1.

A B

2,5 m

Balok beton bertulang AB dengan penampang seperti tergambar dibawah. Balok

memikul beban hidup P KN. Diameter sengkang 8 mm, tebal selimut beton 30 mm,
jarak bersih tulangan antara lapis pertama dan kedua = 25 mm. Mutu baja fy = 365
MPa, mutu beton f’c = 13 MPa.
Diminta :
1. Hitung Momen nominal Mn
2. Gambarkan diagram regangan dan diagram tegangan pada penampang
3. Hitung besar beban hidup P yang dapat dipikul balok
4. Hitung besar beban hidup P maksimum agar tulangan tunggal tetap
dipertahankan
5. Apabila P dihilangankan dan diganti dengan beban hidup merata q KN/m’
sepanjang AB. Hitung besar beban hidup q yang dapat dipikul balok.

7D19

600 mm

270 mm

Gambar Penampang di Perletakan Jepit

 Penyelesaian :

1. Momen nominal Mn pada penampang :

25
d  600  30  8  19   530, 5 mm
2

As  7. .19 2  198 5 mm 2

4
0,85. f ' c. 600 0,85.13.0,85 600
b  .  .  0,016
fy 600  fy 365 600  365

As 1985
   0,014
b.d 270.530,5

   b  mak a terjad i ker untuha n tarik

 As. fy 
Mn  As. fy. d  0,59. 
 f ' c.b 

 1985.365 
 1985.365. 530,5  0,59. 
 13.270 
 296123327,1 Nmm  296,12 3 KNm

2. Gambar diagram regangan dan diagram tegangan pada penampang :

0,85.f'c
0,003

x
7D19 C = 724,525 KN

h = 600 mm a = 242844
d = 530,5

b = 270 mm
( Tulangan Tunggal ) ( Diagram Regangan ) ( Diagram Tegangan )

Gambar Diagram Regangan dan Diagram Tegangan Pada Penampang

3. Besar beban hidup P yang dapat dipikul balok :

 As. fy 1985.365
a   242,84 4 mm
0,85. f ' c.b 0,85.13.270
P  C  0,85. f ' c.b.a

 0,85.13.270.242,844
 724525,07 4 N  724,52 5 KN

4. Besar beban hidup P maksimum agar tulangan tunggal tetap dipertahankan :

Pmaks  0,75.0,85. f ' c.b.a
 0,75.0,85.13.270.242,844
 543393,81 N  543,39 4 KN

5. Jika P dihilangkan dan diganti dengan beban hidup merata q KN/m’sepanjang AB :

MB  0
RA.2,5  P  0
RA.2,5  724,525  0
RA  289,81 KN

MB  0
RA.2,5  q.2,5.1,25  0
289,81.2,5  q.2,5.1,25  0
q  231,84 8 KN m'

Jadi, nilai q = 231,848 KN/m’

2.

A B

9,4 m
Balok beton bertulang AB dengan penampang seperti tergambar dibawah. Balok
memikul beban hidup P KN di tengah bentang. Diameter sengkang 8 mm, tebal
selimut beton 30 mm, jarak bersih tulang antara lapis pertama, kedua dan ketiga = 25
mm. Mutu baja fy = 365 MPa, mutu beton f’c = 13 MPa.
Diminta :
1. Hitung Momen nominal Mn pada penampang
2. Gambarkan diagram regangan dan diagram tegangan pada penampang
3. Hitung besar beban hidup P yang dapat dipikul balok
4. Hitung besar beban hidup P maksimum agar tulangan tunggal tetap
dipertahankan
5. Apabila P dihilangkan dan diganti dengan beban hidup merata q KN/m’
sepanjang AB. Hitung besar beban hidup q yang dapat dipikul balok

600 mm

12D25

300 mm

Gambar Potongan Balok Ditengah Bentang

Penyelesaian :

1. Momen nominal Mn pada penampang :

25
d  600  30  8  25  25   499, 5 mm
2

As  12. .25 2  589 0 mm 2

4
0,85. f ' c. 600 0,85.13.0,85 600
b  .  .  0,016
fy 600  fy 365 600  365
 As 5890
   0,039
b.d 300.499,5

   b  mak a terjad i ker untuha n tekan

Persamaan Keruntuhan Tekan :

 0,85. f ' c  2
 .a  a.d   .d 2  0
 0,003.Es. 
 0,85.13  2
 .a  499,5.a  0,85.499,5 2  0
 5

 0,003. 2.10 .0,039 
0,472.a 2  499,5.a  212075,21  0

b b 2  4.a.c  499,5  499,5 2  4.0,472.212075,21

a   324,8 5 mm
2.a 2.0,472

 a  324,85 
Mn  0,85. f ' c.b.a. d    0,85.13.300.324,85. 499,5  
 2  2 
 362988567, 6 Nmm  362,9 9 KNm

