P e n d a h u l u a n - Edisi 02 Halaman : 13
VR
VT
VR
VT
VS VS
Gbr.1.3.1.a. Gbr.1.3.1.b.
Kondisi Seimbang Kondisi Gangguan pada Phasa R
Menurut teori komponen simetris, fasor -fasor pada jaringan 3-fasa yang
tidak seimbang dapat diuraikan menjadi 3 fasor yang seimbang, yaitu :
c c1
a a1
b b1
P e n d a h u l u a n - Edisi 02 Halaman : 14
a2
a
b2
c
c2
b
Gbr.1.3.1.2.a. Gbr. 1.3.1.2.b.
Urutan Fasor Aslinya Urutan Negatip
c0 b0 a0
P e n d a h u l u a n - Edisi 02 Halaman : 15
v = 1∠φ °
v x v = 1∠0° x 1∠ φ °
φ v² = 1∠ φ °
v = 1∠0°
P e n d a h u l u a n - Edisi 02 Halaman : 16
-a²
a
120°
-1 = -a³ 1 = a³
240°
a² -a
a
j sin 120° a = cos 120° + j. sin
120°
1
120° a = -0.5 + j. 0.5√3
cos 120°
a²
1.3.2.2. Operator j
Operator j adalah bilangan imajiner j = √ -1
P e n d a h u l u a n - Edisi 02 Halaman : 17
Vc1 Va2
Va1
120° Vc0 Vb0
Va0
Vb2 120°
120° 120° 120°
120°
Vb1 Vc2
Dalam kondisi tegangan tidak seimbang tegangan fasa VA, VB dan VC,
dapat diuraikan menjadi komponen fasor-fasor yang seimbang urutan positif,
negatif dan Nol.
Va0
VA
VC
Va2
VB
Vc1 Va1
Vc0
Vb1
Vb0
Vc2
Vb2
P e n d a h u l u a n - Edisi 02 Halaman : 18
Karena Va1 = V1
Vb1 = a² V1
Vc1 = a V1 …………………………..(4)
Karena Va2 = V2
Vb2 = a V2
Vc2 = a² V2 …………………………..(5)
P e n d a h u l u a n - Edisi 02 Halaman : 19
Vo = 1/3 Vn atau Vn = 3 Vo
VA = Vo + V1 + V2
VB = Vo + a² V1 + a V2 x a²
VC = Vo + a V1 + a² V2 xa
Maka,
VA = Vo + V1 + V2
a²VB = a² Vo + aV1 + V2
a VC = aVo + a² V1 + V2
+
VA+ a² VB + aVC = (1 + a + a²) 3Vo + (1 + a + a²) V1 + 3 V2
VA+ a² VB + aVC = 3 V2
P e n d a h u l u a n - Edisi 02 Halaman : 20
Ic1
Ia2
Ib2
120° 120°
Ia1 Ic0 Ib0 Ia0
120° 120° 120°
120°
Ib1
Ic2
Dalam kondisi tegangan tidak seimbang, arus fasa IA, IB dan IC, dapat
diuraikan menjadi komponen fasor-fasor arus yang seimbang urutan positif,
negatif dan Nol.
P e n d a h u l u a n - Edisi 02 Halaman : 21
IA
Ic1 Ia0
IC
Ic2
IB Ia1 Ia2
Ib0
Ib1
Ib2
Karena Ia1 = I1
Ib1 = a² I1
Ic1 = a I1 ……………………….14)
Karena Ia2 = I2
Ib2 = a I2
Ic2 = a² I2 ……………………………...(15)
Iao= Ibo = Ico = Io …………………………………(16)
P e n d a h u l u a n - Edisi 02 Halaman : 22
Io = 1/3 In atau In = 3 Io
IA = Io + I1 + I2
IB = Io + a² I1 + a I2 x a²
IC = Io + a I1 + a² I2 xa
Maka,
IA = Io + I1 + I2
a²IB = a² Io + aI1 + I2
a IC = aIo + a² I1 + I2
+
IA+ a² IB + aIC = (1 + a + a²) 3Io + (1 + a + a²) I1 + 3 I2
IA+ a² IB + aIC = 3 I2
P e n d a h u l u a n - Edisi 02 Halaman : 23
1.3.3.3.1. Generator
E
V1 = E - I1. Z1
I1
Z1
V1
P e n d a h u l u a n - Edisi 02 Halaman : 24
E2 = 0
E2
=
I2
Z2 V2 = I2. Z2
Eo = 0
Eo
Vo = Io. Zo
Io
Zo
1.3.3.4. Transformator
Dinyatakan dengan reaktansinya (Xt), sedangkan tahanan beilitan,admitansi
shunt dan pergeseran phase Y-∆ diabaikan.
Z1 = j Xt
Υ
∆ Xt Sistem urutan negatif
Υ
Z2 = j Xt
P e n d a h u l u a n - Edisi 02 Halaman : 25
Sistem urutan nol trafo tergantung kepada vektor group trafo, seperti
gambar berikut :
Zo
1. Yn - Yn No
Zo
2. Yn – Y0
No
Zo
3. Yn - ∆
No
Zo
4. Y0 - ∆
No
Zo
5. ∆ - ∆
No
Zo
6. Y - Y
No
P e n d a h u l u a n - Edisi 02 Halaman : 26
Zp Zs
7. Yn – Yn - ∆ o o
Zto
No
Zp Zs
o o
8. Yn – Y0 - ∆ Zto
No
Zp Zs
o o
Zto
9. Y0 – Y0 - ∆ No
Zp Zs
o o
10. Yn - ∆ - ∆ Zto
No
Zo
11. Y – Y
jenis core type No
Z1 Z2 Zo
N1 N2 No
P e n d a h u l u a n - Edisi 02 Halaman : 27
Z1 Z2 Zo
1.3.3.5.3. Beban
Semua beban diabaikan, kecuali motor yang besar (diatas 50HP) dianggap
sebagaimesin singkron.
