Bab 8 Rancangan Pementasan

Rancangan
Pementasan Bab VIII

>ĂŬŽŶ
Alur Pembelajaran
DĞŶƵůŝƐĞƌŝƚĂ
Rancangan
Pemeranan
WĞůĂƟŚĂŶ
Pemeranan
ZĂŶĐĂŶŐĂŶdĂƚĂ
ƌƟƐƟŬ
Pada pembelajaran Bab ini, peserta didik mampu memahami

GDQPHODNXNDQDNWLYLWDVVHEDJDLEHULNXW
0HQGHVNULSVLNDQ SHUDQFDQJDQ SHPHQWDVDQ PXODL GDUL
SHQXOLVDQFHULWDSHODWLKDQSHPHUDQGDQSHUDQFDQJDQWDWD
artistik
0HQJLGHQWLÀNDVLNDQVWUXNWXUFHULWDGDQPHQXOLVNDQFHULWD
sebagai persiapan pementasan
0HQJLGHQWLÀNDVLNDQSHODWLKDQSHPHUDQDQGDQPHODNXNDQ
latihan pemeranan sebagai persiapan pementasan
0HQJLGHQWLÀNDVLNDQ SHUDQFDQJDQ WDWD DUWLVWLN GDQ
PHODNVDQDNDQSHUDQFDQJDQWDWDDUWLVWLN
0HQJHNVSORUDVLEHUEDJDLUDQFDQJDQSHPHQWDVDQ
0HQJDVRVLDVLNDQ SHUDQFDQJDQ SHPHQWDVDQ GHQJDQ
NHKLGXSDQVRFLDOEXGD\DGLPDV\DUDNDW
0HQJNRPXQLNDVLNDQ SHUDQFDQJDQ SHPHQWDVDQ VHFDUD
VHGHUKDQDEDKDVDVHFDUDOLVDQPDXSXQWXOLVDQ
Seni Budaya 133
Di unduh dari : Bukupaket.com

Kegiatan Pembelajaran
$PDWL EHUEDJDL PDVDODK \DQJ DGD GLVHNLWDUPX NHPXGLDQ
rangkum masalah tersebut
%DFDODKEHUEDJDLFHULWD\DQJDGDGLGDHUDKPXGDQVXVXQODK
FHULWDLWXVHVXDLGHQJDQSHULVWLZDQ\D
'LVNXVLNDQ PDVDODK WHUVHEXW GDQ FHULWD \DQJ NDPX EDFD
GHQJDQWHPDQWHPDQPX
7XOLVNDQKDVLONDQGLVNXVLLWXPHQMDGLUDQJNDLDQFHULWD
/DNXNDQODWLKDQSHPHUDQDQVHVXDLGHQJDQSHWXQMXNODWLKDQ
SHPHUDQDQ\DQJDGDGDODPEDELQL
5DQFDQJODK WDWD DUWLVWLN VHVXDL GHQJDQ FHULWD \DQJ NDPX
WXOLVNDQNHPXGLDQGLVNXVLNDQGHQJDQWHPDQWHPDQPX
.RPXQLNDVLNDQUDQFDQJDQFHULWDGDQUDQFDQJDQWDWDDUWLVWLN
LWX GHQJDQ JXUX SHPELPELQJ GDQ WHPDQWHPDQPX DJDU
PHQGDSDWNDQHYDOXDVL
3HUEDLNL UDQFDQJDQPX VHVXDL GHQJDQ HYDOXDVL JXUX SHP
ELPELQJGDQWHPDQWHPDQPX
Lembar Pengamatan
Nama : .......................................................
Hari /Tanggal Pengamatan : .......................................................
2EMHN3HQJDPDWDQ
Pengamatan Hasil Pengamatan
Peristiwa
Keseharian
Rangkuman
Cerita Yang
Dibaca
134 Kelas IX SMP/MTs

Lembar Diskusi
Nama Kelompok : .......................................................
Hari/Tanggal Diskusi : .......................................................
Tempat Diskusi : .......................................................
Pengamatan Hasil Pengamatan
Peristiwa Keseharian
Rangkuman Cerita
Yang Dibaca
Cara Berekspresi
Aktivitas Pembelajaran I Dan II

&DULODKLQIRUPDVLWHQWDQJFHULWDGDQEDJDLPDQDFDUDPHQXOLV
FHULWD
'LVNXVLNDQ GHQJDQ WHPDQWHPDQPX WHQWDQJ VWUXNWXU GDQ
XQVXUXQVXUODNRQ
6XVXQODKFHULWDVHVXDLGHQJDQVWUXNWXUODNRQ
.RPXQLNDVLNDQ FHULWD \DQJ NDPX WXOLVNDQ NHSDGD JXUX
SHPELPELQJGDQWHPDQWHPDQPX
Seni Budaya 135

A. Lakon
1DVNDK ODNRQ DWDX FHULWD DWDX ELDVD GLVHEXW VNHQDULR DGDODK

LQVWDQVL SHUWDPD \DQJ EHUSHUDQ VHEHOXP VDPSDL NH WDQJDQ SDUD
sutradara dan para pemeran. Naskah lakon bisa berdiri sendiri
VHEDJDL EDFDDQ EHUXSD EXNX FHULWD DWDL NDU\D VDVWUD 1DVNDK
ODNRQPHUXSDNDQSHQXDQJDQGDULLGHFHULWDNHGDODPDOXUFHULWD
GDQVXVXQDQODNRQ6HRUDQJSHQXOLVODNRQGDODPSURVHVEHUNDU\D
ELDVDQ\DEHUWRODNGDULWHPDFHULWD7HPDLWXGLVXVXQMDGLVHEXDK
FHULWD\DQJWHUGLULGDULSHULVWLZDSHULVWLZD\DQJPHPLOLNLDOXU\DQJ
MHODVGHQJDQXNXUDQGDQSDQMDQJ\DQJGLSHUKLWXQJNDQPHQXUXW
kebutuhan sebuah pertunjukan. Meskipun sebuah naskah lakon
ELVD GLWXOLV VHNHKHQGDN SHQXOLV ODNRQ DWDX FHULWD WHWDSL KDUXV
PHPSHUKLWXQJNDQDWDXEHUSHJDQJSDGDDVDVNHVDWXDQunity
1DVNDK ODNRQ VHEDJDLPDQD NDU\D VDVWUD ODLQ SDGD GDVDUQ\D
PHPSXQ\DL VWUXNWXU \DQJ MHODV \DLWX WHPD GDVDU SHPLNLUDQ
DWDX JDJDVDQ LGH SHQXOLV XQWXN GLVDPSDLNDQ NHSDGD SHQRQWRQ
SORWNHMDGLDQDWDXSHULVWLZD\DQJVDOLQJPHQJNDLWVHWWLQJODWDU
WHPSDWZDNWXGDQVXDVDQDFHULWDGDQWRNRKSHUDQ\DQJWHUOLEDW
GDODP NHMDGLDQNHMDGLDQ GDODP ODNRQ $NDQ WHWDSL QDVNDK
ODNRQ\DQJNKXVXVGLSHUVLDSNDQXQWXNGLSHQWDVNDQPHPSXQ\DL
VWUXNWXUODLQ\DQJVSHVLÀN6WUXNWXULQLSHUWDPDNDOLGLUXPXVNDQ
ROHK $ULVWRWHOHV \DQJ PHPEDJL PHQMDGL OLPD EDJLDQ EHVDU \DLWX
HNVSRVLVL SHPDSDUDQ NRPSOLNDVL NOLPDNV DQWL NOLPDNV DWDX
UHVROXVL GDQ NRQNOXVL catastrope .HOLPD EDJLDQ WHUVHEXW SDGD
SHUNHPEDQJDQ NHPXGLDQ WLGDN GLWHUDSNDQ VHFDUD NDNX WHWDSL
OHELKEHUVLIDWIXQJVLRQDOLVWLN6WUXNWXUODNRQ\DQJOHELKVHGHUKDQD
WHUGLULGDULSHPDSDUDQNRQÁLNGDQSHQ\HOHVDLDQ
1. Latihan Menulis Struktur Cerita
a. Menentukan Tema
%DFDFHULWD\DQJDGDNHPXGLDQWHQWXNDQWHPDQ\D
'LVNXVLNDQWHPDWHUVHEXWGHQJDQWHPDQWHPDQPX
&REDWHPDQPXPHPEDFDFHULWD\DQJEHUEHGDGDQWHQWXNDQ
WHPDGDULPDVLQJPDVLQJFHULWDWHUVHEXW
3LOLKODK VDODK VDWX WHPD GDUL EHUEDJDL PDFDP WHPD \DQJ
telah kamu tentukan dengan kelompok tersebut.

%HUL DODVDQ NHQDSD NDPX GDQ WHPDQWHPDQ GLVNXVLPX
memilih tema tersebut.
Tema
*DJDVDQFHULWDDWDXLGHFHULWD\DQJPHQMDGLGDVDUDWDX
LQWL FHULWD \DQJ KHQGDN GLWXOLVNDQ ROHK VHRUDQJ SHQXOLV
FHULWD%DQ\DN\DQJPHQ\HEXWNDQEDKZDLGHDWDXJDJDVDQ
LWXVHEDJDLWHPD,GHFHULWDELVDGDULPDQDVDMDGDQNDSDQSXQ
ELVD PXQFXO GDODP SLNLUDQ SHQXOLV FHULWD ,GH FHULWD DWDX
JDJDVDQ FHULWD WLGDN SHUOX GLFDUL NHPDQDPDQD LGH FHULWD
EDQ\DN WHUVHEDU GL OLQJNXQJDQ DVDO NLWD ELVD PHQDQJNDS
GDQPHQJRODKQ\D0HWRGHDWDXFDUD\DQJGLODNXNDQXQWXN
XQWXNPHQGDSDWNDQLGHDWDXJDJDVDQFHULWDDGDODKGHQJDQ
PHQJDPDWL VHPXD KDO \DQJ DGD GLVHNLWDU NLWD 3URVHV
SHQJDPDWDQ LQL DNDQ PHPXQFXONDQ NHVDGDUDQ GDODP GLUL
dan pikiran kita.
Tema bisa juga disebut muatan intelektual dalam sebuah
permainan, ini mungkin bisa diuraikan sebagai keseluruhan
SHUQ\DWDDQGDODPVHEXDKSHUPDLQDQWRSLNLGHXWDPDDWDX
SHVDQPXQJNLQMXJDVHEXDKNHDGDDQ5REHUW&RKHQ
KDO$GK\$VPDUDKDOPHQ\HEXWWHPDVHEDJDL
SUHPLV\DLWXUXPXVDQLQWLVDULFHULWDVHEDJDLODQGDVDQLGHDO
GDODP PHQHQWXNDQ DUDK WXMXDQ FHULWD 'HQJDQ GHPLNLDQ
ELVD GLWDULN NHVLPSXODQ EDKZD WHPD DGDODK LGH GDVDU
JDJDVDQ DWDX SHVDQ \DQJ DGD GDODP QDVNDK ODNRQ GDQ LQL
PHQHQWXNDQDUDKMDODQQ\DFHULWD
b. Menentukan Plot atau Kerangka

