Anda di halaman 1dari 95

LAPORAN PENUGASAN INOVASI TINDAKAN MANDIRI KEPERAWATAN TERAPI

RELAKSASI PADA ANAK PENDERITA KANKER PAYUDARA

Diajukan untuk melengkapi Mata Kuliah Keperawatan Anak dengan Dosen :


Astuti, S.Kep., Ns., M.Kep

Disusun Oleh Kelompok 3 :


FAISAL EFENDI (1914201042)
WINNA ARIYANI (1914201058)
UFFAEROTUL ABDIYAH (1914201078)
SANTI DWI SUHARTI (1914201071)

S1 KEPERAWATAN
FAKULTAS ILMU KESEHATAN
UNIVERSITAS MUHAMMADIYAH TANGERANG
2020/2021
PENDAHULUAN
Kanker adalah suatu panyakit yang berasal dari tumor ganas yang ditandai dengan pertumbuhan
abnormal sel-sel jaringan tubuh, Kanker dapat menyerang siapa saja, tidak peduli status atau
golongan seseorang, siapapun beresiko mengalami penyakit ini. Menurut Organisasi Kesehatan
Dunia (WHO) setiap 11 menit ada satu jiwa penduduk dunia yang meninggal karena kanker dan
setiap 3 menit ada satu penderita kanker baru (Rabial, 2009).
Diperkirakan pada tahun 2010 kanker akan menjadi penyebab utama mortalitas (kematian) di
seluruh dunia”, demikian disampaikan dalam World Cancer Report, The International Agency for
Research on Cancer. Data di dunia menunjukkan bahwa angka kejadian kanker meningkat 2 kali
lipat antara tahun 1975 hingga 2000, dan diperkirakan akan meningkat 2 kali lipat lagi pada tahun
2020, dan terus meningkat hampir 3 kali lipat pada tahun 2030 (HSD, 2008).
Kanker payudara adalah jenis kanker yang paling umum diderita oleh kaum wanita. Wanita dapat
bertahan hidup bertahun-tahun setelah didiagnosis kanker payudara, namun penyakit ini tidak dapat
disembuhkan jika ditemukan pada stadium lanjut. Kanker payudara terjadi karena terganggunya
sistem pertumbuhan sel di dalam jaringan payudara. Sel kanker dapat menyerang dan merusak
jaringan sekitar (Zora et al, 2011). Pada penderita kanker payudara akan timbul rasa nyeri apabila
sel kanker sudah membesar, sudah timbul luka atau bila sudah muncul metastase ke tulang-tulang
(Maysaroh, 2013).
Cancer is one of the main causes of morbidity and mortality worldwide. Globally, almost 1 of 6
deaths are due to cancer, around 70% of which occurs in countries with middle- and low-income
per capita. Further, WHO claimed that one of the most common cancer- related deaths is breast
cancer with 571.000 fatalities in 2015 (WHO, 2017).
can even impair the patient’s ability to obey medication protocols, perform daily activities, and
maintain conventional life standards (Kwekkeboom, Chermin, Lee, & Wanta, 2010).
Breast cancer is the most diagnosed cancer of all and the main cause of cancer- related deaths for
women worldwide. Based on the total of 23% cancer cases, 14% of which is of breast cancer, and
around 1.15 million patients are diagnosed with invasive breast cancer every year. Moreover, about
40 million women died each year of it (Juvet et al., 2017).
Perkembangan pengobatan saat ini menjadikan kanker bukan penyakit mema- tikan namun
merupakan suatu penyakit kronis yang membutuhkan pengobatan dan perawatan dalam periode
waktu yang lama (”Kanker-Sharing”, 2008; ”Chronical Medic”, 2008). Meskipun tingkat
kesembuhan pen- derita kanker tergantung pada stadium kanker yang dideritanya dan pada stadium
berapa penderita memulai pengobatan, semakin dini diketahui semakin besar kemungkinan sembuh.
Berdasarkan peneli- tian yang dilakukan oleh Aryandono (2005) pada tahun 2005 dari 1269
kunjungan kan- ker di Rumah Sakit dr. Sardjito, kunjungan penderita kanker payudara merupakan
kunjungan terbanyak pertama yaitu 31,1%, sebagian besar penderita kanker payudara yang datang
sudah pada stadium III (48,26%), dan terjadi pergeseran umur penderita kanker payudara, menjadi
lebih muda yaitu 35–49 tahun.
Terapi prilaku kognitif mencakup teknik relaksasi, manajemen stress, distraksi dan cara lain yang
dapat membantu pasien dalam mengatasi nyeri yang dirasakan. Beberapa pasein tidak dapat atau
tidak akan melaporkan secara verbal bahwa mereka merasa nyeri, oleh karen itu perawat juga
bertanggung jawab terhadap prilaku non verbal yang dapat terjadi bersama dengan nyeri (Suddart &
Brunner, 2001).
Oleh karena itu, pemberian pertolong- an psikologis perlu diberikan pada primary caregiver untuk
menurunkan kecemasan dan meningkatkan imunitas tubuh (Deviana, 2007; Arief, 2008). Tritmen
yang diberikan harus disesuaikan dengan kebutuhan bagi penderita dan keluarganya seperti
informasi kesehatan dan pengelolaan emosi yang mendukung keluarga penderita kanker atau
primary caregiver (Probosuseno, 2007).
Salah satu terapi perilakuan yang dila- kukan dalam penelitian ini dengan meng- gunakan teknik
relaksasi, yang merupakan teknik self-control, dimana teknik relaksasi berguna untuk meregulasi
emosi dan fisik individu dari kecemasan, ketegangan, stress dan lainnya (Kazdin, 2001). Secara
fisiologis, pelatihan relaksasi memberikan respons relaks, dimana dapat diidentifikasikan dengan
menurunnya tekanan darah, detak jantung dan meningkatkan resisten kulit (Henrink, 1980). Pada
dasarnya teknik relaksasi termasuk ke dalam pendekatan terapi perilakuan, dengan teknik-teknik
yang dikembangkan terfokus pada kom- ponen yang berulang, misalnya kata-kata, suara, prayer
phrase, body sensation atau aktivitas otot (Kazdin, 2001).
Pelatihan teknik relaksasi yang dilaksa- nakan dalam penelitian ini merupakan adaptasi dari
pelatihan teknik relaksasi un- tuk menurunkan kecemasan pada primary caregivers pada anak
dengan penyakit kronis (Hernandez & Kolb, 1998), dan pelatihan teknik relaksasi untuk
meningkatkan fungsi imun tubuh pada keluarga yang merawat penderita demensia (Hosaka &
Sugiyama, 2003). Penelitian teknik relaksasi ini terdiri atas delapan sesi dengan durasi 2-3 jam dan
dilakukan dalam kelompok. Teknik-teknik yang akan dilatihkan dalam pelatihan teknik relaksasi
berupa: (1) deep breathing relaxation, selanjutnya disebut Relaksasi Pernafasan Dalam (RPD), (2)
progressive muscle relaxation, selajutnya disebut Relaksa- si Otot Progresif (ROP), dan (3) guided
ima- gery relaxation, selanjutnya disebut Relaksasi Imajeri Terpandu (RIT).
Teknik pertama yang dilatihkan dalam pelatihan teknik relaksasi adalah RPD. Relaksasi pernafasan
ini memiliki fungsi untuk merelakskan tubuh dengan mengatur pernafasan secara teratur, pelan dan
dalam, karena pada saat kondisi kita merasakan stres atau cemas maka tubuh akan tegang dan
pernafasan menjadi pendek (Davis, Eshelman, & McKay, 1995). Teknik kedua yang dilatihkan
adalah ROP. ROP merupa- kan relaksasi yang dimulai dari relaksasi pergerakan satu otot ke otot
yang lain, saat otot satu telah terasa rileks beralih ke otot yang lain, sampai seluruh tubuh dapat
rileks. Teknik ketiga yang dilatihkan dalam pelatihan teknik relaksasi adalah RIT. RIT atau mental
imagery atau visualisasi, teknik relaksasi yang menggunakan kekuatan pikiran untuk menghadirkan
kembali suasana menenangkan atau situasi di mana seseorang dapat mencapai suatu tempat yang
damai, menyenangkan dan tenang, kemudian situasi tersebut divisualisasikan dengan
mendengarkan suara, merasakan sentuhan, udara yang berhembus atau meli- hat warna-warni yang
ada (Greenberg, 2002; Tusek & Cwynar, 1999).
Pelatihan ini dilakukan secara berke- lompok. Pelatihan yang dilakukan secara kelompok memiliki
efek positif, yaitu saat seseorang berada dalam situasi kelompok yang memiliki karakteristik atau
perma- salahan yang sama memungkinkan adanya saling mendukung satu dengan yang lain, sharing
pengalaman antar partisipan, pertu- karan informasi dan adanya perasaan kebersamaan antar
partisipan sebagai kelompok dukungan bagi keluarga yang merawat penderita kanker (Nijboer, et
al., 1998; Hosaka & Sugiyama, 2003; Grov, et al., 2005).

