Modul Prakt - Pol PDF
Modul Prakt - Pol PDF
DAFTAR ISI
BUKU MODUL PRAKTIKUM POLIGON DAN TACHIMETRI
3. Langkah kerja:
b. Membaca Sudut
1. Pengukuran Poligon
BAB V. PENGGAMBARAN
________________________________________________________________________ 1
MODUL AJAR PRAKTIKUM POLIGON & TACHIMETRI
BUKU MODUL
PRAKTIKUM POLIGON DAN TACHIMETRI
Buku Modul ini meliputi panduan penyelenggaraan praktikum Poligon dan Tachimetri
(Ilmu Ukur Tanah II ) memuat rencana pembelajaran, tata tertib dan sanksi, Penyetelan Alat
Theodolit dan pembacaan sudut horizontal dan sudut vertical serta pembacaan rambu/ bak
ukur, yang diperlukan utuk data pengukuran pembuatan peta situasi/ detail, petunjuk
perhitungan hasil pengukuran dan penggambaran.
Buku Petunjuk ini sebaiknya sudah diperoleh mahasiswa sebelum proses pembelajaran
dimulai, meskipun nanti untuk praktikum juga ada Buku Petunjuk Praktikum yang ada di
Laboratorium Model Teknik Sipil maupun buku Modul Kerja Pemetaan. Setelah mendapatkan
buku petunjuk ini, mahasiswa harus membaca dan mempelajarinya terlebih dahulu sebelum
materi atau kegiatan perkuliahan dimulai. Hal ini penting agar proses pembelajaran tercapai.
Setelah proses pembelajaran selesai diharapkan setiap mahasiswa dapat langsung
melaksanakan praktek pengukuran lapangan, menghitung hasil pengukuran dan
penggambaran.
Harapan dari Prodi D3 Teknik Sipil proses Pembelajaran Mata Kuliah Ilmu Ukur Tanah II
setiap mahasiswa mempunyai kompetensi dalam bidang surveying, khususnya Melaksanakan
Pengukuran Untuk Pembuatan Peta Situasi/ Detail, Menghitung dan Penggambaran hasil
pengukuran tercapai.
________________________________________________________________________ 2
MODUL AJAR PRAKTIKUM POLIGON & TACHIMETRI
________________________________________________________________________ 3
MODUL AJAR PRAKTIKUM POLIGON & TACHIMETRI
15 Luas & Volume Teori menghitung luas dan Volume 2 jam Dosen
________________________________________________________________________ 4
MODUL AJAR PRAKTIKUM POLIGON & TACHIMETRI
18 2 jam
Evaluasi Akhir - Test Akhir
5 jam
- Entry Nilai
________________________________________________________________________ 5
MODUL AJAR PRAKTIKUM POLIGON & TACHIMETRI
Statif : 1 buah
Unting-unting : 1 buah
Palu : 1 buah
Payung : 1 buah
Kompas : 1 set
3. Mahasiswa mampu mengatur atau menyetel alat theodolith dan centring alat di
atas patok dengan benar.
________________________________________________________________________ 6
MODUL AJAR PRAKTIKUM POLIGON & TACHIMETRI
4. Mahasiswa mampu membidik dan membaca sudut horizontal dan sudut vertical
pada titik sasaran dengan alat theodolith.
3. Perhatikan dan ingatlah macam-macam skrup penyetel dan cobalah bidik suatu
titik target.
4. Letak rencana titik polygon biasanya ditandai dengan paku tanpa baak ukur
(rambu ukur) harus tepat sasaran.
9. Hati-hatilah dalam penggunaan dan hindari kerusakan alat ukur theodolith dan
kelengkapannya.