%XDWODKSORWFHULWDDWDXSHULVWLZDGDODPVHEXDKFHULWD
VHVXDL GHQJDQ ZDNWX WHPSDW GDQ WRNRKWRNRKQ\D
PLVDOQ\D SORW VHNHORPSRN VLVZD SDGD VHOD ZDNWX
MDP SHODMDUDQ VHNRODK EHUXQGLQJ KHQGDN EHUWDPDV\DK
NH JXQXQJ 3ORW 6HNHORPSRN VLVZD VHGDQJ GDODP
SHUMDODQDQ WDPDV\D NH JXQXQJ GDQ VHGDQJ LVWLUDKDW
Seni Budaya 137

NDUHQD NHOHODKDQ 3ORW 6HNHORPSRN VLVZD GLJDQJJX
ROHK VHNHORPSRN PRQ\HW \DQJ QDNDO VHKLQJJD VLVZD
VLVZD WHUVHEXW PDUDK WDSL NHWDNXWDQ 6DODK VDWX
VLVZD PHPSXQ\DL LGH EDJDLPDQD FDUDQ\D PHQJHUMDL
PRQ\HWPRQ\HW \DQJ QDNDO WHUVHEXW 3ORW 0RQ\HW
PRQ\HW\DQJWHODKGLNHUMDLLWXGDWDQJSDGDUDMDPRQ\HW
GDQ PHODSRUNDQ EDKZD PHUHND WHODK GLJDQJJX ROHK
PDQXVLD 0RQ\HWPRQ\HW LQL PHPEXDW ODSRUDQ SDOVX
SDGDUDMDPRQ\HW3ORW6HPXDVLVZDPHUDVDVHQDQJ
NDUHQD WHODK ELVD PHQJHUMDL PRQ\HWPRQ\HW WHUVHEXW
tetapi hari sudah sangat sore sehingga harus membuat
WHQGDXQWXNPHQJLQDS3ORW6HNHORPSRNVLVZD\DQJ
VHGDQJ EHUNXPSXO GDQ EHUFHULWD NHPXGLDQ GLGDWDQJL
UDMD PRQ\HW \DQJ WHODK GLNHUMDL WDGL 5DMD PRQ\HW
WHUVHEXW WLGDN WHULPD NDUHQD DQDN EXDKQ\D GLNHUMDL
PDND EHUGHEDWODK VHNHORPSRN VLVZD WHUVHEXW GHQJDQ
UDMD PRQ\HW VDPSDL UDMD PRQ\HW WHUVHEXW WDKX EDKZD
DQDN EXDKQ\D \DQJ QDNDO 3ORW 6HNHORPSRN VLVZD
SXODQJ ODJL GHQJDQ PHPEDZD SHQJDODPDQ WDPDV\DK
\DQJ EHUKDUJD EDJDLPDQD PDQXVLD VHKDUXVQ\D KLGXS
berdampingan dan saling menghormati, meski dengan
KHZDQ
%XDWODK SORWSORW FHULWD \DQJ EDQ\DN VHVXDL GHQJDQ
WHPDFHULWD\DQJWHODKGLWHQWXNDQ
7XOLVNDQSORWSORWFHULWDWHUVHEXWNHPXGLDQGLVNXVLNDQ
GHQJDQWHPDQWHPDQPXXQWXNPHQGDSDWNDQPDVXNDQ
7XOLV NHPEDOL SORWSORW FHULWD \DQJ WHODK PHQGDSDW
PDVXNDQ WHUVHEXW XQWXN GLMDGLNDQ FHULWD \DQJ DNDQ
dipentaskan.

Plot
3ORW DWDX DOXU DGDODK UDQJNDLDQ SHULVWLZD \DQJ GLUHND
GDQGLMDOLQGHQJDQVHNVDPD\DQJPHQJJHUDNNDQMDODQFHULWD
PHODOXL SHUXPLWDQ SHQJJDZDWDQ DWDX NRPSOLNDVL NHDUDK
NOLPDNV GDQ VHOHVDLDQ 5LNULN (O 6DSWDULD KDO
PHQJHPXNDNDQSORWDWDXDOXUFHULWDPHUXSDNDQUDQJNDLDQ
SHULVWLZD\DQJVDWXGHQJDQ\DQJODLQGLKXEXQJNDQGHQJDQ
hukum sebab akibat. Plot disusun oleh pengarang dengan
WXMXDQXQWXNPHQJXQJNDSNDQEXDKSLNLUDQQ\D\DQJVHFDUD
NKDV 3HQJXQJNDSDQ LQL OHZDW MDOLQDQ SHULVWLZD \DQJ EDLN
VHKLQJJD PHQFLSWDNDQ GDQ PDPSX PHQJJHUDNNDQ DOXU
FHULWDLWXVHQGLUL
$GD VHEDJLDQ RUDQJ PHQ\HEXW SORW VHEDJDL NHUDQJND
FHULWD NDUHQD WHUGLUL GDUL SHULVWLZDSHULVWLZD \DQJ VHGDQJ
EHUODQJVXQJ GDODP FHULWD 3HULVWLZDSHULVWLZD \DQJ WHUMDGL
GDODPFHULWDDNDQPHPEXDWVXDWXUDQJNDLDQSHULVWLZDGDQ
PHQMDODQNDQ JHUDN FHULWD VDPSDL DNKLU FHULWD 3HULVWLZD
SHULVWLZDLWXWHUMDGLNDUHQDVHEDEDNLEDW3HULVWLZD\DQJVDWX
DGDODKDNLEDWDWDXVHEDEGDULSHUWLVWLZD\DQJODLQ.HUDQJND
FHULWD\DQJSDOLQJVHGHUKDQDKDQ\DWHUGLULGDULSHPDSDUDQ
NRQÁLN GDQ SHQ\HOHVDLDQ DWDX DZDO WHQJDK GDQ DNKLU
3HPDSDUDQ DWDX DZDO ELDVDQ\D KDQ\D EHULVL SHQMHODVDQ
DWDXSHUNHQDODQSHUDQSHUDQ\DQJDGDGDODPFHULWDWHUVHEXW
ORNDVLDWDXWHPSDWNHMDGLDQSHULVWLZDFHULWDZDNWXSHULVWLZD
LWXEHUODQJVXQJ%DJLDQDZDODWDXSHPDSDUDQLQLWHUNDGDQJ
VXGDK PHPXQFXONDQ PDVDODK \DQJ GLKDGDSL ROHK SHUDQ
SHUDQ\DQJDGDGDQEDJDLPDQDPHQFDULFDUDPHQ\HOHVDLNDQ
masalah tersebut.
%DJLDQWHQJDKDWDXNRQÁLNEHULVLNHMDGLDQNHMDGLDQ\DQJ
VDOLQJ WHUNDLW GDQ PHQMDGL PDVDODK SRNRN \DQJ disosrkan
SDGD SHQRQWRQ 0DVDODKPDVDODK LQL PHPEXWXKNDQ
SHQ\HOHVDLDQ DWDX MDZDEDQ XQWXN PHQ\HOHVDLNDQQ\D
3HULVWLZDSHULVWLZD SDGD EDJLDQ WHQJDK LQL VHKDUXVQ\D
dibuat semenarik mungkin sehingga membentuk jalinan
SHULVWLZD\DQJLQGDK3DGDEDJLDQLQLMXJDWHUMDGLULQWDQJDQ
ULQWDQJDQ\DQJKDUXVGLKDGDSLGDQGLVHOHVDLNDQROHKSHUDQ
SURWDJRQLV VHUWD SHUODZDQDQ \DQJ GLODNXNDQ ROHK SHUDQ
Seni Budaya 139

DQWDJRQLV.HLQJLQDQNHLQJLQDQSHUDQSURWDJRQLVGLKDODQJ
halangi bahkan digagalkan oleh peran antagonis. Saling
PHQ\HUDQJ GDQ PHQJKDODQJL DQWDU SHUDQ LQLODK \DQJ
PHQDULNSDGDEDJLDQWHQJDKDWDXNRQÁLNLQL
%DJLDQ DNKLU FHULWD EHULVL SHQ\HOHVDLDQ FHULWD GLPDQD
VHPXD SHUWDQ\DDQSHUWDQ\DDQ GDQ PDVDODK PHQHPXNDQ
MDZDEDQGDQSHQ\HOHVDLDQ3HUWDQ\DDQSHUWDQ\DDQSHQRQWRQ
WHUKDGDS MDODQQ\D FHULWD MXJD WHUMDZDE GDQ SHQRQWRQ
GLKDUDSNDQPHQGDSDWSHODMDUDQGDQSHQFHUDKDQGDULFHULWD
\DQJ GLVDMLNDQ WHUVHEXW 3DGD EDJLDQ DNKLU LQL WLGDN SHUOX
GLVLPSXONDQ DWDX GLLQIRUPDVLNDQ SHQ\HOHVDLDQ FHULWD LWX
kepada penonton. Biarkan saja penonton mendapatkan
MDZDEDQQ\D VHQGLUL GDQ PHUHQXQJNDQ DSD \DQJ VXGDK
dilihat dan didengar.
F0HQHQWXNDQ/DWDUDWDX6HWWLQJ
7HQWXNDQVHWWLQJDWDXODWDUFHULWD\DQJWHODKNDPXEXDW
PLVDOQ\D UXDQJ NHODV VLDQJ KDUL +XWDQ VLDQJ KDUL
KXWDQVRUHKDULDWDXKXWDQPDODPKDUL
6HEXWNDQVHFDUDGHWDLOVHWWLQJDWDXODWDUFHULWDWHUVHEXW
PLVDOQ\DUXDQJNHODVGHQJDQEDQJNXSDQMDQJVHSHUWL
UXDQJ NHODV WDKXQ GHQJDQ GLQGLQJ SXWLK GDQ
EDQ\DNJDPEDUSDKODZDQQ\D
7XOLVNDQ VHWWLQJ DWDX ODWDU FHULWD VHEDQ\DN PXQJNLQ
VHVXDLGHQJDQFHULWD\DQJNDPXWXOLVNDQ