METODE PENCARIAN JURNAL


Pencarian topik yang berhubungan dengan tema dicari melalui penelusuran
Jurnal Akses Terbuka (DOAJ), Google Cendekia, Google Scholar sebanyak 5
jurnal.
Pengumpulan Data
1. Data sekunder adalah data yang diperoleh dalam bentuk jadi dan telah
diolah oleh pihak lain yang biasanya dalam bentuk publikasi.
2. Data primer adalah data yang dikumpulkan dan diolah sendiri oleh suatu
organisasi atau perorangan langsung dari objeknya (Saryono 2014).

HASIL PEMBAHASAN
Hasil penelusuran menemukan 5 (Lima) artikel yang membahas Terapi
Relaksasi pada anak terhadap penurunan nyeri pada penderita kanker
payudara. Penulis dan tahun publikasi artikel, judul penelitian, jenis penelitian,
responden, jenis intervensi terapi relaksasi, durasi dan lokasi penelitian, serta
hasil penelitian pada 5 (Lima) artikel tersebut dapat dilihat di Tabel 1. Pada 5
artikel tersebut ditemukan terdapat perbedaan pada sebelum dan sesudah
dilakukannya terapi relaksasi yaitu penelitian mengatasi nyeri trhdp anak
sebelum dan sesudah diberikan terapi relaksasi tsb.

N P J D R J H
o e u e e e a
n d s s n s
u u a p i i
l l i o s l
i n n
s p d i
, e p e n
n e n t
t e n e
a l e p r
h i l e v
u t i n e
n i t e n
a i l s
p n a i i
u n t
b i t
l a e
i n r
k a
a p
s i
i
r
a e
r l
t a
i k
k s
e a
l s
i