2. Gambar diagram regangan dan diagram tegangan pada penampang :

 0,85.f'c
0,003

x
C = 1076,878 KN

d = 499,5 mm a = 324,85 mm
h = 600 mm

12D25
T

b = 300 mm
( Tulangan Tunggal ) ( Diagram Regangan ) ( Diagram Tegangan )

Gambar Diagram Regangan dan Diagram Tegangan Pada Penampang

3. Besar beban hidup P yang dapat dipikul balok :

P  C  0,85. f ' c.b.a

 0,85.13.300.324,85
 1076877,7 5 N  1076,87 8 KN

4. Besar beban hidup P maksimum agar tulangan tunggal tetap dipertahankan :

Pmaks  0,75.0,85. f ' c.b.a
 0,75.0,85.13.300.324,85
 807658,31 N  807,65 8 KN

5. Jika P dihilagkan dan diganti dengan beban hidup merata q KN/m’ sepanjang AB :
MB  0
RA.9,4  P.4,7  0
RA.9,4  1076,878.4,7  0
RA  538,43 9 KN

MB  0
RA.9,4  q.9,4.4,7  0
538,439.9,4  q.9,4.4,7  0
q  114 ,561 KN m'

Jadi, nilai q = 114,561 KN/m’

3.

A B

2,5 m

Balok beton bertulang AB dengan penampang seperti tergambar dibawah. Balok

memikul beban hidup P KN. Diameter sengkang 8 mm, tebal selimut beton 30 mm,
jarak bersih tulang antara lapis pertama dan kedua = 25 mm. Mutu baja fy = 365 MPa,
mutu beton f’c = 13 MPa
Diminta :
1. Hitung Momen nominal Mn pada penampang
2. Gambarkan diagram regangan dan diagram tegangan pada penampang
3. Hitung besar beban hidup P yang dapat dipikul balok
4. Hitung besar beban hidup P maksimum agar tulangan tunggal tetap
dipertahankan
5. Apabila P dihilangkan dan diganti dengan beban hidup merata q KN/m’
sepanjang AB. Hitung besar beban hidup q yang dapat dipikul balok

7D19

600 mm

3D19

270 mm

Gambar Potongan Balok Di Perletakan Jepit

 Penyelesaian :

1. Momen nominal Mn pada penampang

25
d '  30  8  19   69, 5 mm
2
25
d  600  30  8   549, 5 mm
2

As'  7. .19 2  198 5 mm 2

4
As  3. .19 2  851 mm 2
4

Anggap tulangan tekan dan tarik leleh :

a
 As  As'. fy 
 851  1985.365  138,7 3 mm
0,85. f ' c.b 0,85.13.270

fy 365
y    0,0018
Es 2.10 5

a   .d '  138,73  0,85.69,5

s '  0,003.  0,003.  0,0043
a  138,73
s '  y  0,0043  0,0018  mak a tulanga n teka n leleh .

 .d  a 0,85.549,5    138,73
s  0,003.  0,003.  0,0131
a  138,73
s  y  0,0131  0,0018  mak a tulanga n tari k tida k leleh.

Tulangan tarik tidak leleh :

 .d  a
fs  s.Es  0,003 .Es
a
0,85.549,5  a
 0,003. . 2.10 5 
a
467,075  a
 600.
a
Cc  Cs  T
0,85. f ' c.b.a  As. fs  As. fy
467,075  a
0,85.13.270.a  851.600.  851.365
a
467,075  a
2983,5.a  510600.  310615
a
2983,5.a 2  238488495  510600.a  310615.a
a 2  79935,81  171,141.a  104,111 .a
a 2  67,03.a  79935,81  0
 b b 2  4.a.c  67,03  67,03 2  4.79935,81
a   251,18 mm
2.a 2

0,85.549,5  251,18
fs  600.  515,7 1 MPa
251,18

 a  251,18 
Mn  0,85. f ' c.b.a. d    0,85.13.270.251,18. 549,5  
 2  2 
 317676259,1 Nmm  317,6 8 KNm

2. Gambar diagram regangan dan diagram tegangan pada penampang :

d = 549,5 mm
0,85.f'c
0,003
Cs = 438,9 KN
Cc = 749,4 KN
7D19 d' = 69,5 mm x

h = 600 mm
a = 251,18 mm
3D19
T

b = 270 mm
( Tulangan Rangkap ) ( Diagram Regangan ) ( Diagram Tegangan )