10. Letakkan boks tempat alat ukur dekat/ dibawah alat ukur.
3. Langkah Kerja :
Perbedaan alat Waterpass dan Theodolit adalah pada alat theodolit didesain untuk
pengukuran sudut ( sudut horizontal dan sudut vertical) dengan teropong yang dapat
________________________________________________________________________ 7
MODUL AJAR PRAKTIKUM POLIGON & TACHIMETRI
digerakkan secara mendatar dan vertical (geleng dan angguk), sedangkan alat Waterpoass
hanya dapat dipakai untuk mengukur jarak dan beda tinggi dan teropongnya tidak dapat
digerakkan kearah vertical.
1. Lingkaran vertical
3. Skrup koinsiden
6. Pengatur focus
8. Mikroskop pembacaan
9. Lensa Okuler
Lihat Gambar di bawah : ( Alat Theodolith dan Total Station Halaman 11 s/d 14)
________________________________________________________________________ 8
MODUL AJAR PRAKTIKUM POLIGON & TACHIMETRI
Garis bidik telah tegak lurus sumbu II (kalo belum ada kesalahan
kolimasi/ kesalahan garis bidik
Garis jurusan nivo skala tegak telah sejajar dengan garis indek skala
tegak, apabila belum alat tersebut mempunyai salah indeks.
3. Pengaturan tetap
________________________________________________________________________ 9
MODUL AJAR PRAKTIKUM POLIGON & TACHIMETRI
Bila gelembung nivo tetap berada ditengah, putar nivo 90⁰ dan
ketengahkan gelembung nivo dengan skrup kiap ketiga , ushakan
gelembung nivo tetap di-tengah2 walaupun teropong diputar ke
segala arah.
4. Persyaratan Theodolit
________________________________________________________________________ 10
MODUL AJAR PRAKTIKUM POLIGON & TACHIMETRI
________________________________________________________________________ 11
MODUL AJAR PRAKTIKUM POLIGON & TACHIMETRI
________________________________________________________________________ 12
MODUL AJAR PRAKTIKUM POLIGON & TACHIMETRI
________________________________________________________________________ 13
MODUL AJAR PRAKTIKUM POLIGON & TACHIMETRI
________________________________________________________________________ 14
MODUL AJAR PRAKTIKUM POLIGON & TACHIMETRI
c. Garis jurusan nivo skala tegak harus sejajar garis indeks skala tegak
Syarat kedua dan ketiga dipenuhi dengan menguji alat theodolit secara :
Bila sumbu datar tegak lurus dengan sumbu tegak,dan garis bidik
tegak lurus dengan sumbu mendatar, maka garis bidik akan
bergerak sepanjang benang unting-unting.
Baca lingkaran skala tegak, missal didapat bacaan sudut zenith (Z)
Pada Theodolith terdapat 2 (dua) Nivo yang harus diatur, yaitu Nivo
piringan bawah dan Nivo piringan atas
________________________________________________________________________ 15
MODUL AJAR PRAKTIKUM POLIGON & TACHIMETRI
A B
TEROPONG
________________________________________________________________________ 16
MODUL AJAR PRAKTIKUM POLIGON & TACHIMETRI
8. Alat siap untuk diarahkan pada titik sasaran, kalau sudah dekat
sasaran, kunci piringan atas, tepatkan arah sasaran dengan skrup
penggerak lembut. Baca sudut vertical, baca sudut horizontal, baca
rambu/ baak . Catat semua pembacaan sudut-sudut dan (BA;BT;BB).
10. Arahkan ke sasaran lain (titik / patok lain ), lakukan pengamatan dan
pembacaan seperti kegiatan diatas. Catat semua bacaan sudut dan
bacaan rambu/ baak.
