Lembar Kerja Peserta Didik

(LKPD)
Sel dan Jaringan Pada Tumbuhan
Sekolah :MA Alhasan
Kelas :XI MIPA
Nama :

A. KOMPETENSI DASAR
3.3 Menganalisis keterkaitan antara struktur sel pada jaringan tumbuhan dengan fungsi organ pada
tumbuhan
4.3 Menyajikan data hasil pengamatan struktur anatomi jaringan tumbuhan untuk menunjukkan
keterkaitan dengan letak dan fungsinya dalam bioproses
B. FOKUS PERTANYAAN :
1. Faktor apa yang berpengaruh terhadap fungsi organ dari sebuah sel tumbuhan?
C. LANDASAN TEORI
1. Dasar nilai (Sosial, Budaya, Ekonomi, Agama):
Kemajuan di bidang bioteknologi saat ini, mampu menciptakan perkembangbiakan tanaman melalui
kultur jaringan yang memanfaatkan sifat totipotensi. Hal tersebut menjadi sebuah inovasi di berbagai bidang
semisal bidang pertanian, ekonomi, yang menyangkut hajat hidup masyarakat dunia. Hal ini pun jika kita
telaah lebih dalam lagi, bahwa dalam sebuah kehidupan yang diciptakan oleh alloh SWT, juga terdapat
kehidupan didalamnya yang berkaitan dengan bioproses. Bioproses yang terjadi tidak dapat kita amati secara
kasat mata dikarenakan proses yang terjadi dilakukan oleh kehidupan mikro pada setiap individu makhluk.
Ini membuktikan akan keaguangan sang pencipta alloh SWT.
2. Dasar teori :
Jenis jaringan tumbuhan dapat dikelompokkan menjadi 2 berdasarkan aktivitas pembelahan sel-sel
selama masa pertumbuhan dan perkembangan, yaitu: jaringan meristem (jaringan embrional) dan jaringan
permanen (jaringan dewasa).
Sifat jaringan meristem: sel-sel muda, aktif membelah, susunan rapat, dinding sel tipis, banyak
protoplasma, nukleus besar, vakuola kecil (tidak ada).
Berdasarkan asal terbentuknya, jaringan meristem dikelompokkan menjadi 2 macam, yaitu: jaringan
meristem primer dan meristem sekunder.
Berdasarkan posisinya pada tubuh tumbuhan, jaringan meristem dapat dibedakan 3 macam, yaitu:
meristem apikal, meristem interkalar, dan meristem lateral
Sifat jaringan permanen: sel relatif besar, tidak aktif membelah, terdapat ruang antar sel, dinding sel
tebal, sedikit plasma sel, vakuola besar, terkadang selnya mati.
Berdasarkan fungsinya, jaringan dewasa dibedakan 4 macam, yaitu: jaringan pelindung (Epidermis),
jaringan dasar (parenkim), jaringan penyokong, dan jaringan pengangkut (vaskuler).
Derivat epidermis, seperti stomata (mulut daun), trikomata (rambut-rambut), emergensia, spinata
(duri), sel kipas, sel kersik (silika), velamen, dan litokis.
Jaringan sekretoris, antara lain: saluran getah, sel-sel resin dan minyak, sel-sel lendir, sel-sel
penyamak, dan sel-sel mirosin.
Jaringan pengangkut: xilem dan floem.
Organ pada tumbuhan dapat dibedakan organ vegetatif dan organ generatif. Organ vegetatif, yaitu:
akar, batang, dan daun. Sedangkan organ generatif, yaitu: bunga, buah, dan biji.
Perbanyakan tanaman dengan teknik kultur jaringan meliputi beberapa tahap, yaitu pembuatan media,
inisiasi, sterilisasi, multiplikasi, pengakaran, dan aklimatisasi.
Keunggulan pembibitan dengan teknik kultur: bibit yang bersifat identik dengan induknya, tidak
membutuhkan tempat yang luas, kualitas dan kesehatan bibit lebih terjamin, bibit seragam, lebih cepat tumbuh
, pengadaan bibit tidak tergantung musim.
3. Konsep dasar :
Sel sebagai unit terkecil dalam kehidupan membangun sebuah kehidupan secara utuh. Hal ini
diakibatkan adanya proses secara biologis yang terjadi pada sel seperti aktifitas mekanisme transport pada
membran sel yang dimana berfungsi sebagai keluar masuknya zat yang dibutuhkan oleh sel itu sendiri.
4. Prinsip
Menurut Santoso dan Nursandi (2003), kultur jaringan mengandung dua prinsip dasar yaitu bahan
tanam yang bersifat totipotensi dan budidaya yang terkendali. Totipotensi sel merupakan suatu konsep yang
menyatakan bahwa setiap sel hidup memiliki potensi genetik untuk menghasilkan organisme yang lengkap
(Hartman et al. 1990). Asnawati et al. (2002) menyatakan bahwa totipotensi sel merupakan kemampuan
setiap sel untuk tumbuh dan berkembang pada lingkungan yang sesuai dengan membawa karakter masing-
masing yang independen. Dengan mengisolasi setiap sel dari tanaman dan meregenerasikannya pada media
 yang sesuai maka akan diperoleh tanaman baru yang membawa karakter dari masing-masing sel tersebut.
Santoso dan Nursandi (2003) menyatakan bahwa dengan sifat totipotensi ini, sel, jaringan, organ yang
digunakan akan dapat berkembang sesuai arahan dan tujuan budidaya in vitro yang dilakukan. Sifat
totippotensi lebih banyak dimiliki oleh bagian tanaman yang masih juvenile, muda, dan banyak dijumpai
pada daerah-daerah meristem tanaman.

D. METODE
1. Hipotesis :
Struktur dari sel tumbuhan menjadi salah satu faktor yang mempengruhi fungsi organ dari sebuah sel
tumbuhan.
2. Alat
 Mikroskop
 Pipet tetes
 Cutter atau Silet
 Kertas tisu
 Objek gelas
 Gelas penutup
 Jarum bertangkai
3. Bahan
 Air dan bawang
E. PELAKSANAAN :
1. Prosedur kerja
Pengamatan Sel bawang merah adalah sebagai berikut.
1. Sayatlah bawang dengan menggunakan silet. Ambillah bagian tipis yang transparan dari permukaan
dalam bawang dengan menggunakan jarum pentu!
2. Berilah satu tetes air pada objek gelas. Letakkan potongan bawang tadi pada tetesan air kemudian
tutuplah dengan gelas penutup! Air yang merembes pada objek gelas diisap dengan menggunakan tisu.
3. Amatilah dibawah mikroskop dengan perbesaran kecil dan besar!
4. Konsultasikan hasil pengamatan anda dengan guru!
5. Gambarlah hasil pengamatan anda!
F. VARIABEL :
V Terikat : fungsi organ
V Bebas : struktur sel pada jaringan
V Kontrol : Air
G. HASIL PENGAMATAN
Pengamatan
No Sel yang Diamati
Ciri – ciri Bentuk Fungsi

H. Transformasi Data (Analisis hasil Pengamatan)

......................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
 ......................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
I. Kesimpulan
......................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
J. Klaim nilai
1. Mekanisme atau proses apa yang akan terhambat jika sebuah sel epidermis mengalami kerusakan?
Kemukakan alasannya!
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................
2. Dari hasil pengamatan mikroskopik yang kalian temukan, jelaskan bagaimana struktur, fungsi organ sel
tumbuhan yang kalian amati dan bagaimana perannya dalam kultur jaringan?
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................................