Latar Cerita Atau Setting
0HQXOLVNDQ ODWDU FHULWD DGDODK PHQXOLVNDQ JDPEDUDQ
situasi tempat kejadian, gambaran tempat kejadian dan
ZDNWXWHUMDGLQ\DSHULVWLZD\DQJKHQGDNGLWXOLVPHQMDGLODWDU
FHULWD 6LWXDVL WHPSDW GDQ ZDNWX \DQJ PHQMDGL ODWDU FHULWD
LWX ELVD KDVLO GDUL LPDMLQDVL WHWDSL ELVD MXJD KDVLO REVHUYDVL
GDQ HNVSORUDVL GDODP NHKLGXSDQ NHVHKDULDQ 2EVHUYDVL ELVD
dilakuan dengan mengamati sebuah lingkungan keseharian
\DQJELVDPHQGXNXQJKDVLOUDQFDQJDQ+DVLOSHQJDPDWDQLWX
NHPXGLDQGLWXOLVVHFDUDGHWDLOVHVXDLGHQJDQDSD\DQJGLOLKDW
GLGHQJDUGLUDVDNDQGDQGLEDXL3URVHVREVHUYDVLLQLVHNDOLJXV
PHQJHNVSORUDVLWHPSDWQ\D7HPSDWLWXELVDWHPSDWVHSLUDPDL
ELVLQJVLWXDVL\DQJVLEXNPHQFHNDPNRWRUGDQEDX6HPXDLWX
KDVLOREVHUYDVLGDQHNVSORUDVLLWXGLFDWDWGDQLWXELVDPHQMDGL
EDKDQODWDUFHULWD\DQJVHGDQJGLWXOLVNDQ
3HQJDPEDUDQODWDUFHULWDLQLDNDQEHUEHGDEHGDVHWLDSRUDQJ
NDUHQDVXGXWSDQGDQJ\DQJGLJXQDNDQMXJDEHUEHGD6HODLQLWX
MXJD VDQJDW GLSHQJDUXKL ROHK NHSHNDDQ DWDX VHQVLWLÀWDV MLZD
SHQXOLV0LVDOQ\DNHWLNDPHQJDPDWLVHEXDKWDPDQVXGXWNRWD
RUDQJ ELVD PHQXOLVNDQ VHJDODQ\D DSD \DQJ GLOLKDW DSD \DQJ
GLGHQJDUGDQDSD\DQJGLEDXL7HWDSLEDJLVHEDJLDQRUDQJODLQ
PXQJNLQELVDMXJDPHQXOLVNDQDSD\DQJGLUDVDNDQGDQLWXDNDQ
PHPSHQJDUXKL KDVLO SHQJDPDWDQQ\D 8QWXN PHPSHUVLDSNDQ
ODWDUFHULWDPDNDWXOLVNDQGDQGHVNULSVLNDQVHEDQ\DNPXQJNLQ
hasil pengamatan dan eksplorasi dari beberapa tempat. Jangan
KDQ\D PHQXOLVNDQ VXDVDQD GDQ WHPSDW LWX GDODP VDWX NDWD
NDUHQDDNDQPHPXQFXONDQWDIVLU\DQJEHUEHGD
G0HQHQWXNDQ7RNRK7RNRK
7HQWXNDQ WRNRKWRNRK \DQJ DGD GDODP FHULWD WHUVHEXW
GDQEHULQDPDWRNRKWRNRKWHUVHEXW-DQJDQEHULQDPD
WRNRKWRNRK \DQJ DGD GDODP FHULWDPX GHQJDQ QDPD
VHVXDL FLUL ÀVLN WRNRK PLVDOQ\D VL SLQFDQJ VL ELVX VL
ERGRKVLEXWD
Seni Budaya 141

'HVNULSVLNDQ WRNRKWRNRK WHUVHEXW VHVXDL GHQJDQ FLUL
FLULÀVLNNHGXGXNDQGDODPPDV\DUDNDWGDQEDJDLPDQD
FLUL SVLNRORJLVQ\D PLVDOQ\D UDKPD VHRUDQJ SHODMDU
NHODVDQDNWXNDQJVDPSDKSHULDQJGDQSDQGDLVXND
PHQHOLWLNDNLQ\DPHQJDODPLFDFDWVHMDNED\LGDQODLQ
ODLQ
7RNRKWRNRK GDODP FHULWD WLGDN KDUXV PDQXVLD WHWDSL
ELVDMXJDKHZDQDWDXWXPEXKDQ
7RNRKWRNRK \DQJ EXNDQ PDQXVLD WHWDSL EHUSHULODNX
VHSHUWLPDQXVLDVDQJDWGLEROHKNDQGDODPFHULWD
Tokoh Cerita
3HUDQ DGDODK PDNOXN KLGXS \DQJ PHPLOLNL KLGXS GDQ
kehidupan dalam dunia lakon hasil dari imajinasi seorang
penulis. Peran itu harus hidup, dalam artian memiliki
dimensi kehidupan atau memiliki karakter. Karakter itu
ELVD MDKDW EDLN ERGRK MHQLXV ND\D PLVNLQ GDQ ODLQODLQ
7XJDV VHRUDQJ SHQXOLV ODNRQ DGDODK PHQGLVNULSVL VHFDUD
ULQJNDVSHUDQSHUDQWHUVHEXW.DUHQDSHUDQLWXKLGXSPDND
SHUOX GLMHODVNDQ LGHQWLWDV GDUL SHUDQ WHUVHEXW PLVDOQ\D
QDPDXPXUMHQLVNHODPLQEHQWXNÀVLNQ\DMDEDWDQQ\DGDQ
VLVLNHMLZDDQ\D+DOLQLSHQWLQJVHEDJDLJDPEDUDQDZDOEDJL
VHRUDQJ FDORQ SHPHUDQ NHWLND KHQGDN PHPDLQNDQ SHUDQ
tersebut.
8QWXN PHQFDUL JDPEDUDQ SHUDQ \DQJ KHQGDN GLWXOLV
VHRUDQJ SHQXOLV ODNRQ ELVD PHODNXNDQ REVHUYDVL EDLN
GDUL NHKLGXSDQ NHVHKDULDQ DWDX \DQJ DGD GL OLQJNXQJDQ
VHNLWDUQ\DPDXSXQGDULNHQDQJDQ\DQJSHUQDKGLDODPLQ\D
/DNXNDQ REVHUYDVL GDQ WXOLV VHFDUD GHWDLO SHUDQ WHUVHEXW
6XVXQVHPXDSHUDQWHUVHEXWGDODPVDWXVXVXQDQSHUDQ\DQJ
DNDQ PHQJLVL NHKLGXSDQ GXQLD ODNRQ 'HWDLO \DQJ KDUXV
dideskripsikan ialah ada dan bagaimana tokoh mengenakan
SDNDLDQ EHUVDPDDQ GHQJDQ LWX MXJD EDJDLPDQD SURÀO
NHSULEDGLDQWRNRKGHQJDQPHQJDFXNHSDGDVHMDUDKVLQJNDW
NHKLGXSDQQ\D

/DQJNDKVHODQMXWQ\DDGDODKPHOHWDNDQSHUDQ\DQJWHODK
GLWXOLV GDQ GLGHVNULSVLNDQ WHUVHEXW NHGDODP ODWDU FHULWD
\DQJWHODKGLEXDW3HUDQGLWXOLVNDQVHFDUDVHGHUKDQDGHQJDQ
NHJLDWDQ\DQJVSHVLÀNPLVDOQ\DVHRUDQJEDSDNVHEDJDLJXUX
\DQJ GLEHQFL VLVZDQ\D 3HQMHODVDQ \DQJ OHELK GHWDLO ELVD
GLPDVXNNDQGDODPGLDORJ\DQJDNDQGLXFDSNDQROHKSHUDQ
SHUDQ\DQJDGDGDODPODNRQWHUVHEXW
Buatlah peran tersebut menjadi hidup, dengan
PHPEXDWQ\DELFDUDDWDXEHUDNVL0HPEXDWSHUDQELFDUDELVD
dilakukan dengan mempertemukan dua peran atau lebih
GDODP VXDWX VXDVDQD GDQ PDVDODK \DQJ WHODK GLUDQFDQJ
%XDWODK NRQÁLN DQWDU SHUDQ GDQ NRQÁLN LWX ELVD VDQJDW
VHGHUKDQD ELVD MXJD NRQÁLN \DQJ UXPLW .RQÁLN VHGHUKDQD
ELVDNDUHQDDGDQ\DNHVDODKSDKDPDQ\DQJEHUDNKLUGHQJDQ
NHUXPLWDQGDQSHQ\HOHVDLDQ3HUDQELVDKLGXSNDUHQDSHQXOLV
PHQFLSWDNDQULQWDQJDQULQWDQJDQWHUKDGDSNHLQJLQDQSHUDQ
WHUVHEXW 'HQJDQ DGDQ\D ULQWDQJDQ SHUDQ WHUVHEXW DNDQ
PHQFLSWDNDQ GDQ PHQFDUL WDNWLN \DQJ GLUDVDNDQ NRQJNUHW
DWDX ELVD GLODNXNDQ MXJD DNDQ PHQFLSWDNDQ GLDORJ \DQJ
ZDMDU
B. Latihan menulis Cerita
a. Pemaparan
3HPDSDUDQ LQL EHULVL WHQWDQJ NHWHUDQJDQNHWHUDQJDQ
WRNRK PDVDODK WHPSDW ZDNWX DWDX SHQJDQWDU VLWXDVL DZDO
ODNRQ3DGDEDJLDQSHPDSDUDQLQLMXJDPXODLGLWDPSLOEDJLDQ
EDJLDQ\DQJPHQJDUDKSDGDWHUZXMXGQ\DWHPD%DJLDQEDJLDQ
itu dibungkus sedemikian rupa sehingga tidak nampak
GHQJDQ MHODV WHWDSL SHQRQWRQ DWDX SHPEDFD VXGDK ELVD
memperkirakan arah dan keseluruhan kejadian dalam lakon.
'DODPSHQ\XVXQDQSHPDSDUDQNDODXELVDVXGDKPHQJDQGXQJ
NRQÁLN DWDX \DQJ PHQJDUDK SDGD NRQÁLN \DQJ WHUMDGL WHWDSL
masih dalam keseimbangan lakon.
Seni Budaya 143

E 3HQJJDZDWDQ
3DGD EDJLDQ SHQJJDZDWDQ LQL GLWXOLVNDQ PDVDODK GDODP
SHPDSDUDQ VXGDK PXODL WHUJDQJJX ROHK DGDQ\D ELELWELELW
masalah dan kepentingan. Bibit masalah ini akibat dari
SHPLNLUDQSHPLNLUDQSHUDQDWDXDNVLSHUDQWHUKDGDSNHLQJLQ
DQQ\D8QWXNSHUWDPDNDOLQ\DSHUDQDQWDJRQLVEHUWHPXGHQJDQ
SHUDQSURWDJRQLVPHPEDQJXQNRQÁLNDNLEDWGDULSHUWHQWDQJDQ
DQWDU SHUDQ WHUVHEXW .RQÁLN LQL GLEDQJXQ GDQ GLMDOLQ GDODP
SHULVWLZD\DQJVHPDNLQJDZDWVDPSDLPHQFDSDLNOLPDNV-DGL
EDJLDQSHQJJDZDWDQLQLODKVHEHQDUQ\DWXEXKDWDXEDJLDQ\DQJ
SDOLQJ SHQWLQJ GDUL ODNRQ NDUHQD NDODX EDJLDQ SHQJJDZDWDQ
LQLOHPDKPDNDODNRQVHFDUDNHVHOXUXKDQDNDQWHUDVDOHPDK
F .OLPDNV
6HODPDLQLDGDSHPLNLUDQ\DQJVHGLNLWNHOLUXEDKZDNOLPDNV
DGDODKSXQFDNGDULNHWHJDQJDQODNRQ3DGDKDONOLPDNVDGDODK
WLWLN SDOLQJ XMXQJ GDUL SHUVHOLVLKDQ DWDX NRQÁLNDQWDUD SHUDQ
SURWDJRQLV GDQ SHUDQ DQWDJRQLV.HWLND SDGD WLWLNLQL NRQÁLN
LQLVXGDKWLGDNELVDODJLGLEXDWUXPLWODJLGDQNRQÁLNLWXKDUXV
GLDNKLUL 'HQJDQ EHUDNKLUQ\D NRQÁLN PDND DNDQ DGD SLKDN
\DQJGLNDODKNDQDWDXGLKDQFXUNDQGDQSLKDNPDQD\DQJKDUXV
GLNDODKNDQ WHUJDQWXQJ GDUL NRQVHS GDQ YLVL VHRUDQJ SHQXOLV
lakon.
d. Peleraian
%DJLDQ SHOHUDLDQ LQL EHULVL WHQWDQJ DOWHUQDWLIDOWHUQDWLI
MDZDEDQ GDUL SHUPDVDODKDQ VDPSDL WHUMDGLQ\D NRQÁLN DQWDUD
SHUDQ DQWDJRQLV GDQ SHUDQ SURWDJRQLV %HQWXN DOWHUQDWLI
MDZDEDQLQLWLGDNEROHKGLZXMXGNDQVHFDUDQ\DWDDWDXWHUEDFD
GHQJDQ PXGDK .DODX DOWHUQDWLI MDZDEDQ LQL GLEXDW VHFDUD
Q\DWD GDQ WLEDWLED PDND DNDQ PHOHPDKNDQ NOLPDNV \DQJ
WHODKGLEXDW%DJLDQSHOHUDLDQLQLMXJDWLGDNEROHKGLEXDWEHU
WHOHWHOH DWDX NHVDQQ\D GLSDQMDQJSDQMDQJNDQ NDUHQD DNDQ
membuat penonton menjadi jemu. Peleraian juga tidak boleh
GLEXDWWHUJHVDJHVDNDUHQDDNDQPHPEXDWNOLPDNV\DQJWHODK
GLEXDWWLGDNEHUDUWL3HOHUDLDQLQLVHKDUXVQ\DGLVXVXQGHQJDQ
FHUPDWGDQWLGDNPHQJXUDQJLNHWHUFHNDPDQ\DQJWHUMDGLSDGD
klimaks, tetapi lama kelamaan semakin menurun.

