TIM PENYUSUN
b
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
TIM PENYUSUN
b
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
KATA PENGANTAR
i
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
ii
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
DAFTAR ISI
iii
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
iv
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
DAFTAR GAMBAR
v
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
DAFTAR TABEL
vi
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
DAFTAR SINGKATAN
vii
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
P : Probabilitas
P3K : Pertolongan Pertama Pada Kecelakaan
PAK : Penyakit Akibat Kerja
Permenakertrans : Peraturan Menteri Tenaga Kerja dan
Transmigrasi
SDM : Sumber Daya Manusia
TB : Tuberculosis
UU : Undang-undang
WHO : World Health Organization
WTP : Water Treatment Plant
viii
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
BAB I.
PENDAHULUAN
A. Latar Belakang
1
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
2
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
3
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
B. Tujuan
1. Tujuan Umum
Untuk meminimalkan risiko K3 yang ada di fasyankes
guna mencegah terjadinya PAK dan KAK pada SDM
fasyankes dan insiden pada pasien, pendamping, dan
pengunjung.
2. Tujuan Khusus
a. Meningkatkan kemampuan dalam mempersiapkan
pelaksanaan manajemen risiko K3 di fasyankes;
b. Meningkatkan kemampuan dalam mengidentikasi
risiko K3 di fasyankes;
c. Meningkatkan kemampuan dalam menganalisis
risiko K3 di fasyankes;
d. Meningkatkan kemampuan dalam melakukan
pengendalian risiko K3 di fasyankes;
4
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
C. Sasaran
D. Ruang Lingkup
5
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
E. Dasar Hukum
F. Pengertian
6
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
7
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
BAB II.
KONSEP MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN
KESEHATAN KERJADI FASILITAS PELAYANAN KESEHATAN
A. Bahaya K3
8
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
Bahaya
Fisik
Bahaya Bahaya
Psikososial Kimia
Bahaya
Bahaya Bahaya
Ergonomi Biologi
1. Bahaya Fisik
Bahaya sik umumnya berasal dari energi yang dilepaskan
dari alat dan proses kerja, serta berasal dari lingkungan.
Beberapa contoh bahaya sik adalah getaran, kebisingan,
iluminasi atau pencahayaan, iklim kerja, radiasi pengion
(sinar X, α, β, γ), dan radiasi non pengion (medan magnet
dan medan listrik, sinar UV, sinar infra merah, dll).
Bahaya gravitasi (seperti jatuh dari ketinggian, terpeleset,
tersandung), mekanik (seperti benda bergerak, mesin
potong), listrik, radiasi nuklir, dan gas bertekanan pun
dapat dikategorikan kedalam bahaya sik.
9
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
2. Bahaya Kimia
Bahaya kimia berasal dari sifat alami/ kandungan yang
terdapat dalam bahan kimia. Umumnya bahaya kimia
bersumber dari bahan yang dipakai dalam proses kerja,
udara ambien di area proses kerja, dan katalis proses
kimia di tempat kerja. Contoh bahaya kimia adalah
gas (CO, CO2, NOx, N2O, dll), uap (formaldehida, uap
merkuri, alkohol, benzene, toluen, xylene, dan cairan
kimia yang mudah menguap lainnya), serta partikulat
(asap, debu, ber, fume, mist, fog). Dampak kesehatan
akibat bahan kimia dapat sangat luas spektrumnya dari
iritasi, sensitisasi, asksia, hingga mutasi gen (mutagen)
(Kurniawidjaja 2012). Dampak terhadap keselamatan dari
pajanan bahan kimia dapat menyebabkan kebakaran,
ledakan, korosi, dll. Pekerja dapat terpajan bahaya
kimia melalui inhalasi (jalur pernapasan), ingesti (jalur
pencernaan), injeksi, kontak mata, dan kontak melalui
kulit.
3. Bahaya Biologi
Bahaya biologi adalah bahaya yang bersumber dari
organisme dan mikroorganisme, seperti bakteri, jamur,
algae, virus, tanaman, dan binatang (insect, lebah, ular,
dll). Bahaya biologi menyebabkan penyakit yang dapat
menular dari satu orang ke orang yang lain baik melalui
kontak langsung ataupun tidak langsung. Pajanan bahaya
biologi di lingkungan kerja juga dapat terjadi ketika pekerja
kontak dengan cell cultures, tanah, tanam-tanaman,
debu organik, makanan dan sampah serta limbah.
Faktor yang dapat mempengaruhi rendah tingginya risiko
bahaya biologi ialah sistem pengaturan udara (ventilasi),
10
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
4. Bahaya Ergonomi
Bahaya Ergonomi adalah bahaya yang disebabkan karena
ketidaksesuaian interaksi antara pekerja, peralatan,
lingkungan dan organisasi kerja (esain peralatan,
tempat, prosedur, dan postur kerja). Ilmu Ergonomi
sendiri mempelajari interaksi antara manusia, pekerjaan,
lingkungan, dan organisasi kerja yang memiliki fokus
ilmu untuk menyesuaikan pekerjaan serta alat kerja
dengan karakteristik dan keterbatasan sik manusia.
Ilmu ergonomi bertujuan untuk mencegah cedera dan
gangguan kesehatan akibat penggunaan otot berlebih
(beban kerja berlebih), postur janggal, maupun pekerjaan
yang berulang (NIOSH, 2014). Hal ini dilakukan melalui
mendesain pekerjaan, ruang kerja, kontrol, tampilan alat
atau mesin, pencahayaan, dan peralatan kerja sesuai
dengan kemampuan dan keterbatasan sik pekerja
(NIOSH, 2014). Dampak kesehatan yang paling sering
ditimbulkan akibat bahaya ergonomi adalah Gangguan
Otot Tulang Rangka Akibat Kerja (GOTRAK).
Faktorrisiko GOTRAK terkait ergonomi antara lain:
• Postur dan pergerakan tubuh
o Postur statis (duduk/berdiri lama dengan posisi
netral tanpa membawa beban lebih dari empat
jam)
o Postur janggal (membungkuk, memutar, miring)
• Penanganan beban manual (mengangkat,
membawa, menarik, dan mendorong)
11
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
5. Bahaya Psikososial
Menurut ILO (1986) bahaya psikososial adalah hasil
interaksi antara aspek desain kerja, organisasi dan
pengelolaan pekerjaan, kondisi sosial serta lingkungan
yang dapat mempengaruhi kesehatan pekerja melalui
persepsi dan pengalamannya (Leka & Jain, 2010).
Pajanan bahaya psikososial dapat mempengaruhi
kesehatan dan keselamatan pekerja serta kesehatan
organisasi seperti produktivitas perusahaan, kualitas
produk dan jasa, dan iklim kerja organisasi. Bahaya
psikososial secara umum berkaitan erat dengan konteks
kerja (contohnya gaji dan fasilitas kerja kurang, hubungan
keluarga tidak harmonis sehingga mempengaruhi
pekerjaan, hubungan interpersonal yang tidak baik,
komunikasi atasan-bawahan tidak baik, dan lainnya)
dan konten pekerjaan (beban kerja berlebih, pekerjaan
tidak sesuai dengan kemampuan pekerja, kerja lembur,
dan lainnya) (Kurniawidjaja, 2012). Gejala dari dampak
kesehatan karena bahaya psikososial beragam seperti
perubahan perilaku (gangguan tidur, kecenderungan
konsumsi rokok dan minuman beralkohol, isolasi diri),
perubahan siologia (sakit maag, diare, mudah sakit
kepala dan lemas, gangguan organ seksual, dan lainnya),
perubahan mental (sulit konsentrasi, mudah lupa, dan
lainnya), serta perubahan psikologis (mudah marah,
tidak terarah, merasa kosong, dan lain-lain). Dampak
12
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
B. Risiko K3
13
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
C. Manajemen Risiko
Manajemen risiko adalah metode yang logis dan sistematis
dari suatu rangkaian kegiatan dalam rangka menurunkan
konsekuensi, baik PAK
PAK maupun KAK. Manajemen risiko terdiri
dari beberapa tahapan, yaitu persiapan, identikasi, analisis,
evaluasi dan pengendalian risiko, komunikasi dan partisipasi,
serta monitoring risiko.