1 1 P P T S F
. E e a a i
H N n b m v
e G e e p e
s A l l e
t R i l f
y U t 1 i
H i . p n
J a e g
u F n D n e
n I i e r
i V i s l s
a E n t i
r i r t t
t F i i e
i I m b a c
, N e u n h
G r s n
2 E u i d i
R p i q
F S a R a u
i k e m e
r T a s b
n E n p i d
a C o l a
l H p n p
i N e d t a
z I n e e t
a Q e n k
U l n d
R E i B i i
i t e k j
z T i r a
o E a d p d
n R n a u i
a H s r k
, A Q a p a
D u r o n
3 A a k s
P s a i s
H y n v e
i K e b
k E E U a
a C k s s g
y E s i a a
a M p a m i
t A e p
i S r P l s
( A i a i a
2 N m s n l
0 e i g a
1 P n e h
9 A t n t
) S e s
I d K r a
E e a d t
N n n i u
g k r
K a e i i
A n r n
N d t
K p P a e
E e a r r
R n y i v
d u e
P e d 2 n
A k a 6 s
Y a r i
U t a o
D a r n
A n ( a o
R n n n
A n = g f
o 2 a
Y n 6 y r
A e ) a m
N q T n a
G u a g k
i b o
M v e t l
E a l e o
N l r g
J e 1 b i
A n a
L t m g d
A e i a
N c n l
I o u t a
n n e m
K t j r
E r u b m
M o k a e
O l k g n
T a i g
E g n a
R r m t
A o b e a
P u a n s
I p h j i
w a
D d a d k
I e i e
s r c
R i a 2 e
U g t m
M n a k a
A . - e s
H r l a
P a o n
S e t m
A n a p p
K g o a
I a u k s
T m s i
b i y e
U i a a n
M l i
U a r t k
M n e u a
s n
P d p k k
U a o e e
S t n l r
A a d o
T e m p
m n p a
D e o y
R n b k u
. g e d
g r i a
M u a n r
O n d t a
H a a e
A k r y
M a p v a
M n a e n
A d n g
D k a s
u i m
H e r e
O s e d n
E i n i j
S o t b a
I n a e l
N e n r a
T r g i n
H k i
E H 4 a
a 1 n k
E m - e
F i 6 r m
F l 0 e o
E t l t
C o t a e
T n a k r
h s a
O A u a p
F n n s i
x i .
F i y
I e a n H
V t n a a
E y g p l
a
F R t s i
I a e n
N t r d i
G i m a
E n a l t
R g s a e
S u m r
S k l
T c d i
E a k a h
C l e n a
H e l t
N o f
I ( m i d
Q H p v a
U A o e r
E R k i
S f
O ) u i p
N s n e
i g n
A a e u
N r r
X d s u
I e n
E w t a
T a e n
Y s c
O a h t
F n i
m i n
B a q g
R d u k
E y e a
A a t
S P
T ( e k
p r e
C e l c
A r a e
N t k m
C e u a
E n a s
R g n a
a n
P h d
A a i s
T n b e
I ) e b
E . r e
N i l
T T k u
S a a m
b n
U e d
N l 1 a
D n
E 2 k
R . a s
G l e
O D i s
I i u
N s s d
G t e a
r h h
C i a
H b r d
E u i i
M s b
O i s e
T e r
H R l i
E e a k
R s m a
A p a n
P o
Y n 3 p
d e
A e h r
T n a l
r a
T B i k
H e u
E r p a
d a n
C a d
E s a p
N a a
T r k d
R k e a
A a l
L n o k
m e
P J p l
U e o o
B n k m
L i p
I s i o
C n k
K t
H e e i
O l r n
S a v t
P m e e
I i n r
T n s v
A i e
L P . n
a s
O s i
F i
e d
D n e
R n
. K g
a a
M n n
O k
H e n
A r i
M l
M P a
A a i
D y
u p
H d
O a v
E r a
S a l
I ( u
N n e
=
2 0
6 ,
) 0
0
T 0
a
b (
e <
l 0
,
2 0
0
m 5
e )
n
u y
n a
j n
u g
k
k m
a e
n n
a
b n
a d
h a
w k
a a
n
k
a a
r d
a a
k n
t y
e a
r
i p
s e
t n
i g
k a
r
j u
e h
n
i f
s i
v
k e
e
l f
a i
m n
i g
n e
r
r s
e
s t
p e
o c
n h
d n
e i
n q
u
p e
a
d t
a e
r
p h
a a
d d
a a
p
d
u p
a e
n
k u
e r
l u
o n
m a
p n
o
k k
e
b c
e e
r m
j a
e s
n a
i n
s
p
k a
e s
l i
a e
m n
i
n k
a
p n
e k
r e
e r
m
p p
u a
a y
n u
. d
a
T r
a a
b .
e
l

3
.

D
i
s
t
r
i
b
u
s
i

R
e
s
p
o
n
d
e
n

B
e
r
d
a
s
a
r
k
a
n

P
e
n
d
i
d
i
k
a
n

p
a
s
i
e
n

K
a
n
k
e
r

P
a
y
u
d
a
r
a

(
n
=
2
6
)

T
a
b
e
l

m
e
n
u
n
j
u
k
k
a
n

b
a
h
w
a

s
e
b
a
g
i
a
n

b
e
s
a
r

r
e
s
p
o
n
d
e
n

m
e
m
i
l
i
k
i

j
e
n
j
a
n
g

p
e
n
d
i
d
i
k
a
n

r
e
n
d
a
h
y
a
k
n
i

l
u
l
u
s
a
n

s
e
k
o
l
a
h

d
a
s
a
r

(
S
D
)
.

