MTE3101 MENGENAL NOMBOR

Topik 5 Nombor Bukan Nisbah

5.0 Sinopsis

Topik ini memberi pendedahan kepada pelajar tentang Nombor Bukan Nisbah serta ciri-ciri
asas nombor tersebut. Punca kuasa dua dan surd juga dibincangkan, khususnya tentang
hukum hasil darab dan hukum hasil bahagi bagi surd. Topik ini turut membincangkan
beberapa penyelesaian masalah tentang Nombor Bukan Nisbah.

5.1 Hasil Pembelajaran

1. Mengenal pasti ciri-ciri Nombor Bukan Nisbah.

2. Membahagi radikal/surd dengan indeks yang sama serta memudahkan hasil darab dan
hasil bahagi surd.

3. Memudahkan radikal melalui penyempurnaan / merasionalkan penyebut.

4. Menyelesaikan masalah harian yang melibatkan radikal / surd.

5.2 Kerangka Konsep

NOMBOR BUKAN NISBAH

Ciri-ciri asas / Definisi

Punca Kuasa Dua dan Surd

Hukum Hasil darab Hukum Hasil bahagi

Penyelesaian Masalah

17
 MTE3101 MENGENAL NOMBOR

5.3 Ciri-ciri Asas Nombor Bukan Nisbah

5.3.1 Definisi

Nombor bukan nisbah ialah nombor bukan integer yang tidak boleh diungkapkan
sebagai nisbah / pecahan.

Lihat rajah di bawah. Apa yang anda dapat katakan tentang Nombor Bukan Nisbah?

Ianya nombor nyata yang boleh ditulis sebagai nombor perpuluhan yang tidak berakhir dan
tidak berulang. Antara contoh-contoh Nombor Bukan Nisbah ialah π, , 2 3, 5 dan
lain-lain.

Kita telah membincangkan tentang Nombor Nisbah. Sekarang cuba fikirkan apakah
maksud Nombor Bukan Nisbah.

Adakah  (Pi ) Nombor Nisbah atau Nombor Bukan Nisbah ?

 (Pi ) adalah bersamaan dengan 3.141592653589793238……. tentunya anda tidak

dapat menulis sebarang nisbah / pecahan yang bersamaan nilai  (Pi ) .

Penghampiran 22/7 = 3.1428571428571…adalah nilai yang hampir TETAPI tidak tepat.

Mari kita kaji Punca Kuasa dua bagi 2:

Apakah jarak bagi pepenjuru di atas ?

18
 MTE3101 MENGENAL NOMBOR

Jawapan anda tentulah punca kuasa dua bagi 2, iaitu 1.4142135623730950...

Didapati, ianya bukan nombor seperti 3, atau lima per tiga, atau sebagainya. Anda tidak
dapat menulis punca kuasa dua bagi 2 dengan menggunakan nisbah dua nombor. Nombor
sebegini dikenali sebagai Nombor Bukan Nisbah.

Nombor Bukan Nisbah lain yang popular adalah :

Nombor e (Euler's Number) Ramai pengkaji telah mendapati

nilainya mempunyai beberapa tempat perpuluhan tanpa mendapati
corak / pola tertentu. Nilainya adalah
2.7182818284590452353602874713527…

Nisbah Keemasan ( Golden Ratio ) juga adalah Nombor Bukan

Nisbah.Beberapa digit yang pertamanya adalah
1.61803398874989484820... ..

Banyak punca kuasa dua, punca kuasa tiga dan sebagainya adalah
Nombor Bukan Nisbah . Contoh-contoh adalah

√3 1.7320508075688772935274463415059
√99 9.9498743710661995473447982100121

5.3.2 Punca Kuasa Dua

Perhatikan pernyataan di bawah :

Kita mengetahui bahawa 25  5 . Nombor seperti 25, mempunyai punca kuasa dua

berbentuk nombor bulat ( iaitu 5 ) dikenali sebagai KUASA DUA SEMPURNA. Nombor 5
pula dipanggil sebagai PUNCA KUASA DUA SEMPURNA.

19
 MTE3101 MENGENAL NOMBOR

Setiap nombor bulat mempunyai punca kuasa dua. Kebanyakan nombor yang bukan
KUASA DUA SEMPURNA (contohnya 26), mempunyai PUNCA KUASA DUA berbentuk
Nombor Bukan Nisbah.

5.3.2.1 Mencari Punca Kuasa Dua Sesuatu Nombor

Jika sesuatu nombor itu bukan Nombor Kuasa Dua Sempurna, anda boleh menggunakan
kalkulator untuk mencari jawapan tepat kepada perseribu yang hampir.

Contoh 1:

Cari punca kuasa dua bagi nombor-nombor 81, 37, 158.