H 3HQ\HOHVDLDQ
3HQ\HOHVDLDQ LQL EHULVL WHQWDQJ MDZDEDQMDZDEDQ \DQJ
menjadi permasalahan antara peran protagonis dan antagonis.
Fungsi dari peleraian adalah untuk mengembalikan keadaan
VHSHUWL DZDO FHULWD ODNRQ NDUHQD VHJDOD SHUVRDODQ VXGDK
WHUMDZDE 3HQ\HOHVDLDQ MXJD PHUXSDNDQ EDJLDQ DNKLU GDUL
FHULWDODNRQ
Aktivitas Pembelajaran III
&DULODKLQIRUPDVLWHQWDQJODWLKDQWHNQLNSHPHUDQDQ
'LVNXVLNDQGHQJDQWHPDQWHPDQPXWHQWDQJODWLKDQWHNQLN
pemeranan.
&REDODK ODWLKDQ WHNQLN SHPHUDQDQ LWX GHQJDQ WHPDQ
temanmu.
4. Komunikasikan latihan teknik pemeranan itu kepada guru
SHPELPELQJGDQWHPDQWHPDQPX
C. Pelatihan Pemeran
1. Latihan Teknik Muncul

7HNQLNPXQFXOthe technique of entrancePHQXUXW5HQGUD
GDODPEXNX7HQWDQJ%HUPDLQ'UDPDKDODGDODKVXDWX
teknik seorang pemeran dalam memainkan peran untuk pertama
NDOLPHPDVXNLVHEXDKSHQWDVODNRQ3HPXQFXODQSHPHUDQLQLELVD
GLDZDOSHPHQWDVDQSDGDVXDWXEDEDNODNRQDWDXSDGDDGHQJDQOD
NRQ3HPXQFXODQSHPHUDQLQLKDUXVPHPEHULNDQJDPEDUDQVHFDUD
NHVHOXUXKDQWHUKDGDSSHUDQ\DQJGLPDLQNDQ*DPEDUDQLWXELVD
berupa suasana batin, tingkat emosi, tingkat intelektual, maupun
VHJLÀVLNGDULSHUDQ\DQJGLEDZDNDQ*DPEDUDQLQLODK\DQJDNDQ
PHPSHQJDUXKLNHVDQSHQLODLDQGDQLGHQWLÀNDVLSHQRQWRQWHUKD
GDSSHUDQ7DQSDSHQJJDPEDUDQSHUDQ\DQJMHODVSHQRQWRQDNDQ
NHVXOLWDQXQWXNPHQJLGHQWLÀNDVLSHUDQWHUVHEXW/DWLKDQWHNQLN
PXQFXOLQLGLODNXNDQGHQJDQFDUD
Seni Budaya 145

D &REDODKPXQFXOGDULVLVLSDQJ
JXQJDWDXWHPSDW\DQJGLJX
QDNDQ VHEDJDL SDQJJXQJ GH
QJDQ WHUJHVDJHVD 5DVDNDQ
NHWHUJHVDJHVDDQ WHUVHEXW NH
PXGLDQ PLQWDODK HYDOXDVL GD
ULWHPDQWHPDQPXDWDXJXUX
SHPE LPELQJPX DSDNDK ND
PXVXGDKWHUOLKDWWHUJHVDJH
VD /DNXNDQ ODWLKDQ LQL EHU
XODQJXODQJVDPSDLNDPXELsa
PHU DVDNDQ UDVD WHUJHVDJHVD
tersebut.
E &RED XODQJL ODJL PXQFXO GH
QJDQ WHUJHVDJHVD NHPXGLDQ
EHUKHQWLGDQOLKDWODKGLVHNH
OLOLQJ UXDQJ SDQJJXQJ WHUVH
EXW \DQJ GLWHUXVNDQ GHQJDQ
PHQFDUL VHVXDWX GLSDQJJXQJ
tersebut.
F &REDODKNHOXDUSDQJJXQJWHU
VHEXWGHQJDQWHUJHVDJHVDNH
mudian kembali lagi masuk
SDQJJXQJ GHQJDQ UDVD \DQJ
bahagia.
G /DNXNDQ ODWLKDQ WHNQLN PXQ
FXO LQL GHQJDQ UDVD \DQJ EHU
EHGDEHGDNDGDQJVHGLKJHP
ELUD PDUDK PDOXPDOX FXUL
JDOXFXGDQODLQODLQ
e. Buatlah kelompok latihan dan
DMDNODKWHPDQPXODWLKDQWHN
QLN PXQFXO LQL GHQJDQ FDUD
DGD \DQJ GL OXDU SDQJJXQJ
GDQ DGD \DQJ GL GDODP SDQJ
JXQJ.HORPSRN\DQJGLGDODP
SDQJJXQJEHUELFDUDEHEDVGD

ODP NHORPSRN NHPXGLDQ NH
ORPSRN\DQJGLOXDUSDQJJXQJ
masuk ke panggung dengan
UDVD VHGLK .HORPSRN \DQJ GL
dalam panggung merespon
NHORPSRN\DQJEDUXPDVXNGH
ngan pandangan kemudian
EHUE LFDUDODK GHQ JDQ EHEDV
ketika merespon tersebut.
I /DWLKDQ GLWHUXV GHQJDQ NH
ORPSRN\DQJGLGDODPSDQJ
gung, kemudian keluar
SDQJJXQJ GHQJDQ PDUDK
marah. Responlah kelompok
\DQJ PDUDKPDUDK WHUVHEXW
dan lihatlah ketika keluar
panggung.
J /DWLKODK GHQJDQ NHORPSRN
\DQJ GL GDODP SDQJJXQJ
PHUDVDNDQ NHVHGLKDQ \DQJ
luar biasa, kemudian kelompok
\DQJGLOXDUSDQJJXQJPDVXN
ke panggung, terus merespon
NHORPSRN \DQJ VHGLK
WHUVHEXW /DNXNDQ GLDORJ
sampai kelompok tersebut
PHUDVDNDQNHEDKDJLDDQ\DQJ
luar biasa.
K /DNXNDQODWLKDQLQLEHUXODQJ
ulang dan bergantian dengan
UDVD \DQJ EHUEHGDEHGD
kemudian mintalah pendapat
NHSDGDWHPDQWHPDQ\DQJODLQ
GDQ JXUX \DQJ DGD WHQWDQJ
ODWLKDQWHNQLNPXQFXOLQL
Seni Budaya 147

2. Latihan Teknik Memberi Isi
7HNQLNPHPEHULLVLDGDODKWHNQLNXQWXNPHPEHULLVLSHQJXFDSDQ
GLDORJGLDORJ XQWXN PHQRQMRONDQ HPRVL GDQ SLNLUDQSLNLUDQ \DQJ
WHUNDQGXQJGDODPGLDORJWHUVHEXW0HQXUXW5HQGUDKDO
WHNQLNPHPEHULLVLDGDODKFDUDXQWXNPHQRQMRONDQHPRVLGDQSLNLUDQ
GL EDOLN NDOLPDWNDOLPDW \DQJ GLXFDSNDQ GDQ GLEDOLN SHUEXDWDQ
SHUEXDWDQ\DQJGLODNXNDQGLGDODPWHDWHU
D %DFDODK GLDORJGLDORJ GDUL

QDVNDK FHULWD \DQJ WHODK ND
PXVXVXQSDGDDNWLYLWDVSHP
belajaran I.
E %HULODK WDQGD SDGD NDWDNDWD
GDODPGLDORJWHUVHEXW\DQJND
mu anggap penting.
F %DFDODKGLDORJGLDORJ\DQJWHODK
kamu beri tanda tersebut
GHQJDQWHNDQDQ\DQJEHUEHGD
GDULNDWDNDWD\DQJODLQ
G %DFDODK GLDORJGLDORJ \DQJ
telah kamu beri tanda tersebut
GHQJDQSHUDVDDQVHGLKNHPX
GLD
QXODQJLWDSLVHNDUDQJGH
ngan perasaan gembira, dan
SHUDVDDQSHUDVDDQ\DQJODLQ
Q\D
H %DFDODKGLDORJGLDORJWHUVHEXW
VDPSDLKDELVGDQEHULFDWDWDQ
SDGD NDWDNDWD \DQJ NDPX
DQJJDSSHQWLQJLWXGLXFDSNDQ
GHQJDQSHUDVDDQ\DQJVHVXDL

3. Latihan Teknik Pengembangan
7HNQLNSHQJHPEDQJDQELVDGLODNXNDQGHQJDQWHNQLNSHQJHP
EDQJDQ SHQJXFDSDQ GDQ WHNQLN SHQJHPEDQJDQ MDVPDQL 7HNQLN
SHQJHPEDQJDQSHQJXFDSDQGLODNXNDQGHQJDQPHQDLNNDQYROXPH
VXDUD PHQDLNNDQ WLQJJL QDGD VXDUD PHQDLNNDQ NHFHSDWDQ WHPSR
VXDUD PHQXUXQNDQYROXPHVXDUDQDGDVXDUDGDQ NHFHSDWDQWHP
SRVXDUD7HNQLNSHQJHPEDQJDQMDVPDQLELVDGLODNXNDQGHQJDQPH
QDLNNDQWLQJNDWSRVLVLMDVPDQLEHUSDOLQJEHUSLQGDKWHPSDWPH
lakukan gerak anggota badan, dan ekspresi muka.
D %DFDODK GLDORJGLDORJ GDODP QDVNDK

FHULWD \DQJ WHODK NDPX VXVXQ GDQ
WHODKNDPXEHULWDQGDGHQJDQPH
QDLNNDQ YROXPH VXDUD WHUXV GLX
ODQJ GHQJDQ PHQXUXQNDQ YROXPH
suara.
E 8ODQJL ODJL PHPEDFDQ\D WDSL
VHNDUDQJ GHQJDQ QDGD \DQJ WLQJJL
NHPXGLDQ GLXODQJ QDPXQ GLEDFD
GHQJDQQDGD\DQJUHQGDK
F &REDODKPHPEDFDGLDORJGLDORJGDODP
QDVNDK WHUVHEXW GHQJDQ SRVLVL \DQJ
EHUPDFDPPDFDP NDGDQJ EHUGLUL
kadang duduk, kadang berpaling,
NDGDQJ PHQGHNDW WHUXV ELFDUD DWDX
NDGDQJPHQMDXKWHUXVELFDUD
G %HULFDWDWDQSDGDGLDORJGLDORJ\DQJ
\DQJ WHODK NDPX ODWLKDQNDQ WHUVH
but, sehingga nanti bisa dilatihkan
ulang.
Seni Budaya 149