Mengacu kepada AS/NZS 4360 tahun 2004 yang diadopsi
ke dalam ISO 31000, proses implementasi manajemen risiko
terdiri atas langkah-langkah sebagai berikut:
1. Persiapan
Merupakan sebuah tahapan di mana fasyankes
menentukan tujuan, sumber daya manusia, sumber daya
nansial, ruang lingkup, metode yang akan digunakan,
dan waktu pelaksanaan manajemen risiko.
2. Identifkasi risiko
14
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
3. Analisis risiko
Merupakan proses menilai apakah risiko dapat diterima
atau tidak. Terdapat
Terdapat 3 jenis metode dalam analisis risiko:
a. Metode kualitatif
Tingkat risiko dinilai dengan menggunakan skala
deskriptif dengan menggunakan sebuah formulir
analisis risiko yang sederhana namun komprehensif.
b. Metode Semikuantitatif
Menggunakan skala dalam bentuk angka untuk
menilai tingkat risiko. Risiko digambarkan sebagai
fungsi dari probabilitas/kemungkinan terjadinya
dampak (P) dan konsekuensi/dampak (K),
sehingga secara matematis risiko dinyatakan dalam
persamaan 1. Semakin tinggi P/K, maka risiko akan
semakin tinggi, dan semakin rendah P/K maka risiko
pun akan semakin rendah.
Dimana,
P : Probabilitas atau kemungkinan terjadinya dampak
C : konsekuensi atau dampak
c. Metode Kuantitatif
Melakukan uji yang lebih detail untuk menentukan
tingkat probabilitas/kemungkinan dan konsekuensi.
15
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
4. Evaluasi risiko
Merupakan proses membandingkan antara hasil analisis
risiko dengan pengendalian yang telah diimplementasikan.
Dalam tahapan ini diputuskan apakah pengendalian yang
ada telah mencukupi atau perlu dilakukan pengendalian
tambahan. Rekomendasi pengendalian tambahan
merupakan output dari tahapan ini.
5. Pengendalian risiko
Merupakan proses implementasi dan pengembangan
strategi untuk mereduksi risiko yang muncul, sesuai
dengan rekomendasi yang telah dibuat pada tahapan
evaluasi risiko. Dalam penerapan pengendalian risiko
harus diperhatikan hierarki pengendalian risiko (subbab
3.E) serta efektivitasnya.
16
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
Persiapan
g
i n
s a
a
t l
l U
u Identifikasi Risiko h
s a
n a
o l
K e
n T
a n
d Analisis Risiko a
i d
s n
a a
k
i u
n a
t
u Evaluasi Risiko n
m a
o m
K e
Pengkajian Risiko P
Pengendalian Risiko
17
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
BAB III.
LANGKAH-LANGKAH MANAJEMEN RISIKOK3 DI FASILITAS
PELAYANAN KESEHATAN
B. Identifkasi Risiko
18
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
19
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
C. Analisis Risiko
Setelah identikasi risiko, langkah selanjutnya yang dilakukan
adalah analisis risiko.Tujuan dari analisis risiko adalah untuk
menilai tingkat risiko K3 (rendah/ sedang / tinggi) baik sebelum
maupun setelah adanya pengendalian. Berikut adalah metode
analisis risiko :
1. Metode Kualitatif
Dalam analisis kualitatif, tingkat risiko dinilai dengan
menggunakan skala deskriptif saja, dengan menggunakan
sebuah formulir analisis risiko yang sederhana namun
komprehensif. Baik bahaya dan dampak dikategorikan
berdasarkan pengetahuan, kemampuan, dan kesepakatan
dari tim K3. Pengkategorian dampak (konsekuensi) dan
kemungkinan (probabilitas) disajikan pada Tabel 1dan 2.
20
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
2. Metode Semikuantitatif
Dalam analisis semikuantitatif, setiap kategori diberi nilai
dengan angka numerik. Nilai tiap kategori perlu disepakati
dalam tim K3 sebelumnya. Sebagai contoh, konsekuensi,
kemungkinan dan tingkat risiko di kategorikan ke dalam
skala numerik seperti yang dapat dilihat pada Tabel 5 –
Tabel 8.
21
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
X 1 2 3 4 5
1 1 2 3 4 5
/
n s 2 2 4 6 8 10
a a
n t
i i
k l
i 3 3 6 9 12 15
g b
n a
u b 20
m o
r 4 4 8 12 16
e P
K
5 5 10 15 20 25
22
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
1 – 3 Rendah
4 – 6 Sedang
8 – 12 Bermakna
15 – 25 Tinggi
3. Metode Kuantitatif
Dalam analisis kuantitatif, dilakukan pengukuran pajanan
bahaya dengan menggunakan berbagai macam instrumen
dan dibandingkan dengan nilai standar yang sesuai
dengan ketentuan berlaku. Sebagai contoh pengukuran
iklim kerja, pencahayaan (iluminasi), radiasi pengion dan
nonpengion, bahan kimia, dan mikroorganisme. Apabila
hasil pengukuran tidak sesuai dengan standar, maka
diperlukan tindakan pengendalian.
D. Evaluasi Risiko
Evaluasi risiko dilakukan dalam rangka membandingkan
tingkat risiko yang telah dihitung dengan upaya pengendalian
yang telah dilakukan. Bila masih ada sisa risiko maka perlu
diterapkan pengendalian lanjutan. Tahap ini juga digunakan
untuk menilai efektivitas pengendalian. Hasil evaluasi risiko
diantaranya adalah:
• Gambaran tentang sisa risiko yang ada.
• Gambaran tentang prioritas risiko yang perlu ditanggulangi.
• Masukan/informasi untuk pertimbangan penerapan
pengendalian lanjutan.