1) Garis lurus :
________________________________________________________________________ 17
MODUL AJAR PRAKTIKUM POLIGON & TACHIMETRI
99 100
0 10 20 30 40 50 60
99
100
V 89
14’ 00”
14’ 10”
14’ 20”
234
H
________________________________________________________________________ 18
MODUL AJAR PRAKTIKUM POLIGON & TACHIMETRI
________________________________________________________________________ 19
MODUL AJAR PRAKTIKUM POLIGON & TACHIMETRI
2. Buka kunci piringan atas, bidik dan putar searah jarum jam arahkan
teropong pada titik sasaran bawah = B ( titik polygon yang berada
sisi kiri alat ) dengan menggunakan garis bidik yang ada di atas
teropong pesawat. lihat gambar
6. Buka kunci skrup piringan atas, putar dan arahkan teropong pada
titik sasaran bawah = C ( titik batas polygon lain yang berada pada
sisi kanan alat ), kalu sudah tepat perjelas dan kunci piringan atas,
baca dan catat sudut horizontal = C⁰.
10. Ukur jarak antara patok/ titik batas polygon dan catat.
12. Hasil pengamatan dan pengukuran sudut dalam polygon dan jarak
antara titik-titik polygon, bisa dihitung di kantor.
________________________________________________________________________ 20
MODUL AJAR PRAKTIKUM POLIGON & TACHIMETRI
B E
U magnetis
D C
A B
________________________________________________________________________ 21
MODUL AJAR PRAKTIKUM POLIGON & TACHIMETRI
________________________________________________________________________ 22
MODUL AJAR PRAKTIKUM POLIGON & TACHIMETRI
Sudut horizontal
________________________________________________________________________ 23
MODUL AJAR PRAKTIKUM POLIGON & TACHIMETRI
A B C D E F G H I
1
2 CONTOH PERHITUNGAN POLIGON
3 JENIS PENGUKURAN :
5 LOKASI :
6 TANGGAL :
7
8 TEMPAT TITIK YG SUDUT SUDUT SUDUT
9 ALAT DISIPAT / YANG YANG
10 DIBIDIK DIBACA DIBACA
11
12 E116+E18 + (F18/60)+(G18/3699) =
(F116/60)+(G116/3600)
13 189 + (14/60 + (4.2/3600)==189,2345
189+(14/60+(4.20/3600) 189,2345
14 Utara 0 0 0,00 0,000
15 A 5
16 B 5 0 0,00 5,000
17
18 D 189 14 4,20 189,2345
19 A 87,508
20 B 276 44 33,00 276,7425
21 276,7425
276,7425 -- 189,2345
189,2345==87,508
87,508
22 A 45 27 21,60 45,456
23 B 89,839
24 C 135 17 42,00 135,295
25
26 B 220 40 40,80 220,678 276+(44/60)+33/3600) = 276.7425
27 C 90,511
28 D 311 11 20,40 311,189
29
30 C 25 54 18,00 25,905
31 D 91,678
32 A 117 34 58,80 117,583
33
34
35 A
36 359,536
37
38
39 n = 4
40 (n-2)*180 = 360
41 Koreksi = 0,464 = I40- I36= 360 - 359,536=0,464
________________________________________________________________________ 24
MODUL AJAR PRAKTIKUM POLIGON & TACHIMETRI
A B C D E F G H I J K L M N
1
2 CONTOH PERHITUNGAN KOREKSI ABSIS
3 JENIS PENGUKURAN :
4 LOKASI :
5 TANGGAL :
6
7 TEMPAT TITIK YG SUDUT SUDUT SUDUT SUDUT AZIMUTH JARAK D SIN a D SIN a
8 ALAT DISIPAT / YANG YANG TERKOREKSI TERKOREKSI
9 DIBIDIK DIBACA DIBACA ( ) ( C ) ( D ) ( DX )( DX )
10
11
12
13 Utara 0 0 0,00 0,000 D Sin α ab =
o
