َ ْ َ ٰ ْ ْ
Khutbah I
ْ ْ ْ ْ ْ
َن َخل ّق ّه َ ن َشَاء َ ّم َْ َوَخَذل َم،ض َّل َّه َوَكر ّم َّه َ َن َخل ّق ّه ََبّف َ ن َشَاء َ ّم َْ ي َوفق َم َ اّل
َّ َ لِل َّ ّ َ َل َمد
َ َا
َ ْ ْ َ ٰ َ ْ ْ ْ ْ
َ،ََوَّلَ َشَ َّب َيْهَ َوَّلَ َ َّم َثلَ َوَّلَ َ َِّ َد َل،َََ َيْكَ َل َّ َحدَهَ َّل َ َّل َالَ َو َ ََِّ ل َ ََِّ ّل
َ َن َ َشهَدَ َأ َ ََوَأ.ل َّ ّ ش َيئَ ّت َّه َوَعد
َّ ََبّم
ْ ْ َ ْ ْ َ َ
َ َظ َيْمنَا َوَقَا َئّدَِا َوَقَ ََرة َأ
َعيَنَّنَا َّ َن َسَ َّيدَِا َوَحَ َّب َيبنَا َوَع َ َشهَدَ َأ َ َ َوَأ.َعضَاءَ َل َ َوَّلَ َحَ َد َوَّلَ ََُ َثةَ َوَّلَ َأ
ْ ْ َ ْ ْ ُّ َوصف،َمَ ََم ًداَعَ َبْده َوَرَسَ َْول
َ،ل ّ ك ََعَ َسَ َّي ّدَِاَمَم َّد َب ّن َعب ّد َا َ ار
ّ بو َ م
َ َ
ل
ّ س
َ و
َ َ َ
لّ مهللَص
َ ا
َ َ. ه
َ ب ي ب
ّ ح َو ه ي ّ
َ َ ْ ْ ْ ْ
.لَّ َوّلَح ْولَوّلَقوةَِّّلَبّا،ان ََِّلَي ْومّ َال ّقيام ّة ٍ س ح إ
ّّ َب م هع ب
ّ َت ْ َوم،َواّله
ن َ حب ّهَوم ْن
ّ وََعََآ ّ ّلَوص
ْ ْ ْ ْ ْ ْ ْ ْ ْ ْ ْ ْ
َ يا:مكَ َّم َ َّكتَ َابّ َّه َ َف َّ ّظ َيْ َّم َ َالقَا َئ
َ ّ َل َّ َل َ َالع َّ ّ َل َ َالع َّ س َ َبّتَ َقوَىَا َ ّ ص َيكَ َم َوَنَ َف َ ّ َفَ َّإ،َأَ ََما َبَ َعد
َ ّ ن َأَ َو
ًَالِلَ ّذ ْك ًراَكثريا َ ْ َ ُّ
ّ َ َاّلينََآمنواَاذكروا ّ َأيها
1
Allah subhaanahu wa ta'ala sampun paring perintah dumateng kita supados
َ ُّ
ngathah-ngathahen dzikir. Perintahipun Allah:
ً الِلَ ّذ ْك ًراَكث
َ)14َ:رياَ(األحزاب َ
َ
َ وارك
ْ
اذ َ وان آم َ ين
َ اّل
ّ َياَأيها
ّ
Artosipun : “wahai wong-wong kang podho beriman, dzikiro (elingo siro kabeh
kanthi nyebut Asmane) Allah, kelawan dzikir ingkang kathah” (QS. Al Ahzaab: 41)
َُّ ار
)ي خ
ْ
َاْل اهور (َ َ
ت َ
ي المو َ َ
َالح ل ث َم،ه َ ََاّليَي ْذكرَر َبهَو َاّليَّلَي ْذكرَر
ب
َ
ّ ّ ّ ّ ّ ّ م ثل
Selajeng dzikir lisan ingkang dipun sarengi kanthi dzikir ati, prayoginipun mboten
dipun tilar namung keranten khawatir dipun prasangka tiyang sanes tumindak
riya’, nuninggih (tumindak sahe kanthi tujuan pikantuk pamuji saking tiyang
sanes). Sak mestinipun ingkang dipun tindaaken nuningih tetep berdzikir kanthi
lisan lan ati, lan tansah berusaha nindaaken kathi tujuan mengharap ridla saking
Allah kemawon. Keranten nilar tumindak sahe ingkang dipun sebabaken
manungso ugi kalebet riya’. Hal puniko sampun dipun tegesaken dening Al-Fudlail
bin ‘Iyadl rahimahullah. Lamun kita tansah khawatir kalian guneman lan sikap
tiyang sanes tentang punopo ingkang ingkang kita tindaaken, milo badhe katutup
kathah sanget kesahenan ingkang saged kita tindaaken.