23
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia 4
2
24
n S i
a
a E s 5
m K e l o
e k a
g
n
2
o N n v i s
s i
a
d
d A o e i
L R S e
e d S
P Y n
S I
k
A i
F l o
i k
a i a
I b
u l
i i s 6
s i
D p N R S
A e
J R o
R n k C 3
i
a
E t s
i
K a R P 2
N h
e i r i o
A s g a p n k a h n
T e n j
r u a i a t
r a g
a a o m k
t
k g k o i
n h a e k d b e d i b s
A K a a n y k a s a u n f a n i
r
H n n i
l d a c n k n k a o i
a a k n r n a g a
t a
l r n g
r a
l
E a k d u p a a e t n n r
a i
i
a d o a n e i
a n S a a k a a a n i a a n i
S i
r d e g r n e
n l r
m i
k h y n h i
e u m a n a i k
g 3
r
n u e m
e
E t f
i i e u t a
n g n t
i r
b u
a d
g a
n d b n o
r
e a n m
o
t
a n – a
s k m
a n 2 k u o k o
K n t T n
e a D
g a b
g /
t e k a n n
s i i e
h
e n b i
t
e
g n w g e g n
a P y n p r u s g n g i m o m l a n o a n i h l
a n k u o
t
N e t e m u j o n
d d r a k
n m s n
e a a e g
r e e e g
r s
r e e a l
i
e e e s n g r
A m i
t e i
P t e e
t a P y t p p p d m e P p m e p P p o P p i r u e
e
D K n a
N a l o k n
A u e k
i
v s a
T
A
k
i e i
L R r
m
e
M m B
A e i o
L
E S l a k 2
i i
s 1
S N i
E s
i R
K s
i
O l o C 3
K a k
i
I
S
n i
s
R P 4
I
R
A
e , a
t
N
E d i
s
o k
t
o g
M
o
t n
e
n
a
r
u
E
J
e k
e
n n
a a
A M s
n
u d
g
g g
N o n
A o K n l
a a
M k
i u
G t
s
i
R j
a n
a
i r g j
e n a t
s k
e a
p a
y r w
a P e a r
u
l
T e
P
a
v a
y
t n n n l r
a a a a a t
u
E h a
l
k k a k
g h j
r u
u s
n o
. a
a i n a e k a p
a d k l
a m
0 i n g
B s n e i
n i d
1 s t
p e
p
e m (
)
l i o
r P m e
n a
l
a
e k s t m e
i g
r
a g
a n s n c n g
b D e a a a a e a n
a
a S d p y s d j
T i
s
l a
k
a i
a i f
y s g i i
a n n t m
h t
e a n o
a e
o y i
B P d n
r o
e g
r
T E
a
j
r n
e a
K a
s m n
i
e r
s e
e i
o
r n s
P e a
P p
o
N 1
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
E. Pengendalian Risiko
Pengendalian risiko merupakan tahapan terakhir dalam
manajemen risiko. Bila tingkat risiko belum dapat diterima,
maka risiko harus dikendalikan sampai kepada tingkat risiko
yang dapat diterima (tidak memiliki dampak kesehatan dan
keselamatan pada pekerja yang berarti). Metode pengendalian
dapat diterapkan berdasarkan hierarki dan lokasi pengendalian.
Hierarki pengendalian merupakan upaya pengendalian mulai
dari efektivitas yang paling tinggi hingga rendah.
Eliminasi
E
f Subtitusi
e
k
t Pengendalian
i Teknik
v
i Administratif
t
a
s APD
26
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
27
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
28
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
KETERANGAN GAMBAR
1. Alat Pelindung Kepala
2. Alat Pelindung Mata
3. Alat Pelindung Mata
dan Muka
4. Alat pelindung Telinga
5. Pakaian Pelindung
6. Alat Pelindung Tangan
7. Alat Pelindung Kaki
29
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
30
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
31
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
32
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
BAB IV.
PENERAPAN MANAJEMEN RISIKO K3
33
n S i
a
a E s
n
a
l i i i 4
K e
a a
r
a
r
a 3
m
o N n e g s
e
g l
u 7
n 1
u 7
n 1
d A o d n e
a y
a
J 0
2
a
J 0
2
e d
P Y n o
t T n
e
9
1
9
1
S I e P
k
A i
F l M s s
I b
u
a
n a
3 m
a
3 m
D p n a
s K s K s
A e a k
a
e
m k
i
e
m k
i
J R k l
e T s
u T s
u
R n a P P P
a
E t
K a
n
u g
n s s
N h
e g u b n a
a m
n a
a m
g a
A s
T e g g w n s
i
p e
n s
i
p e
A K n n a
a J m k
i s m k
i s
H n e n
e P u
P
P u
P
E a P
S i
r
M
e
E t r u s
a i
s n t a
a r u a g
K n e p i
t
m s j
n t t
a k
i
e h n g a
n
c
h d n
u a a
s p y
i a n
N e l i e
m
i s n
a
a n l
i n e
t i g k t s l
g
u l a
a
p n g s
a
A m r d a a a i n x e
d
e
D K n k d h n
u m w n u
l r n n
P m d e b g 0
a
e a n a a 0 l d / o e
p g n a
a a
n n r y
e n
j r
N 3 n n a a
r t u
A s n g m n
o i a l
k T n a s n a h a a
k k
a
a y u a
k a
k
u u
t n a
r
T e e e T a a m l
R P m g
i
i
i h
u a u u a l a b a a
g
b b p g c k m g n p
e
A k n
i
n m , r
e e i e L e m
n n r n
e e e e e a m
M n P d m P T P l a P p b M P u e
r t
A a o o o o o o
L y
E
S
s l o
e k
h
a
h
a
E a v i
s
e i
d
n
d
n
K F L R e
R
e
R
i
O d f
K
I i
3 t
h
a
d
n
a
g
S
I a
K t
C n
e n
i
i
o l
R o R R
k
i
N
k a s
i
E i u R n
i
k
n
i
k
M s K
i P g
n
g
n
E u u
J
A
R M M
N n i a n a
A e s
n
e
a k
m d i j
(
M )
f a
m 3 i t u
k
n
a
y i n
n s a
e
j K i a
t e
s
h
a
k
a d a
r h
o l
l a d , i a
l
n e t i
a k
i K
a
u o l
e a
e
t n h l
e a e e
n s
i
K K m K n d k
a R d e
n t o n m n m
M e e a
j
n
a
r g j r
a
a
a k r
a
a
a k
m M s f e s f e
n X e n
j
e
k n
e a
a
p a t r
a i
g d s a t r
a i
g d s
a 6 s a a y r
P T e u
t n n d u
t n n d
p 1 a l n
a k e e a e e e a e
a 0 e M a n P p d m P p d m
r 2 m b h u
e l s
i
e
a a g
T k g
n u
n i
a g l
n X J
u k r g n o
k
i
s a
n
a
a
n l
g i r
s s e n o e i
s p y a n d
a t e
e a 9 u d a k
a L i
m i
( R
i
r a
k h
y
a
t h u
r
P m 1 P
, e - i
o
s o i
k k n s a
e
a
k a
g
n u
u l s
a u a
s a H h R i a D B g c a h l
e s 3
s i
s i n e r
n a n
h K
a i i
a k s R R
l
a i u
T p k
u r
e t
S t
a
a p
o
t k a d g a i d
s l m a n k i
i
a f
s s
a n
n u e i P L i i
t l u e