4. Latihan Teknik Membina Puncak-Puncak
7HNQLNPHPELQDSXQFDNSXQFDNDGDODKWHNQLN\DQJGLODNXNDQ
ROHKSHPHUDQWHUKDGDSMDODQQ\DSHPHQWDVDQODNRQ7HNQLNLQLGL
lakukan oleh pemeran untuk menuju klimaks permainan. Teknik
LQLELVDGLODNXNDQGHQJDQFDUDVHEDJDLEHULNXW
a. Buatlah kelompok untuk

latihan ini dan lakukan
ODWLKDQQ\D
E /DWLKDQ PHQDKDQ LQWHQVL
WDV HPRVL \DLWX GHQJDQ
FDUD PHODNXNDQ WDKDS
demi tahap penggunaan
emosi pemeran pada suatu
SHPHQWDVDQ ODNRQ 0LVDO
Q\DNHWLND$PDUDKPDND
NHPDUDKDQ LWX ELVD GL
ODNXNDQPXODLGDULNHPD
UDKDQ\DQJSDOLQJUHQGDK
VDPSDL SDGD SXQFDN NH
PDUDKDQ WLQJNDW \DQJ
SDOLQJ WLQJJL .DODX NH
PDUDKDQ LWX SDGD DZDO
Q\D VXGDK GLPXODL GDUL
tingNDW \DQJ WLQJJL PDND
NHWLND VDPSDL SDGD SXQ
FDNQ\D VXGDK WLGDN ELVD
marah lagi.
F /DWLKDQ PHQDKDQ UHDNVL
terhadap perkembangan
DOXU \DLWX PHQ\HVXDLNDQ
WLQJNDWHPRVL\DQJWHUGDSDW
SDGDDOXU\DQJVHGDQJGL
PDL QNDQ 0LVDOQ\D VL $
PHP DLQNDQ SHUDQ \DQJ
VDQJDWNHWDNXWDQGDQNH
WDNXWDQLWXKDUXVPXQFXO

SDGD NOLPDNV 0DND UH
aksi ketakutan tersebut
harus disesuaikan dengan
DGHJDQDGHJDQ \DQJ VHGDQJ
berlangsung sampai pada
SXQFDN NHWDNXWDQ SDGD
klimaks.
G /DWLKDQ JDEXQJDQ \DLWX
PHPDGXNDQDQWDUDJHUDN
DQGDQVXDUD$SDELODSH
PHUDQPHQJJXQDNDQVXD
UD \DQJ NHUDV PDND KDUXV
GLLPEDQJL GHQJDQ JHUDN
DQJHUDNDQ\DQJGLWDKDQ
EHJLWXMXJDVHEDOLNQ\DDSD
ELOD SHPHUDQ PHQJJXQD
NDQ JHUDNDQJHUDNDQ \DQJ
FHSDW PDND VXDUDQ\D \DQJ
ditahan. Apabila sudah
VDPSDLSXQFDNVHPXDQ\D
digabung antara gerakan
dan suara.
H /DWLKDQ NHUMDVDPD DQWDUD
SHPDLQ\DLWXVXDWXNHUMD
VDPD \DQJ GLWHPSXK ROHK
SHPHUDQ GL SDQJJXQJ XQ
WXN PHPELQD SXQFDNSHU
PDLQDQ 8VDKD ELVD GL
ODNXNDQ GHQJDQ FDUD
NHEDOLNDQ0LVDOQ\D$EHU
ELFDUD GHQJDQ LQWHQVLWDV
WLQJJLPDND%KDUXVELFDUD
GHQJDQ WHPSR \DQJ ODPEDW
dengan penuh tekanan, A
EDQ\DNEHUJHUDNDWDXEHU
SLQGDKSLQGDK PDND %
WLGDN WHUODOX EDQ\DN EHU
JHUDN KDQ\D PHQJDZDVL
Seni Budaya 151

perpindahan A. Baru pada
SXQFDNQ\DDQWDUD$GDQ%
EHUVDPD PHQFDSDL SXQFDN
suara dan gerakan.
I /DWLKDQ SHQHPSDWDQ SH
PDLQ \DLWX GHQJDQ FDUD
PHPLQGDKPLQGDKNDQ GL
DWDV SHQWDV 6HFDUD WHNQLV
SHPHUDQ \DQJ EHUDGD GL
panggung bagian belakang
akan lebih kuat dibanding
GHQJDQ SHPHUDQ \DQJ
berada di panggung bagian
depan ketika pemeran itu
EHUKDGDSKDGDSDQ
5. Latihan Teknik Timming

/DWLKDQWHNQLNWLPPLQJLQLEHUWXMXDQXQWXNPHODWLKWHNQLNNH
WHSDWDQZDNWXDQWDUDDNVLWXEXKGDQDNVLXFDSDQDWDXNHWHSDWDQ
DQWDUDJHUDNWXEXKGHQJDQGLDORJ\DQJGLXFDSNDQ7HNQLNWLPPLQJ
ELVDGLODNXNDQGHQJDQWLJDFDUD\DLWXJHUDNDQGLODNXNDQVHEHOXP
NDWDNDWD GLXFDSNDQ JHUDNNDQ GLODNXNDQ EHUVDPDDQ NDWDNDWD
GLXFDSNDQJHUDNNDQGLODNXNDQVHVXGDKNDWDNDWDGLXFDSNDQ
D /DNXNDQODWLKDQLQLVHFDUDEHUNHORPSRNGDQJXQDNDQQDVNDK
FHULWD\DQJVXGDKNDPXVXVXQ
E %DFDODKVDWXGLDORJVDPSDLKDELVNHPXGLDQSLQGDKWHPSDWPH
nuju teman dialogmu
F %DFDODK VDWX GLDORJ VDPSDL KDELV NHPXGLDQ SLQGDK WHPSDW
menjauhi teman dialogmu
G %DFDODKVDWXGLDORJVDPELOSLQGDKWHPSDWPHQXMXWHPDQGLDORJ
mu
H %DFDODKVDWXGLDORJVDPELOSLQGDKPHQMDXKGDULWHPDQGLDORJ
mu
I %HUJHUDNODKPHQXMXWHPDQPXNHPXGLDQEDFDODKVDWXGLDORJ
sampai habis.

J %HUJHUDNODKPHQMDXKLWHPDQPXNHPXGLDQEDFDODKVDWXGLDORJ
sampai habis.
K /DNXNDQODWLKDQLQLEHUXODQJXODQJVDPSDLPHUDVDWHSDWGDQ
WDQGDLODKGLDORJGLDORJWHUVHEXWDSDNDKKDUXVGLODNXNDQGLDORJ
dulu terus bergerak
atau bergerak dulu
WHUXVGLDORJDWDXEHU
VDPDDQ GLDORJ VDP
bil bergerak.
6. Latihan Teknik Improvisasi

/DWLKDQ WHNQLN LPSURYLVDVL PHUXSDNDQ ODWLKDQ WHNQLN GDVDU
SHUPDLQDQWDQSDDGDSHUVLDSDQDWDXEHUVLIDWVSRQWDQ7HNQLNLQL
EHUJXQDXQWXNPHQJDVDKNHSHNDDQVHRUDQJSHPHUDQXQWXNPHQJ
DWDVL VXDWX PDVDODK \DQJ WLPEXO SDGD VDDW SHPHQWDVDQ 'HQJDQ
ODWLKDQLPSURYLVDVLVHRUDQJFDORQSHPHUDQMXJDWHUDVDKGD\DFLSWD
GDQGD\DNKD\DOQ\D
D /DNXNDQ ODWLKDQ LPSURYLVDVL GHQJDQ WHPDQPX GHQJDQ
FHULWD\DQJPHQJJHPELUDNDQPLVDOQ\DNDPXPHQJDEDUNDQ
EDKZDNDPXSXQ\DVHSHGDEDUX\DQJVDQJDWFDQJJLK
E /DNXNDNDQ LPSURYLVDVL GHQJDQ WHPDQPX GHQJDQ FHULWD
\DQJPHQ\HGLKNDQPLVDOQ\DNDPXEHUFHULWDWHQWDQJKHZDQ
SHOLKDUDDQPX\DQJPDWL
F /DNXNDQLPSURYLVDVLGHQJDQWHPDQPXGHQJDQFHULWD\DQJ
PHQ\HGLKNDQWHWDSLWHPDQPXPHQDQJJDSLQ\DGHQJDQFHULWD
Seni Budaya 153

Teknik Pemeranan
6HRUDQJSHPHUDQ\DQJEHUPDLQGLWHDWHUPHQJJXQDNDQ
seperangkat alat dan teknik agar bisa memainkan karakter
SHUDQ \DQJ DNDQ GLPDLQNDQ $ODW GDQ WHNQLN WHUVHEXW
EHUIXQJVL DJDU HNVSUHVL SHPHUDQ DNDQ PXQFXO GDQ ELVD
menghidupkan karakter peran. Dalam rangka usaha untuk
menghidupkan ekspresi itu maka pemeran akan berusaha
XQWXNPHQFLSWDNDQFDUD\DQJEHUDJDPDJDUGDSDWPHPHQXKL
WXQWXWDQWHNQLVSHPHU DQDQ/DWLKDQODWLKDQ\DQJGLODNXNDQ
ELVD EHUXSD ODWLKDQ QRQWHNQLV GDQ ODWLKDQ \DQJ EHUVLIDW
WHNQLV /DWLKDQ QRQWHNQLV DGDODK ODWLKDQ SHQJXDVDDQ
WXEXKODWLKDQRODKWXEXKGDQODWLKDQRODKYRNDOGDQMLZD
pemeran itu sendiri seperti relaksasi, konsentrasi, kepekaan,
NUHDWLÀWDV \DQJ WHUSXVDW SDGD SLN LUDQQ\D 6HGDQJNDQ
ODWLKDQ \DQJ EHUVLIDW WHNQLV DGDODK ODWLKDQ \DQJ WHUIRNXV
SDGDODWLKDQSHQJXDVDDQSHUDQ\DQJDNDQGLPDLQNDQ
/DWLKDQ WHNQLN LQL SHQWLQJ GLODNXNDQ ROHK SHPHUDQ
NDUHQD GDODP PHQMDODQNDQ WXJDVQ\D LD KDUXV WHUDPSLO
PHQJJXQDNDQVHJDODDVSHN\DQJGLSHUOXNDQVDDWPHPDLQNDQ
peran. Semakin terampil ia memainkan peran, maka
penonton semakin mengerti dan mau menerima permainan
LWX/DWLKDQWHNQLNLQLKDUXVGLSHODMDULGDQGLNXDVDLWHWDSL
NHWLNDWHNQLNWHNQLNLQLVXGDKWHUNXDVDLPDNDKDUXVOHEXU
PHQMDGL PLOLN SULEDGL SHPHUDQ 7HNQLNWHNQLN LWX KDUXV
PHQMDGLVHVXDWX\DQJVSRQWDQNHWLNDGLJXQDNDQ