Gambar Diagram Regangan dan Diagram Tegangan pada Penampang

3. Besar beban hidup P yang dapat dipikul balok :

P  C  0,85. f ' c.b.a

 0,85.13.270.251,18
 749395, 53 N  749,39 6 KN

4. Besar beban hidup P maksimum agar tulangan tunggal tetap dipertahankan :

Pmaks  0,75.0,85. f ' c.b.a
 0,75.0,85.13.270.251,18
 562046, 6 N  562,04 7 KN
5. Jika P dihilagkan dan diganti dengan beban hidup merata q KN/m’ sepanjang AB :
MB  0
RA.2,5  P  0
RA.2,5  749,396  0
RA  299,75 8 KN

MB  0
RA.2,5  q.2,5.1,25  0
299,758.2,5  q.2,5.1,25  0
q  239,80 6 KN

Jadi, nilai q = 239,806 KN/m’

4.

A B

9,4 m
Balok beton bertulang AB dengan penampang seperti tergambar dibawah. Balok
memikul beban hidup P KN di tengah bentang. Diameter sengkang 8 mm, tebal
selimut beton 30 mm, jarak bersih tulang antara lapis pertama, kedua dan ketiga = 25
mm. Mutu baja fy = 365 MPa, mutu beton f’c = 13 MPa
Diminta :
1. Hitung Momen nominal Mn pada penampang
2. Gambarkan diagram regangan dan diagram tegangan pada penampang
3. Hitung besar beban hidup P yang dapat dipikul balok
4. Hitung besar beban hidup P maksimum agar tulangan tunggal tetap
dipertahankan
5. Apabila P dihilangkan dan diganti dengan beban hidup merata q KN/m’
sepanjang AB. Hitung besar beban hidup q yang dapat dipikul balok

5D25

600 mm

12D25

300 mm

Gambar Potongan Balok Di Tengah Bentang

Penyelesaian :

1. Momen nominal Mn pada penampang

25
d '  30  8   50, 5 mm
2
25
d  600  30  8  25  25   499, 5 mm
2

As'  5. .25 2  245 4 mm 2

4
As  12. .25 2  589 0 mm 2
4
Anggap tulangan tekan dan tarik leleh :

a
 As  As'. fy 
 5890  2454.365  378,3 2 mm
0,85. f ' c.b 0,85.13.300

fy 365
y    0,0018
Es 2.10 5

a   .d ' 378,32  0,85.50,5

s '  0,003.  0,003.  0,0026
a 378,32
s '  y  0,0026  0,0018  mak a tulanga n teka n leleh .

 .d  a 0,85.499,5  378,32
s  0,003.  0,003.  0,0004
a 378,32
s  y  0,0004  0,0018  mak a tulanga n tari k tida k leleh.

Tulangan tarik tidak leleh :

 .d  a
fs  s.Es  0,003 .Es
a
0,85.499,5  a
 0,003.
a

. 2.10 5 
424,575  a
 600.
a
Cc  Cs  T
0,85. f ' c.b.a  As. fs  As. fy
424,575  a
0,85.13.300.a  5890.600.  5890.365
a
424,575  a
3315.a  3534000.  2149850
a
3315.a 2  1500448050  3534000.a  2149850.a
a 2  452623,85  1066,063.a  648,522.a
a 2  417,541.a  452623,85  0

b b 2  4.a.c  417,541  417,5412  4.452623,846

a   286,8 8 mm
2.a 2

0,85.499,5  286,88
fs  600.  287,9 8 MPa
286,88

 a  286,88 
Mn  0,85. f ' c.b.a. d    0,85.13.300.286,88. 499,5  
 2  2 
  338615623, 6 Nmm  338,6 2 KNm

2. Gambar diagram regangan dan diagram tegangan pada penampang :

0,85.f'c
0,003
Cs = 1696,23
Cc = 951,007
5D25 d' = 50,5 mm x

a = 378,32 mm
h = 600 mm d = 499,5 mm

12D25
T

b = 300 mm
( Tulangan Rangkap ) ( Diagram Regangan ) ( Diagram Tegangan )
Gambar Diagram Regangan dan Diagram Tegangan Pada Penampang

3. Besar beban hidup P yang dapat dipikul balok :

P  C  0,85. f ' c.b.a

 0,85.13.300.286,88
 951007, 2 N  951,00 7 KN

4. Besar beban hidup P maksimum agar tulangan tunggal tetap dipertahankan :

Pmaks  0,75.0,85. f ' c.b.a
 0,75.0,85.13.300.286,88
 713255, 4 N  713,25 5 KN

5. Jika P dihilagkan dan diganti dengan beban hidup merata q KN/m’ sepanjang AB :
MB  0
RA.9,4  P.4,7  0
RA.9,4  951,007.4,7  0
RA  456,09 5 KN
MB  0
RA.9,4  q.9,4.4,7  0
456,095.9,4  q.9,4.4,7  0
q  97,041 KN m'