s l g i
g s
n
a
a
y
P S T n
o : : :
a
n e a
n
a n
v e
a
n k
a f
n )
a k
d a
h
r d
I A E P y i i n a
C n a i
a t
s
a i
y f a (
b b
. a W y n
a e
a a
h y a
b
2 a h d
i a a a )
1 n n
a a a r c h
n a
u m
e r
h l k
a i
a g n
e
B T e
P b
u e d s
S k u i
l s
k n r ( f
e a a
l
a
r a n s
b e e W
t a i
n d
a P n r d
e s a a e
T a
s K e j
s r a
t
f n m
u
t k r e
o a
e m
t k a P K d i a
n s k
i a l e a e
n e P p r
U W P
o
N 1
n S i
a
a E s
n
a
l i i r i r 5
m K e
a a
g s
r
a
u 7
e
b
o 7
r
a
u 7
e
b
o 7
3
o N n e
g l n 1
a
t
k 1
n 1
a
t
k 1
d A o n e
a y J 0
2
0
O 2 J 0
2
0
O 2
e d T n 9 9 9 9
P Y n
S I
e
P
1 1 1 1
k
A i
F l s s s s
I b
u
a
n a
3 m
a
3 m
a
3 m
a
3 m
D p a K s K s K s K s
s
A e k
a
l i
e
m k i
e
m k e
m k
i
e
m k
i
J R e T s
u T s
u T s
u T s
u
R n P P P P P
a
E t
K a g s s s s
n
N h
e u b n a
a m
n a
a m
n a
a m
n a
a m
A s g a n s
i n s
i n s
i n s
i
g w p e p e p e p e
T e n a
A K a J m k
i s m k
i s m k
i s m k
i s
n P u P u P u P u
H n e P P P P
E a P
S i
r i r i a i l k u r k i n h n h
e
E t d n n l
a
a a e
t g j k i
b a l o t
t u m a l a a l
a
a g e a r a
l
K n ) g g k
n r
e n m
i k m r k
a n o
n g m g n m
i n m ) t a e f u
N e
C a b
e n g a t n
o a j u e j
u
s n a
o
4 a
r a
u u a
r e a n d i g d
a n l n
i a 2 n a r r g
A m d a a r a
d n l
a n k e m e r
o o e n t
m l a m a g e
e
D K n k d h – a u a n a
k
i a k n n
a
p s a
i a
a n g
j
n i p n n e
e a n a 8 t g h a k n n a n p a n n k a k
m d e b (
1 a n i r
e h
i
n
a t a
a r
k
r i n
a e a e r a t
a a n a a
y o
a i
a r i p i
/ o
l
N n g m h
o i r i
a
u
s
r b s
r n k u g
r b u d t
a n a a n r s
n u g r g a
n u n
A n e
k T n a a e s r b a e a u e k i o s f u h s e a k i h s s a
e i
e e T a m r
p l g f u o a e a g a s u a e a a
r n
T b r g i g r r y i d g b a m s i k g o l i t
c y g i
n n e
a g l
A R P m m u l
a e k a m
e c m a
c s n o i
k a
c n s n n d k
r
u t
u g l
g a n i
k n e n u
t k i
r s
y i a P e
r e e e e e i
o m e e u e e m a a
a
o t n e e s e r e
t e e a
M n M s d
s
P s m d P b ( s P k p P t t P p i
p d s i r m S P p p p
A o o o o o o o o o
L
E l o h
a
g
n
g
n
g
n
S e k
v i
s
d
n
a
d
a
d
a
d
E e i
L R e e e e
K R S S S
O
K n g g g
I a
g
n
a
n
a
n
a
S
I C n
i d d d
e e e
R o R S S S
k
i
N s
i
E R n
i n
i n
i n
i
k k k k
M P g g g g
n n n n
E u u u u
J M M M M
A
N i
s g
A n
n n a
l
M e n a u a
n t , a
u
k n ) a s t
i r a k g
n j
a r
e a s u n a k i a
/ l u n e
h k
g a p a g
s
n g a
n n g r a y k u
s g , a
r a
l
e s
u n
n l n f n n t n l e
o a a
u a a r
e e e e o a
a t r
e t
K r p G s p n
P i m G o d K s
s a
e j
s r
r e
o
P K
o
N
n S i
a
a E s
n
a
l i i i i r 6
m K e
a a
g s
r
a
u 7
r
a
u 7
r
a
u 7
e
b
o 7
3
o N n e
g l n 1
a
n 1
a
n 1
a
t
k 1
d A o n e
a y J 0
2 J 0
2 J 0
2
0
O 2
e d T n 9 9 9 9
P Y n
S I
e
P
1 1 1 1
k
A i
F l s s s s
I b
u
a
n a
3 m
a
3 m
a
3 m
a
3 m
D p a K s K s K s K s
s
A e k
a
l i
e
m k i
e
m k e
m k
i
e
m k
i
J R e T s
u T s
u T s
u T s
u
R n P P P P P
a
E t
K a g s s s s
n
N h
e u b n a
a m
n a
a m
n a
a m
n a
a m
A s g a n s
i n s
i n s
i n s
i
g w p e p e p e p e
T e n a
A K a J m k
i s m k
i s m k
i s m k
i s
n P u P u P u P u
H n e P P P P
E a P
S i
r i
e
E t u
t n u s n s t
i a r a u a g d n a
n l r
e D t
a
k a p i a i
t a n t k a h d n a a a t P a
K n a n
a m s t
n
e
j h g c u
s
a
p
a
y ) g
n
g k
n r
e A s
i a n m )
N e s a n w t g l n a k u l i
i t s
g e C
a a e
a b a
n a n e
t g a
o
4 r u u r e r
a n l
i a h a p r r
A m d a a a n n x
i l g s n 2 n a
d n a
p m a
e
k
e
D K n k d h r
i e n
u n u m w
e r a d o n a n – a a
k u g l a n n
a s l
i s
e a n a n t s p a 0 / p l i
t n n a k n n a
n k n a
m d e b a i g 0 n g n a
r a n
a r 8
u 1 a a a h
i a t a
a r r a
a e a m
N n g m r
o i n r n 3 a
n n
a a a u a y r t ( h
r i
a
u h
i
k
r s n u
k k g n
r b u
u u a l u n a r
e r u
A k T n a t d a k y h k k e
r s b
e e T a d n s n a i i u a t
h l a a r a e s
n
a r e u i o
g f a
b a r r g
a l u e p o a
T R P g e e a
a s i m g i b m a u i
p m b g a a g g l
p m u a b r m e a g n g
g l g p
A n j o s n n r , n c k r n n m a m m a n i n o i
k a n u
e r e r a e e i e m e L e n e e e a u e y e i r l
k
a m a
c s o m e e r
e e e e e i c
e
M P k P p P d m P l P T P p b P r t n M s d e c
a e P s m d P b ( s P b
A o o o o o o o o P s o o o
L
E l o h
a
h
a
h
a
g
n
S e k
v i
s
d
n
d
n
d
n
a
d
E e i
L R e e e e
K R R R S
O
K h n n g
I a a a n
d g g a
S
I C n
e n
i n
i d
e
R o R R R S
k
i
N s
i
E R n
i n
i n
i n
i
k k k k
M P g g g g
n n n n
E u u u u
J M M M M
A
N i
s a n a
a k
A n m d i j
( n
M e a n a
u n y i n a s i
t
k a n s a n ) u n a r
e h k a
r h k i a
/ l
s a
l a
a d
d , i a a
l g s
a
g a p
g r a a
y k u
s
n e t
l i e n
t n h l n u n
n l n e n
o e a e a e e a a a a r
e e f e
K K m K n d k u
r p G s p P i n m
a n
j a
r g j t t t t
e a
k n p r , a r , a r , a r , a
e a
y r
e
e
t u w
k
m
a
e
t u w
k
m
a
e
k
m e
t u a t u w
w
k
m
a
P T o m r
e o m r
e o m r r
e o m e
D u p D u p D u p D u p
n u
n i g i
r i
r n
i n a g l
a n a a a
s a a n l
g i
n d r a d d d
y n n
p y
i a
a t e ) i
r a y
a u a
l g l e e
k h t h