Imam ‘Atha’, salah setunggal ulama’ ing kalangan tabi’in rahimahullah ngendikan:
“Majelis dzikir nuninggih majelis halal lan haram, kados pundi siro adol lan tuku,
sholat lan poso, nikah lan cerai, haji lan sanesipun”.
ْ ً ْ َ َ َ َ
]53َ:الِلَله َْمَمَغ ّفر َةَوَأَُ ًَراَع ّظ َيْ ًَماَ[األحزاب
َ َاتَأَعَ َد
َ ّ َاّلا َّكر ًَ ْ اّلا َّك َّر َيْنََالََكَ َّث
َ َرياَو َ َو
Artosipun: “Tiyang jaler lan estri ingkang kathah anggenipun berdzikir dumateng
Allah, milo Allah badhe nyawisaken kagem piyambakipun ampunan lan ganjaran
ingkang ageng.” (Q.S. al-Ahzab: 35).
Punopo ingkang dipun maksud kathah berdzikir wonten ayat ing inggil? Miturut
sahabat Ibnu ‘Abbas radliyallahu ‘anhuma, ingkang dipun maksud “kathah
berdzikir dumateng Allah” wonten ayat kasebat nuninggih berdzikir dumateng
Allah sak sampunipun sholat gangsal wekdal, wonten wekdal enjang lan petang,
naliko badhe sare, naliko nglilir saking sare, naliko medal saking griyo lan wangsul
dateng griyo. Ananging Imam Mujahid rahimahullah ngendikan bilih mboten
dipun wastani tiyang ingkang kathah berdzikir sak derenge piyambakipun
berdzikir dumateng Allah kanthi Jumeneng, Lenggah utawi mlumah. Benten
kalian kaleh pendapat ing inggil, Imam ‘Atha’ rahimahullah ngendikan bilih sinten
kemawon ingkang nglampahi sholat gangsal wekdal kanthi sampurno, milo
piyambakipun kalebet dados tiyang ingkang kathah berdzikir.
3
Ma’asyiral muslimin rahimakumullah,
Waosan-waosan dzikir kathah sanget werninipun, ing antawis kathahipun waosan
dzikir, pundi ingkang langkung utami?