Jadi, nilai q = 97,041 KN/m’

5.

qh = 5 KN/m

A B
13 m 2,5 m

Balok beton bertulang terletak diatas dua perletakan dengan penampang seperti
tergambar dibawah, memikil beban hidup terbagi rata sebesar qh KN/m’. Mutu baja
fy = 400 MPa, mutu beton f’c = 20 MPa, modulus elastisitas baja Es = 2.10Com
b i n MPa,

berat jenis beton sebesar 24 KN/m³.

Diminta :
1. Rencanakan tulangan pada momen positif maksimum dan momen negatif
maksimum
2. Rencanakan tulangan pada jarak 0.2L, 0.4L, 0.6L, 0.8L dari titik A
 3. Rencanakan tulangan geser pada balok
4. Gambarkan penulangan balok
Skala gambar induk 1: 50
Skala potongan 1:10

600 mm

300 mm

Penampang Balok

Penyelesaian :

1. Rencana tulangan pada momen positif maksimum dan momen negatif maksimum :

qbs  0,3x0,6 x 24  4,3 2 KN

m'
qu  1,2 xqbs   1,6 xqh  1,2 x 4,32  1,6 x5  13,18 4 KN
m'
MB  0
RA.13  qu.13.6,5  qu.2,5.1,25  0
RA.13  13,184.13.6,5  13,184.2,5.1,25  0
RA  82,52 7 KN

M X  RA.x  1
2 .qu.x 2  82,527.x  1
2 .13,184.x 2
dM X
 0  82,527  13,184.x  0
x
82,527
x  6,2 6 m
13,184

Mmaks   82,527.6,26  1 2 .13,184.6,26 2  258,29 4 KN

Mmaks    1 2 .13,184.2,5 2  41, 2 KNM

 -41,2 KN

258,294 KN

Mu 258,294
Mn    322,86 8 KNM
 0,8

Mn 322,868.10 6
Rn    3,691
b.d 2 300.540 2
fy 400
m   23,53
0,85. f ' c 0,85.20

1  2.Rn.m   
  1 .1  1  2.3,691.23,53   0,0105
 .1  1   23,53  
m  fy   400 
1,4 1,4
 min    0,0035
fy 400

0,85. f ' c. 600 0,85.20.0,85 600

b  .  .  0,0217
fy 600  fy 400 600  400

 maks  0,75. b  0,75.0,0217  0,0163

 min     maks  O k gunaka n tulanga n tunggal

As = ρ . b . d = 0,0105 . 300 . 540 = 1701

Memakai  6 D19  6. .19 2  1701
4

2. Rencana tulangan pada jarak 0.2L, 0.4L, 0.6L, 0.8L dari titik A :

Tulangan pada jarak 0,2L = 2,6 m

MB  0
RA.2,6  qu.2,6.1,3  qu.2,5.1,25  0
RA.2,6  13,184.2,6.1,3  13,184.2,5.1,25  0
RA  1,29 3 KN

M X  RA.x  1
2 .qu.x 2  1,293.x  1
2 .13,184.x 2
dM X
 0  1,293  13,184.x  0
x
1,293
x  0,09 8 m
13,184
Mmaks   1,293.0,098  1 2 .13,184.0,098 2  0,06 3 KN

Mmaks    1 2 .13,184.2,5 2  41, 2 KNM

-41,2 KN

0,063 KN

Mu 0,063
Mn    0,07 9 KNM
 0,8

Mn 0,079.10 6
Rn    0,001
b.d 2 300.540 2
fy 400
m   23,53
0,85. f ' c 0,85.20

1  2.Rn.m   
  1 .1  1  2.0,001.23,53   0,0025.10 3
  . 1 1
m  fy  23,53 
  400 

1,4 1,4
 min    0,0035
fy 400

0,85. f ' c. 600 0,85.20.0,85 600

b  .  .  0,0217
fy 600  fy 400 600  400

 maks  0,75. b  0,75.0,0217  0,0163

   maks  O k gunaka n tulanga n tunggal

As = ρmin . b . d = 0,0035 . 300 . 540 = 567

Memakai  2 D19  2. .19 2  567
4

Tulangan pada jarak 0,4L = 5,2 m

MB  0
RA.5,2  qu.5,2.2,6  qu.2,5.1,25  0
RA.5,2  13,184.5,2.2,6  13,184.2,5.1,25  0
RA  26,35 5 KN