a g r a n a n s
r a
s a k a u s u s u s a
e n u l
a u a
o p
D B g c a
n e r
n h l a n b a
r g r r
k a a b
r i
r
i u u r
e t a e e n e d i a
T p k S t a p D b i a d
l B u (
o
N 2
n S i
a
a E s
n
a
l i
r r r r s 7
m K e
a a
g s
e
b
o 7
e
b
o 7
e
b
o 7
e
b
o 7
u
t
s 7
3
o N n e
g l t
k 1
0
t
k 1
0
t
k 1
0
t
k 1
0
u 1
g 0
d A o n e
a y O 2 O 2 O 2 O 2 A 2
e d T n 9 9 9 9 9
P Y n
S I
e
P
1 1 1 1 1
k
A i
F l s s s s s
I b
u
a
n a
3 m
a
3 m
a
3 m
a
3 m
a
3 m
D p a K s K s K s K s K s
s
A e k
a
l i
e
m k i
e
m k e
m k
i
e
m k
i
e
m k
i
J R e T s
u T s
u T s
u T s
u T s
u
R n P P P P P P
a
E t
K a g s s s s s
n
N h
e u b n a
a m
n a
a m
n a
a m
n a
a m
n a
a m
A s g a n s
i n s
i n s
i n s
i n s
i
g w p e p e p e p e p e
T e n a
A K a J m k
i s m k
i s m k
i s m k
i s m k
i s
n P u P u P u P u P u
H n e P P P P P
E a P
S i
r i
e
E t s n r k i n h n h u n n i n n i n m n
i
s a
o t
t u m a l a t
a a l a a h a a a h a a a m
K n g
n o n k n o g g k
a n a u
n n l a u
n n l a h
g
a
g
i e p e a
f u n m n m a s e a a
j s e j a a l a l
N e n i o n u e u
a j d j
w t g k
i k k
i k a b a
s a
a n l n s d i g a n r m a p r r m a r
p e m m
A m i a a r g h a e e e e e
e d a a p m e r
o
e a
r n m m b m m b a i a
D K n k d h n n n o e n i e e g e g r i n i
g
e a n a a
a i a n n
o k a
p i
i /
t
s p
n i p n n a
r p n n a
a g a l g
N m d e b n a a a
a s u s a a
r g s
n u r i g a n a
r n r r a 3
a a
r c r a 3
a
r c n a a i
s
n g m k
o i r n u u u e r
a n b
A k
k T n a u i k e
a k i h s
i s a u a u u y K e u y k
d n K s u u i u
T e e T k r e
s i
e r
e
s u l
n k a c e a
i g
a
r
i n t
a d d
e n d
e n k k s
u g e i u
k g g g g
a
g m
t
i
t
R P l a e
y i a g o n t e
y u k i g j
a s e
i s e
i e g i e n n g
s s e n i a a s
A e m k e e
n m s l n i r n
e t r s n r r s o s p n n r a p s e n b n b
e e e a e e i s t e e a e e o a r a s e i s o s e i e e e u
M m p P p p P p r m S P p p p P k P p P p a P b P p a P b M p s p S
A o o o o o o o o o o o o
L
E l o g
n
g
n
g
n
g
n
i
g
S e k
v i
s
a
d
a
d
a
d
a
d
g
n
E e i
L R e e e e i
T
K S S S S
O
K g g g g t
I n
a
n
a
n
a
n
a a
r
S
I C d d d d e
e e e e B
R o S S S S
k
i
N s
i
E R n
i n
i n
i n
i n
i
k k k k k
M P g g g g g
n n n n n
E u u u u u
J M M M M M
A
N i
s g /
f
A n n a
n a
l a r
M e u a
n t , a n n r a n n n a
u a k g
n j
a r a a a r e n a a y
k
e u n e
h k u n g a
t
n n
a
n , u r u s
g g u a s a
m d h g
s
n g , a
r a
l
e s
r e
g u d e a g
g e e g m
e
n t n l e n n n m u m b n t a
r n t
o o a
a t r
e t a r
a e e e t s r
e e a i e a a i
s
K G o d K s G p p s a p K g s p d G s
s a
e j i
s r g
i
r e
o G
P K i
l
o
P
o
N 3
n S i
a
a E s
n
a
l i i r r 8
m K e
a a
g s
r
a
u 7
e
b
o 7
e
b
o 7
3
o N n e
g l n 1
a
t
k 1
t
k 1
d A o n e
a y J 0
2
0
O 2
0
O 2
e d T n 9 9 9
P Y n
S I
e
P
1 1 1
k
A i
F l s s s
I b
u
a
n a
3 m
a
3 m
a
3 m
D p a K s K s K s
s
A e k
a
l i
e
m k e
m k
i
e
m k
i
J R e T s
u T s
u T s
u
R n P P P P
a
E t
K a g s s s
n
N h
e u b n a
a m
n a
a m
n a
a m
A s g a n s
i n s
i n s
i
g w p e p e p e
T e n a
A K a J m k
i s m k
i s m k
i s
n P u P u P u
H n e P P P
E a P
S i
r t t i i a
e
E t n k
n i a a
a a d y d
r g i
u n s a a t
l r g n
n a
n
a
n l
a
a a
r
e
t D t
a g s
K n h l n a a a
l a e u k g g k e P a g k
i l e 3 i s p r A s n i
n i
t e t r
a a y t u n n r
i s K e a m )
N e b ) n k i e
s a n
a n l n i s t
i i o
r i k e
g i a i a
s s l u
a b
u
r
e a
r e r s m
A m i
d a a a i
g m o p i
s
g e
v g i g r e a
e n k d h h ( p
g i p
s
i
g i r n e
m
i
g n
a
p m l
s a k
s p e
p
D K e a n a b n a n n d a t n l a n a i a n a n n
e a m a n a k n n n k a a
m d e b l l o n
a a i n
l a a
n l a d a l a a h
i a t a
a r r a n
a e a m a a a i
N n g m b
o i a k t a
y / h
u a a a n g
k n
a
s a h
i
k
r s n k u g
r b n s u
k k
A k T n a n a a b k n b u u r b e r u e k o a u u i
e e T a m h
k u
i i a u
n t g e n s
r b e a g f u i g a r s
T a b m e a g k m
a a g
d k a m e b r n g g
g i o
r r p k e e i
k c n r l m y
g
R P g a g m a h n s g a a o a
A n n n b r m n m r n l
r a e n i
n l n b r a n
m c e s n l a u
o m e e e e e n
i s
e r
e e a e e e e e e a u e e e a n a e m a e e e e i u
M d p y b k P p m P r m p P p m t p e c e P s m d P b ( s P b m p P k
A o o o P s o o o o
L
E l o h
a
g
n
g
n
S e k
v i
s
d
n
a
d
a
d
E e i
L R e e e
K R S S
O
K n g g
I a
g
n
a
n
a
S
I C n
i d d
e e
R o R S S
k
i
N s
i
E R n
i n
i n
i
k k k
M P g g g
n n n
E u u u
J M M M
A
N i
s g
A n
n n a
l
M e n a u
n t
u a s i
t r a
k u n a k i u
e g a p a a
/ l g
s g r a y k u
s g ,
n u n
n l n e n n t
o a a r
e e f e o
a t
K G s p P i n m G o
i , i , i ,
n g
i g
i g
i
a
j a g g g
r g j
a t t t
e
k n p r a r a r a
e a
y r
e
e
t w
k a
e
t w
k a
e
t w
k a
P T o r e o r e o r e
D p D p D p
g i g i
r i
r n l
n g
i n a a a a
i a g a d d d g
s a y n l y n n g
p y
i , a ) i n
r a a
a k b a
l g l e e a
j
k h g ) a m a n a n s
r a r a
s a a n k a u s u s a o p u n
e b h r r t
D B m m i g
u n
a u t
n e b a
r k a
g a b
e e n e d i r i
r
a
s e
o r
e i a
t t d u m D b i a d
l B u ( P k
s a
e j
s r
r e
o
P K
o
N
n S i
a