Waosan dzikir ingkang langkung sahe lan langkung utami nuninggih tahlil, La ilaha
َْ
illa Allah, kados ingkang dipun jelasaken wonten hadist meniko:
ْ ْ ْ َ
َن َ ّعل ًما َيَق ّرب ّن َ ّمن َاْل َن ّة َ ّ َع ّل ْم،ل َّ َيا َرسولَ َا:َالِل َعنهَ َقالَ َ قلت َ َض َ ّ ع ْن َأ ِّب َذ ٍر َ ر
ْ ْ ْ َ ً ْ ْ ً ْ َ ويبا ّعدن َ ّمن
ََيَا:ََقلت:ََقال،ْش َأمثالّها ع
ّ ّ ّاَب هن إَف ة ن س َح ل م اعَف ة ئ ي
ّ َس ت ِّذاَع ّمل: ََقال،ار
َّ َانل ّ
ْ ْ ْ ْ َ َ
َ)ِبَشَ َيبَة َْ ََاتَ(رَوَاه
َ ّ َابنََأ َ ّ َِّأحسنَالسن: ََِ ؟ قال َ ّ اتّ ّلَالِلَ ّمنَالسن َ َِّلَّلََ ِّل
ّ رسولَا
4
jiwanipun, cerdas fikiranipun lan dipun ditebihaken saking godaan syetan. Kanthi
berdzikir dumateng Allah, badhe temurun raos tenang lan tentram wonten
manahipun tiyang mukmin. Allah ta’ala dhawuh:
ْ ْ ُّ ْ ْ ْ ْ ْ ُّ ْ ْ ْ َ
) َ:ئَ َالقَلَ َوبََ(الرعد
َ ّ َطم
َ َلَت
َّ لَأّلََ َبّ َّذ َك َّرَا
َّ ئَقَلَ َوبه َمَ َبّ َّذ َك ّ ِّرَا
َ ّ َطم
َ اّل َينََءَامَنَ َواَوَت
َّ
5
Khutbah II
َلِل َْحْمده َوس ْست ْغفره َوس ْستعيْنه َوس ْست ْهديْه َوس ْشررهَ،ونع ْ َ ْ ْ ٰ
ل َ ّم ْن ََ ْو ّرَ ّ ّ ا َب ذ و ّ ّ ّ ّ َ
َِّن َالـمد ّ ّ
ْ ْ َ ْ ْ ْ
الصَلَةََ ات َأعم ّانلاَ،م ْن َيَه ّد َال َفَل َم ّضل َل َوم ْن َيض ّلل َفَل َها ّدي َلَ،وَ َ َ أنف ّسناَو ّمن َس ّيئ ّ
ْ
ْ ْ َ ْ ٰ ْ ْ ْ ْ ْ َع َسيدِا َمَ ََم َد َ َ ٰ
ي َوالم ْرس ّليَ ،ور ّضَ َانل ّب ّي َ َع َ ِّخواِّ ّه يَ ،وَ َ الصا ّد ّق َالوع ّد َاأل ّم َّ ّ َّ
ن السَلَمَ َ َ ّ ّ وَ ََ
ْ ْ ْ ْ ال َع ْن َأ َمهات َالْم ْؤمن ْيَ،وآل َ ْاْليْت َ
اش ّدينَ،أ ِّب َبك ٍر َوعمرَ َ
ن َاْللفا ّء َالر ّ َالطا ّه ّريْنَ،وع َّ ّ ّ ّّ ّ
ْ ْ ْ َ ْ ْ ْ َ ْ ْ ْ ْ
ع َوأْحد َوع ّن َاألو ِّلاءَّ ّّ ف
ّ اَ
الش َو ك ٍ ّ لام َو ة ف ي ن
ّ َح ِب ّ َأ ، ن ي د
ّ ت ه م َال ة ّ م ّ ئ َاأل ن ع و َ ، َ
ع َو ان م وعث
ّ ٍّ
َ ْ
يَ . ال َ والص ّ ّ
َ ْ ْ ْ ْ ْ ْ ْ ْ ْ ُّ ْ ْ
ْ
