 )
x + 33 x + 2 dx = ....
4 11 3
A. x x+ x x + 2x + c
3 4
4 9
B. x x + x 3 x + 2x + c
3 4
4 9
C. x x + x3 x + c
3 4
2 9
D. x x + x 3 x + 2x + c
3 4
4 7
E. x x + x 3 x + 2x + c
3 4
( x + 1) ( x − 1)
6.
∫ x
dx = ....
A. 1
x − ln x + c
2
B. 1 2
x − ln x + c
2
1 2
C. x + ln x + c
2
D. x 2 + ln x + c
E. x 2 − ln x + c
∫ ( x + 2)
3
7. dx = ....
A. x3 + 6x2 + 4x + c
B. x3 – 6x2 + 4x + c
8
1 4
C. x − 2x 3 + 2x 2 − 8 x + c
4
1 4
D. x + 2x 3 + 2x 2 + 8 x + c
4
E. 3 4
x + x 3 + 2x 2 + 8 x + c
4
( )
2
x −1
8.
∫ x
dx = ....
A. 2
x x − 2x + x + c
3
2
B. x x − 2x + 2 x + c
3
2
C. x x + 2x − 2 x + c
3
1
D. x x − 2x + 2 x + c
3
1
E. x x + 2x + 2 x + c
3
9. Diketahui f'(x) = 8x3 + 9x2 – 4x + 1. Bila f(1) = 10 maka fungsi f(x) adalah ....
A. 2x4 + 3x3 – 2x2 + 2x + 5
B. 2x4 – 3x3 + x2 – x + 11
C. 2x4 + 3x3 + x2 + x + 3
D. 2x4 + 3x3 – x2 + x + 5
E. 2x4 + 3x3 – 2x2 + x + 6
5
10. Diketahui dy = 3 x + x . Bila kurva y = f(x) melalui 1, , maka fungsi kurvanya adalah
dx 12
....
33 2
A. x+ x −1
4 3
3 3 2
B. x x+ x −1
4 3
3 3 2
C. x x + x x −1
4 3
3 23 2
D. x x + x x −1
4 3
E. 3 23 2
x x − x x +1
4 3
9
KUNCI JAWABAN
LATIHAN SOAL
1. C 6. B
2. E 7. D
3. C 8. B
4. A 9. E
5. B 10. C
10