a E s
n
a
l i
r i r 9
m K e
a a
g s
e
b
o 7
r
a
u 7
e
b
o 7
3
o N n e
g l t
k 1
0
n 1
a
t
k 1
d A o n e
a y O 2 J 0
2
0
O 2
e d T n 9 9 9
P Y n
S I
e
P
1 1 1
k
A i
F l s s s
I b
u
a
n a
3 m
a
3 m
a
3 m
D p a K s K s K s
s
A e k
a
l i
e
m k e
m k
i
e
m k
i
J R e T s
u T s
u T s
u
R n P P P P
a
E t
K a g s s s
n
N h
e u b n a
a m
n a
a m
n a
a m
A s g a n s
i n s
i n s
i
g w p e p e p e
T e n a
A K a J m k
i s m k
i s m k
i s
n P u P u P u
H n e P P P
E a P
S i
r i
e
E t u t
t u r k i n h n h
o u m a l
t a a l a t
u n u a g
a h d n d n l
a a
a r
e
t D t
a
K n k k
a a k t
n o g g k
a n u a a ) g k e P a
A s
a u n n m m w a s p y C
i f u n n r m )
N e s n w w o a j u
e j t g o a a b e a
a l a n i g d a n 4 r u r e r
A m d n
i a n m r
g
e
e r h a 2 n a n r a m l e
e a a h
n k o a
r n a d a n p s a k
D K e n i e k u g n i a
e a d i n o e n a s
–
a s a a n n k a t p i
t a k n n
m d
n b a n d
e a a a o i
s
p
/ i n i
a
s n
a
8
r 1 a n h
i a n a
a a r n a
k
N r g a u a r a
p r i n u r n r r t n t r b a m
g ( h g e
o n g m
k i u t n u r r i n u a u t u n a r i u s
r r u k u
A n a t
e T e T n a a
s k e i
a h s
s a t
a a n d d n a r n e s a e g e k
f i o a n
T a a u
h k g o i l t e
c y g i a
r e g e i a e a
g p m l p m b r
a
g i u g o
r r u
A R P g g j a a a n
k e e u k i a
j s e g n m u a a n n g o
l k a g a
p
n n r r
i l n i n t r s n r o s n a k l m c s n i
o m e g
c
e e e t e e i r e
s t e e a e e r a e a m e y
e i r a e e e e e i n u
r
M d P k i s P p r m S P p p p P k P p P u r t n M s d P s m d P b ( s e e
A o o o o o o o o o o P b
L
E l o g
n
h
a
g
n
S e k
v i
s
a
d
d
n
a
d
E e i
L R e e e
K S R S
O
K g n g
I n
a a
g
n
a
S
I C d n
i d
e e
R o S R S
k
i
N s
i
E R n
i n
i n
i
k k k
M P g g g
n n n
E u u u
J M M M
A
N i
s a n a
a k
A n
a , a m d i j
(
M e k a
u n j y i n t
k g a r
e n s a n ) i r
e n h k k a
r h k i a
/ l
s a
r a
l a d
d a a
l g s a
y k u
s
n n e s
l e i , i e n
t n h l a
n n f n
o a r
e t e a e e a a e e e
K d K s K n d k u
r p n
P i m
i ,
g
i m m
a n
j a g u
i
r
u
i
r
r g j t s t s t
e a
k n p r a a o a o
e a
y r
e
e
t w
k a
a
g r
u o
a
g r
u o
t t
P T o r e e b e b
D p a
P l a
P l
i n n k n u
n i i
r n n g
s a
i e a a g l a a e n
i n s d i a
s a a o s y n l
g i
n d r d m a
d i
p y a n p k a n a t e ) s d
i
r a s a u p a u l e e e s
s i
k h k
i
r k n i d h b r a n p i s
s a
e u g i n
e k a r u u
a l
l u
u l s s a r
o s l
a
D B m l
a n d
r n a
m l a u a
h l a r b
r a i i g
r n n
e i e e e u r u r a n e d r a
p d d b m e
J t e t
S t
a
a p B u (
a
a d a i
y d
i a i
j n a , r n a
g s r g a y e s u i e y
a
n k e g
n d a m u
i m
r t a
a f k i
t h a r
s v j
i o h
y i
i
)
l n a
a ( n a
p b
a t
)
i a
i b b a (
y n m a s
o a g
r t i , )
a e o n y b o i
r r
n i
h d
i n a s
a g h o u m a ) o e e g
a r
e o
g k
b n a i e r
h l k
a i r e
k
i p
t g l
k n e o
r
B T r e a b s u e d s e a a l o
i
e B y ( p S k u i
f M s b d a b
m
s a u
i
e j r
s r o
t
r e
o a
r
P K o
b
a
L
o
N 4
n S i
a
a E s
n
a
l i i i r r i 0
m K e
a a
g s
r
a
u 7
r
a
u 7
e
b
o 7
e
b
o 7
r
a
u 7
4
o N n e
g l n 1
a
n 1
a
t
k 1
t
k 1
n 1
a
d A o n e
a y J 0
2 J 0
2
0
O 2
0
O 2 J 0
2
e d T n 9 9 9 9 9
P Y n
S I
e
P
1 1 1 1 1
k
A i
F l s s s s s
I b
u
a
n a
3 m
a
3 m
a
3 m
a
3 m
a
3 m
D p a K s K s K s K s K s
s
A e k
a
l i
e
m k i
e
m k e
m k
i
e
m k
i
e
m k
i
J R e T s
u T s
u T s
u T s
u T s
u
R n P P P P P P
a
E t
K a g s s s s s
n
N h
e u b n a
a m
n a
a m
n a
a m
n a
a m
n a
a m
A s g a n s
i n s
i n s
i n s
i n s
i
g w p e p e p e p e p e
T e n a
A K a J m k
i s m k
i s m k
i s m k
i s m k
i s
n P u P u P u P u P u
H n e P P P P P
E a P
S i
r i
e
E t n n g t a a
y s n
i
r k i n
o u m a h n h t u u s
a i n s t
i a
a r
a a n l s a t a a l
a k p i n t k
K n a h i a n
a l o g k t o g l g t a
t e a
i s s y 3 a p n a n
f u n
a
m n m w a n m s n j g
h i
n
c
N e o n
k r e u e u t l e
s a n i
r e K i s d i g a j d j a t e a k u
g a p
g
i
l t s
a n l n
i a e b k g
A m d a a m m e
m m r
e e h i
a n x g s n
e
D K n k d h e e p i
r n n n o r
o e n t
u
r n l e r
i
n u m w
a o n
e a n a p p s n i a a n n k p a s a p g l d n a
0 /
m d e b n a a d a
g i a a o
a r g
i /
s g i n i
a g 0 a
n n n n r a
N o n g m i a n a s
u k n r i
r
u e i
a
u s n r n n 3 a a a a u a
y
k i r h u
g t n a l
A a
a k a k a a s n a i k y h
T
T
e e
n T u n n u n a
u n s i
e r s u i
n k a h
l
s a a n t d
r e a
e g i a a
k k h
i u u a
a u l
A R P k u n d a e g u g
e e d n
e e i
y i a g o n c
t y u k
n t r i
g j
n a m g
m b
i p i b g
m , n c
a i
l s g
n m g n u
n i
k e
n m s l n i
e e a e e s e t
r s r n n r
e e e a e e e e i e m e L e n
M e s o a
a r u e e l r
e a P p p P p i
r m S a
P p p p P k P d m P l P T P p
e
A m p P r m P p s o o o o o o o o o
L
E l o h
a
h
a
g
n
g
n
h
a
S e k
v i
s
d
n
d
n
a
d
a
d
d
n
E e i
L R e e e e e
K R R S S R
O
K n n g g h
I a a n n a
g g a a d
S
I C n
i n
i d d n
e
e e
R o R R S S R
k
i
N s
i
E R n
i n
i n
i n
i n
i
k k k k k
M P g g g g g
n n n n n
E u u u u u
J M M M M M
A
N i
s g
A n
n n a
l
M e n a t , n u a , a
u a i