2 F E P T S 1
. a f e a t .
t e n b r
m k g e a T
a t u l t e
w i m e r
a f p 1 g d
t i u i a
i t l D s p
, a a i a
s n s p t
M t e
u T D r l p
h h a i a e
, e t b k r
r a u s b
T a 1 s a e
a p . i n d
b i a a
r D k a a
a P a a n n
n e t r
r a a n n
T i k y y
h l s t e e
a a e e r r
l k k r i i
i u u i
b n s m s
, K d t e e
o e i n b
Z g r k u e
a n 2 r l
e i . r u u
n t e t m
a i D s
l f a p K d
t o e a
( R a n e n
2 e d f
0 l p e e s
2 a r n , e
0 k i s
) s m k ( u
a e a 1 d
s r n 9 a
i k 9 h
3 e 6
P . r ) d
a , i
d P p l
a e a h a
r y a k
P o u r u
a r d u k
s a a s a
i n r n
e g a m
n a e t
n . n e
K c r
a ( a a
n n k p
k = u i
e 1 p
r 2 p
) p r
P K e i
a a n l
y r d a
u a e k
d k k u
a t a
r e t k
a r a o
i n g
T s n
e t f i
r i a t
h k r i
a U m f
d s a
a i k r
p a o e
l l
I 2 o a
n 5 g k
t - i s
e 4 s a
n 4 s
s t d i
i h a
t n n p
a a
s 4 n d
5 o a
N - n
y 6 p
e 4 f a
r a s
i t r i
a m e
d h a n
i u k
n o k
R P l a
u e o n
a r g k
n l i e
g a s r
k .
B u p
e a P a
d n r y
a : i u
h l d
4 a a
T k r
u ( u a
m 6
o 6 d t
r , a e
7 n r
R % h
S ) t a
U e d
P 2 k a
. n p
( i
D 3 k p
r 3 e
. , f n
3 a u
W % r r
a ) m u
h K a n
i o k a
d n o n
i t l
n r o i
o g n
S l i t
u : s e
d n
i 3 d s
r a i
o ( p t
h 5 a a
u 0 t s
s %
o ) d n
d i y
o 3 g e
u r
( n i
5 a .
0 k 2
% a .
) n
. T
b e
P e r
e r d
n s a
d a p
i m a
d a t
i
k d p
a e e
n n r
g b
T a e
i n d
d a
a p a
k e n
n
s a i
e t n
k a t
o l e
l a n
a k s
h s i
S a t
D n a
a s
S a
M n n
P y
n e
S o r
M n i
A
f y
P a a
e r n
r m g
g k
u o d
r l i
u o b
a g e
n i r
s i
t k
i u a
n n n
g t
g u t
i k e
p r
e m a
r e p
l n i
a g
k u p
u r e
a a r
n n i
: g l
i a
1 k
( n u
1 y
6 e k
, r o
7 i g
% . n
) i
S t
0 a i
l f
( a
0 h r
e
% s l
) a a
t k
1 u s
a
( c s
1 a i
6 r
, a d
7 a
% t n
) e
r y
2 a a
p n
( i g
3
3 n t
, o i
3 n d
% f a
) a k
r
2 m d
a i
( k l
3 o a
3 l k
, o u
3 g k
% i a
) s n
K
o u t
n n e
t t r
r u a
o k p
l i
: m .
e 3
0 n .
g
( u T
0 r e
a r
% n a
) g p
i i
3
n p
( y e
5 e r
0 r i
% i l
) a
a k
1 d u
a
( l k
1 a o
6 h g
, n
7 d i
% e t
) n i
g f
2 a
n m
( e
3 m m
3 e b
, l e
3 a r
% k i
) u k
k a
0 a n
n
( p
0 t e
e n
% r g
) a a
p r
i u
h
p
S r y
t i a
a l n
d a g
i k
u u s
m i
k g
k o n
a g i
n n f
k i i
e t k
r i a
f n
I .
t
I D e
I a r
l h
I a a
I m d
I a
P p p
e e
r n p
l g e
a g r
k u u
u n b
a a a
n a h
: n a
n
0 t
e i
( r n
a t
0 p e
i n
% s
) p i
r t
3 i a
l s
( a
5 k n
0 u y
% e
) d r
a i
3 n
y
( t a
5 e i
0 r t
% a u
) p
K i m
o e
n k n
t o y
r g e
o n b
l i a
: t b
i k
0 f a
n
( s
e b
0 l e
a r
% l k
) u u
r
2 d a
( i n
3 g g
3 u n
, n y
3 a a
% k
) a n
n y
4 e
b r
( e i
6 r
6 s y
, a a
7 m n
% a g
) a
n d
D , i
a r
r k a
i a s
r a
t e k
a n a
b a n
e
l t r
e e
1 r s
a p
m p o
e i n
n d
u t e
n e n
j r .
u s
k e
k b
a u
n t

d s
a a
r l
i i
n
1 g
2
m
r e
e n
s d
p u
o k
n u
d n
e g
n
k
l e
e b
b e
i r
h s
a
b m
a a
n a
y n
a n
k y
a
r
e u
s n
p t
o u
n k
d
e m
n e
n
r g
e u
s r
p a
o n
n g
d i
e
n n
y
t e
e r
r i
b
a (
n R
y a
a b
k i
a
d l
i ,
2
k 0
e 0
l 9
o )
m .
p T
o e
k r
a
p p
e i
r
l p
a r
k i
u l
a a
n k
u
a
d k
a o
l g
a n
h i
t
p i
a f
s
i m
e e
n n
c
d a
e k
n u
g p
a
n t
e
u k
m n
u i
r k

2 r
5 e
l
- a
k
4 s
4 a
s
t i
a ,
h
u m
n a
n
s a
e j
b e
a m
n e
y n
a
k s
t
4 r
e
o s
r s
a ,
n
g d
i
( s
t
6 r
6 a
, k
7 s
i
%
) d
. a
n
S
i c
s a
a r
n a
y
a l
a
2 i
n
o
r y
a a
n n
g g

( d
3 a
3 p
, a
3 t
%
) m
e
d m
e b
n a
g n
a t
n u

u p
m a
u s
r i
e
4 n
5
- d
a
6 l
4 a
m
t
a m
h e
u n
n g
. a
t
D a
a s
n i

p n
a y
d e
a r
i
k
e y
l a
o n
m g
p
o d
k i
r
k a
o s
n a
t k
r a
o n
l .

m B
e e
m b
i e
l r
i a
k p
i a

u p
m a
u s
r e
i
y n
a
n t
g i
d
s a
e k
i
m d
b a
a p
n a
g t

a a
n t
t a
a u
r
a t
i
2 d
5 a
- k

4 a
4 k
a
d n
a
n m
e
4 l
5 a
- p
6 o
4 r
k
y a
a n
i
t s
u e
c
m a
a r
s a
i
n v
g e
- r
m b
a a
s l
i
n b
g a
h
s w
e a
b
a m
n e
y r
a e
k k
a
3
m
o e
r r
a a
n s
g a

r n
e y
s e
p r
o i
n ,
d
e o
n l
e
( h
5
0 k
% a
) r
. e
. n

B i
e t
r u
d
a p
s e
a r
r a
k w
a a
n t

p j
e u
n g
d a
i
d b
i e
k r
a t
n a
n
r g
e g
s u
p n
o g
n
d j
e a
n w
a
t b
e
r t
b e
a r
n h
y a
a d
k a
p
p
a p
d r
a i
l
p a
a k
s u
i
e n
n o
n
k
o v
n e
t r
r b
o a
l l

a y
d a
a n
l g
a
h d
a
S p
M a
U t

( t
e
3 r
3 j
, a
3 d
i
%
) b
e
d r
a s
n a
m
p a
a
l d
i e
n n
g g
a
r n
e
n n
d y
a e
h r
i
a
d (
a S
l u
a d
h d
a
t r
i t
d
a &
k
B
s r
e u
k n
o n
l e
a r
h ,
s 2
e 0
b 0
a 1
y )
a
k

o
r
a
n
g

(
1
6
,
7
%
)
.

