Anatomi Buku

Epik Finilih
Buku adalah lembaran-lembaran tercetak dan terjilid dengan tebal
lebih dari 49 halaman; memiliki sampul (kover) yang tebal; bukan
terbitan berkala; tersedia untuk publik minimal 50 eksemplar.
(Unesco, 1969)

Fakta:
Definisi dibuat untuk buku-buku teks pelajaran (sekolah).
Ketebalan 49 halaman ditetapkan untuk membedakan buku dari
brosur yang biasanya memiliki ketebalan maksimal 48 halaman.

Dengan demikian, definisi tersebut tidak relevan digunakan untuk

semua jenis buku, terutama dalam pembatasan halaman.
 Pasal 1

!"#" $%$&$' #$()$ *"&+, %$-.$*$" #$()$ /$01$( )$-/2%+*3(1+*#$- 13("4$

53*$#$- 13(6+&+% $*$" 13("4$ 4"1&+#$,+ 3&3#*(7-+# )$-/2%+*3(1+*#$- ,35$($ *+%$#
13(#$&$8
GARIS BESAR ANATOMI BUKU

Kover dan Punggung Buku (Spine)

Bagian Awal/Pendahulu
(Front Matter/Preliminaries)

Bagian Isi (Text Matter)

Bagian Penyudah (End

Matter/Postliminaries)
 Anatomi Buku Berdasarkan Regulasi

Ø Bagian Awal buku

!"#"$%"&"#"' ()'*)&"+"' ,-."/

!"#"$ %&'()*+ ,!"#"$ -./"01!"#"$ 3'$'/'(1*(* 4'(5' /./"'6 7"#"$ '6'" 7"#"$ "6'/' ;8+*<('$
%'()*&2 ,6'(8' +"97"#"$ #'(1('/' 8.("$*+2:

!"#"$ -.&* 3'$'/'(1*(* 6.&#'8'6 #*19'$*= 4'$'/'( 7"#"$ %&'()*+ ;8+*<('$:

5'(>1/./"'6 7"#"$ +.&* #'&* 9"="?9"=" 5'(>1#*6.&9*6='(
+.)'&' +.&*'$:13'$'/'(1*(* /.(7'#* 4'$'/'( =<+<(>
,9$'(>=<217*=' 6*#'= '#' 7"#"$ +.&*:

!"#"$ %.("4 3'$'/'(1*(* +.)'&' $.(>='8 /./"'6 7"#"$ ,7"#"$ "6'/' @'7*9
#'(1+"97"#"$201('/' 8.("$*+01('/' 8.(.&9*601#'(16'4"(
6.&9*6:

%.&(5'6''( 3'= A*86'B1C.6.&'(>'( 3'$'/'(1*(* +.="&'(>?="&'(>(5' /./"'6 7"#"$ $.(>='801 @'7*9

%.(.&9*6'( 8./.>'(> 4'= )*86'018.&(5'6''( 4'= )*86'018.$'="
8.&9"="'(01"&"6'( ).6'='(B.#*+*016'4"( 6.&9*601D-EF01
8.(.&9*6 #'(1'$'/'6 8.(.&9*6:1-.9'>'* 6'/9'4'( #'8'6
#*)'(6"/='( CGH1,C'6'$<> G'$'/ H.&9*6'(2:
Ø Bagian Awal buku

!"#"$%"&"#"' ()'*)&"+"' ,-."/

%.&+./9'4'( 3'$'/'(1*(* /./"'6 8.&+./9'4'( 8.("$*+ "(6"= <&'(>? ;8+*<('$
<&'(>15'(>18.(6*(> 9'>* 8.("$*+:1G*19'$*= 4'$'/'(
8.&+./9'4'( '#'$'4 4'$'/'( =<+<(> ,9$'(>=<21#'$'/
8<+*+* I.&+<:
G'J6'&1D+* 3'$'/'(1*(* /./"'6 +.="&'(>?="&'(>(5' 7"#"$ 9'9 @'7*9 "(6"= 9"="
9.&*="6 (</<& 4'$'/'(:1%'#'1#'J6'&1*+* #'8'6 (<(J*=+*016*#'= K'7*9
#*6'/9'4='( 7"#"$ +"99'9 #'(17"#"$ +"9?+"99'9 9.&*="6 "(6"= 9"=" J*=+*:
(</<& 4'$'/'(:

G'J6'&1L'/9'&BH'9.$ 3'$'/'(1*(* /./"'6 7"#"$ >'/9'&B6'9.$ 9.&*="6 (</<& ;8+*<('$

4'$'/'(:13'$'/'(1*(* #*9"'6 7*=' /./'(> 6.&#'8'6
9'(5'= >'/9'&B6'9.$ 8'#'19"=" (<(J*=+*:

G'J6'&1-*(>='6'( 3'$'/'(1*(* /./"'6 +*(>='6'(B'=&<(*/ #*1#'$'/ 9"=" ;8+*<('$

9.&*="6 =.8'(7'(>'((5':1G'J6'&1+*(>='6'( #*8.&$"='( 7*='
#*1#'$'/ 9"=" 6.&#'8'6 9'(5'= +*(>='6'(B'=&<(*/
+8.+*J*= 5'(>18.&$" #*=.('$='( =.8'#' 8./9')':
Ø Bagian Awal buku

!"#"$%"&"#"' ()'*)&"+"' ,-."/

C'6'1%.(>'(6'& 3'$'/'(1*(* /./"'6 '8&.+*'+* '6'" 6*(7'"'( #'&* <&'(>1 ;8+*<('$
$'*(15'(>19"='( 8.("$*+01+.8.&6* 8'='&016<=<4
/'+5'&'='6018.7'9'601'6'" #*&.=6"&B.#*6<&18.(.&9*6:

%&'='6' 3'$'/'(1*(* /./"'6 )'6'6'( 8.("$*+'( 9"=" 5'(>1 @'7*9 "(6"= 9"="
#*9"'6 <$.418.("$*+:1G*1#'$'/ 8&'='6' 8.("$*+ (<(J*=+*016*#'= K'7*9
/.(5'/8'*='( +.="&'(>?="&'(>(5' 6"7"'( 8.("$*+'(01 "(6"= 9"=" J*=+*:
8./9')' +'+'&'(01=."(>>"$'( 9"="01#'(1'/'('6B8.+'(
"(6"= 8./9')' +'+'&'(:

M)'8'( H.&*/' C'+*4 3'$'/'(1*(* /./"'6 ")'8'( 6.&*/' ='+*4 +.)'&' =4"+"+ ;8+*<('$
#'&* 8.("$*+ =.8'#' 8.&+.<&'(>'(01=.$</8<=01'6'"
<&>'(*+'+* 5'(>1/./9'(6" 8.(.&9*6'( 9"=":

D(6&<#"=+*B1%.(#'4"$"'( 3'$'/'(1*(* /./"'6 8.(>'(6'& 8.("$*+'( +.)'&' ;8+*<('$

+*(>='6 #'&* 8.("$*+ 5'(>19"='( 6.&/'+"= 9'>*'(
4'$'/'( *+* 9"=":
%'#'19"=" 6.=+ '6'" 9"=" &.J.&.(+*014'$'/'( *(*
#*>"('='( "(6"= /./9.&* 8.6"(7"= 8.(>>"(''( 9"=":
Ø Bagian Awal buku

!"#"$%"&"#"' ()'*)&"+"' ,-."/

%.&*(>'6'( 3'$'/'(1*(* /./"'6 8.&*(>'6'( '6'" 8.&(5'6''( 8.("$*+ ;8+*<('$
>"(' /.$.8'+='( #*&* #'&* 6'(>>"(> 7'K'9 4"="/
6.&4'#'8 /'6.&* 9"=":1A<(6<4 #*1#'$'/ 9"=" J*=+* #*9"'6
8.&(5'6''( 9'4K' =./*&*8'( 6<=<401$'6'&01#'(1'$"&
#'$'/ =.4*#"8'( (5'6' 4'(5' =.9.6"$'( 9.$'=':1A<(6<4
#*1#'$'/ 9"=" (<(J*=+* 9*#'(> =.+.4'6'( #*9"'6
8.&(5'6''( 9'4K' 8.("$*+ 6*#'= 9.&6'(>>"(> 7'K'9
6.&4'#'8 .J.= (.>'6*J 5'(>1#*6*/9"$='( 7*=' 8./9')'
6*#'= /./.("4* +'&'(B'(7"&'(016*#'= /.(>*="6*
8&<+.#"&01+.&6' 6*#'= 9.&=<(+"$6'+* #.(>'( '4$*:
Ø Bagian Isi buku

!"#"$%"&"#"' ()'*)&"+"' ,-."/

E'>*'(BE'9BM(*6 3'$'/'(1*(* /./"'6 /'6.&* *(6*19"=" 5'(>16.&9'>* $'>* @'7*9 "(6"= 9"="
'6'+ +"99'901+"9?+"99'901#'(1+.6.&"+(5': (<(J*=+*016*#'= K'7*9
C4"+"+ 8'#'19"=" 6.=+01#'8'6 #*6'/9'4='( "(+"& "(6"= 9"=" J*=+*
+"99'9 9.&"8'N
':18.(>'5''(O
9:1+<'$ 8.$'6*4'(O
):1&'(>="/'(O1#'(
#:1+<'$ .I'$"'+*:
%.(</<&'( 9'9 #'8'6 /.(>>"('='( '(>=' P</'K*
'6'" '(>=' Q&'9:

-"99'9 3'$'/'(1*(* /./"'6 /'6.&* 6"&"('( #'&* 9'9: ;8+*<('$

%.(</<&'( +"99'9 #'(1+.6.&"+(5' /.(>>"('='(
>'9"(>'( 4"&"J #'(1'(>=':
Ø Bagian Akhir buku

!"#"$%"&"#"' ()'*)&"+"' ,-."/

R'/8*&'( 3'$'/'(1*(* /./"'6 $'/8*&'(?$'/8*&'( 5'(>1#*8.&$"='( ;8+*<('$
"(6"= /.$.(>='8* *+* 9"=" '6'" +.9'>'* &"7"='( *+* 9"=":

A'6'6'( 3'$'/'(1*(* /./"'6 )'6'6'( =4"+"+ 8.("$*+ 6.&4'#'8 ;8+*<('$

/'6.&* 9"=" 5'(>16*#'= #*/"'6 $'(>+"(> #*1#'$'/ 6.=+ *+*
9"=":1A'6'6'( 9.&"8' *(J<&/'+* 5'(>14.(#'=
#*6'/9'4='( <$.418.("$*+ +.9'>'* 8.$.(>='8 7*=' *(>*(
#*6.$"+"&* <$.418./9')':

L$<+'&*"/BG'J6'&1D+6*$'4B-.('&'* D+6*$'4 3'$'/'(1*(* /./"'6 #'J6'&1*+6*$'4 5'(>19'&" #*=.('$ ;8+*<('$

8./9')' +'+'&'( #*1#'$'/ *+* 9"=":1G'J6'&1*+6*$'4
#*+"+"( /.("&"6 '97'#1#'(1#**="6* =.6.&'(>'(B1
8.(7.$'+'( '6'" #.J*(*+* 5'(>1#*9"'6 <$.418.("$*+:

E*9$*<>&'J*BG'J6'&1%"+6'='BG'J6'&1E')''( 3'$'/'(1*(* /./"'6 #'J6'&1=.8./*$*='( 4'= @'7*9 "(6"= 9"="

)*86'B8.&*S*('( 8.(>>"(''( >'/9'&BJ<6< 9.&*="6 (</<& (<(J*=+*016*#'= K'7*9
4'$'/'( =.9.&'#''( >'/9'&BJ<6< 6.&+.9"6:13'$'/'(1*(* "(6"= 9"=" J*=+*
6*#'= #*8.&$"='( 7*=' +"/9.& >'/9'&BJ<6< $'(>+"(>
#*)'(6"/='( 8'#'1>'/9'&BJ<6<:
Ø Bagian Akhir buku

!"#"$%"&"#"' ()'*)&"+"' ,-."/

D(#.=+B%.(7"&"+ 3'$'/'(1*(* /./"'6 *+6*$'4 8.(6*(> 5'(>1/"(>=*( #*)'&* ;8+*<('$
+.)'&' ).8'6 <$.418./9')' 9.&*="6 (</<& 4'$'/'((5':

P*K'5'61-*(>='6 %.$'=" %.&9"="'(T 3'$'/'(1*(* /./"'6 *(J<&/'+* &*(>='+ 8'&'18.$'=" 8.&9"="'(015'=(* ('/'01'$'/'6
+"&.$ ,.?/'*$201'="( /.#*'1+<+*'$018.(#*#*='( 6.&'=4*&019*#'(> =.'4$*'(B=.8'='&'(
,"(6"= 9"=" 6.=+2018&.+6'+*01#'J6'&1='&5' 5'(>18.&('4 #*6.&9*6='(01#'(18.(.$*6*'(
6.&'=4*& 5'(>1#*$'="='(:

%.("$*+ @'7*9
%.(.&7./'4B%.(5'#"& @'7*9
U#*6<& @'7*9
D$"+6&'6<& @'7*9
G.+'*(.& @'7*9
U#*6<&1Q4$* ;8+*<('$
%.(.$''4 ;8+*<('$
C<(+"$6'( ;8+*<('$
 Kata Pengantar vs Prakata
Kata Pengantar
Kata pengantar ditulis oleh seseorang
yang bukan penulis buku tersebut,
biasanya pakar, pejabat, atau tokoh yang
dihormati.
Isi kata pengantar/kata sambutan, yaitu
§ apresiasi terhadap karya penulis;
§ apresiasi terhadap penulis, dan
§ tinjauan karya penulis.
Prakata
Prakata ditulis oleh penulis sendiri. Isi
prakata, yaitu
§ tujuan penulisan buku;
§ pembaca sasaran buku;
§ sistematika buku; dan
§ keunggulan buku.
Di dalam Panduan Publikasi Ilmiah Dikti,
prakata termasuk bagian yang memiliki
bobot penilaian.
 Tips Membuat Prakata
§ !"#$"#%&'(")"*" +,,-.,,&)"*"/
§ 012&'(")"*" 34#%"#56#% 78&*6$6"# '4#6921"# :6)6;&<8&
'43:"=" 1"1"("# :6)6;&+8&121*43"*2)" :6)6;&5"#&>8&
)46#%%69"# :6)6/
§ ?2#5"()"# 34#%%6#")"# )"923"* @"#%&*4(9"96 14(2#%
52%6#")"#A
Puji dan syukur penulis panjatkan ke hadirat Tuhan Yang
Maha Esa ….
§ ?2#5"()"# )"923"* '"("5B)1 14'4(*2 2#2A
Penulis menyadari bahwa buku ini masih jauh dari sempurna.
Oleh karena itu,….
Tak ada gading yang tak retak, ….
Kesempurnaan hanya milik Tuhan semata, ….
Glosarium
Daftar kata dengan penjelasannya dalam bidang tertentu
yang disusun secara alfabetis.

Mengapa perlu glosarium?

Pembaca memerlukan penjelasan tentang suatu istilah asing
atau istilah yang baru dikenal dari suatu bidang ilmu.

Kata vs Istilah
Kata dengan istilah sejatinya tidak sama.
Misalnya, kata jatuh. Sebagai kata ia memiliki arti terlepas turun ke bawah,
maka akan berbeda maknanya dengan kata jatuh pada bidang ekonomi yang
bisa saja bermakna turun harga atau pada frasa jatuh tempo yang bermakna
batas waktu pembayaran.
 Istilah Asing
Istilah dalam bahasa asing yang berhubungan
dengan bidang bahasan buku yang perlu
dijelaskan dalam bahasa Indonesia.

Istilah yang Istilah Teknis (Keilmuan)

didaftarkan
Istilah teknis terkait keilmuan yang dibahas dan
perlu diljelaskan kembali pada pembaca.

Istilah Baru
Istilah baru terkait materi yang harus diketahui oleh
pembaca. Misalnya, istilah COVID-19.
Isi Glosarium Keterangan
Penjelasan ringkas dan gamblang dari sebuah
istilah.

,"'0"/&"1 2-+"3"'4"' 5'2"$

#)'2).-'-+-4"' +)'2-3- -+/-&"1 6"'0$
Definisi
2-2"./"34"'7$()'008'""' 2).-'-+-
6"'0$/)&"1 2-#8"/ 2-$4"#8+ Rumusan atau penjelasan ciri-ciri dari suatu benda,
orang, konsep, proses, atau aktivitas.
+)9)'"3'6" *80"$/)3#"+84
:)&"'00"3"' 1"4 ;-:/" *-4" /)3'6"/"
/-2"4 "2" 4)/)3"'0"' :)'08/-:"'7
Sinonim/Antonim
Istilah lain yang mengandung makna yang sama
dan istilah lain yang mengandung makna
berlawanan.
Indeks
Daftar kata atau istilah penting yang terdapat dalam buku cetakan (biasanya
pada bagian akhir buku) tersusun menurut abjad yang memberikan informasi
mengenai halaman tempat kata atau istilah itu ditemukan

Posisi Indeks

Indeks ditempatkan di bagian paling akhir dari penyudah buku.

Mengapa perlu indeks?

Pembaca terkadang ingin mencari informasi secara cepat dengan

menemukan satu kata kunci tertentu dalam bentuk entri/tajuk. Indeks
menyediakan informasi entri/tajuk berikut nomor halaman di mana ia
berada.
 Indeks Perkara

Indeks Indeks yang mengandung istilah dan subjek yang

dibahas di dalam buku.

berdasarkan Indeks Nama

Indeks yang mengandung nama orang, nama

entri/tajuk organisasi/badan, dan nama tempat (geografis).

Indeks Analitis
Menguraikan tajuk di dalam buku dengan menampilkan
subtajuk dalam hubungan subordinasi.

Indeks Sintesis
Kebalikan dari indeks analitis. Tajuk diikat oleh tajuk
utama, lalu diuraikan ke dalam subtajuk
Hal yang
diindeks
adalah subjek yang berhubungan secra khas
dengan isi buku dan dipertimbangkan akan
dicari atau diperlukan oleh pembaca dalam
bentuk kata benda, baik berupa kata atau
frasa.
"Masa depan adalah
milik orang-orang yang
meyakini keindahan
mimpi mereka."

— Eleanor Roosevelt
Terima Kasih