MOMEN INERSIA
d. Busur Derajat
g. Mistar
Mg cos ө
∝ mg
I = 2/5. MR2
Di mana :
M : masa bola pejal (kg)
R : jari- jari (cm)
I: momen inersia
Dimana :
a = Percepatan (m/dt)
f = Gaya gesekan
Jika jarak yang di tempuh bola pejal adalah (s) dalam waktu (t) dalam
detik dan bola bergerak tanpa kecepatan awal, maka dapat kita temukan bahwa
1
s= at
2
Dimana :
s = Jarak (m)
t = waktu (dt)
a = percepatan (m/dt)
Jika yang di tempuh bola tersebut telah di ketahui , maka kita dapat
menghitung momen kelembaman.
g t 2 sinθ
I¿ ( 2s )
−1 MR2
Tabel 2.9 Data Hasil Pengamatan waktu jarak 75cm sudut 300
NO T T rata T - T rata
1 0,67 0,68 -0,01
2 0,68 0,68 0
3 0,69 0,68 0,01
4 0,66 0,68 -0,02
5 0,7 0,68 0,02
Jml. 3,4 3,4 0
Dimana : T = Waktu tempuh rata rata Rn = Kesalahan relative
Ʃt 3,4
t= = =0,68 s
n 5
Ʃ (T −t ) 0
Δt = = =0 s
n 5
Δt 0s
Rn= x 100 %= x 100 %=0 %
t 0,68 s
T =t ± Δt= ( 0,68± 0 ) s
Diketahui :
s = 75 cm t = 0,68 s ΔM = 0 Sudut = 30ᵒ
( ¿2 . sin θ )
I= ( 2. s )
−1 mr ²
¿ 39,42 gr . cm²
2
ΔI 2 Δt ( g t . sin θ ) Δm 2 Δr
= + +
I t ( g t 2 . sinθ .2 . s ) m r
0 0 0
¿ + +
23.110,75 45 1,156
¿ 0 gr . cm2
Tabel 2.11 Data Hasil Pengamatan waktu jarak 75cm sudut 450
NO T T rata T - T rata
1 0,53 0,552 -0,02
2 0,56 0,552 0,01
3 0,58 0,552 0,03
4 0,54 0,552 -0,01
5 0,55 0,552 0,00
Jml. 2,76 2,76 0,01
Rn = Kesalahan relative
Ʃt 2,76
t= = =0,55 s
n 5
Ʃ (T −t ) 0,01
Δt = = =0,002 s
n 5
Δt 0,02 s
Rn= x 100 %= x 100 %=0,004 %
t 0,55 s
Diketahui :
s = 75 cm t = 0,55 s ΔM =0
Sudut = 45o m = 45 g
( ¿2 . sin θ )
I= ( 2. s )
−1 mr ²
¿ 30,39 gr . cm ²
2
ΔI 2 Δt ( g t . sin θ ) Δm 2 Δr
= + +
I t ( g t 2 . sinθ .2 . s ) m r
0,836107776 0 0
¿ + +
17.307,43 45 1,31
¿ 0,000048 gr . cm2
l=( I ± ΔI )=( 30,39 ±0,000048 ) gr .cm ²
c. Hasil Percobaan Bola Besar dengan sudut 60° dan jarak 75 cm
Tabel 2.12 Data Hasil Pengamatan jarak 75cm sudut 600
SUDU JARA WAKT KECEPATA BOLA BESAR
NO T K U N Massa Midle Radius
(ᵒ) ( cm ) ( detik ) ( cm/dt ) (gr) (cm) (cm)
1 60 75 0,47 159,6 45 2,62 1,31
2 60 75 0,52 144,2 45 2,62 1,31
3 60 75 0,49 153,1 45 2,62 1,31
4 60 75 0,46 163,0 45 2,62 1,31
5 60 75 0,51 147,1 45 2,62 1,31
Jml. 300 375 2,45 767,0 225 13,1 6,55
X 60 75 0,49 153,4 45 2,62 1,31