Penyelesaian:

81  9

37  6.083

158  12.570

Contoh 2:

Cari dua nombor bulat yang berturutan yang memberikan lingkungan jawapan
kepada punca kuasa dua nombor berikut:
(a) 18 (b) 115

Penyelesaian:
(a) 16  4 dan 25  5 maka 18 berada antara 4 dan 5.
(b) 100  10 dan 121  11 maka 115 berada antara 10 dan 11.

5.3.3 Surd
Nombor Bukan Nisbah yang melibatkan simbol radikal seperti , 3
,4 dan lain-lain
dikenali sebagai surd.
11  2 3
12 , 3 4 , ,3  5 5 adalah contoh-contoh surd.

5
32  2
20
 MTE3101 MENGENAL NOMBOR

Kita sedia maklum bahawa 36  6 , 3

8,  2
Semua punca kuasa nombor-nombor di atas mempunyai nilai yang tepat dan dikenali
sebagai Nombor Nisbah.

Bagi 2, 3
21, 4
100 , kita terpaksa menggunakan kalkulator untuk mencari jawapan.

Didapati 2  1.41, 3
21  2.76, 4
100  3.16

Semua punca kuasa nombor-nombor di atas TIDAK mempunyai nilai yang tepat dan
dikenali sebagai Nombor Bukan Nisbah. Juga dikenali sebagai SURD.

Mari kita kaji nombor-nombor berikut:

Adakah nombor-nombor di bawah Nombor Nisbah atau Nombor Bukan Nisbah ?
 
(a) 5 (b) 36 (c) (d)
2 2

Kita akan mendapati jawapan seperti berikut:

(a) 5 - Nombor Bukan Nisbah kerana ia tidak dapat dimudahkan kepada sebarang
integer.
(b) 36 - Nombor Nisbah kerana ia dapat dimudahkan kepada integer: 36  6

(c) - Nombor Bukan Nisbah kerana  adalah nombor Bukan Nisbah.
2
 1
(d) - Nombor Nisbah kerana ia dapat dimudahkan kepada .
2 2

5.3.3.1 Bentuk Standard / Piawai bagi Surd

243 dan 9 3 adalah surd yang sama. 243 dikenali sebagai surd penuh manakala

9 3 pula adalah bentuk standard / piawai.

3 27 juga bersamaan 243 and 9 3 , tetapi ia bukan dalam bentuk surd penuh atau

bentuk standard.

Surd dalam bentuk standard mempunyai nombor (berada dalam tanda punca kuasa
dua/tiga) yang tidak boleh dibahagi oleh nombor kuasa dua sempurna (lebih besar
daripada 1).

Contoh 3:
Nyatakan dalam bentuk standard

21
 MTE3101 MENGENAL NOMBOR

(a) 8 (b) 125 (c) 5 32 . (d) 2000

Penyelesaian:
(a) 8 4 2  4 2 2 2

(b) 125  25  5  25 5  5 5 .

(c) 5 32  5 16  2  5 16 2  20 2 .

(d) 2700  100  27

 10  93
 10  3  3
 30 3

Contoh 4:

Nyatakan dalam bentuk surd penuh

(a) 7 5 (b)  5 8 (c) 9 2 x .

Penyelesaian:

(a) 7 5  49 5  49  5  245 .
(b)  5 8   25 8   25  8   200 .
(c) 9 2 x  81 2 x  81  2 x  162 x .

5.3.3.2 Penambahan dan Penolakan SURD.

Contoh 5:

Kira hasil tambah dan hasil tolak surd berikut:

(a) 4 2  6 2 (b) 16 23  7 23

(c) 8 17  12 17 (d) 10 3  7 3  4 3

Penyelesaian:

(a) 4 2  6 2  10 2

(b) 16 23  7 23  9 23

8 17  12 17  4 17

22
 MTE3101 MENGENAL NOMBOR

(c)

(d) 10 3  7 3  4 3  13 3

5.3.3.3 Hukum Hasil Darab

ab  a b
Contoh 6:
Mudahkan 3 7

Penyelesaian:

3 7 3 7  21 .

Contoh 7:

Mudahkan 2 5  3 10

Penyelesaian:

2 5  3 10  2  3  5  10  6 50

Contoh 8:
Kembangkan dan mudahkan

(a) 5 2 3  2  (b) 
6 5 32  (c)  8  
6 2 2 .

Penyelesaian:
 
(a) 5 2 3  2  5  2 3  5 2  10 3  5 2 .

(b) 6 5 3  2   5 3 6 2 6

= 5 18  2 6
 5 9 2  2 6 .

 53 2  2 6

23
 MTE3101 MENGENAL NOMBOR

 15 2  2 6

(c)  8  
6  2 2   48  2 16

=  16  3  8
=  4 3  8.