D
a
n

p
a
d
a

p
a
s
i
e
n

e
k
s
p
r
i
m
e
n
t
f
r
e
k
u
e
n
s
i

p
e
n
d
i
d
i
k
a
n

t
e
r
b
a
n
y
a
k

a
d
a
l
a
h

S
M
U

d
a
n

p
e
r
g
u
r
u
a
n

t
i
n
g
g
i

(
3
3
,
7

%
)

d
a
n

s
i
s
a
n
y
a

a
d
a
l
a
h

S
D

d
a
n

t
i
d
a
k
s
e
k
o
l
a
h
.

B
e
r
d
a
s
a
r
k
a
n

S
t
a
d
i
u
m

k
a
n
k
e
r

p
a
y
u
d
a
r
a

R
e
s
p
o
n
d
e
n

p
a
d
a

k
e
l
o
m
p
o
k

k
o
n
t
r
o
l

y
a
n
g

p
a
l
i
n
g

b
a
n
y
a
k

y
a
i
t
u

p
a
d
a

s
t
a
d
i
u
m

I
I
I

s
e
b
a
n
y
a
k

o
r
a
n
g

(
6
6
,
7

%
)

d
a
n

s
i
s
a
n
y
a

s
t
a
d
i
u
m

I
I

s
e
b
a
n
y
a
k

o
r
a
n
g

(
3
3
,
3
%
)
.

P
a
d
a

k
e
l
o
m
p
o
k
p
e
r
l
a
k
u
a
n

t
e
r
d
a
p
a
t

k
e
s
a
m
a
a
n

a
n
t
a
r
a

s
t
a
d
i
u
m

I
I

d
a
n

I
I
I

y
a
i
t
u

m
a
s
i
n
g
-
m
a
s
i
n
g

o
r
a
n
g

(
5
0
%
)
.

3 R T T T T
. o h h h h
s e e i e
l s
i E r f
a f e r i
n f s e v
a e e s e
c a e -
D t r a f
e c r i
w o h c n
i f h g
, d e
F e h r
L i s a
a v i s r
i e g e
l n t l
i F h a
i i e x
R n s a
a g a t
h e q f i
a r u f o
y - a e n
u s c
w R i t t
a e e
t l e t c
i a x o h
, x p n
a e d i
T t r e q
i i i v e
t o m e
i n e l h
s n o a
T t p s
K e
u c w t a
r h i h
n n t e p
i i h o
a q f s
w u p i i
a e r e t
n e l i
t - d v
( o t e
2 e o
0 T s f i
1 h t n
8 e n f
) a u l
S n r u
l d s e
e i n
e p n c
p o g e
s ,
Q t t
u - s o
a t p
l e e t
i s c h
t t i e
y f
c i d
o o c e
f n a c
t l r
B r l e
r o y a
e l s
a i e
s g n
t r o
o h f
C u a
a p n s
n d l
c d l e
e e i e
r s n p
i g
P g q
a n t u
t . h a
i e l
e i
n s t
t y y
s m
p t
t o
o
m b
s r
e
o a
f s
t
s
l c
e a
e n
p c
e
q r
u
a p
l a
i t
t i
y e
n
t t
o s
.
b A
r d
e v
a i
s c
t e
A
c .
a
n F
c o
e r
r
n
p u
a r
t s
i i
e n
n g
t
s f
. i
e
T l
h d
i T
s h
e
r
e r
s e
e s
a u
r l
c t
h
o
p f
r
o t
v h
e i
s s

t r
h e
a s
t e
a
t r
h c
e h

i c
n a
t n
e
r b
v e
e
n a
t
i r
o e
n f
e
o r
f e
n
t c
h e
e t
o
f
i d
v e
e v
- e
f l
i o
n p
g
e t
r h
e
r
e f
l i
a e
x l
a d
t
i o
o f
n
n
t u
e r
c s
h i
n n
i g
q
u r
e e
g
s a
i r
g d
n i
i n
f g
i
c t
a h
n e
t
l s
y e
l
i e
m c
p t
r i
o o
v n
e
s o
f
s
l i
e n
e t
p e
r
q v
u e
a n
l t
i i
t o
y n
.
t
I o
t
i
i m
s p
r
e o
x v
p e
e
c s
t l
e e
d e
p
t
h q
a u
t a
l
t i
h t
e y

r o
e f
s
e b
a r
r e
c a
h s
t
r
e c
s a
u n
l c
t e
r
c
a p
n a
t
b i
e e
n
a t
s
r B
e .
s
e F
a o
r r
c
h n
u
m r
a s
t i
e n
r g
i
a s
l e
r
f v
o i
r c
e
t I
h m
e p
r
h o
o v
s i
p n
i g
t
a s
l l
e
i e
n p

t q
r u
e a
a l
t i
i t
n y
g
n
t e
h e
e d
s
b
r a
e
a s
s o
t l
i
c d
a
n c
c o
e o
r r
d
p i
a n
t a
i t
e i
n o
t n
s ,
,

p
a
r
t
i
c
u
l
a
r
l
y
t
h
o
s
e

w
i
t
h

s
l
e
e
p
i
n
g

d
i
s
o
r
d
e
r
.
T
h
i
s

r
e
s
e
a
r
c
h

h
a
s

s
h
e
d

n
e
w

l
i
g
h
t

c
o
m
p
a
r
e
d
t
o

p
r
e
v
i
o
u
s

r
e
s
e
a
r
c
h

t
h
a
t

o
n
l
y

f
o
c
u
s
e
s

o
n

v
e
r
i
f
y
i
n
g

o
n
e

s
y
m
p
t
o
m

i
n
d
i
v
i
d
u
a
l
l
y
.