Tabel 2.13 Data Hasil Pengamatan waktu jarak 75cm sudut 600
NO T T rata T - T rata
1 0,47 0,49 -0,02
2 0,52 0,49 0,03
3 0,49 0,49 0,00
4 0,46 0,49 -0,03
5 0,51 0,49 0,02
Jml. 2,45 2,45 0
Rn = Kesalahan relative
Ʃt 2,45
t= = =0,49 s
n 5
Ʃ (T −t ) 0
Δt = = =0 s
n 5
Δt 0s
Rn= x 100 %= x 100 %=0 %
t 0,49 s
T =t ± Δt= ( 0,49± 0 ) s
Diketahui :
s = 75 cm t = 0,49 s ΔM =0
Sudut = 60o m = 45 g
( ¿2 . sin θ )
I= ( 2. s )
−1 mr ²
¿ 31,80 gr . cm ²
2
ΔI 2 Δt ( g t . sin θ ) Δm 2 Δr
= + +
I t ( g t 2 . sinθ .2 . s ) m r
0,
¿
15.564,96
¿ 0 gr . cm2
l=( I ± ΔI )=( 31,80 ±0 ) gr . cm²
d. Hasil Percobaan Bola Kecil dengan sudut 30° dan jarak 75 cm
Tabel 2.14 Data Hasil Pengamatan jarak 75cm sudut 300
BOLA KECIL
SUDU JARA WAKT KECEPATA
Mass
NO T K U N
a Midle Radius
(ᵒ) (cm) (detik) (cm/dt)
(gr) (cm) (cm)
1 30 75 0,77 97,4 8 1,17 0,585
2 30 75 0,78 96,2 8 1,17 0,585
3 30 75 0,76 98,7 8 1,17 0,585
4 30 75 0,79 94,9 8 1,17 0,585
5 30 75 0,77 97,4 8 1,17 0,585
Jml. 150 375 3,87 484,6 40 5,85 2,925
X 30 75 0,77 96,9 8 1,17 0,585
Tabel 2.15 Data Hasil Pengamatan waktu jarak 75cm sudut 300
NO T T rata T - T rata
1 0,77 0,77 0,00
2 0,78 0,77 0,01
3 0,76 0,77 -0,01
4 0,79 0,77 0,02
5 0,77 0,77 0,00
Jml. 3,87 3,87 0,02
Rn = Kesalahan relative
Ʃt 3,87
t= = =0,77 s
n 5
Ʃ (T −t ) 0,02
Δt = = =0,004 s
n 5
Δt 0,004 s
Rn= x 100 %= x 100 %=¿ 0,005 %
t 0,77 s
Diketahui :
s = 75 cm t = 0,77 s ΔM =0
( ¿2 . sin θ )
I= ( 2. s )
−1 mr ²
= 2,62 gr .cm
2
ΔI 2 Δt ( g t . sin θ ) Δm 2 Δr
= + +
I t ( g t 2 . sinθ .2 . s ) m r
2,34837792
¿
34080,83
¿ 0,000069 gr . cm 2
l=( I ± ΔI )=( 2,62 ±0,000069 ) gr . cm ²
Tabel 1.17 Data Hasil Pengamatan waktu jarak 75cm sudut 450
NO T T rata T - T rata
1 0,66 0,67 -0,01
2 0,66 0,67 -0,01
3 0,68 0,67 0,01
4 0,67 0,67 0,00
5 0,69 0,67 0,02
Jml. 3,36 3,36 0,01
Rn = Kesalahan relative
Ʃt 3,36
t= = =0,67 s
n 5
Ʃ (T −t ) 0,01
Δt = = =0,002 s
n 5
Δt 0,002 s
Rn= x 100 %= x 100 %=0,003 %
t 0,67 s
Diketahui :
s = 75 cm t = 0,67s ΔM =0
Sudut = 45 o m =8g
( ¿2 . sin θ )
I= ( 2. s )
−1 mr ²
¿ 2,92 gr . c m2
2
ΔI 2 Δt ( g t . sin θ ) Δm 2 Δr
= + +
I t ( g t 2 . sinθ .2 . s ) m r
1,239146496
¿
31226,49
¿ 0,00004 gr . cm2
l=( I ± ΔI )=( 2,92 ±0,00004 ) gr . cm²