5.3.3.4 Hukum Hasil Bahagi

Contoh 9:
8
Mudahkan (a) 6 2 (b)
2

Penyelesaian:
8 8
(a) 6  2  6  2  3 (b)   42
2 2

Contoh 10:
3 15
Mudahkan
15 3

Penyelesaian:
3 15 3 15 1 5
  5 atau
15 3 15 3 5 5

Contoh 11:
x5 y
Mudahkan
x3 y 3

Penyelesaian:

24
 MTE3101 MENGENAL NOMBOR

x5 y x5 y

x3 y 3 x3 y 3

x2

y2
x
 ( )2
y
x

y

Merasionalkan penyebut bagi sesuatu Ungkapan (Rationalising the denominator of

an expression)

Kadangkala, penyebut sesuatu ungkapan, perlu diubah kepada Nombor Nisbah. Apabila
tanda punca kuasa dua ( ) terlibat dalam operasi pembahagian, kita hendaklah cuba
menghapuskan tanda tersebut pada bahagian penyebut (denominator). Proses ini
dinamakan merasionalkan penyebut (rasionalizing the denominator).

Perhatikan penerangan di bawah:

Penyebut Darab dengan Penyebut tanpa radikal

3 3 ( 3)2  3
3 1 3 1 3 1  2
2 3 2 3 2 – 9 = -7
5 3 5 3 5–3=2

Contoh 12:
Rasionalkan penyebut bagi ungkapan-ungkapan berikut:
2 3 2
(a) (b) (c) .
7 5 2 3

Penyelesaian:

2 2 7 2 7
(a)   . ( darab pengangka dan penyebut, dengan penyebut
7 7 7 7
yang sama)

3 3 5 15
(b)   .
5 5 5 5

25
 MTE3101 MENGENAL NOMBOR

2 2 3 6 6
(c)    . ( darab pengangka dan penyebut, dengan
2 3 2 3 3 23 6
penyebut yang bertanda surd)

Konjugat Surd

Jika diberi a  b , kita dapati a  b adalah pasangan konjugat surd. 3 5  2 7 dan

3 5  2 7 membentuk pasangan konjugat surd. Pendaraban pasangan konjugat surd

akan menghasilkan Nombor Nisbah.

Peraturan umum bagi pasangan konjugat surd adalah seperti berikut:.

( a  b ) ( a  b )  a b
Contoh mudah adalah seperti berikut:

( 7 3) ( 7  3)  ( 7 7 )  7 3 7 3 3 3
 73
 4

Contoh 13:
Kembangkan pasangan surd konjugat berikut:
(a)  3  1 3  1 (b)  6 2  6 2 
(c) 3 5  2 7 3 5  2 7  .

Penyelesaian:

(a)  3 1  
3 1  3 3  3  3 1 3 1 2 .

(b)  6 2  6 2   6 6 6 2 2 6 2 2

= 6 – 2 = 4.


(c) 3 5  2 7 3 5  2 7  
9 5 5 6 5 7 6 7 5 4 7 7

 9  5  4  7  17 .

26
 MTE3101 MENGENAL NOMBOR

Contoh 14:
2
Rasionalkan penyebut bagi
3 2

Penyelesaian:

2 2 3 2
 
3 2 3 2 3 2
2( 3  2)

( 3)2  ( 2 )2
2 3  ( 2 )2

32
 62

Nyatakan ungkapan berikut dalam bentuk standard bagi surd:

(b)

Nyatakan ungkapan berikut dalam bentuk surd penuh:

(b)

Cuba anda ringkaskan ungkapan berikut:

( agak mencabar ).

27
 MTE3101 MENGENAL NOMBOR

Peringatan: Anda digalakkan melayari laman web atau cari dari buku rujukan di
pusat sumber untuk meningkatkan pemahaman anda. Segala latihan yang dibuat
perlu dimasukkan dalam portfolio masing-masing.

SELAMAT BELAJAR!

RUJUKAN :

Sullivan, Michael. (1999). Algebra and Trigonometry. 5th ed. New Jersey: Prentice Hall.

Tipler, M.J. et.al.(2003). New national framework Mathematics. USA: Nelson Thornes
Limited.

Groves, Susie. (2006). Exploring number and space: Reader. Victoria: Deakin University.

Humble, S. (2002). The experimenter’s A-Z of Mathematics: Maths activities with computer
support. London: David Fulton.

Miller, C. D.; Heeren, V. E. & Hornsby, E. J. Jr. (1990). Mathematical ideas. 6th ed. USA:
Harper Collins.

Musser, Gary L.; Burger, William F. & Peterson, Blake E. (2006). Mathematics for
elementary teachers. A contemporary approach. 7th ed. NJ: John Wiley and Sons.

Smith, K. J. (2001). The nature of Mathematics. 9th ed. Pacific Grove, CA: Brooks/Cole.

Man, Leng Ka; Goen, Quek Suan; Kiang, Yong Ping, (1998). Kecemerlangan Dalam
Matematik S STPM. Federal Publications Sdn.Bhd.

28