Aktivitas Pembelajaran IV
&DULODK LQIRUPDVL WHQWDQJ WDWD WHNQLN SHQWDV DWDX WDWD
artistik teater
'LVNXVLNDQ GHQJDQ WHPDQWHPDQPX WHQWDQJ WDWD WHNQLN
SHQWDV DWDX WDWD DUWLVWLN WHDWHU VHVXDL GHQJDQ LQIRUPDVL
\DQJNDPXGDSDWNDQ
3DKDPLODKDSDVDMD\DQJWHUPDVXNWDWDWHNQLNSHQWDVDWDX
tata artistik teater
&REDODKUDQFDQJDWDXPHQJJDPEDUWDWDWHNQLNSHQWDVDWDX
WDWDDUWLVWLNWHDWHUGHQJDQWHPDQWHPDQPXVHVXDLGHQJDQ
QDVNDKFHULWD\DQJWHODKNDPXVXVXQSDGDSHPEHODMDUDQ,
.RPXQLNDVLNDQ UDQFDQJDQ LWX NHSDGD JXUX SHPELPELQJ
GDQWHPDQWHPDQPX
D. Rancangan Tata Artistik
A. Merancang Tata Panggung

3LOLKODKQDVNDKODNRQ\DQJDNDQGLSHQWDVNDQ
3HODMDULQDVNDKODNRQ\DQJDNDQGLSHQWDVNDQ
,GHQWLÀNDVLNDQ DGD EHUDSD PDFDP WHPSDW \DQJ DGD
dalam naskah lakon tersebut
,GHQWLÀNDVLNDQ SURSHUWL \DQJ DGD GDODP QDVNDK ODNRQ
tersebut.
%XDWODKJDPEDUVNHWVDVHVXDLGHQJDQNHWHUDQJDQ\DQJ
ada dalam naskah lakon tersebut.
%XDWODK JDPEDU UDQFDQJDQ WDWD SDQJJXQJ GDQ
SURSHUWLQ\DVHUWDEHULNDQXNXUDQ
*DPEDU UDQFDQJDQPX KDUXV PHQJDFX SDGD SULQVLS
prinsip menata panggung.
:DUQDLODK JDPEDU UDQFDQJDQ LWX VHVXDL GHQJDQ WDWD
SDQJJXQJ\DQJDNDQGLZXMXGNDQ
Seni Budaya 155

Tata Panggung
Tata pentas bisa disebut juga dengan scenery atau
SHPDQGDQJDQ ODWDU EHODNDQJ Background WHPSDW PH
mainkan lakon. Tata pentas dalam pengertian luas adalah
VXDVDQDVHSXWDUJHUDNODNXGLDWDVSHQWDVGDQVHPXDHOHPHQ
HOHPHQ YLVXDO DWDX \DQJ WHUOLKDW ROHK PDWD \DQJ PHQJLWDUL
pemeran dalam pementasan. Tata pentas dalam pengertian
WHNQLN WHUEDWDV \DLWX EHQGD \DQJ PHPEHQWXN VXDWX ODWDU
EHODNDQJ ÀVLN GDQ PHPEHUL EDWDV OLQJNXQJDQ JHUDN ODNX
'HQJDQ PHQJDFX SDGD GHÀQLVL GL DWDV GDSDW GLWDULN VXDWX
SHQJHUWLDQEDKZDWDWDSHQWDVDGDODKVHPXDODWDUEHODNDQJ
GDQ EHQGDEHQGD \DQJ DGD GLSDQJJXQJ JXQD PHQXQMDQJ
seorang pemeran memainkan lakon.
3ULQVLSSULQVLSGDODPPHQDWDSHQWDVDGDODK
D 'DSDWPHPEHULUXDQJNHSDGDJHUDNODNX
E 'DSDWPHPEHULSHUQ\DWDDQVXDVDQDODNRQ
F 'DSDWPHPEHULSDQGDQJDQ\DQJPHQDULN
d. Dapat dilihat dan dimengerti oleh penonton.
H 0HUXSDNDQUDQFDQJDQ\DQJVHGHUKDQD
I 'DSDW EHUPDQIDDW WHUXV PHQHUXV EDJL SHPHUDQ
atau pelaku.
J 'DSDWVHFDUDHÀVLHQGLEXDWGLVXVXQGDQGLEDZD
K 'DSDW PHPEXDW UDQFDQJDQ KDUXV PHQXQMXNNDQ
EDKZD VHWLDS HOHPHQ \DQJ WHUGDSDW GLGDODP
SHQDPSLODQYLVXDOSHQWDVQ\DPHPLOLNLKXEXQJDQ
satu sama lain.

B. Merancang Tata Busana
3HODMDULQDVNDKODNRQ\DQJDNDQGLSHQWDVNDQ
,GHQWLÀNDVLNDQDGDEHUDSDPDFDPEXVDQD\DQJDGDGDODP
naskah lakon tersebut.
4. Buatlah gambar sketsa busana sesuai dengan keterangan
\DQJDGDGDODPQDVNDKODNRQWHUVHEXW
%XDWODK JDPEDU UDQ
FDQJDQWDWDEXVDQDGDQ
DNVHVRULVQ\DVHUWDEH
rikan ukuran.
*DPEDU UDQFDQJDQPX
KDUXV PHQJDFX SDGD
SULQVLSSULQVLS IXQJVL
WDWDEXVDQDGDODPSH
mentasan.
7. Warnailah gambar
UDQFDQJDQ LWX VHVXDL
dengan tata busana
\DQJ DNDQ GLZXMXG
kan.
Tata Busana
Tata busana sangat berpengaruh terhadap penonton,
NDUHQD VHEHOXP VHRUDQJ SHPHUDQ GLGHQJDU GLDORJQ\D WHU
OHELK GDKXOX GLSHUKDWLNDQ SHQDPSLODQQ\D 0DND GDUL LWX
NHVDQ \DQJ GLWLPEXONDQQ\D SDGD SHQRQWRQ PHQJHQDL GLUL
SHP
HUDQWHUJDQWXQJSDGD\DQJWDPSDNROHKPDWDSHQRQWRQ
%XVDQD\DQJWDPSDNSHUWDPDNDOLDNDQPHPEDQWXPHQJ
JDULVNDQNDUDNWHUQ\DNHPXGLDQGDULEXVDQDQ\DMXJDDNDQ
memperkuat kesan penonton.
Seni Budaya 157

$JDUEXVDQDSHPHQWDVDQPHPSXQ\DLHIHN\DQJGLLQJLQ
NDQ PDND EXVDQD KDUXV PHQXQDLNDQ EHEHUDSD IXQJVL WHU
WHQWX\DLWX
D 0HPEDQWXPHQJKLGXSNDQSHUZDWDNDQSHODNXDUWLQ\D
VHEHOXP GLD EHUGLDORJ EXVDQD \DQJ GLNHQDNDQ VXGDK
PHQXQMXNNDQ VLDSD GLD VHVXQJJXKQ\D XPXUQ\D NH
EDQJVDDQQ\DVWDWXVVRVLDOQ\DNHSULEDGLDQQ\D
E 0HPEDQWXPHQXQMXNNDQLQGLYLGXDOLVDVLSHUDQDQDUWL
Q\DZDUQDGDQJD\DWDWDEXVDQDKDUXVGDSDWPHPEHGD
NDQSHUDQDQ\DQJVDWXGHQJDQSHUDQDQ\DQJODLQ
F 0HPEDQWXPHPEHULIDVLOLWDVGDQPHPEDQWXJHUDNSH
ODNX DUWLQ\D SHODNX KDUXV GDSDW PHODNVDQDNDQ ODNX
DWDXDNWLQJSHUDQQ\DWDQSDWHUJDQJJXROHKEXVDQDQ\D
Busana tidak harus dapat memberi bantuan kepada
SHODNX WHWDSL EXVDQD KDUXV VDQJJXS PHQDPEDK HIHN
YLVXDOJHUDNPHQDPEDKLQGDKGDQPHQ\HQDQJNDQGL
OLKDWGLVHWLDSSRVLVL\DQJGLDPELOSHODNX
C. Merancang Tata Rias

3HODMDULQDVNDKODNRQ\DQJDNDQGLSHQWDVNDQWHUVHEXW
,GHQWLÀNDVLNDQDGDEHUDSDPDFDPNDUDNWHUGDQULDVDQ\DQJ
ada dalam naskah lakon tersebut.
4. Buatlah gambar sketsa
tata rias sesuai dengan
NHWHUDQJDQ \DQJ DGD
dalam naskah lakon
tersebut.
%XDWODK JDPEDU UDQFDQJ
an tata rias sesuai dengan
NDUDNWHU \DQJ DGD GDODP
naskah lakon tersebut.

*DPEDU UDQFDQJDQPX KDUXV PHQJDFX SDGD SULQVLSSULQVLS
kegunaan tata rias dalam pementasan
:DUQDLODKJDPEDUUDQFDQJDQLWXVHVXDLGHQJDQWDWDULDV\DQJ
DNDQGLZXMXGNDQ
Tata Rias
7DWDULDVGDODPSHPEDKDVDQLQLDGDODKWDWDULDVSHQ
WDV MDGL VHJDOD VHVXDWX KDUXV GLWXMXNDQ XQWXN PHP
EHQWXNDUWLVWLN\DQJPHQGXNXQJSHPHUDQGDODPVHEXDK
SHPHQWDVDQ ODNRQ 7DWD ULDV \DLWX EDJDLPDQD FDUD
PHQJJXQDNDQ EDKDQEDKDQ NRVPHWLN XQWXN PHZXMXG
NDQZDMDKDWDXJDPEDUDQSHUDQ\DQJDNDQGLPDLQNDQ
6HEDJDL FRQWRK VHRUDQJ SHPHUDQ GDODP NHKLGXSDQ
VHKDULKDULPXQJNLQGLNHQDOVHEDJDLVHRUDQJSHODMDUWH
tapi dipanggung dia akan menjadi manusia lain, menjadi
VHRUDQJ SHPHUDQ \DQJ GLJDULVNDQ ROHK VHRUDQJ SHQ XOLV
lakon.
7XJDVWDWDULDV\DLWXPHPEDQWXPHPEHULNDQGDQGDQDQ
DWDX SHUXEDKDQSHUXEDKDQ SDGD SDUD SHPDLQ VHKLQJJD
WHUEHQWXNGXQLDSHQWDVGHQJDQVXDVDQD\DQJNHQDGDQ
ZDMDU 7XJDV LQL GDSDW PHUXSDNDQ IXQJVL SRNRN GDSDW
SXODVHEDJDLIXQJVLEDQWXDQ6HEDJDLIXQJVLSRNRNPLVDO
Q\DWDWDULDVLQLPHQJXEDKVHRUDQJJDGLVEHOLDPHQMDGL
QHQHNWXDDWDXVHRUDQJZDQLWDPHPDLQNDQSHUDQDQVH
EDJDL VHRUDQJ ODNLODNL DWDX VHEDOLNQ\D 6HEDJDL IXQJVL
EDQWXDQ PLVDOQ\D VHRUDQJ JDGLV PXGD KDUXV PHPDLQ
NDQSHUDQDQVHEDJDLJDGLVPXGDWHWDSLPDVLKKDUXVPH
PHUOXNDQVHGLNLWULDVDQPXNDDWDXUDPEXWGDQKDOKDO
NHFLOODLQQ\D
Seni Budaya 159