f. Hasil Percobaan Bola Kecil dengan sudut 60° dan jarak 75 cm
Tabel 2.18 Data Hasil Pengamatan jarak 75cm sudut 600
BOLA KECIL
SUDU JARA KECEPATA
WAKTU Radiu
NO T K N
(detik) Massa Midle s
(ᵒ) (cm) (cm/dt)
(gr) (cm) (cm)
1 60 75 0,53 141,5 8 1,17 0,585
2 60 75 0,51 147,1 8 1,17 0,585
3 60 75 0,56 133,9 8 1,17 0,585
4 60 75 0,59 127,1 8 1,17 0,585
5 60 75 0,52 144,2 8 1,17 0,585
Jml 2,71 693,8 40 5,85 2,925
. 300 375
X 60 75 0,54 138,8 8 1,17 0,585
Tabel 2.19 Data Hasil Pengamatan waktu jarak 75cm sudut 600
1 T T rata T - T rata
1 0,53 0,54 -0,01
2 0,51 0,54 -0,03
3 0,56 0,54 0,02
4 0,59 0,54 0,05
5 0,52 0,54 -0,02
Jml. 2,71 2,71 0,01
Rn = Kesalahan relative
Ʃt 2,71
t= = =0,54 s
n 5
Ʃ (T −t ) 0,01
Δt = = =0 , 002 s
n 5
Δt 0,002 s
Rn= x 100 %= x 100 %=0,004 %
t 0,54 s
Diketahui :
s = 75 cm t = 0,54s ΔM =0
( ¿2 . sin θ )
I= ( 2. s )
−1 mr ²
¿ 1,99 gr . cm ²
2
ΔI 2 Δt ( g t . sin θ ) Δm 2 Δr
= + +
I t ( g t 2 . sinθ .2 . s ) m r
1,036399392
¿
21064,82
¿ 0,00005 gr . cm2
l=( I ± ΔI )=( 1,99 ±0,00005 ) gr .cm ²
g. Hasil Percobaan Bola Besar dengan sudut 30° dan jarak 100 cm
Tabel 2.20 Data Hasil Pengamatan jarak 100cm sudut 300
SUDU JARA WAKT KECEPATA BOLA BESAR
NO T K U N Massa Midle Radius
(ᵒ) (cm) (detik) (cm/dt) (gr) (cm) (cm)
1 30 100 0,76 98,7 45 2,62 1,31
2 30 100 0,73 102,7 45 2,62 1,31
3 30 100 0,78 96,2 45 2,62 1,31
4 30 100 0,75 100,0 45 2,62 1,31
5 30 100 0,74 101,4 45 2,62 1,31
Jml 3,76 498,9 225 13,1 6,55
. 150 500
X 30 100 0,75 99,8 45 2,62 1,31
Tabel 2.21 Data Hasil Pengamatan waktu jarak 100cm sudut 300
NO T T rata T - T rata
1 0,76 0,75 0,01
2 0,73 0,75 -0,02
3 0,78 0,75 0,03
4 0,75 0,75 0,00
5 0,74 0,75 -0,01
Jml. 3,76 3,76 0,01
Rn = Kesalahan relative
Ʃt 3,76
t= = =0,75
n 5
Ʃ (T −t ) 0,01
Δt = = =0,002 s
n 5
Δt 0,002 s
Rn= x 100 %= x 100 %=0,003 %
t 0,75 s
Diketahui :
s = 100 cm t = 0,75s ΔM =0
Sudut = 30o m = 45 g
( ¿2 . sin θ )
I= ( 2. s )
−1 mr ²
¿ 29,77 gr . cm ²
2
ΔI 2 Δt ( g t . sin θ ) Δm 2 Δr
= + +
I t ( g t 2 . sinθ .2 . s ) m r
1,108387840
¿
41675,38
¿ 0,000027 gr . cm 2
l=( I ± ΔI )=( 29,77 ± 0,000027 ) gr . cm²
h. Hasil Percobaan Bola Besar dengan sudut 45° dan jarak 100 cm