M X  RA.x  1
2 .qu.x 2  26,355.x  1
2 .13,184.x 2
dM X
 0  26,355  13,184.x  0
x
 26,355
x  1,99 9 m
13,184

Mmaks   26,355.1,999  1 2 .13,184.1,999 2  26,34 2 KN

Mmaks    1 2 .13,184.2,5 2  41, 2 KNM

-41,2 KN

26,342 KN

Mu 26,342
Mn    32,92 8 KNM
 0,8

Mn 32,928.10 6
Rn    0,422
b.d 2 300.540 2
fy 400
m   23,53
0,85. f ' c 0,85.20

1  2.Rn.m   
  .1  1    1 .1  1  2.0,422.23,53   0,0011
m  fy  23,53  400 
  
1,4 1,4
 min    0,0035
fy 400

0,85. f ' c. 600 0,85.20.0,85 600

b  .  .  0,0217
fy 600  fy 400 600  400

 maks  0,75. b  0,75.0,0217  0,0163

   maks  O k gunaka n tulanga n tunggal

As = ρmin . b . d = 0,0035 . 300 . 540 = 567

Memakai  2 D19  2. .19 2  567
4

Tulangan pada jarak 0,6L = 7,8 m

MB  0
RA.7,8  qu.7,8.3,9  qu.2,5.1,25  0
RA.7,8  13,184.7,8.3,9  13,184.2,5.1,25  0
RA  46,13 6 KN
M X  RA.x  1
2 .qu.x 2  46,136.x  1
2 .13,184.x 2
dM X
 0  46,136  13,184.x  0
x
46,136
x  3,49 9 m
13,184

Mmaks   46,136.3,499  1 2 .13,184.3,499 2  80,72 4 KN

Mmaks    1 2 .13,184.2,5 2  41, 2 KNM

-41,2 KN

80,724 KN

Mu 80,724
Mn    100,90 5 KNM
 0,8

Mn 100,905.10 6
Rn    1,153
b.d 2 300.540 2
fy 400
m   23,53
0,85. f ' c 0,85.20

1  2.Rn.m   
  1 .1  1  2.1,153.23,53   0,003
  . 1 1
m  fy  23,53 
  400 

1,4 1,4
 min    0,0035
fy 400

0,85. f ' c. 600 0,85.20.0,85 600

b  .  .  0,0217
fy 600  fy 400 600  400

 maks  0,75. b  0,75.0,0217  0,0163

   maks  O k gunaka n tulanga n tunggal

As = ρmin . b . d = 0,0035 . 300 . 540 = 567

Memakai  2 D19  2. .19 2  567
4
 Tulangan pada jarak 0,8L = 10,4 m
MB  0
RA.10,4  qu.10,4.5,2  qu.2,5.1,25  0
RA.10,4  13,184.10,4.5,2  13,184.2,5.1,25  0
RA  64,59 5 KN

M X  RA.x  1
2 .qu.x 2  64,595.x  1
2 .13,184.x 2
dM X
 0  64,595  13,184.x  0
x
64,595
x  4,89 9 m
13,184

Mmaks   64,595.4,899  1 2 .13,184.4,899 2  158,24 2 KNM

Mmaks    1 2 .13,184.2,5 2  41, 2 KNM

-41,2 KN

158,242 KN

Mu 158,242
Mn    197,80 3 KNM
 0,8

Mn 197,803.10 6
Rn    2,261
b.d 2 300.540 2
fy 400
m   23,53
0,85. f ' c 0,85.20

1  2.Rn.m  1  2.2,261.23,53 
  .1  1   
 23,53 .1  1 
  0,0061

m  fy   400 
1,4 1,4
 min    0,0035
fy 400

0,85. f ' c. 600 0,85.20.0,85 600

b  .  .  0,0217
fy 600  fy 400 600  400

 maks  0,75. b  0,75.0,0217  0,0163

 min     maks  O k gunaka n tulanga n tunggal
As = ρ . b . d = 0,0061 . 300 . 540 = 988,2

Memakai  4 D19  4. .19 2  1134
4
Daftar Tabel

Jarak 0,2L = 2,6 0,4L = 5,2 0,6L = 7,8 0,8L = 10,4

RA ( KN ) 1,293 26,355 46,136 64,595

x(m) 0,098 1,999 3,499 4,899
MmaksCom
bin 0,063 26,342 80,724 158,242
Mmaksˉ -41,2 -41,2 -41,2 -41,2
Mu 0,063 26,342 80,724 158,242
Mn 0,079 32,928 100,905 197,803
Rn 0,001 0,422 1,153 2,361
m 23,53 23,53 23,53 23,53
ρ 0,0025.10 3 0,0011 0,003 0,0061
ρmin 0,0035 0,0035 0,0035 0,0035
ρb 0,0217 0,0217 0,0217 0,0217
ρmaks 0,0163 0,0163 0,0163 0,0163
Memakai
Tunggal Tunggal Tunggal Tunggal
Tulangan
As 567 567 567 988,2
Memakai 2D19 2D19 2D19 4D19