I
t

h
a
s

p
r
o
v
e
n

t
h
a
t

f
i
v
e
-
f
i
n
g
e
r

r
e
l
a
x
a
t
i
o
n

t
e
c
h
n
i
q
u
e

i
s

e
f
f
e
c
t
i
v
e

t
o

o
v
e
r
c
o
m
e

t
h
r
e
e

s
y
m
p
t
o
m
s

i
n

w
a
y

c
a
u
s
e
d

b
y

t
h
e

s
i
m
i
l
a
r

p
s
y
c
h
o
l
o
g
i
c
a
l

i
s
s
u
e
.

4 P P P T H T
. u e e a a i
p n n b n n
u g e e d g
t a l l k
r i m a
N u t 1 a t
u h i s
r a D s n
T n i a y
F e s g e
a k i t e r
d n n r i
i i i i m
l k b e p
a d u r a
h R i s u s
, e r i p i
l a a e
P a n r k n
u k c e a
j s a s n k
i a n p a
s g o s n
A i n a k
s d d l e
t H e e a r
u a n n h
t n g p
i d a b s a
, n e a y
M r t u
W a p d u d
e s e a a
s s n s t r
i a e a e a
a g l r k
n e i k n s
a t a i e
T i n k b
H e a e
e r u r l
r h e s e u
i a k i l m
s d s a a
a p k d
S p e d s i
a r i a b
n N i s e
t y m Y i r
y e e a i
r n y u k
( i t a n a
2 a s t n
0 P l a u
1 a n k t
6 d ( e
) a o K m k
n a e n
P e n n i
a k u k
s g e r
i r r u r
e o n e
n u I k l
p n a a
K d n k
a p o s
n r n n a
k e e y s
e - s e i
r p i r
o a i h
P s a
a t S d n
y u e d
u d r n
d e a g m
a s b a a
r i a n s
a g y s
n a c a
d ) a g
i , b r e
u a
Y l m
a a m e
y n e m
a m i
s M b l
a a e i
n r r k
e i i
K t k
a a r
n 2 n a
k 0 t
e 1 s a
r 4 e -
n
I U t r
n s u a
d i h t
o a a a
n n
e r 5
s e d .
i s a 0
a p n 9
o .
S n t
u d e S
r e k e
a n a t
b N n e
a 1 a l
y 1 n a
a , h
y
M a d
i n i
n g b
e
3 l r
9 e i
. m k
0 b a
0 u n
, t
t
M d e
a i k
k b n
a i
7 w k
3 a
. h r
0 e
0 j l
, a a
M r k
e i s
a n a
n g s
a i
5 n
5 h
. k a
7 u n
3 l d
, i
t m
S . a
D s
E s
9 f a
. e g
4 k e
7
, r p
e a
d l s
a a i
n k e
9 s n
5 a
% s k
i a
C n
I y k
a e
1 n r
. g
5 p
8 d a
i y
2 t u
. i d
4 m a
2 b r
. u a
l
T k m
a a e
b n n
e g
l d a
a l
2 r a
i m
D i
i h
s a p
t n e
r d n
i u
b m r
u a u
s s n
i s a
a n
r g
e e t
s i
p d n
o a g
n p k
d a a
e t t
n
m n
b e y
e n e
r g r
d u i
a r
s a d
a n e
r g n
k i g
a a
n r n
a
k s r
e a a
b t
u n a
d y -
a e r
y r a
a i t
a a
n y
a 3
d n .
i g 0
9
Y d .
a i
y r T
a a e
s s k
a a n
n k i
a k
K n
a r
n o e
k l l
e e a
r h k
s
I p a
n a s
d s i
o i
n e h
e n a
s , n
i d
a s
e m
S h a
u i s
r n s
a g a
b g g
a a e
y
a d d
a a
b p p
u a a
l t t
a
n m m
e e
M n n
a c u
r e r
e g u
t a n
h k
2 a
0 n n
1 y
4 e t
r i
K i n
e g
b b k
. e a
r t
F t
r a n
e m y
k b e
u a r
e h i
n
s b p
i e a
. r d
a a
P t
r . p
e a
s S s
e e i
n l e
B a n
a i
l n k
i a
i n
1 t k
. u e
, r
9
, s p
1 e a
j b y
a e u
w l d
a u a
. m r
a
9 m .
. e
l
8 a
1 k
, u
8 k
M a
a n
d
u t
r i
a n
d
1 a
. k
a
9 n
,
1 h
T a
o n
t d
a
l m
. a
s
1 s
1 a
. g
e
1
0 s
0 e
b
a
i
k
n
y
a

m
e
n
g
h
i
l
a
n
g
k
a
n

s
u
m
b
e
r
-

s
u
m
b
e
r

s
u
a
r
a

y
a
n
g

b
e
r
i
s
i
k

d
i

l
i
n
g
k
u
n
g
a
n
,

m
e
n
y
a
p
a

k
l
i
e
n

d
e
n
g
a
n

r
a
m
a
h

d
a
n
r
a
s
a

p
e
n
u
h

p
e
r
h
a
t
i
a
n
.

H
a
l

i
n
i

d
a
p
a
t

m
e
m
b
u
a
t

k
l
i
e
n

m
e
r
a
s
a

d
i
p
e
r
h
a
t
i
k
a
n
.

