16 Integral-Kalkulus PDF
16 Integral-Kalkulus PDF
Siti Fatimah/Jurdikmat/UPI 1
Motivasi
Jumlah Riemann-Integral Tentu
Teknik Pengintegralan
Siti Fatimah/Jurdikmat/UPI 2
Luas Bidang Lengkung
P1 P2 P3
Siti Fatimah/Jurdikmat/UPI 3
Luas Bidang Lengkung
P1 P2 P3 …
P1 , P2 , P3 ,...
Untuk n A(Lingkara n) A( Pn ) atau
A(Lingkaran) lim A( Pn )
n
Deskripsi
Siti Fatimah/Jurdikmat/UPI 4
George Friedrich Bernhard Riemann
(1826-1866)
Deskripsi
Siti Fatimah/Jurdikmat/UPI 5
Masalah 1: (Purcell)
Pembahasan
k
Jarak tempuh=k. ∆t.
∆t
Siti Fatimah/Jurdikmat/UPI 6
1 3
y t 1
Bagi selang [0,3] 4
pada sumbu t menjadi Pandang
n selang bagian poligon luar
dengan lebar ∆t=3/n. Sn.
Sn
Diperoleh
Luas Sn=A(Sn)
0=t0<t1<t2<t3<…<tn=3 S1 S
2
ti=3i/n
t1 t2 ∆t =tn
Siti Fatimah/Jurdikmat/UPI 7
A( S n ) f (t i ) t f (t 2 ) t ... f (t n ) t
n
f (t i ) t
i 1
n
81 3 3
i
i 1 4n 4 n
n n
81 3 3
i
4n 4 i 1 i 1 n
2
81 n( n 1) 3
n
4n 4 2 n
2
81 2 (n 2n 1)
n 3
16 n4
81 2 1
1 3
16 n n2
81 129
lim A( S n ) 3 8,06
Selanjutnya diperoleh n 16 16
Deskripsi
Siti Fatimah/Jurdikmat/UPI 8
Diberikan fungsi y f (x) pada selang [a,b]
Jumlah Riemann (Rp)
(tidak perlu kontinu asalkan terbatas pada [a,b]) n
Rp f ( xi ) xi
i 1
x1 x3
a x0 x2 x4 xn b
x 0 x1 x 2 y
xi Titik sampel pada selang [xi-1,xi]
a bx
Fungsi f terintegralkan pada [a,b], jhj
b
n
lim f ( xi ) xi ada. Selanjutnya f ( x)dx
| P| 0
i 1 a
disebut integral tentu (integral Riemann) b n
Deskripsi
Siti Fatimah/Jurdikmat/UPI 9
Deskripsi
Siti Fatimah/Jurdikmat/UPI 10
Pandang Kembali Masalah 1
1 3
y ' (t ) v(t ) t 1 y F (t )
4
Substitusikan t 0 dan t 3
ke y f (t ) . Selanjutnya;
y ' F '(t ) F (3) F (0)
y F (t )
1 4 1 3 1 4 1 4
t t t 1 3 3 c 0 0 c
16 4 16 16
1 4 1 3 81 129
t t 3 t 1 3
16 4 16 16
1 4 1 3
t t 7 t 1
16 4 Dalam hal ini,
1 4 1 3
t t c t 1 3
16 4
v(t )dt F (3) F (0)
0
Siti Fatimah/Jurdikmat/UPI 11
Jika F' x f x , pada [a,b] makaCatatan:Jika F' x f x ,
b pada [a,b], maka f kontinu pada
a
f x dx Fb Fa . [a,b]
T
Jika y' (t ) v(t ) maka
v(t )dt y (T ) y (0)
T
0
atau y (T ) y (0) v(t )dt
0
1
Pembahasan 1
1
dx
1
x 2dx
x 2 1
2
1
x 1
2 1 1
1
1 1 1
2.