14 A 5 5,000 = 45xSin 5 =3,922
15 B 5 0 0,00 5,000
16
17 D 189 14 4,20 189,2345
18 A 87,508 87,624 5,000
19 B 276 44 33,00 276,7425 -(L20/L219xM35) + M20 =
20 45 3,922 2,062 -(45/177 x 7,315) + 3,922 = 2,062
21 A 45 27 21,60 45,456
22 B 89,839 89,955 95,045
23 C 135 17 42,00 135,295
24 47 46,818 44,875
25 B 220 40 40,80 220,678
26 C 90,511 90,627 184,418
27 D 311 11 20,40 311,189
28 45 -3,466 -5,326
29 C 25 54 18,00 25,905
30 D 91,678 91,794 272,624
31 A 117 34 58,80 117,583
32 40 -39,958 -41,611
33
34 A
35 359,536 360 177 7,315 0,0
36 ΣD= ΣΔX =fx Σ Dsinα Koreksi =
________________________________________________________________________ 25
MODUL AJAR PRAKTIKUM POLIGON & TACHIMETRI
TEMPAT TITIK YG SUDUT SUDUT SUDUT SUDUT AZIMUTH JARAK D SIN a D SIN a D COS a D COS a
ALAT DISIPAT / YANG YANG TERKOREKSI TERKOREKSI TERKOREKSI
DIBIDIK DIBACA DIBACA ( ) ( C ) ( D ) ( DX )( DX ) ( DY ) ( DY )
D Cos α ab =
Utara 0 0 0,00 0,000 =45xCos 5o=44,829
A 5 5,000
B 5 0 0,00 5,000
A
359,536 360 177 7,315 0,0 -2,339 0,0
ΣD= ΣΔY= fy Σ DCosα Koreksi =
________________________________________________________________________ 26
MODUL AJAR PRAKTIKUM POLIGON & TACHIMETRI
A B C D E F G H I J K L M N O P Q R
1
2 CONTOH PERHITUNGAN KOORDINAT
3 JENIS PENGUKURAN :
4 LOKASI :
5 TANGGAL :
6
7 TEMPAT TITIK YG SUDUT SUDUT SUDUT SUDUT AZIMUTH JARAK D SIN a D SIN a D COS a D COS a KOORDINAT
8 ALAT DISIPAT / YANG YANG TERKOREKSI TERKOREKSI TERKOREKSI
9 DIBIDIK DIBACA DIBACA ( ) ( C ) ( D ) ( DX )( DX ) ( DY ) ( DY ) X Y
10
11
12
13 Utara 0 0 0,00 0,000
14 A 5 5,000
15 B 5 0 0,00 5,000
16
17 D 189 14 4,20 189,2345
18 A 87,508 87,624 5,000 50,000 -70,000
19 B 276 44 33,00 276,7425
20 45 3,922 2,062 44,829 45,424
21 A 45 27 21,60 45,456
22 B 89,839 89,955 95,045 52,062 -24,576 =+Q18+N20 =
23 C 135 17 42,00 135,295 =50+2,062 = 52,062
24 47 46,818 44,875 -4,133 -3,512
25 B 220 40 40,80 220,678
26 C 90,511 90,627 184,418 96,938 -28,088 HARUS SAMA
27 D 311 11 20,40 311,189
28 45 -3,466 -5,326 -44,866 -44,272
29 C 25 54 18,00 25,905
30 D 91,678 91,794 272,624 91,611 -72,360 = Q26+P28 =
31 A 117 34 58,80 117,583 =-28,088-44,272 = -72,36
32 40 -39,958 -41,611 1,831 2,360
33
34 A 50,000 -70,000
35 359,536 360 177 7,315 0,0 -2,339 0,0
36 Toleransi =
2 2
37 1 7,68036 '= √ M35^2 +O35^2 = √ (Σ ΔX) + (Σ ΔY)
n = 4 23,0458 177 = Σ D
(n-2)*180 = 360
Koreksi = 0,464
________________________________________________________________________ 27
MODUL AJAR PRAKTIKUM POLIGON & TACHIMETRI
________________________________________________________________________ 28
MODUL AJAR PRAKTIKUM POLIGON & TACHIMETRI
________________________________________________________________________ 29
MODUL AJAR PRAKTIKUM POLIGON & TACHIMETRI
________________________________________________________________________ 30
MODUL AJAR PRAKTIKUM POLIGON & TACHIMETRI
________________________________________________________________________ 31