Anda di halaman 1dari 13

MORFOLOGI /

TITI MANGSA
Disusun oleh :
Adam prasetyo (1902101123)
Intan Cindy Ristry H. (1902101258)
SUBAB :

Morfologi Tembung lan Jinise


Tembung ing Basa
Jawa

Proses Nggawe
Proses Morfologis
Kriyo Nganggo
Basa Jawa
A. Definisi Morfologi

Mulyana (2007: 6) Ramlan (1987: 21) Nurhayati (2001: 2)

nerangake morfologi Adhedhasar saka sawetara


Morfologi minangka panemu babagan definisi
salah sawijining cabang morfologi minangka minangka cabang
bagean saka ilmu ilmu basa sing ana morfologi miturut para ahli,
studi linguistik (kajian bisa didudut morfologi
basa) sing nyinaoni basa sing lapangane gandhengane
nyelidiki seluk- utawa ngenali minangka cabang ilmu
babagan wujud linguistik sing nyinaoni
tembung, pangowahan beluk bentuk seluk-beluk
tembung, lan pangembangan babagan intrik
tembung, lan pengaruhe pambentukan tembung,
pangowahan kasebut ing kemungkinan anane tembung
ewah-ewahaning pengaruh pangowahan
makna lan golongan tembung ing makna lan
tembung klompok makna
tembung sing tuwuh kelas tembung, uga ngenali
jalaran owah- unit dhasar basa minangka
owahane wujud unit gramatikal.
tembung.
B. Definisi Proses Morfologis

Samsuri, 1988: 190


Bisa didudut Proses
Proses morfologis morfologis yaiku proses
minangka cara mbentuk tembung saka wujud
Sudaryanto, 1992: 15 mbentuk tembung dhasar dadi tembung
kanthi anyarliwat proses, yaiku
Proses morfologis yaiku proses nggandhengake
pangowahan tembung kanthi tertib proses afiksasi, proses
morfem liyane repetisi, lan majemuk. Ing
utawa cara pangowahan biasa kanthi
alat sing padha, ngasilake komponen pembentukan kata kerja,
migunani anyar ing tembung asil proses morfologis sing ana
pangowahan, tembung anyar sing yaiku afiksasi lan reduplikasi.
diasilake yaiku polimorfemik
C. Tembung lan Jinise Tembung ing Basa Jawa

Jinise Tembung jawa kaperang dadi 10 jinis. Jinis kasebut ing ngisor iki:
Tembung yaiku satuan bebas 1. Tembung aran / obyek / kata benda / kata benda (tembung sing nerangake jeneng
kasebut barang, loro konkrit lan abstrak).
sing diwatesi dening spasi 2. Tembung kriya / karya / tembung kriya / tembung kriya (tembung sing nerangake
migunani ing loro-lorone. utawa nembang) tumindak, makarya).
3. Tembung katrangan / keterangan / kata keterangan / kata keterangan (nerangake
predikat utawa tembung liyane). Tuladha: wingi = wingi, sajrone = durung
4. Tembung right / state / adjective / adjective (nerangake kahanan obyek / liyane).
5. Tembung sesuluh / ganti / pronominal / kata ganti (ganti posisi wong, barang, papan,
wektu lsp.
6. Tembung wilangan / angka / numeralia (nerangake angka). Tuladha: telu = telu,
selwe = rong puluh lima
7. Tembung panggandheng / sesambungan / konjungsi / konjungsi tembung kanthi
tembung). Tuladha: lan = lan, karo = nganggo
8. Tembung ancer-ancer / ngarep / preposisi / preposisi (tembung kang miwiti tembung
liyane, bernosi menehi tandha asale, papan, sebab). Tuladha: ing = di, saka = saka aku
Tembung panyilah / sandhangan / artikel (nerangake status lan sebutan wong /
kewan / liyane). Tuladha: Sang, Si, Hyang
9. Tembung panguwuh / panelpon / interjeksi (nyawiji, ekspresi lisan iku emotif).
D. Proses Nggawe Kriyo Nganggo
Basa Jawa