s l n a t k n j n
k u n a u a g a r a
e g a a k
p h u
g n e
h k h
s g r n i
s l g , a
a r a
l a
l a
n n l
u t a e n t
l a o n e s
l e e t
l
o a a r
e i e t a r
e t e a
K r
G s p I K G o d K s K m
s a
e j
s r k
r e
o e
P K t
o
p
A
o
N 5
n S i
a
a E s
n
a
l i i i i r r 1
m K e
a a
g s
r
a
u 7
r
a
u 7
r
a
u 7
e
b
o 7
e
b
o 7
4
o N n e
g l n 1
a
n 1
a
n 1
a
t
k 1
t
k 1
d A o n e
a y J 0
2 J 0
2 J 0
2
0
O 2
0
O 2
e d T n 9 9 9 9 9
P Y n
S I
e
P
1 1 1 1 1
k
A i
F l s s s s s
I b
u
a
n a
3 m
a
3 m
a
3 m
a
3 m
a
3 m
D p a K s K s K s K s K s
s
A e k
a
l i
e
m k i
e
m k e
m k
i
e
m k
i
e
m k
i
J R e T s
u T s
u T s
u T s
u T s
u
R n P P P P P P
a
E t
K a g s s s s s
n
N h
e u b n a
a m
n a
a m
n a
a m
n a
a m
n a
a m
A s g a n s
i n s
i n s
i n s
i n s
i
g w p e p e p e p e p e
T e n a
A K a J m k
i s m k
i s m k
i s m k
i s m k
i s
n P u P u P u P u P u
H n e P P P P P
E a P
S i
r i i a
e
E t u a g t a t n n n l
a r D t
a n a i
h d n d a y a a
l
n a a a a e
t P a a g j
g e r s
j r )
u n
K n u a a a l s k g g k e k
A s i n e k
i s p y ) a
i
c n n r m ) c i
t m k
N e n C s a a a b
e a a
s a
a n l n
o
4 a
r i r u
r u
r
a
r e r r i n
a
k
n
A m i a 2 n a m e a e e n s
r r i
e d a a
n k d h d n i d
– a u a
a p n p m l
s a k s p a u a k
g
D K n
e a n a n r 8
k
i
t g i r a
n n d p
a
n l a k a
n n i a n a
n k a
n g k d
a
i n n n
e b r
1 a a h a a e a m a u
N m d a u a a a k i a t
a r n e i
a d s a
n g m r
o i u n
t
a
( h
r i u a g
n h
i r
e s
r n k
u u g
r b n k u a
s m
A k T n a l t a r a e s r n n k
n a s e k i o u s n e
T e e T a a e p a
l u r r b e r g f
b a n u g o a g a k
u
p a t e
k
i
f a
R P k a g m u
g n p m m u a g d e k b r u e a a g i
n g l
o r r
a g u
k c n r y i a i
s j g m
A r n m a r l
k g n k a t m a m c e s n o i l a n r r d a
n k
e e a u y e i a n i
l s l a e e e
e i m e e e
e b e u e o e i
M e
b P r t n M s d e e a e c
b e e P s m d P b ( s P b m o P k k M d j (
A o o P p m m o P s o o o o o
L
E l o h
a
h
a
h
a
g
n
g
n
S e k
v i
s
d
n
d
n
d
n
a
d
a
d
E e i
L R e e e e e
K R R R S S
O
K n n n g g
I a
g
a
g
a
g
n
a
n
a
S
I C n
i n
i n
i d d
e e
R o R R R S S
k
i
N s
i
E R n
i n
i n
i n
i n
i
k k k k k
M P g g g g g
n n n n n
E u u u u u
J M M M M M
A
N i
s a n a n g
a k a n
A n m d i j
( r n
u a n a
l
M e a l n a u a
n t
u
k
y i n
n s a n )
a s
s a a s i
t r a k g
e k a u n a k i a
/ l u n
a d r h
a a i p g a p a g
s
n d
i , i l g s
a s a g r a y k u
s g , a
r
e n
t n h l n a n
r u n
n l n e n n t n
o e a e e a a t
i a a r
e e f e o a
a t
K K n d k u
r p r e
I p G s p P i n m G o d
a n
j a
r g j r r r r r
e a e e e e e
k n p k k k k k
e a
y r
e
e
t e
t e
t e
t e
t
P T o o o o o
p p p p p
A A A A A
n u
n i u g i
r g i
r i
r l a k n n
i a g l
a a n a
t n a a a j a a a
g e d
s a n l
g i r a a d n i
k a d d g m i g d
p y
i
n d
a t e y a
t c
y n
a ) n t n e
r a u a
a i e a
j d
k h r k l b r l g
n
l
a n r a r i
s a u s a o
u u s t d a u s a r
a u i
u n a j
e u l - g u s k o t s
D B a u a
h l b a a a r
r b r a n b r g r a i b e j a
s r r j
u r a n e e e b a e e i e r o a e e h s
e t
S t
a
a p S d b o y D b l
d
n B u ( a a o
P k k s b p
s a
e j
s r
r e
o
P K
o
N
i i
n S i
a
a E s
n
a
l i
r
r
a
r
a i 2
m K e
a a
g s
e
b
o 7
u
n
a
u
n
a
r
a
u 7
4
o N n e
g l t
k 1
0
J J n 1
a
d A o n e
a y O 2 J 0
2
e d T n 9 7 7 9
P Y n e 1 1 1 1
S I
9 0 9 0
P 1 2 1 2
k
A i
F l s 3 s 3 s s
I b
u
a
n a
3 m K a K a a
3 m
D p a K s m m K s
s s s
A e k
a
l i
e
m k e
k
e
k
e
m k
i
J R e T s
u m s
i u m s
i u T s
u
R n P P T P T P P
a
E t
K a g s s
n
N h u b n a s s n a
e
A s g a a m
n s
i n a n a a m
n s
i
g w a m a m
T e n a p e n s
i n s
i p e
A K a J m k
i s
e
p k
e
p k m k
i s
n P u m s m s P u
H n e P i u i u P
E a P P P P P
S i
r
e
E t u t
t u r k i n h n g u u s a i
s n t a
a r u a g i s n r u
k k o t
t u m a l a a n t k p i
t n t t a
i k a h d n l a a
a t
y k
K n a a k n o g
a u n n m
g a
y a m s e
j g c u a a ) u
s p y C k g l a a
i f u n a n h n i n e
N e s n w w o a j e w t l g a k t s r
o i n w
a n i g d t a e u i
l
t x p n g a 4 s u a a
a n l
i r g
A m d a a a m e r e a h
a n
i u m w n u g s 2 r d
e
D K n k d h o o e n b r n l
i o e r n n – n
a m n
a
e a n a n n a
n
a n n k p a
o i i
o
n
t
s a 0 a d
l p g a n r 8 k a a p n
m d e b a d a r a i /
a i g 0 / a
n r y a a i
1 t l h a
N n g m r
o i u t n u g r s
r g a
n u r n
r n n 3
u a
n n n
a a a a u a r t
u
u ( a a g r
a d b n e r
u
A k T n a t a e
a k i h s e
i a t l
a s n a h k k y k h a t n a
r n h
r i u t t
e e T a h k s u l a e k a k a d a i
l u i u l a a e a m u a
T R P g o i c e r
i i
y t k c g j a i
a m g i m b
m a u
p g
a a g e d
c k g n p m p a a i
d p g
A n j a a
r r
i a g
l n k n
i
t
e n o r n r n , b
r n r n n n
l m n
e e t e e i s e t
r e r e e e e i e L e m e e e e a m y m r
a
p e i
n n a
a e e o e
M s a
P k i P p r m S P a p d P k P d m P T P l P p b P r t n e d P p k P u e
A o o o o o o o o o o M u o o
L
E l o g
n
h
a
h
a
h
a
S e k
v i
s
a
d
d
n
d
n
d
n
E e i
L R e e e e
K S R R R
O
K g h n n
I n a a a
a d g g
S
I C d n
e n
i n
i
e
R o S R R R
