Obyek/anggota/unsur
dilambangkan dengan menggunakan
huruf kecil a, b, c, p, q, r, x, y atau z
Penulisan himpunan dengan notasi
atau lambang matematis
p merupakan unsur
p A atau anggota dari
himpunan A
pB
p merupakan unsur
atau anggota dari
himpunan B
Jika setiap anggota dari himpunan A
merupakan anggota dari himpunan
B, himpunan A merupakan
himpunan bagian dari himpunan B
A B
Dua buah himpunan dikatakan
sama atau sederajat semua
anggota dari himpunan yang satu
merupakan juga merupakan
anggota-anggota bagi himpunan
yang lain
Jumlah dan jenis anggota kedua
himpunan sama
A B
Himpunan A sama
dengan himpunan
B
B A A B
pA
obyek p bukan
pA
A B
AB
A = {1,2,3,4,5}
himpunan A beranggotakan
bilangan-bilangan bulat
positif 1,2,3,4 dan 5
CARA KAIDAH
A x ; 0 x 6
himpunan A beranggotakan x, dimana x
merupakan bilangan-bilangan bulat
positif yang lebih besar dari nol dan
lebih kecil dari enam.
Himpunan Universal dan
Himpunan Kosong
AU
Himpunan universal induk dari
semua himpunan
Himpunan kosong himpunan bagian
dari semua himpunan
Andaikan kita memiliki beberapa
himpunan berikut:
U 0,1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9
A 0,1, 2, 3, 4
B 5, 6, 7, 8, 9
C 0,1, 2, 3, 4
Kesimpulan yang dapat digambarkan dari
hubungan antara semua himpunan tersebut:
x U dim ana 0 x 9
y A dim ana 0 y 4
z B dim ana 5 z 9
y C dim ana 0 y 4
AC B C C U
AC A B BC
y A dan yC
A C dan CA
yB z A z C
Operasi Himpunan: Gabungan, Irisan,
Selisih dan Pelengkap
1. Gabungan (union) dari himpunan A
dan himpunan B
U
A B
A B x; x A atau x B
2. Irisan (intersection) dari himpunan A
dan himpunan B
AA B
A B x; x A dan x B
Jika A dan B tidak mempunyai anggota
yang dimiliki bersama A dan B =
disjoin (disjoint).
U
A B
A B
Selisih dari himpunan A dan himpunan
B A - B atau A|B himpunan dengan
anggota unsur dari A dan bukan unsur
dari B
AA B
A B A | B x, x A tetapi x B
Pelengkap (complement) dari sebuah
himpunan A Ac
A x; x U tetapi x A U A
CONTOH SOAL
Terdapat himpunan-
himpunan berikut :
U = { 1,2,3,4,5,6,7,8,9}
P = { 1,2,3,4,5}
Q = { 4,5,6,7,8}
R = { 6,7,8,9}
P Q = {1,2,3,4,5,6,7,8} P Q = {4,5}
P R = {1,2,3,4,5,6,7,8,9} = U P R = { } =
Q R = {4,5,6,7,8,9} Q R = {6,7,8}
P – Q = {1,2,3} P = {6,7,8,9} = U – P
P – R = {1,2,3,4,5} Q = {1,2,3,9} = U – Q
Q – R = {4,5} R = {1,2,3,4,5} = U – R
P Q = {1,2,3,4,5,6,7,8} P Q = {4,5}
P R = {1,2,3,4,5,6,7,8,9} = U P R = { } =
Q R = {4,5,6,7,8,9} Q R = {6,7,8}
P – Q = {1,2,3} P = {6,7,8,9} = U – P