ل َ َالع ّظي ّم َفاتقوهَ، ل َ َالعَ ّ َّ س َ َبّتَ َقوَى َا َّ ص َيكَ َم َوَنَ َف ّ َ أَ ََما َبَ َعدََ ،فيا َأيها َالمس ّلمونَ ،أَ َو ّ َ
ْ ْ ََ
َ ْ ٰ ْ َ ْ
ََع ََِ َّب َّي َّه َ َالرَ َّر َيْ ّم َفَقَالَِّ َ :ن َالََ السَلَمّ َ لصَلَ ّة َوَ ََ ظ َيْ ٍمَ،أمرك ْم ََبّا َ َ وَاعلم ْواَأَن َال َأمرك ْم ََبّأَ َم ٍر َعَ َّ
َ ٰ ً ْ ْ ُّ ُّ َ ومَلئّكته َيَصلُّون ََع َ
لَللهم َص َّ اَاّلين َآمنواَصلواَعلي ّه َوس َّلمواَتس ّليما َ ،اَ َ بَ ،ياَأيه ّ َانل ّ ّ َ
ٰ ٰ َ ٰ ٰ
اَِ َب ْرَا َّه َيْمَ َعَآ ّلَسَ َّي ّدَِ َّ اَِ َب ْرَا َّه َيْمَوَ َ ََعَسَ َّي ّدَِ َّ َعَآ ّلَسَ َّي ّدَِاَمَ ََم ٍدَكَمَاَصَليْت َ َعَسَ َّي ّدَِاَمَ ََم ٍدَوَ َ َ
ٰ ٰ ْ ٰ ْ ٰ
َع َآ ّل َسَ َّي ّدَِاَ اَِ َب ْرَا َّه َيْمَ َوَ َ ََع َسَ َّي ّدَِ َّ َع َآ ّل َسَ َّي ّدَِاَمَ ََم ٍد َكَمَاَباركت َ ََع َسَ َّي ّدَِاَمَ ََم ٍد َوَ َ ارك َ وب ّ
ْ ْ ْ ْ ٌْ ٰ َ ْ ْ ْ ْ ْ ٌْ ْ ْ ْ َ
ات َوالمؤ ّم ّنيَ ْ
لله َم َاغ ّفر َلّلمس ّل ّمي َوالمس ّلم ّ َمي َدَ .اَ َ َْح َيد َّ َِّ َب ْرَا َّه َيْمَّ َ ،ف َالعال ّمي َِِّك َّ
ْ ْ ٰ ْ ً ْ ْ ْ ْ ٰ ْ ْ ْ ْ ْ ْ ْ ْ
َضا ّلي َوّل َم ّض ّليَ، لله ََم َاُعلناَهداة َمهت ّدين َغري َ اتَ،اَ َ ّ و م األ َو م ه ن م
ّ َ ء
ّ ا ي َ
ح َاأل ات
ّ ن م
ّ ؤ والم
ُّ ْ اكفناَماَأه ََمناَوقّن َ ْ اَ َٰ َ ْ ْ ْ
َاد َنيَاَ اَف َ اََ َماَنتخوفَ ،ر َبنا آتّن ّ َ ْ َْ
للهَ َم َاسُت َعوراتّناَوآ ّمن َروَعتّناَو ّ
خرَ ّةَحَسَنَ ًةَو ّقناَعَذَاب َ ْ ً
ارَ. َانل َّ َاْ َّ ف َ حَسَنَةَوَ ّ َ
ْ ٰ ْ ٰ ْ ْ ٰ ْ ْ ْ ْ ْ ْ َ
شاءَّ ٰ َع ّن َالفح َ ب َوين َ ان َوَ ّإيتا ّء َ ّذي َالقر َ لَِ ،ن َال َيأمر َبّالعد ّل َواْلحس ّ ّعباد َا ّ
ْ ْ ْ ْ ْ ْ ْ ٰ ْ ْ َ ْ َ ْ ْ ْ
ََعَ
ْغَ،ي ّعظكم َلعلكم َتذكرونََ.فاذكرواَال َالع ّظيم َيذكركم َواشرروه َ والمنر ّر َواْل ّ
ْ اسأل ْوه َم ْن َف ْضله َي ْعطك ْم َو َاتق ْوه ََيْعَ ْل َلك ْم َم ْن َأ ْمرك ْم ََمْر ً ِعمه َيز ْدك ْم َو ْ
لَّ َا ر ك ّل
ّ اَ،و ُ ّ ّ ّ ّ ّ ّ ّ ّ ّ ّ
ْ
أكبَ.
6