k
i
N s
i
E R n
i n
i n
i n
i
k k k k
M P g g g g
n n n n
E u u u u
J M M M M
A
N i
s a n a
a k
A n
, a m d i j
(
M e a
u n j n y i n n
k a r
e a n s a
a n ) h
e h k h k a h a
r a g s l
s a
l a
l a d a
n e s
l a
e t
l
d
i , i l
t n e n a l a
e t
o e
r
e t e a h l a n
e a e e u a e a
K K s K m K n d k r p K m
a
t a
t a
t
a n a
t a
t a
t
j a
r g j r
e a e s s s
k n p k a a a a a a
e a
y r
e
e
t g h
u a
g h
u a
g h
u a
P T o t t t
p e s e s e s
A P u P u P u
t i r r
g
n a k k
a k n u
n i
a g l
a a a
i b c y a n n y
s a a
s r a
o i
r n y a n l
g i
n d r i a
s l
p y
i u s
u i a n a
y a t e r
r a r k d b a a u e
e m b t h i
k h g o h a g r s t
s a
e g t n l u
a l l u k a n u
u l s a a u
i p
D B n a o g a a
m n l l g c a a u a
h l d d m
g
e b r r r n e r
i
n
u r a n a a o
m o e
u
J a e t
y t e u
T p k e t
S t
a
a p R p k
i a i
j n a a
g s r g a y y
a
n k e g
n n ) d a a
a f k i
t a k h h
y i
i
)
l i
s
a i
n a
a ( a
b
a t a
i y f b b (
y n a s
o
a a a i
a e n y h y b s
h d
i a s
a g h o
a a
u m a ) a
i
e r d )
a r c h
k
b n a i n a h l k
a i k
e
B T e a b s e u e d s a i
s
B y ( p P b
( S k u i
f R i
f
a
t
a
s a T
e j
s r
r e
o g a
n h
P K a a
u s
R U
o
N 6
n S i
a
a E s
n
a
l i i r i r 3
m K e
a a
g s
r
a
u 7
e
b
o 7
r
a
u 7
e
b
o 7
4
o N n e
g l n 1
a
t
k 1
n 1
a
t
k 1
d A o n e
a y J 0
2
0
O 2 J 0
2
0
O 2
e d T n 9 9 9 9
P Y n
S I
e
P
1 1 1 1
k
A i
F l s s s s
I b
u
a
n a
3 m
a
3 m
a
3 m
a
3 m
D p a K s K s K s K s
s
A e k
a
l i
e
m k i
e
m k e
m k
i
e
m k
i
J R e T s
u T s
u T s
u T s
u
R n P P P P P
a
E t
K a g s s s s
n
N h
e u b n a
a m
n a
a m
n a
a m
n a
a m
A s g a n s
i n s
i n s
i n s
i
g w p e p e p e p e
T e n a
A K a J m k
i s m k
i s m k
i s m k
i s
n P u P u P u P u
H n e P P P P
E a P
S i
r r i l k u r k i n h n h
e
E t u
t n
a
n l
a
a a e
t k i
b a l o t
t u m a l a t
a a l
u n
a
k a r a
l k
K n a g
n
g k
n r
e k m r k
a n o
n g m
g
n m a n
a
i m ) a e f u
N e n w a a b
e n t o n u e u w t g
s a
a n l n
i a u
r u
r
a
r e a g
n a i g
r
a j d j
g a n
A m d a a a
p m l
a
k e d
a m a g m e r e t h
a
a
n
e
D K n k d h n n s
i j
i p o e r
i e
e a n a n
a
a
n l
a
a k n n n a
k n p
a t
n
a
n
a n n o
k
e
p
n
a k
i / i l
t
s p
n i
N m d e b d h
a
a k h
i a t
a a
r a r a n a y a a o
r g s a
o a
n g m t i r
o i s
r n k u
u e k i r
e
g b n a a n n u r i g
r i
n u n r n r
u a u
A k T n a a s
e
e a o a u h s e a k e i h s
s a t
T e e T h r b b r g f u g o g a m s i s u a
l e a a
r n a d d n
k a e
e g n g l r r g o i c y g i e g j e
R P j a a a
r b r a n i o a b a u u g a
k c n d k t g l n i g n t
u k i s i
A r i m c e s n o i m a k e e n t r s n r o s
e t m a e e e
e i m e e a a o t n e e s r e
t e e a e e r a
M k i e c
s e P s m d P b ( s P t t P p i
p d s i r m S P p p p P k P p
A P s o o o o o o o o
L
E l o h
a
g
n
g
n
g
n
S e k
v i
s
d
n
a
d
a
d
a
d
E e i
L R e e e e
K R S S S
O
K n g g g
I a
g
n
a
n
a
n
a
S
I C n
i d d d
e e e
R o R S S S
k
i
N s
i
E R n
i n
i n
i n
i
k k k k
M P g g g g
n n n n
E u u u u
J M M M M
A
N i
s g
A n
n n a
l
M e n a u a
n t , a
u
k a s i
t r a k g
n j
a r
e u n a k i a
/ l u n e
h k
g a p a g
s
n g r a y k u
s g , a
r a
l
e s
u n
n l n e n n t n l e
o a a r
e e f e o a
a t r
e t
K G s p P i n m G o d K s
a
t a
t a
t a
t
a n a
t a
t a
t a
t
j a
r g j
e a s s s s
k n p a a a a a a a a
e a
y r
e
g h
u a
g h
u a
g h
u a
g h
u a
P T t t t t
e s e s e s e s
P u P u P u P u
g i
r i
r l a h i i k ,
n a a a j i r
a s
r a D n a k
i a d d g e b d u d a
s a
p y y n n
e k
g m l i
t s n P
P
d y
n
i a ) a , i a
t S a
r a l g l e j s m a n b
k h
s a n a
a u s n
r r a h a o u n n
a n a
t
u s a u a a a
b , r n r i u
e r o t n g a n
a d u j a l
D B a k a b
b r g r a i
e e n e d r
s e
r j
r
o a e n t r o
g m J o l a
a o g l
e e e r e P p u p e r
e
D b i a
l B u ( P k k r p k e a a
P S l b l k t
s a
e j
s r
r e
o
P K
o
N
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
44
Pedoman
MANAJEMEN RISIKO KESELAMATAN DAN KESEHATAN KERJA DI FASYANKES
Kementerian Kesehatan Republik Indonesia
REFERENSI
HSE UK. 2016. Health and Safety Statistics. Available at: http://
www.hse.gov.uk/statistics/.
ILO. 2014. Safety and Health at Work. Available at: http://www.
ilo.org/global/topics/safety-and-health-at-work/lang--en/
index.htm.
Kurniawidjaja, L.M. 2012. Teori dan Aplikasi Kesehatan Kerja.
Jakarta.
Leka, Stavroula and Aditya Jain. 2010. Health Impact of Psychosocial
Hazards at Work. Geneva.
NIOSH. 2014. No title
OSHA. 2012. Worker Safety in Your Hospital: Know the Facts.
Available at: https://www.osha.gov/dsg/hospitals/
documents/1.1_Data_highlights_508.pdf [Accessed July
24, 2016].
OSHA. 2013. Lessons from High Performing Hospital, Integrating
Patient and Workplace Safety Program.
Pusat Data dan Informasi Kementerian Kesehatan Republik
Indonesia. 2015. Data Jumlah Kasus PAK dan KAK yang
Dilaporkan oleh Puskesmas Tahun 2011-2014.
Undang-Undang No. 36 Tahun 2009 tentang Kesehatan
WHO. 2016. Health Workers. Available at: http://www.who.int/
occupational_health/topics/hcworkers/en/.
45