Pengantar Matematika II

Teknik Sipil, UNIRA

Imron Rosyadi NR, S.TP., MT.

2019
 Turunan Fungsi

• Turunan dari fungsi y = f(x) dinotasikan dengan y’ = f’(x).

Notasi lain dari turunan fungsi y = f(x) adalah :

dy d df
 y
dx dx dx
 Rumus-Rumus Turunan

1. Jika f ( x)  k , maka f ' ( x)  0

2. Jika f ( x)  x, maka f ' ( x)  1
3. Jika f ( x)  x n , maka f ' ( x)  nxn1
4. Jika f ( x)  axn , maka f ' ( x)  anxn1 , a, n  R.
5. Jika f ( x)  g ( x)  h( x), maka f ' ( x)  g ' ( x)  h' ( x)

6. Jika y  u.v, maka y'  u' v  uv'

u u' v  uv'
7. Jika y  , maka y' 
v v2
8. Jika y  u n , maka y'  n . u n 1. u '
 Contoh 1
• Tentukan turunan dari fungsi berikut:
f ( x)  x

1
• Penyelesaian : f ( x)  x  x  rumus (3)
2

1 ( 12 1)
f ' ( x)  x
2
1 1
f ' ( x)  . 1
2 2
x
1
f ' ( x) 
2 x
 Contoh 2
• Tentukan turunan dari fungsi berikut:
f ( x)  4 x 2

• Penyelesaian : f ( x)  4 x 2  rumus (4)

f ' ( x)  4(2) x 21
f ' ( x)  8 x
 Contoh 3
• Tentukan turunan dari fungsi berikut:
f ( x)  x 3  3 x 2  4 x  2

• Penyelesaian : f ( x)  x 3  3x 2  4 x  2  rumus (5)

f ' ( x)  3x (31)  3(2) x ( 21)  4(1)  0

f ' ( x)  3 x 2  6 x  4
 Contoh 4
• Tentukan y’ jika y  (3x  2)( x 3  2 x 2  1) !

• Penyelesaian : y  (3x  2)( x 3  2 x 2  1)  rumus (6)

Misal : u  3x  2  u'  3

v  x 3  2 x 2  1  v'  3 x 2  4 x

 y '  u ' v  uv'

y '  3( x 3  2 x 2  1)  (3x  2)(3x 2  4 x)

y '  3x 3  6 x 2  3  9 x 3  12 x 2  6 x 2  8 x

y '  12 x 3  12 x 2  8 x  3
 Contoh 5
2x  3
• Tentukan y’ jika y  !
4x 
+5
2x  3
• Penyelesaian : y  rumus (7)
4x 
+5

Misal : u  2 x  3  u'  2
v  4 x  5  v'  4
u ' v  uv'
 y' 
v2
2(4 x  5)  (2 x  3)4
y' 
(4 x  5) 2
8 x  10  8x  12
y' 
(4 x  5) 2
22
y' 
(4 x  5) 2
 Contoh 6
• Tentukan f’ jika f ( x)  ( x 2  1) 3 !

• Penyelesaian : f ( x)  y  ( x 2  1) 3 ! rumus (7)

Misal : u  x 2  1
u '  2.x 21
u ' 2 x
 y'  n . u n1. u '
y'  3.( x 2  1)31.2 x
y '  3( x 2  1) 2 .2 x
y '  6 x( x 2  1) 2
 Latihan 1
• Tentukan turunan pertama dari fungsi di bawah ini :

a. f ( x)  3x 5

b. f ( x)  3x 5  2 x

c. f ( x)  3x 5  2 x  8

 
d. f ( x)  3x 5  2 x 4 x  7 
e. f ( x) 
 3x 5
 2x
4 x  7
 Integral

• Integral merupakan operasi invers dari turunan.

• Jika turunan dari F(x) adalah F’(x) = f(x), maka F(x) = ∫ f(x) dx.
• ∫ adalah lambang untuk notasi integral, dx adalah
menyatakan fungsi bekerja dalam x.