x 1 1 1
Deskripsi
Siti Fatimah/Jurdikmat/UPI 13
f terintegralkan pada [a,b] SIFAT PENAMBAHAN SELANG
c b c
f ( x)dx f ( x)dx f ( x)dx
a a b
SIFAT LINEAR
b b
y
(i) kf ( x)dx k f ( x)dx, k konstanta
a a
b b b
(ii) f ( x) g ( x) dx f ( x)dx g ( x)dx S1 S2
a a a x
a b c
b a
f ( x)dx f ( x)dx
a b
Siti Fatimah/Jurdikmat/UPI 14
Diberikan fungsi-fungsi f ,g terintegralkan pada [a,b]
SIFAT PERBANDINGAN
Jika 0 f ( x), x [ a, b]
Jika f ( x) g ( x), maka maka
b
b b
0 f ( x)dx
f ( x)dx g ( x)dx a
a a
Deskripsi
Siti Fatimah/Jurdikmat/UPI 15
Deskripsi
Siti Fatimah/Jurdikmat/UPI 16
Fungsi F disebut anti derivatif CONTOH 1:
dari fungsi f pada interval I, jika
F’(x)=f(x), untuk setiap x di I. Misalkan f(x)=x3. Jika F(x)=1/4x4
maka F’(x) = f(x)
METODE PENGINTEGRALAN
PARSIAL
Deskripsi Siti Fatimah/Jurdikmat/UPI 18
Teknik Pengintegralan
yang terdiferensialkan
dan F anti derivatif dari 1. Pengintegralan Fungsi Aljabar
f, jika u=g(x), maka n 1
x dx xn 1
C, n Q , n 1
f ( g ( x))g ' ( x)dx f (u )du n 1
2. Pengintegralan Fungsi Trigonometri
F (u ) C F ( g ( x)) C cos x dx sin x C
sin x dx cos x C
sec2 x dx tan x C
Catatan:
cos ec 2 x dx cot x C
Arahkan penggantian untuk
tan x sec x dx sec x C
memperoleh bentuk-bentuk standar
cot x cos ec x dx cos ec x C
Siti Fatimah/Jurdikmat/UPI 19
Teknik Pengintegralan
1. METODE SUBSTITUSI
Penggantian yang Merasionalkan
n
Integran memuat bentuk ax b
n
Substitusi u ax b
2
x 5 ( x 1) 2 dx x x 1 5 dx
Contoh 2:
2
u5 1 u 2 .5u 4 du
Tentukan x5 x 1 dx
5 12 5 7
5 u 11 u 6 du u u C
Pembahasan 12 7
1 5 12 5 7
Misalkan: u x 1 5 x 1 5 x 1 5 C
12 7
maka u5 x 1
dan 5u 4 du dx
Siti Fatimah/Jurdikmat/UPI 20
Teknik Pengintegralan
Integran berbentuk
Pembahasan
a 2 x 2 , a 2 x 2 , atau x 2 a 2
Misalkan x=a sin u
2 2 x a secu a sec2 u 1 a2 a2 1
a x (1 cos 2u ) du (u sin 2u ) C
a tan u 2 2 2
a2
(u sin u cos u ) C
2
Siti Fatimah/Jurdikmat/UPI 21
Teknik Pengintegralan
x=a sin u
x a
u
x x
sin u u arc sin
a a
a2 x2
cosu
a
Jadi
2 2 a2 x x
a x dx arc sin a2 x2 C
2 a 2
Siti Fatimah/Jurdikmat/UPI 22
Teknik Pengintegralan
1. METODE SUBSTITUSI
Melengkapkan menjadi Kuadrat
2
Integran memuat bentuk 2 Lengkapkan x Bx C
x Bx C
menjadi bentuk kuadrat
Contoh 4
Gunakan Substitusi
Tentukan 5 4x 2
x dx Triginometri
Siti Fatimah/Jurdikmat/UPI 23
Teknik Pengintegralan
u (b) b
v du
u h(v) Arti geometri Pengintegralan
a
Parsial
u (a) b
udv b b
a
udv u (b)v(b) u ( a )v ( a ) vdu
a a
v(a) v(b)
Deskripsi Siti Fatimah/Jurdikmat/UPI 24