S
e
h
i
n
g
g
a

r
a
s
a

n
y
a
m
a
n

t
i
m
b
u
l

d
a
n

n
y
e
r
i

m
e
n
j
a
d
i

b
e
r
k
u
r
a
n
g
,

n
a
m
u
n

s
e
t
i
a
p

r
e
s
p
o
n
d
e
n

y
a
n
g
d
i
p
i
j
a
t

m
e
n
g
u
n
g
k
a
p
k
a
n

e
k
s
p
r
e
s
i

d
a
n

l
e
t
a
k

k
e
n
y
a
m
a
n
a
n
y
a
n
g

b
e
r
b
e
d
a
-
b
e
d
a
.

T
e
k
n
i
k

d
a
l
a
m

m
e
l
a
k
u
k
a
n

h
a
n
d

m
a
s
s
a
g
e

l
e
b
i
h

d
i
t
e
k
a
k
a
n

p
a
d
a

m
a
s
a
s
e

d
i

p
u
n
g
g
u
n
g

t
a
n
g
a
n

d
a
n

p
e
r
g
e
l
a
n
g
a
n

t
a
n
g
a
n
,

k
a
r
e
n
a

d
i

d
u
a

t
e
m
p
a
t

t
e
r
s
e
b
u
t
t
e
r
d
a
p
a
t

t
i
t
i
k

m
e
r
i
d
i
a
n

j
a
n
t
u
n
g

y
a
n
g

m
e
l
e
w
a
t
i

d
a
d
a
.
T
i
t
i
k

i
n
i

m
e
m
b
a
n
t
u

d
a
l
a
m

p
e
l
e
p
a
s
a
n

e
n
d
o
r
f
i
n

k
e

d
a
l
a
m
t
u
b
u
h

y
a
n
g

d
a
p
a
t

m
e
m
p
e
r
l
a
n
c
a
r

p
e
r
e
d
a
r
a
n

d
a
r
a
h

d
a
n

m
e
n
u
t
r
i
s
i

s
e
l
,

s
e
h
i
n
g
g
a

m
e
n
i
m
b
u
l
k
a
n

e
f
e
k

r
e
l
a
k
s
a
s
i

(
F
e
n
g
g
e
,

2
0
1
2
)
.

5 R T T 1 T B
. o h h . h a
s e e e s
l T e
i I r h i d
a n e e n
n f s t o
a l e c e n
u a h r
D e r a v t
e n c r e h
w c h a n e
i e c t
, d t i r
o e e o e
S f s r n s
. i i u
K F g s o l
p i n t f t
. v i s
, e u c t
s s h o
M R e e f
. e d o
H l f f t
. a w i h
K x a r v e
e a s e e
s t s - s
. i a p t
, o o f u
n q n i d
M u d n y
. T a e g
K e s n e a
e c i t r n
p h s d
n e r
( i x i e d
2 q p n l i
0 u e a s
1 e r t x c
9 s i h a u
) m e t s
o e i s
n n i o i
t n n o
P t n
a w e t ,
i i r e
n t v c t
h e h h
i n n e
n P t i
r i q c
B e o u o
r t n e n
e e c
a s a i l
s t n n u
t - d s
P t i
C o c h o
a s o i n
n t n s
c t t i
e e r s n
r s o t
t l u t
P d h
a C g y i
t o r s
i n o i
e t u s s
n r p t
t o o u
s l w n d
e e y
G r
r e t i
o h s
u g a
p e t t
n h
D e s e
e r u
s a p f
i l p i
g l o v
n y r e
t -
w a s
h g f
e e t i
r d h n
e > e g
e
o 4 s r
b 0 u
s c r
e ( c e
r 7 e l
v 0 s a
a % s x
t a
i a o t
o n f i
n d o
s r n
8 e
w 0 d t
e % u e
r ) c c
e , i h
n n
m m g i
a a q
d r p u
e r a e
i i
2 e n h
d a
t i s
i ( n
m 7 a
e 3 b
s . r p
, 3 e o
3 a s
n % s i
a t t
m a i
e n c v
l d a e
y n
8 c i
b 0 e n
e % r f
f ) l
o , p u
r a e
e B t n
M i c
t I e e
h n
e i t o
n s n
t .
r t t
e h T h
a e h e
t e
m r d
e a n e
n n o c
t g n r
e p e
( h a
P o a s
r f r e
e m
- 1 a i
T 8 c n
e . o
s 5 l s
t 0 o l
) g e
- i e
a c p
n 2 a
d 4 l q
. u
a 9 a a
f 9 p l
t p i
e ( r t
r 7 o y
6 a ,
t . c
h 6 h f
e 7 a
% t t
t h i
r a a g
e n t u
a d e
t i
m 6 s a
e 6 n
n . u d
t 6 s
7 u p
w % a a
a ) l i
s , l n
y
c u i
a n d n
r e o
r m n b
i p e r
e l e
d o b a
y y s
o e t
u d n
t u c
( r a
( 8 s n
P 6 e c
o . s e
s 6 r
t 7 i
- % n p
T ) a
e , a t
s n i
t b e
) a e n
s f t
i f s
c o ,
r
e t t
d h
u t i
c o s
a
t o i
i v s
o e
n r i
c n
( o d
5 m i
3 e c
. a
3 p t
3 a e
% i d
n
a b
n i y
d s
t
6 f h
0 i e
% r
) s p
, t o
s
l t t
e h -
n r
g o t
t u e
h g s
h t
o
f t s
h c
s e o
u r
f p e
f s s
e y
r c o
i h f
n o
g l s
o l
≤ g e
i e
1 c p
a
y l q
e u
a m a
r o l
d i
( u t
8 l y
0 a ,
. t
0 i f
0 o a
% n t
i
a a g
n p u
d p e
r
7 o a
3 a n
. c d
3 h
3 p
% o a
) f i
n
a p
n a s
d i i
n g
s n
t s i
a u f
g c i
e h c
a
1 a n
s t
( l
5 r y
6 e
. l l
6 a o
7 x w
% a e
t r
a i
n o f
d n r
, o
4 m
6 h
. y p
6 p r
7 n e
% o -
) t t
. h e
e s
B r t
a a
s p s
e y c
d , o
r
o i e
n m s
a
t g i
h i n
e n
a t
h t h
o i e
m o
o n c
g , o
e n
n b t
e i r
i o o
t l l
y o
g a
t i n
e c d
s a
t l i
n
r f t
e e e
s e r
u d v
l b e
t a n
s c t
k i
u , o
s n
i p
n s g
g y r
c o
t h u
h o p
e p s
r .
C o
h p T
i y h
- l i
S a s
q x
u i i
a s s
r
e a s
n u
T d p
e p
s d o
t i r
, s t
t e
f r d
o a
r c b
t y
a i
l o a
l n n
.
a i
s S m
p e p
e c r
c o o
t n v
s d e
, m
o e
f t n
h t
t r
h o i
e u n
g
c h t
h h
a s e
r e
a n i
c s n
t o t
e r e
r y r
i v
s m e
t o n
i d t
c u i
s l o
a n
o t
f i g
o r
r n o
e u
s o p
p f
o s
n p i
d a g
e i n
n n i
t f
s s i
u c
o c a
b h n
t t
a a l
i s y
n
e m h
d a i
s g
p s h
a e
v g r
a e
l , t
u h
e t a
> h n
e
0 r t
. a h
0 p e
5 e
, u c
t o
m i n
e c t
a , r
n o
i a l
n c
g u g
p r
t u o
h n u
a c p
t t .
u
t r
h e
e ,