3. Tulangan Geser Pada Balok

qbs  0,3x0,6 x 24  4,3 2 KN

m'
qu  1,2 xqbs   1,6 xqh  1,2 x 4,32  1,6 x5  13,18 4 KN
m'

MB  0
RA.13  qu.13.6,5  qu.2,5.1,25  0
RA.13  13,184.13.6,5  13,184.2,5.1,25  0
RA  82,52 7 KN
 82,527 KN

82,527 KN

Vu  RA  qu.x  x  d  0,540
Vu  82,527  13,184.0,540  75,40 8 KN

Vc  1 . f ' c .b.d  1 . 20.300.0,540  120,74 8 KN

6 6
 .Vc  0,6.120,748  72,44 9 KN

Vn  Vc  Vs
Vn  Vc  Vs
Vu  Vc  Vs

Vs  Vu  Vc
Vs  75,408  72,449  2,95 9 KN

152,634
72,449 KN

x 5,7 m
Diagram Gaya Geser ( Setengah Bentang )

6,5 : x  82,527 :  82,527  72,449

x  0, 8 m
Perencanaan Tulangan Geser
Av . fy.d
 .Vs 
s

Rencanakan sengkang 19 mm, Av  6. .19  1701 mm

2 2
4
Av . fy.d
 .Vs 
s
Av. fy.d 0,6.1701.400.540
s   74501,38 6 mm dibulatka n 745 0 cm.
Vs 2,959.1000

Jarak Maksimum Sengkang :

3. Av . fy 3.1701.400
Smaks    680 4 mm
b 300
Smaks  1 2 .d  1 2 .540  27 0 mm
6.

qh = 12 KN/m

A B
13 m 2,5 m

Balok beton bertulang terletak diatas dua perletakan dengan penampang seperti
tergambar dibawah, memikil beban hidup terbagi rata sebesar qh KN/m’. Mutu baja
fy = 400 MPa, mutu beton f’c = 20 MPa, modulus elastisitas baja Es = 2.10Com
b i n MPa,

berat jenis beton sebesar 24 KN/m³. Diminta :

1. Rencanakan tulangan pada momen positif maksimum dan momen negatif
maksimum
2. Rencanakan tulangan pada jarak 0.2L, 0.4L, 0.6L, 0.8L dari titik A
3. Rencanakan tulangan geser pada balok
4. Gambarkan penulangan balok
Skala gambar induk 1: 50
Skala potongan 1:10

600 mm

300 mm

Penampang Balok
 Penyelesaian :

1. Rencana tulangan pada momen positif maksimum dan momen negatif maksimum

qbs  0,3x0,6 x 24  4,3 2 KN

m'
qu  1,2 xqbs  1,6 xqh   1,2 x 4,32  1,6 x12  24,38 4 KN
m'

MB  0
RA.13  qu.13.6,5  qu.2,5.1,25  0
RA.13  24,384.13.6,5  24,384.2,5.1,25  0
RA  152,63 4 KN

M X  RA.x  1
2 .qu.x 2  152,634.x  1 2 .24,384.x 2
dM X
 0  152,634  24,384.x  0
x
152,634
x  6,2 6 m
24,384

Mmaks   152,634.6,26  1 2 .24,384.6,26 2  879,16 7 KN

Mmaks    1 2 .24,384.2,5 2  76, 2 KNM

-76,2 KN

879,167 KN

Mu 879,167
Mn    1098,95 9 KNM
 0,8

Mn 1098,959.10 6
Rn    12,562
b.d 2 300.540 2

fy 400
m   23,53
0,85. f ' c 0,85.20
 1  2.Rn.m   
  1 .1  1  2.12,562.23,53   0,0719
  .1  1   23,53  
m  fy   400 

1,4 1,4
 min    0,0035
fy 400

0,85. f ' c. 600 0,85.20.0,85 600

b  .  .  0,0217
fy 600  fy 400 600  400

 maks  0,75. b  0,75.0,0217  0,0163

   maks  O k gunaka n tulanga n rangkap

Xb 
0,003.Es
.d 

0,003. 2.10 5 
.540  32 4 m
0,003.Es  fy   
0,003. 2.10 5  400
Xmaks  0,75. Xb  0,75.324  24 3 mm