Tabel 2.22 Data Hasil Pengamatan jarak 100cm sudut 450
BOLA BESAR
SUDU JARA WAKT KECEPATA
Radiu
NO T K U N
Massa Midle s
(ᵒ) (cm) (detik) (cm/dt)
(gr) (cm) (cm)
1 45 100 0,64 117,2 45 2,62 1,31
2 45 100 0,65 115,4 45 2,62 1,31
3 45 100 0,60 125,0 45 2,62 1,31
4 45 100 0,59 127,1 45 2,62 1,31
5 45 100 0,62 121,0 45 2,62 1,31
Jml 3,1 605,7 225 13,1 6,55
. 225 500
X 45 100 0,62 121,1 45 2,62 1,31
Tabel 2.23 Data Hasil Pengamatan waktu jarak 100cm sudut 450
T-T
NO T T rata rata
1 0,64 0,62 0,02
2 0,65 0,62 0,03
3 0,6 0,62 -0,02
4 0,59 0,62 -0,03
5 0,62 0,62 0,00
Jml. 3,1 3,1 0
Rn = Kesalahan relative
Ʃt 3 ,1
t= = =0,62
n 5
Ʃ (T −t ) 0 ,
Δt = = =0 s
n 5
Δt 0s
Rn= x 100 %= x 100 %=0 %
t 0,62 s
T =t ± Δt= ( 0,62± 0 ) s
Diketahui :
s = 100 cm t = 0,62s ΔM =0
Sudut = 45o m = 45 g
( ¿2 . sin θ )
I= ( 2. s )
−1 mr ²
¿ 24,60 gr . cm ²
2
ΔI 2 Δt ( g t . sin θ ) Δm 2 Δr
= + +
I t ( g t 2 . sinθ .2 . s ) m r
0
¿
32698,60
¿ 0 gr . cm2
l=( I ± ΔI )=( 24,60 ±0 ) gr . cm²
i. Hasil Percobaan Bola Besar dengan sudut 60° dan jarak 100 cm
Tabel 2.24 Data Hasil Pengamatan jarak 100cm sudut 600
BOLA BESAR
SUDU JARA WAKT KECEPATA
Radiu
NO T K U N
Massa Midle s
(ᵒ) (cm) (detik) (cm/dt)
(gr) (cm) (cm)
1 60 100 0,50 200 45 2,62 1,31
2 60 100 0,58 129,3 45 2,62 1,31
3 60 100 0,52 144,2 45 2,62 1,31
4 60 100 0,54 138,9 45 2,62 1,31
5 60 100 0,51 147,1 45 2,62 1,31
Jml 2,65 225 13,1 6,55
759,5
. 300 500
X 60 100 0,53 151,9 45 2,62 1,31
Tabel 2.25 Data Hasil Pengamatan waktu jarak 100cm sudut 600
NO T T rata T - T rata
1 0,5 0,53 -0,03
2 0,58 0,53 0,05
3 0,52 0,53 -0,01
4 0,54 0,53 0,01
5 0,51 0,53 -0,02
Jml. 2,65 2,65 0
Rn = Kesalahan relative
Ʃt 2,65
t= = =0,5 3
n 5
Ʃ (T −t ) 0
Δt = = =0 s
n 5
Δt 0s
Rn= x 100 %= x 100 %=0 %
t 0,53 s
T =t ± Δt= ( 0,53± 0 ) s
Diketahui :
s = 100 cm t = 0,53 s ΔM =0
Sudut = 60o m = 45 g
( ¿2 . sin θ )
I= ( 2. s )
−1 mr ²
¿ 18,44 gr .cm ²
2
ΔI 2 Δt ( g t . sin θ ) Δm 2 Δr
= + +
I t ( g t 2 . sinθ .2 . s ) m r
0
¿
26261,90
¿ 0 gr . cm2
Tabel 2.27 Data Hasil Pengamatan waktu jarak 100cm sudut 300
NO T T rata T - T rata
1 0,85 0,88 -0,03
2 0,86 0,88 -0,02
3 0,89 0,88 0,01
4 0,9 0,88 0,02
5 0,9 0,88 0,02
Jml. 4,4 4,4 0
Rn = Kesalahan relative
Ʃt 4 , 4
t= = =0,88