P – R = {1,2,3,4,5} Q = {1,2,3,9} = U – Q
Q – R = {4,5} R = {1,2,3,4,5} = U – R
P Q = {1,2,3,4,5,6,7,8} P Q = {4,5}
P R = {1,2,3,4,5,6,7,8,9} = U P R = { } =
Q R = {4,5,6,7,8,9} Q R = {6,7,8}
P – Q = {1,2,3} P = {6,7,8,9} = U – P
P – R = {1,2,3,4,5} Q = {1,2,3,9} = U – Q
Q – R = {4,5} R = {1,2,3,4,5} = U – R
P Q = {1,2,3,4,5,6,7,8} P Q = {4,5}
P R = {1,2,3,4,5,6,7,8,9} = U P R = { } =
Q R = {4,5,6,7,8,9} Q R = {6,7,8}
P – Q = {1,2,3} P = {6,7,8,9} = U – P
P – R = {1,2,3,4,5} Q = {1,2,3,9} = U – Q
Q – R = {4,5} R = {1,2,3,4,5} = U – R
KAIDAH MATEMATIKA
DALAM
PENGOPERASIAN
HIMPUNAN
1. KAIDAH IDEMPOTEN
KAID AH MATEMATIKA DALAM PENGOPERASIAN HIMPUNAN
KAIDAH MATEMATIKA DALAM PENGOPERASIAN HIMPUNAN
1. Kaidah Idempoten
1. Kaidah Idempoten
AA A AA A
AA A AA A
2. Kaidah Asosiatif
2. Kaidah Asosiatif
A B C A C A B C A C
A B C A BB C A B C A B B C
3. Kaidah Komutatif
3. Kaidah Komutatif
A B B A A B B A
A B B A A B B A
4. Kaidah Distributif
4. Kaidah Distributif
A B C A B A C A B C A B A C
A B C A B A C A B C A B A C
5. Kaidah Indentitas
5. Kaidah Indentitas
A A A
A A A
A U U A U A
A U U A U A
KAIDAH
KAIDAH MATEMATIKA
MATEMATIKA DALAM
DALAM PENGOPERASIAN
PENGOPERASIAN HIMPUNAN
HIMPUNAN
1.
1. Kaidah
Kaidah Idempoten
Idempoten
AA A AA A
AA A AA A
2.
2. Kaidah
Kaidah Asosiatif
Asosiatif
A
AB
C A B
B C A B C
C
A
AB
C A B
B C A B C
C
3. Kaidah Komutatif
3. Kaidah Komutatif
AABB BBAA A
A B
B B
BA
A
4.
4. Kaidah
Kaidah Distributif
Distributif
A B C A B A C A B C A B A C
A B C A B A C A B C A B A C
5.
5. Kaidah
Kaidah Indentitas
Indentitas
A A A
A A A
A
A U
U UU A
A U
U A
A
KAIDAH ASOSIATIF
KAIDAH MATEMATIKA DALAM PENGOPERASIAN HIMPUNAN
1. Kaidah Idempoten
AA A AA A
2. Kaidah Asosiatif
A B C A B C A B C A B C
3. Kaidah Komutatif
A B B A A B B A
4. Kaidah Distributif
A B C A B A C A B C A B A C
5. Kaidah Indentitas
A A A
A U U A U A
5. Kaidah Indentitas
A A A
A U U A U A
KAIDAH MATEMATIKA DALAM PENGOPERASIAN HIMPUNAN
1. Kaidah Idempoten
AA A A A A
2. Kaidah Asosiatif
A B C A B C A B C A B C
3. Kaidah Komutatif
A B B A A B B A
4. Kaidah Distributif
A B C A B A C A B C A B A C
5. Kaidah Indentitas
A A A
A U U A U A
5. Kaidah Indentitas
A A A
A U U A U A
5. Kaidah Indentitas
A A A
A U U A U A
4. KAIDAH DISTRIBUTIF
A B C A B A C
A B C A B A C
5. KAIDAH INDENTITAS
A A A A
A U U A U A
6. KAIDAH KELENGKAPAN
A A U A A
A A U U
7. KAIDAH De Morgan
AB A B
AB A B
Lambang-lambang dalam Teori Himpunan dan Artinya
8. , { } himpunan
kosong