Cmaks  0,85. f ' c.b.a  0,85.20.300. 0,85.243  105340 5 N  1053,40 5 KN

 a  0,85.243 
Mnc maks  Cmaks. d    1053405. 540    460,04 8 KNM
 2  2 

Mns  Mn  Mnc  1098,959  460,048  638,911 KNM

Mns  Cs. d  d '
Mns.10 3 638,911 .10 3
Cs    1331,06 5 KN
d  d' 540  60

Cs  As '. fy  0,85. f ' c 

Cs 1331,065
As'    3475,3 7 mm 2
fy  0,85. f ' c 400  0,85.20


Memakai  8D 25  8. .25 2  3927
4

T  Cmaks  Cs  1053,405  1331,065  3475,36 6 mm 2

T  As. fy
T 2384,47
As   5961,17 5 mm 2
fy 400
 
Memakai  13D 25  13. .25 2  6381
4

Tulangan pada jarak 0,2L = 2,6 m

MB  0
RA.2,6  qu.2,6.1,3  qu.2,5.1,25  0
RA.2,6  24,384.2,6.1,3  24,384.2,5.1,25  0
RA  2,39 2 KN

M X  RA.x  1 2 .qu.x 2  2,392.x  1 2 .24,384.x 2

dM X
 0  2,392  24,.384.x  0
x
2,392
x  0,09 8 m
24,384

Mmaks   2,392.0,098  1 2 .24,384.0,0982  0,11 7 KN

Mmaks    1 2 .13,184.2,5 2  76, 2 KNM

-76,2 KN

0,117 KN

Mu 0,117
Mn    0,14 6 KNM
 0,8

Mn 0,146.10 6
Rn    0,002
b.d 2 300.540 2
fy 400
m   23,53
0,85. f ' c 0,85.20

1  2.Rn.m   
 . 1 1   1 .1  1  2.0,002.23,53   0,0005.10  2
m  fy  23,53 
  400 

1,4 1,4
 min    0,0035
fy 400

0,85. f ' c. 600 0,85.20.0,85 600

b  .  .  0,0217
fy 600  fy 400 600  400
 maks  0,75. b  0,75.0,0217  0,0163

   maks  O k gunaka n tulanga n tunggal

As = ρmin . b . d = 0,0035 . 300 . 540 = 567

Memakai  2 D19  2. .19 2  567
4

Tulangan pada jarak 0,4L = 5,2 m

MB  0
RA.5,2  qu.5,2.2,6  qu.2,5.1,25  0
RA.5,2  24,384.5,2.2,6  24,384.2,5.1,25  0
RA  48,74 5 KN

M X  RA.x  1 2 .qu.x 2  48,745.x  1

2 .24,384.x 2
dM X
 0  48,745  24,384.x  0
x
48,745
x  1,99 9 m
24,384

Mmaks   48,745.1,999  1 2 .24,384.1,999 2  48,72 2 KN

Mmaks    1 2 .13,184.2,5 2  76, 2 KNM

-76,2 KN

48,772 KN

Mu 48,722
Mn    60,90 3 KNM
 0,8

Mn 60,903.10 6
Rn    0,696
b.d 2 300.540 2
fy 400
m   23,53
0,85. f ' c 0,85.20
 1  2.Rn.m  1  2.0,696.23,53 
  .1  1   
 23,53 .1  1 
  0,0018

m  fy   400 
1,4 1,4
 min    0,0035
fy 400

0,85. f ' c. 600 0,85.20.0,85 600

b  .  .  0,0217
fy 600  fy 400 600  400

 maks  0,75. b  0,75.0,0217  0,0163

   maks  O k gunaka n tulanga n tunggal

As = ρmin . b . d = 0,0035 . 300 . 540 = 567

Memakai  2 D19  2. .19 2  567
4

Tulangan pada jarak 0,6L = 7,8 m

MB  0
RA.7,8  qu.7,8.3,9  qu.2,5.1,25  0
RA.7,8  24,384.7,8.3,9  24,384.2,5.1,25  0
RA  85,32 8 KN

M X  RA.x  1
2 .qu.x 2  85,328.x  1
2 .24,384.x 2
dM X
 0  85,328  24,384.x  0
x
85,328
x  3,49 9 m
24,384