n 5
Ʃ (T −t ) 0
Δt = = =0 s
n 5
Δt 0s
Rn= x 100 %= x 100 %=0 %
t 0,88 s
T =t ± Δt= ( 0,88± 0 ) s
Diketahui :
s = 100 cm t = 0,88 s ΔM =0
( ¿2 . sin θ )
I= ( 2. s )
−1 mr ²
¿ 2,46 g . cm²
2
ΔI 2 Δt ( g t . sin θ ) Δm 2 Δr
= + +
I t ( g t 2 . sinθ .2 . s ) m r
0
¿
66784,26
¿ 0 gr . cm2
Tabel 2.29 Data Hasil Pengamatan waktu jarak 100cm sudut 450
NO T T rata T - T rata
1 0,73 0,73 0,00
2 0,72 0,73 -0,01
3 0,75 0,73 0,02
4 0,71 0,73 -0,02
5 0,74 0,73 0,01
Jml. 3,65 3,65 0
Rn = Kesalahan relative
Ʃt 3 ,65
t= = =0,73
n 5
Ʃ (T −t ) 0
Δt = = =0 s
n 5
Δt 0s
Rn= x 100 %= x 100 %=0 %
t 0,73 s
T =t ± Δt= ( 0,73± 0 ) s
Diketahui :
s = 100 cm t = 0,73 s ΔM =0
( ¿2 . sin θ )
I= ( 2. s )
−1 mr ²
¿ 2,27 gr . cm ²
2
ΔI 2 Δt ( g t . sin θ ) Δm 2 Δr
= + +
I t ( g t 2 . sinθ .2 . s ) m r
0
¿
53373,13
¿ 0 gr . cm2
l. Hasil Percobaan Bola Kecil dengan sudut 60° dan jarak 100 cm
Tabel 2.31 Data Hasil Pengamatan waktu jarak 100cm sudut 600
T-T
NO T T rata rata
1 0,61 0,63 -0,02
2 0,63 0,63 0,00
3 0,64 0,63 0,01
4 0,63 0,63 0,00
5 0,64 0,63 0,01
Jml. 3,15 3,15 0
Rn = Kesalahan relative
Ʃt 3 ,15
t= = =0,63
n 5
Ʃ (T −t ) 0
Δt = = =0 s
n 5
Δt 0s
Rn= x 100 %= x 100 %=0 %
t 0,63 s
T =t ± Δt= ( 0,63± 0 ) s
Diketahui :
s = 100 cm t = 0,63 s ΔM =0
( ¿2 . sin θ )
I= ( 2. s )
−1 mr ²
¿ 2,05 gr . cm ²
2
ΔI 2 Δt ( g t . sin θ ) Δm 2 Δr
= + +
I t ( g t 2 . sinθ .2 . s ) m r
0
¿
44108,29
¿ 0 gr . cm2
2.6 Kesimpulan
Rn = 0 %
Rn = 0,004 %
I = ( I ± ΔI ) = ( 31,80 ± 0 ) gr.cm²
Rn = 0 %
Rn = 0,005 %
Rn = 0,003 %
Rn = 0,004 %
Rn = 0,003 %
I = ( I ± ΔI ) = ( 24,60 ± 0 ) gr.cm²
Rn = 0 %
I = ( I ± ΔI ) = ( 18,44 ± 0 ) gr.cm²
Rn = 0 %
I = ( I ± ΔI ) = ( 2,46 ± 0 ) gr.cm²
Rn = 0 %
I = ( I ± ΔI ) = ( 2,27 ± 0 ) gr.cm²
Rn = 0 %
I = ( I ± ΔI ) = ( 2,05 ± 0 ) gr.cm²
Rn = 0 %
2.6.2 Membuktikan momen inersia kelembaman bola adalah 2/3 MR2
BOLA BESAR DAN BOLA KECIL JARAK 75
Bola besar
2.05
1.83 1.83 1.83
2
1.5
1
0.5
0
30 45 60
SUDUT
(ᵒ)
i1 i2
Bola kecil
2.05
1.83 1.83 1.83
2
1.5
1
0.5
0
30 45 60
SUDUT
(ᵒ)
i1 i2
BOLA BESAR DAN BOLA KECIL JARAK 100
Bola besar
2.05
1.83 1.83 1.83
2
1.5
1
0.5
0
30 45 60
SUDUT
(ᵒ)
i1 i2
Bola kecil
2.05
1.83 1.83 1.83
2
1.5
1
0.5
0
30 45 60
SUDUT
(ᵒ)
i1 i2
2.7 Saran