P e n d a h u l u a n - Edisi 02 Halaman : 28
JARINGAN
EKIVALEN
E URUTAN V1
POSITIF
JARINGAN
EKIVALEN V2
URUTAN
NEGATIF
JARINGAN
EKIVALEN VO
URUTAN NOL
Fasa-a
Fasa-b
Fasa-c
Zf Zf
Zf
Ic Ib Ia Va
Vb
Vc
P e n d a h u l u a n - Edisi 02 Halaman : 29
I1
URUTAN Z
V1 f
E POSITIF (Z1) Vo = V2 = 0
Io = I2 = 0
I2
URUTAN Z E
V2 f I1 =
NEGATIF (Z2)
Z1 + Zf
Io
URUTAN Z
Vo f
NOL(Zo)
Maka :
Ia = I1 Va = V1
Ib = a² I1 Vb = a² V1 V1 = E - I1. Zf
Ic = a I1 Vc = a V1
Ia
Fasa-a
Ib
Fasa-b
Fasa-c Ic
Zf Zf
Vc Vb
Rumus umum :
Va= Vo + V1 + V2 Ia = Io + I1 + I2
Vb = Vo + a² V1 + a V2 Ib = Io + a² I1 + a I2
Vc = Vo + a V1 + a² V2 Ic = Io + a I1 + a² I2
P e n d a h u l u a n - Edisi 02 Halaman : 30
I1
URUTAN Zf
E POSITIF V1
(Z1)
I2
Zf
URUTAN V2
NEGATIF
Io
URUTAN Vo
NOL(Zo)
Vb= Vc
Vb = Vo + a² V1 + a V2
Vc = Vo + a V1 + a² V2
Vo + a² V1 + a V2 = Vo + a V1 + a² V2
Vb = Ib . 2Zf + Vc
Vb + a² V1 + a V2 = 2Zf. ( Io + a² I1 + a I2 ) +Vo + a V1 + a² V2
V1 = (2Zf. I1 ) + V2
P e n d a h u l u a n - Edisi 02 Halaman : 31
E
I1 =
Z 1 + Z2 + 2Zf ………….. (2d)
Fasa-a Ia
Ib
Fasa-b
Fasa-c Ic
Ic Ib
Vc Vb
If
Rumus baku :
Va= Vo + V1 + V2 Ia = Io + I1 + I2
Vb = Vo + a² V1 + a V2 Ib = Io + a² I1 + a I2
Vc = Vo + a V1 + a² V2 Ic = Io + a I1 + a² I2
0 = Vo + a² V1 + a V2
- Vo = (a² + a) V1 à Vo = V1 à V1 = V2 = Vo
P e n d a h u l u a n - Edisi 02 Halaman : 32
I1
URUTAN
POSITIF (Z1)
E V1
I2
URUTAN V2
NEGATIF
(Z2)
Io
URUTAN Vo
NOL(Zo)
E . Zo . Z 2
V1 = V2 = Vo =
Z1 . Z2 + Z2 . Zo + Zo . Z1
E .( Zo + Z 2 )
I1 =
Z 1 . Z2 + Z2 . Zo + Zo . Z1
- E .( Zo )
I2 =
Z 1 . Z2 + Z2 . Zo + Zo . Z1
- E .( Z2 )
Io =
Z 1 . Z2 + Z2 . Zo + Zo . Z1
P e n d a h u l u a n - Edisi 02 Halaman : 33
Ic
Fasa-c Ib
Fasa-b
Fasa-a Ia
Ic
Zf Va Vb Vc
Rumus baku :
I1 = 1/3 ( Ia + a Ib + a²Ic )
I2 = 1/3 ( Ia + a² Ib + aIc )
Io = 1/3 ( Ia + Ib + Ic )
I1 = I2 = IO ……………………… (4a)
Va = Ia . Zf
Vo +V1 + V2 = Zf. ( Io + I1 + I2 )
Vo +V1 + V2 = 3. Zf. I1
IO = 1/3 Ia
P e n d a h u l u a n - Edisi 02 Halaman : 34
I1
E URUTAN
POSITIF (Z1) V1
I2
URUTAN
NEGATIF V2 3Zf
(Z2)
Io
URUTAN
NOL(Zo) Vo
Io = I1 = I2
Va = Ia . Zf
Vo +V1 + V2 = Zf. ( Io + I1 + I2 )
Vo +V1 + V2 = 3. Zf. I1
E
I1 =Io =
Z O + Z1 + Z2 + 3. Zf
3.E
In =Ia =
Z O + Z1 + Z2 + 3. Zf
P e n d a h u l u a n - Edisi 02 Halaman : 35
Fasa-a Ia P Q
Fasa-b Ib Va-Va’
sumber Vb-Vb’
Fasa-c Ic
Vc-Vc’
Va Vb Vc Va’ Vb’ Vc’
Ia = Io + I1 + I2
Ib = Io + a² I1 + a I2
Ic = Io + a I1 + a² I2
0 = Io + I1 + I2
Io = - (I1 + I2 )
Ia1 P P
URUTAN URUTAN a2I URUTAN
Iao
POSITIF ( Z1 ) 1
V1
NEGATIF ( Z2 )
V2 2 NOL ( Zo )
N1
Ia1’ N2 Ia2’ Q No Iao’
Q
1 2
Vo = 1/3 (Va + Vb + Vc) = 1/3 Va
V1 = V2 = Vo
P e n d a h u l u a n - Edisi 02 Halaman : 36