c a
h c
a u
r p
a r
c e
t s
e s
r u
i r
s e
t ,
i
c t
s r
a
o n
f s
c
r u
e t
s a
p n
o e
n o
d u
e s
n
t e
s l
e
i c
n t
r
t i
h c
e a
l
c
o n
n e
t r
r v
o e
l
s
a t
n i
d m
u
i l
n a
t t
e i
r o
v n
e s
n
t (
i T
o E
n N
S
g )
r ,
o
u m
p u
s s
i
a c
r ,
e
z
i e
d t
e
n h
t y
i d
c r
a o
l t
. h
T e
h r
e a
p
r y
e ,
s
u h
l o
t m
s e
o
o p
f a
t
n h
o y
r
m a
a n
l d
i
t a
y m
b
t u
e l
s a
t t
i
d o
a n
t
a (
B
o a
n s
s
t e
h t
e
H
p e
r a
e l
- t
h
p c
o a
s r
t e
,
d
a 2
t 0
a 0
8
o )
f .

t
h
e

i
n
t
e
r
v
e
n
t
i
o
n

g
r
o
u
p

a
n
d

t
h
e

c
o
n
t
r
o
l

g
r
o
u
p

a
r
e

p
r
e
s
e
n
t
e
d

i
n

t
a
b
l
e

2
.

A
l
l

t
h
e

a
s
s
e
s
s
m
e
n
t

s
c
o
r
e
s

b
e
f
o
r
e

a
n
d

a
f
t
e
r

t
h
e

i
n
t
e
r
v
e
n
t
i
o
n

i
n

t
h
e

c
o
n
t
r
o
l

g
r
o
u
p

a
n
d

t
h
e

i
n
t
e
r
v
e
n
t
i
o
n

g
r
o
u
p

h
a
v
e

p
>

0
.
0
5
,

s
o

t
h
a
t

a
l
l

p
r
e
-
t
e
s
t

a
n
d

p
o
s
t
-
t
e
s
t

s
c
o
r
e
s

i
n

e
a
c
h

n
o
r
m
a
l
l
y

d
i
s
t
r
i
b
u
t
e
d

g
r
o
u
p
s
.

KESIMPULAN
Dari ke-5 jurnal diatas Penderita kanker payudara akan timbul rasa nyeri
apabila sel kanker sudah membesar, timbul luka atau bila muncul metastase.
Salah satu langkah sederhana untuk menurukan nyeri adalah dengan
menggunakan teknik relaksasi selanjutnya diharapkan mengadakan penelitian
lanjut mengenai faktor-faktor yang mempegaruhi intensitas nyeri pasien
kanker secara umum antara lain status dan riwayat kesehatan, dan riwayat
perkawinan agar dapat dinilai gaya hidup serta kebiasaan sehari-hari pasien
dan obat analgesic yang diberikan sehingga dapat menekan atau
meminimalkan faktor perancu.

SARAN
Diharapkan adanya pemberian teknik relaksasi sebagai upaya untuk membantu
pasien kanker payudara menguragi nyeri yang dirasakan. Dan perlu melibatkan
peran keluarga sebagai perawatan pasien kanker payudara setelah keluar dari
rumah sakit (di rumah).
DAFTAR PUSTAKA

Aprilya Dewi Sari, Subandi. (2015). Pelatihan Teknik Relaksasi untuk


Menurunkan Kecemasan pada Primary Caregiver Penderita Kanker
Payudara. Diakses (Online) Pada Tanggal 23 November 2021.

Fatmawati, Muh, Tabran Thalib, Zaenal.(2020) . Efektifitas Therapi Perilaku


Kognitif Relaksasi Pada Pasien Kanker Payudara Terhadap Intensitas Nyeri
di Ruang Bedah Tumor RSUP. Dr. Wahidin Sudirohusodo. Diakses (Online)
pada tanggal 25 November 2021.

Laili Rahayuwati, Rosliana Dewi, Titis Kurniawan. (2018). The Effect of Five
Finger- Relaxation Technique to The Sleep Quality of Breast Cancer Patients.
Diakses (Online) pada tanggal 21 November 2021.

Puji Astuti , Puput Nur Fadilah, Wesiana Heris Santy. (2016). Pengaruh
Teknik Relaksasi Hand Massage Terhadap Nyeri Pada Pasien Kanker
Payudara di Yayasan Kanker Indonesia Surabaya. Diakses (online) pada
tanggal 27 November 2021.

Rosliana Dewi, S.Kp., M.H.Kes., M.Kep. (2019). The Influence of Five


Relaxation Techniques on Pain in Breast Cancer Patients. . Diakses (Online)
pada tanggal 22 November 2021.

Anda mungkin juga menyukai