Kegunaan Tata Rias
D 0HULDVWXEXKEHUDUWLPHQJXEDKKDO\DQJDODPLPHQ
MDGLKDO\DQJEHUJXQDDUWLQ\DGHQJDQSULQVLSPHQGD
SDWNDQGD\DJXQD\DQJWHSDW%HGDQ\DGHQJDQULDV
FDQWLN DGDODK NDODX ULDV FDQWLN PHUXEDK KDO \DQJ
MHOHN PHQMDGL FDQWLN VHGDQJNDQ ULDV XQWXN WHDWHU
DGDODK PHUXEDK KDO \DQJ DODPL PHQMDGL KDO \DQJ
dikehendaki.
E 0HQJDWDVLHIHNWDWDODPSX\DQJNXDW
F 0HPEXDW ZDMDK GDQ EDGDQ VHVXDL GHQJDQ SHUDQDQ
\DQJGLPDLQNDQDWDXGLNHKHQGDNL
D. Merancang Tata Cahaya

,GHQWLÀNDVLNDQ DGD EHUDSD PDFDP WLWLN GDQ MHQLV FDKD\D
%XDWODK JDPEDU GHQDK FDKD\D VHVXDL GHQJDQ NHWHUDQJDQ
*DPEDUUDQFDQJDQ
PX KDUXV PHQJDFX
SDGDWXMXDQWDWDFD
KD\DGDODPSHPHQ
tasan.
6. Warnailah gambar
GHQDK FDKD\D LWX
sesuai dengan tata
FDKD\D \DQJ DNDQ
GLZXMXGNDQ

Tata Cahaya
7DWDFDKD\D\DLWXSHQJDWXUDQVLQDUDWDXFDKD\DODP
SXXQWXNPHQHUDQJLGDQPHQ\LQDULDUHQDSHUPDLQDQVHUWD
PHQLPEXONDQHIHNDUWLVWLN7DWDFDKD\DVHEHOXPPHQJJX
QDNDQ ODPSXODPSX OLVWULN \DQJ DGD VHNDUDQJ LQL PDND
SHUWXQMXNDQPDVLKPHPDQIDDWNDQVLQDUPDWDKDULVHEDJDL
VXPEHU SHQHUDQJDQQ\D 6HWHODK PDQXVLD PHQJHQDO DSL
sebagai sumber pemanas dan penerang maka manusia
PHPDQIDDWNDQDSLVHEDJDLDODWSHQHUDQJSHPHQWDVDQ
0XODPXOD PDQXVLD PHPDNDL DSL XQJJXQ VHEDJDL
DODW SHQHUDQJDQ GDQ VHNDOLJXV VHEDJDL DODW SHPDQDV NH
PXGLDQ VHWHODK GLWHPXNDQ PLQ\DN PDND DODW SHQHUDQJ
EHUNHPEDQJ PHQMDGL RERU EOHQFRQJ FHPSRU GDQ ODLQ VH
EDJDLQ\D .HWHUEDWDVDQ LQWHQVLWDV SHQHUDQJDQ GDUL DSL
MXVWUXPHPEHULNDQSHQJDUXK\DQJLQGDKWHUKDGDSJHUDN
ODNXSHPHUDQEDKNDQPDPSXPHQLPEXONDQHIHNPDJLVGDQ
PXQJNLQVXOLWGLGDSDWSDGDWHDWHU\DQJWLGDNPHQJJXQDNDQ
FDKD\D VHSHUWL LWX *R\DQJJR\DQJ OLGDK DSL GLWLXS DQJLQ
PHQLPEXONDQHIHNJHODSWHUDQJ\DQJPHQJXQGDQJVXDVDQD
\DQJDUWLVWLN
Seni Budaya 161

7XMXDQDGDQ\DWDWDFDKD\DDGDODK
D 0HQHUDQJLGDQPHQ\LQDULSHQWDVGDQSHPHUDQ
0HQHUDQJL\DLWXFDUDPHQJJXQDNDQODPSXVHNHGDU
XQWXNPHPEHULWHUDQJGDQPHOHQ\DSNDQJHODS-DGL
VHPXD SHQWDV GDQ EDUDQJEDUDQJ \DQJ DGD EDLN
\DQJ SHQWLQJ PDXSXQ \DQJ WLGDN SHQWLQJ VHPXD
GLWHUDQJL0HQ\LQDUL\DLWXFDUDPHQJJXQDNDQODPSX
XQWXNPHPEXDWEDJLDQEDJLDQSHQWDVVHVXDLGHQJDQ
NHDGDDQ GUDPDWLN ODNRQ -DGL GHQJDQ PHQ\LQDUL
GDHUDKGDHUDK WHUWHQWX PDND DGD VHVXDWX DWDX
VXDVDQD \DQJ OHELK \DQJ KHQGDN GLWRQMRONDQ DJDU
WHUFDSDLHIHNGUDPDWLN
E 0HQJLQJDWNDQ HIHN FDKD\D DODPLDK 0DNVXGQ\D
PHQHQWXNDQ NHDGDDQ MDP PXVLP FXDFD NHDGDDQ
GHQJDQPHQJJXQDNDQWDWDFDKD\D
F 0HOXNLVNDQ GHNRU DWDX VFHQHU\ GDODP PHQDPEDK
QLODL ZDUQD VHKLQJJD WHUFDSDL DGDQ\D VLQDU GDQ
ED\DQJDQPHQRQMRONDQIXQJVLGHNRUDVL
G 0HPEDQWXSHUPDLQDQODNRQGHQJDQFDUDPHPEDQWX
PHQFLSWDNDQVXDVDQDNHMLZDDQ
E. Merancang Tata Bunyi

,GHQWLÀNDVLNDQ DGD EHUDSD PDFDP MHQLV EXQ\L GDQ
NHEXWXKDQ EXQ\L VHUWD VXDVDQD \DQJ DGD GDODP QDVNDK
lakon tersebut.
%XDWODK GDIWDU NHEXWXKDQ EXQ\L \DQJ DGD GDODP QDVNDK
ODNRQ WHUVHEXW WHUPDVXN EXQ\L VXDVDQD GDQ EXQ\L HIHN
GDIWDU NHEXWXKDQ EXQ\L KDUXV PHQJDFX SDGD SULQVLSSULQ
VLSWHUFLSWDQ\DVXDVDQDGDQPHPEDQJXQLPDMLQDVLSHQRQWRQ
dalam pementasan.

Tata Bunyi
7DWDEXQ\LELVDGLDUWLNDQVHEDJDLFDUDXQWXNPHQJDWXU
PXVLN HIHN EXQ\L PDXSXQ EHUEDJDL EXQ\LEXQ\LDQ \DQJ
PHQGXNXQJWHUFLSWDQ\DVXDVDQDVHKLQJJDPXQFXOQXDQVD
HPRVLRQDO\DQJWHSDW7DWDEXQ\LMXJDGLKDUDSNDQPHP
EDQWXLPDMLQDVLSHQRQWRQXQWXNOHELKELVDPHPED\DQJNDQ
dan merasakan suasana kejadian dalam lakon.
+DO \DQJ SHUOX GLSHUKDWLNDQ GDODP WDWD EXQ\L \DLWX
'LDORJ(IHNEXQ\L0XVLN.HWLJDQ\DELVDNLWDSHUJXQDNDQ
EHUVDPDVDPD NDGDQJNDGDQJ KDQ\D GXD DWDX KDQ\D
satu saja. Agar pertunjukan enak didengar dan dilihat kita
KDUXVPHPSHUKDWLNDQYROXPHGDULNHWLJDEDKDQWHUVHEXW
DUWLQ\DYROXPHDSD\DQJKDUXVNHUDVGDQvolume DSD\DQJ
KDUXV OHPDK 'LVLQL YROXPH EHUIXQJVL VHSHUWL VSRWOLJKW
PDNVXGQ\DEXQ\LDSD\DQJGLXWDPDNDQGDODPDGHJDQWHU
VHEXWDSDHIHNEXQ\LPXVLNDWDXGLDORJ
(IHNEXQ\LELVDGLKDVLONDQGDULDODWPXVLNVXDUDPDQX
VLDDWDXEHQGDEHQGD\DQJNLWDEXDWVHFDUDVHGHUKDQD\DQJ
EHUIXQJVL XQWXN PHPEDQWX SHQRQWRQ DJDU OHELK GDSDW
PHPED\DQJNDQ DSD \DQJ WHUMDGL GLGDODP ODNRQ 3HQJ
JXQDDQ HIHN EXQ\L LQL WLGDN ELVD VHPEDUDQJ WHWDSL KDUXV
VHVXDLGDQPHPSXQ\DLWXMXDQ
Seni Budaya 163

&DUDVHGHUKDQDPHPEXDWHIHNEXQ\LGLDQWDUDQ\DVHEDJDL
berikut.
%XQ\L SLQWX ELOD SLQWX GLEXND DWDX GLWXWXS DNDQ
NHGHQJDUDQEXQ\LJHUHQGHOGDQEHQWXUDQGDXQSLQWX
FDUDQ\D NLWD EXDW SLQWX GDODP NRWDN NHFLO \DQJ
dilengkapi dengan gerendel, jika ditempatkan di dekat
PLNURIRQPDNDEXQ\LQ\DDNDQPHQ\HUXSDLEXQ\L\DQJ
VHVXQJJXKQ\D
%XQ\L MDP GHQJDQ PHQJJXQDNDQ NRWDN ORJDP GDQ
SHQVLO DWDX EDOOSRLQW \DQJ GLJHUDNNDQ NH NLUL GDQ NH
kanan.
%XQ\L KDOLOLQWDU GHQJDQ PHQMDWXKNDQ VHQJ DWDX
PHPXNXOLQ\D
%XQ\L WHPEDNDQ GHQJDQ PHPHFDKNDQ EDORQ DWDX
memukul benda keras.
%XQ\LNDSDOWHUEDQJGHQJDQPHUHNDPEXQ\LSHVDZDW
GLODSDQJDQDWDXOLSDWDQNDUWRQWLSLV\DQJGLVHQWXKNDQ
SDGD EDOLQJEDOLQJ NLSDV OLVWULN GDQ GLNHUDVNDQ
GHQJDQ PLNURIRQ 'DQ PDVLK EDQ\DN ODJL DVDO NLWD
PDXPHODNXNDQSHUFREDDQ
0XVLNGDODPWHDWHUPHPSXQ\DLNHGXGXNDQ\DQJSHQWLQJ
NDUHQD SHQRQWRQ DNDQ PXGDK XQWXN PHPED\DQJNDQ DWDX
PHPSHQJDUXKLLPDMLQDVLQ\D0XVLN\DQJEDLNGDQWHSDWELVD
PHPEDQWX SHPHUDQ PHPEDZDNDQ ZDUQD GDQ HPRVL SHUDQ
GDODP DGHJDQ 0XVLN MXJD GDSDW GLSDNDL VHEDJDL DZDO GDQ
SHQXWXS DGHJDQ DWDX VHEDJDL MHPEDWDQ DQWDUD DGHJDQ \DQJ
VDWXGHQJDQDGHJDQ\DQJODLQ