Mmaks   85,328.3,499  1 2 .24,384.3,499 2  149,28 2 KN

Mmaks    1 2 .13,184.2,5 2  76, 2 KNM

-76,2 KN

149,282 KN
 Mu 149,282
Mn    186,60 3 KNM
 0,8

Mn 186,603.10 6
Rn    2,133
b.d 2 300.540 2
fy 400
m   23,53
0,85. f ' c 0,85.20

1  2.Rn.m  1  2.2,133.23,53 
 .1  1   .1  1    0,0057
m  fy  23,53 
  400 

1,4 1,4
 min    0,0035
fy 400

0,85. f ' c. 600 0,85.20.0,85 600

b  .  .  0,0217
fy 600  fy 400 600  400

 maks  0,75. b  0,75.0,0217  0,0163

   maks  O k gunaka n tulanga n tunggal

As = ρ . b . d = 0,0057 . 300 . 540 = 923,4

Memakai  2 D 25  2. .25 2  982
4

Tulangan pada jarak 0,8L = 10,4 m

MB  0
RA.10,4  qu.10,4.5,2  qu.2,5.1,25  0
RA.10,4  24,384.10,4.5,2  24,384.2,5.1,25  0
RA  119,4 7 KN

M X  RA.x  1
2 .qu.x 2  119,47.x  1
2 .24,384.x 2
dM X
 0  119,47  24,384.x  0
x
119,47
x  4, 9 m
24,384

Mmaks   119,47.4,9  1 2 .24,384.4,9 2  292,67 3 KNM

Mmaks    1 2 .13,184.2,5 2  76, 2 KNM

 -76,2 KN

292,673 KN

Mu 292,673
Mn    365,841 KNM
 0,8

Mn 365,841.10 6
Rn    4,182
b.d 2 300.540 2
fy 400
m   23,53
0,85. f ' c 0,85.20

1  2.Rn.m   
  1 .1  1  2.4,182.23,53   0,0122
 .1  1   23,53  
m  fy   400 
1,4 1,4
 min    0,0035
fy 400

0,85. f ' c. 600 0,85.20.0,85 600

b  .  .  0,0217
fy 600  fy 400 600  400

 maks  0,75. b  0,75.0,0217  0,0163

 min     maks  O k gunaka n tulanga n tunggal

As = ρ . b . d = 0,0122 . 300 . 540 = 1976,4

Memakai  7 D19  7. .19 2  1985
4
Daftar Tabel

Jarak 0,2L = 2,6 0,4L = 5,2 0,6L = 7,8 0,8L = 10,4

RA ( KN ) 1,293 26,355 46,136 64,595
x(m) 0,098 1,999 3,499 4,899
MmaksCom
bin 0,063 26,342 80,724 158,242
Mmaksˉ -41,2 -41,2 -41,2 -41,2
Mu 0,063 26,342 80,724 158,242
Mn 0,079 32,928 100,905 197,803
 Rn 0,001 0,422 1,153 2,361
m 23,53 23,53 23,53 23,53
ρ 0,0025.10 3 0,0011 0,003 0,0061
ρmin 0,0035 0,0035 0,0035 0,0035
ρb 0,0217 0,0217 0,0217 0,0217
ρmaks 0,0163 0,0163 0,0163 0,0163
Memakai
Tunggal Tunggal Tunggal Tunggal
Tulangan
As 567 567 567 988,2
Memakai 2D19 2D19 2D19 4D19

Tulangan Geser Pada Balok

qbs  0,3x0,6 x 24  4,3 2 KN

m'
qu  1,2 xqbs  1,6 xqh   1,2 x 4,32  1,6 x12  24,38 4 KN
m'

MB  0
RA.13  qu.13.6,5  qu.2,5.1,25  0
RA.13  24,384.13.6,5  24,384.2,5.1,25  0
RA  152,63 4 KN

152,634 KN

152,634 KN

Vu  RA  qu.x  x  d  0,540
Vu  152,634  24,384.0,540  139,46 7 KN

Vc  1 . f ' c .b.d  1 . 20.300.0,540  120,74 8 KN

6 6
 .Vc  0,6.120,748  72,44 9 KN

Vn  Vc  Vs
Vn  Vc  Vs
Vu  Vc  Vs

Vs  Vu  Vc
Vs  139,467  72,449  67,018 KN

152,634
72,449 KN

x 3,1 m
Diagram Gaya Geser ( Setengah Bentang )

6,5 : x  152,634 : 152,634  72,449

x  3,4 m

Perencanaa Tulangan Geser

Av . fy.d
 .Vs 
s

Rencanakan sengkang 25 mm, Av  8. .25  392 7 mm

2 2
4
Av . fy.d
 .Vs 
s
Av . fy.d 0,6.3927 .400.540
s   7594,067 6 mm dibulatka n 75 9 cm.
Vs 67,018.1000

Jarak Maksimum Sengkang :

3. Av . fy 3.3927.400
Smaks    1570 8 mm
b 300
Smaks  1 2 .d  1 2 .540  27 0 mm