• Rumus Dasar:

 dx  x n 1  c. n  1
n a
ax n 1
 Integral Tak Tentu
• Rumus Dasar :

 dx  x n 1  c. n  1
n a
ax n 1

• Rumus pengembangan
1.  d ( f ( x))  f ( x)  c
2.  k dx  kx  c
3.  kx dx  k ln x  c
4.  k . f ( x) dx  k  f ( x)  c
5.  [ f ( x)  g ( x)] dx   f ( x) dx   g ( x) dx
 Contoh 7

• Tentukan hasil integral tak tentu dari :

 dx
2
2 x

• Penyelesaian:

 dx  ax dx x n1  C
2 n
2 x = = a
n 1

= 2
21 x 21  C

= 2
3 x3  C
 Contoh 8

• Tentukan hasil integral tak tentu dari :

x x dx

• Penyelesaian:

 x x dx  ax dx x n1  C
n a
= = n 1

3
1
= 3
1
1
x 2
C
2
5

=
1
5 x 2
C
2

=
2
5 x2 x  C
 Contoh 9

• Tentukan integral-integral tak tentu dari :

• Penyelesaian:
 kf ( x)dx = k  f ( x)dx
= 20

= 20 [( 1
41 ) x 41 ]  C
= 20 [( 15 ) x ]  C
5

= 4 x5  C
 Contoh 10

• Tentukan integral-integral tak tentu dari :

  4)dx
3
( 4 x

• Penyelesaian:
 ( f ( x)  g ( x))dx =  f ( x)dx   g ( x)dx

  4)dx  dx +  4dx
3
( 4 x = 4 x 3

= 4 x 3 dx + 4  dx

= 4. 1 𝑥 3+1 + 4𝑥 + 𝐶
3+1

= 𝑥 4 + 4𝑥 + 𝐶
 Latihan 2
• Tentukan hasil integral tak tentu berikut :

a.  (2 x  1)dx
b.   2
( 2 3 x ) dx

x2
c.  x
dx
 Integral Tertentu
• Integral tertentu adalah integral dari suatu fungsi yang nilai-nilai
variabel bebasnya (memiliki batas-batas) tertentu.

• Integral tertentu digunakan untuk menghitung luas areal yang terletak di

antara kurva y = f(x) dan sumbu horizontal – x, dalam suatu rentangan
wilayah yang dibatasi oleh x = a dan x =b.

• Bentuk umum :

 f ( x)dx  F ( x)  f (b)  f ( x)

b
b

a
a
 Integral Tertentu
Sifat-sifat intergral tertentu :
b

 f ( x)dx  F ( x)bba  F (b)  F (a)

b
b b
f ( x)dx  F ( x)aa  F (b)  F (a)
1.
1.
a
a
a
a

 ff (( xx))dx
a
2. a
0
2. dx  0
b a

 ff (( xx))dx
dx    f ( x)dx
b a
3. b
  f ( x)dx
a
3. a b
a
a b
b
b b
4.  kf ( x)dx k  f ( x)dx
a a
b b b
5.   f ( x)  g ( x)dx  f ( x)dx   g ( x)dx
a a a
c b b
6.  f ( x)dx   f ( x)dx    f ( x)dx
a c
 Contoh 11
2

 dx
3
• Carilah nilai integral tertentu dari x
1

• Penyelesaian:
2
1 4 2
 x dx
3
=
4
𝑥
1
1
1 4 1 4
= 4
.2 − 4
.1

1
= 4−
4

3
= 3
4
 Latihan 3
• Tentukan hasil integral tertentu berikut :
5
x 
   
5 5
1 55 1 5
a.
2    
4 5
x dx   x 2 5 2
 5 2 5 5
2
1x 
   
2
 132 5 2 618
5
  1,6 5
 3125   
4 5
b. x dx 5  x 2 2 2
2 5 5 2
5
5 2
x 
c.  x 4 dx   32   x 5   2  5 
1 1 5 02
2
 1 5 5
5 
5 5  5
32
5 5

  32  3125   618,6

1
5
 Tugas 1
• Tentukan nilai integral berikut :
5
 x5 
 
5
1
a.
 d.  5 x dx  5    5. x 5
4 5
5
3
dx 2
x 4
2  5 2 5
 3125  32  3093

 x 
5 5 5
b.  e.
5 4
x dx 4
 5 x dx   x dx   5 x 4 dx
4 4

2 2 2

 618,6  3093  3.7111,6

2 3 5 5
c.  7
x2
dx f.  x dx   x dx 
4 4
 dx  618,6
x 4

2 3 2

NB: Tugas dikerjakan di kertas folio bergaris dan dikumpulkan di classroom