E. Uji Kompetensi
Pengetahuan
1. $SD\DQJNDPXNHWDKXLWHQWDQJODNRQFHULWD"
2. %DJDLPDQDWDKDSDQDWDXODQJNDKODQJNDKPHQXOLVNDQ
ODNRQFHULWD"
3. $SD\DQJNDPXNHWDKXLWHQWDQJODWLKDQWHNQLN
SHPHUDQDQ"
4. .HQDSDVHRUDQJFDORQSHPHUDQKDUXVPHODNXNDQODWLKDQ
WHNQLNSHPHUDQDQ"
5. %DJDLPDQDFDUDQ\DPHUDQFDQJWDWDSDQJJXQJ"
6. %DJDLPDQDFDUDQ\DPHUDQFDQJWDWDEXVDQDDWDXNRVWXP"
7. %DJDLPDQDFDUDQ\DPHUDQFDQJWDWDWDWDULDV"
8. %DJDLPDQDFDUDQ\DPHUDQFDQJWDWDFDKD\D"
%DJDLPDQDFDUDQ\DPHUDQFDQJWDWDEXQ\LGDQVXDUD"
%DJDLPDQDFDUDQ\DPHUDQFDQJWDWDPXVLNGDQVRXQGDWDX
VXDUD"
Keterampilan
1. %XDWODKNHUDQJNDFHULWDGDULFHULWD\DQJNDPXSLOLK
2. &REDSHUDJDNDQVDODKVDWXWHNQLNSHPHUDQDQ
3. &REDJDPEDUNDQUDQFDQJDQWDWDSDQJJXQJGDULFHULWD
\DQJNDPXSLOLK
4. &REDJDPEDUNDQUDQFDQJDQWDWDULDVGDULVDODKVDWX
NDUDNWHUSHUDQ\DQJNDPXSLOLKGDULFHULWD\DQJDGD
Seni Budaya 165

F. Rangkuman
/DNRQ FHULWD GLWXOLV ROHK VHRUDQJ SHQXOLV ODNRQ GDUL NHMDGLDQ

\DQJSHUQDKDGDDWDXNHMDGLDQUHNDDQGDULLPDMLQDVL\DQJVHRODK
RODKNHMDGLDQLWXDGDGDQSHUQDKWHUMDGL/DNRQFHULWDWHDWHU\DQJ
PHQ DULN XQWXN GLSHQWDVNDQ DGDODK ODNRQ FHULWD \DQJ PHPLOLNL
NRQÁLNDWDXSHUWHQWDQJDQDQWDUDNHORPSRN\DQJVDWXGHQJDQNH
ORPSRN\DQJODLQ8QWXNPHPSHUPXGDKGDODPPHODNVDQDNDQOD
WLKDQ PHQXOLV ODNRQ VHRUDQJ FDORQ SHQXOLV ODNRQ WLGDN PHQFDUL
DWDX PHQXOLVNDQ VXDWX SHULVWLZD \DQJ MDXK GDUL NHKLGXSDQQ\D
3HULVWLZD \DQJ GHNDW GDQ WHUELDVD GLVDNVLNDQ ROHK FDORQ SHQXOLV
ODNRQDNDQPHQMDGLEDKDQ\DQJPHQDULNXQWXNGLWXOLVNDQDVDONDQ
PDPSX PHQJKDGLUNDQ NRQÁLN DWDX SHUWHQWDQJDQ WHUVHEXW GDODP
ODNRQFHULWDQ\D
3HODWLKDQWHNQLNSHPHUDQDQGLODNXNDQROHKFDORQSHPHUDQEHU
WXMXDQXQWXNPHQ\DNLQNDQSHQRQWRQEDKZDSHUDQ\DQJGLPDLQNDQ
LWX DGDODK Q\DWD DGDQ\D /DWLKDQ WHNQLN SHPHUDQDQ VHEHQDUQ\D
ODWLKDQ WHNQLNWHNQLN \DQJ ELDVD GLODNXNDQ VHWLDS KDUL WHWDSL
FDORQSHPHUDQWHUNDGDQJWLGDNPHQ\DGDULEDKZDWHNQLNWHUVHEXW
sudah dilakukan dalam kehidupan keseharian. Proses pelatihan
WHNQLN SHPHUDQDQ DGDODK PHQ\DGDUNDQ NHELDVDDQ NHVHKDULDQ
WHUVHEXW GLJXQDNDQ NHWLND PHPDLQNDQ SHUDQ \DQJ PHQMDGL
WDQJJXQJMDZDEQ\D7HNQLNSHPHUDQDQLQLWHUGLULGDULWHNQLNPXQ
FXO WHNQLN PHPEHUL LVL WHNQLN SHQJHPEDQJDQ WHNQLN PHPELQD
SXQFDNGDULSHUPDVDODKDQ\DQJVHGDQJGLPDLQNDQWHNQLNtimming
GDQWHNQLNLPSURYLVDVL7HNQLNWHNQLNLQLDNDQGLJXQDNDQNHWLND
PHPDLQNDQSHUDQGDODPVHEXDKSHPHQWDVDQODNRQFHULWD3HUDQ
FDQJDQ WDWD DUWLVWLN GLODNXNDQ XQWXN PHQJKDGLUNDQ GDQ PHQJ
KLGXSODNRQFHULWD\DQJVHGDQJGLPDLQNDQ
3HUDQFDQJDQ WDWD SDQJJXQJ EHUIXQJVL XQWXN PHQJKDGLUNDQ
JDPEDUWHPSDWZDNWXGDQVXDVDQDGLPDQDSHULVWLZDFHULWDLWXWHU
MDGL3HUDQFDQJDQWDWDEXVDQDDWDXNRVWXPXQWXNPHQJKDGLUNDQ
JDPEDUDQ WRNRK \DQJ VHGDQJ GLPDLQNDQ 'HQJDQ DGDQ\D WDWD
busana atau kostum ini, penonton akan mengetahui siapa tokoh
\DQJ VHGDQJ GLPDLQNDQ WHUVHEXW +DO LQL MXJD EHUODNX XQWXN SH
UDQFDQJDQ WDWD ULDV \DQJ GLODNXNDQ GHQJDQ FDUD PHPSHUEDLNL
GDQPHQJXEDKJDPEDUDQSHPHUDQPHQMDGLJDPEDUDQSHUDQ\DQJ

VHGDQJ GLPDLQNDQ 3HUDQFDQJDQ WDWD EXQ\L GDQ VXDUD VHUWD WDWD
musik dan sound atau tata suara digunakan untuk mendukung
JDPEDUVXDVDQDFHULWDODNRQ\DQJVHGDQJGLPDLQNDQ
G. Refleksi
6HEHOXP NDPX PHODNXNDQ UHÁHNVL NDPX ODNXNDQ SHQLODLDQ

terhadap diri kamu sendiri dan penilaian terhadap temanmu.
Penilaian itu ada pada tabel di berikut ini. Isilah sesuai dengan
DSD\DQJNDPXUDVDNDQGDQNDPXDPDWLWHUKDGDSGLULVHQGLULGDQ
MXJDWHPDQWHPDQPX
Seni Budaya 167

Penilaian Diri
Nama : ………………………………………….
Kelas : …………………………………………..
Semester : …………………..………………………
Waktu penilaian : ………………………………..…………
No Pernyataan Ya Tidak
Saya berusaha belajar dan berlatih dengan sungguh-

1 sungguh untuk dapat menguasai tahapan-tahapan
rancangan pementasan teater modern
Saya mengingkuti pembelajaran dan pelatihan dengan

2 penuh perhatian sehingga dapat menguasai tahapan-
tahapan rancangan pementasan teater modern
Saya melakukan latihan dengan tepat waktu sesuai

3
dengan materi pelatihan
Saya berperan aktif dalam kelompok pelatihan tahapan-

4
Sama bisa bekerjasama dalam kelompok pelatihan

5 tahapan-tahapan rancangan pementasan teater
modern
Saya menciptakan suasana menyenangkan dalam
6 pelatihan tahapan-tahapan rancangan pementasan
teater modern
Saya menghargai teman-teman dalam melaksanakan
7 latihan tahapan-tahapan rancangan pementasan teater
modern

Penilaian Antarteman
1DPDWHPDQ\DQJGLQLODL «««««««««««««
Nama penilai : …………………………………..
Kelas : …………………………………..
Semester : …………………………………..
Waktu penilaian : …………………. ………………
No Pernyataan Ya Tidak
Berusaha belajar dan berlatih dengan sungguh-

1 sungguh untuk dapat menguasai tahapan-tahapan
rancangan pementasan teater modern
Mengingkuti pembelajaran dan pelatihan dengan

penuh perhatian sehingga dapat menguasai
2
tahapan-tahapan rancangan pementasan teater
modern
Melakukan latihan dengan tepat waktu sesuai

3
dengan materi pelatihan
Berperan aktif dalam kelompok pelatihan tahapan-

4
Bekerjasama dalam kelompok pelatihan tahapan-

5
Menciptakan suasana menyenangkan dalam

6 pelatihan tahapan-tahapan rancangan pementasan
teater modern
Menghargai teman-teman dalam melaksanakan
7 latihan tahapan-tahapan rancangan pementasan
teater modern
Seni Budaya 169

Bab 8 Rancangan Pementasan

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Bab 8 Rancangan Pementasan

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

Rancangan

Pementasan Bab VIII

Pada pembelajaran Bab ini, peserta didik mampu memahami

Seni Budaya 133

Di unduh dari : Bukupaket.com

Pengamatan Hasil Pengamatan

134 Kelas IX SMP/MTs

Di unduh dari : Bukupaket.com

Pengamatan Hasil Pengamatan

Aktivitas Pembelajaran I Dan II

Seni Budaya 135

Di unduh dari : Bukupaket.com

1DVNDK ODNRQ DWDX FHULWD DWDX ELDVD GLVHEXW VNHQDULR DGDODK

136 Kelas IX SMP/MTs

Di unduh dari : Bukupaket.com

b. Menentukan Plot atau Kerangka

Seni Budaya 137

Di unduh dari : Bukupaket.com

138 Kelas IX SMP/MTs

Di unduh dari : Bukupaket.com

Seni Budaya 139

Di unduh dari : Bukupaket.com

140 Kelas IX SMP/MTs

Di unduh dari : Bukupaket.com

Seni Budaya 141

Di unduh dari : Bukupaket.com

142 Kelas IX SMP/MTs

Di unduh dari : Bukupaket.com

B. Latihan menulis Cerita

Seni Budaya 143

Di unduh dari : Bukupaket.com

144 Kelas IX SMP/MTs

Di unduh dari : Bukupaket.com

1. Latihan Teknik Muncul

Seni Budaya 145

Di unduh dari : Bukupaket.com

146 Kelas IX SMP/MTs

Di unduh dari : Bukupaket.com

Seni Budaya 147

Di unduh dari : Bukupaket.com

D %DFDODK GLDORJGLDORJ GDUL

148 Kelas IX SMP/MTs

Di unduh dari : Bukupaket.com

D %DFDODK GLDORJGLDORJ GDODP QDVNDK

Seni Budaya 149

Di unduh dari : Bukupaket.com

a. Buatlah kelompok untuk

150 Kelas IX SMP/MTs

Di unduh dari : Bukupaket.com

Seni Budaya 151

Di unduh dari : Bukupaket.com

5. Latihan Teknik Timming

152 Kelas IX SMP/MTs

Di unduh dari : Bukupaket.com

6. Latihan Teknik Improvisasi

Seni Budaya 153

Di unduh dari : Bukupaket.com

154 Kelas IX SMP/MTs

Di unduh dari : Bukupaket.com

D. Rancangan Tata Artistik

A. Merancang Tata Panggung

Seni Budaya 155

Di unduh dari : Bukupaket.com

156 Kelas IX SMP/MTs

D %DFDODK GLDORJGLDORJ GDUL

D %DFDODK GLDORJGLDORJ GDODP QDVNDK

6HEHOXP NDPX PHODNXNDQ UHÁHNVL NDPX ODNXNDQ SHQLODLDQ