Tembung kriya yaiku


tembung sing
nggambarake kerja
utawa kegiyatan. Ing
struktur ukara, tembung Tuladhane tembung kriya
kriya nduwe fungsi sing mateni:
(1) ngalusake → nyaring
predikat lan umume
(2) nuntumake → ngiket
aktif lan pasif.
1. Afiksasi
a. Awalan (awalan)
Tuladha ater-ater pola pambentukan kriya Pati basa Jawa :
Ing samping iki
1.ing + tembung sipat
minangka pola Tembung kriya kanthi bentuk di- nduweni varian tembung kriya
pambentuk saka kanthi bentuk dipun-.
tembung kriya nangka Tuladha:
basa Jawa sing ngliwati {di-} + sedulur = sedulur "digawe abang"
proses morfologis 2. ora + tembung sipat
Tuladha:
{dak-} + isis = dakisis "wara-wara tumindak sing ditindakake
wong" single pertama ”
3. N + tembung sipat
Tuladha:
(a) {ny-} + cedhak = nyedhak “dadi cedhak”
(b) {ng-} + adoh = ngadoh “adoh”
(c) {ng-} + edan = edan "dadi edan"
b. Infiks (lebokake) c. Sufiks (-akhiran)
Tuladha pola formasi infiks Tembung Tuladhane ahiran pola pambentuk kriya Pati basa Jawa :
kriya basa Jawa : 1. Tembung sipat + a
1.–Um- + tembung sipat Tuladha:
Tuladha: • lunyu + {-a} = lunyu “sanadyan apik”
a.{-um-} + apik = gumagus tumindak • elek + {-a} = eleka "sanajan elek"
kaya sing diandharake dening wujud 2. Tembung sipat + na
dhasar Tuladha:
b.{-um-} + sugih = sumugih tumindak • amba + {-na} = ambakna, "prentah kanggo interlocutor supaya tumindak"
kaya sing dituduhake dening formulir nggedhekake (kanggo wong liya) "
dhasar • banter + {-na} = banterna, "sanajan atos"
2. -in- + tembung sipat • panas + {-na} = panasna "yen dadi panas"
Tuladha: 3. Kata sifat + ana
a. {-in -} + cukur = cukur "dicukur" Tuladha:
b. {- in} + sawang = sinawang "ningali" • Klamben + {-ana} = resiko "nggawe subjek (bersih) target tumindak‟
4. Kata sifat + (a) ke
Wangun - (a) ke kriya duwe varian saka - (a) bentuk kriya kriya.
Tuladha:
Amba + {ake} = ambakake “tindakake tumindak ngembang”
5. Kata sifat + i
Tembung kriya -i duwe varian -ni tembung kriya amarga pengaruhe fonem
pungkasan bentuk dhasar.
d. Konfiks e. Affix Gabung
Konfiks yaiku gabung karo Afiks gabungan yaiku
rong afiks ing wiwitan lan proses nggabungake ater-
ing pungkasan sing ater lan seselan ing bentuk
dipasang bareng dhasar.
2. Reduplikasi
Reduplikasi iki kaperang dadi 2, yaiku:
a) Duplikasi 1) Duplikasi istilah kaping pisanan (dwipurwa), yaiku
parsial proses morfem kanthi mbaleni wujud dhasar saka istilah
pisanan.
2) Reduplikasi suku kata pungkasan (dwiwasana), yaiku
proses morfem kanthi mbaleni wujud dhasar saka istilah
pungkasan

b) Duplikasi Duplikasi iki dipérang dadi 2, yaiku:


1)Duplikasi lengkap tanpa variasi swara
lengkap 2)Duplikasi lengkap kanthi variasi swara
3. Komposisi 4. Modifikasi
Komposisi batin Basa jawa kaperang dadi 2,
yaiku: Modifikasi diperang dadi 2, yaiku:
1.Komposisi sing sampurna, yaiku a)Modifikasi kosong / konversi / transposisi / derivasi nol,
komposisi utawa senyawa sing unsur-unsur yaiku proses morfologis saka siji morfem dadi liyane tanpa
3. Komposisi
kasebut awujud tembung. ngowahi unsur segmen.4. Modifikasi
2.Komposisine ora sampurna, yaiku b)Modifikasi internal utawa pangowahan fonem minangka
komposisi utawa senyawa sing siji utawa proses morfologis kanthi owah utawa nambah fonem.
kabeh unsur mung kalebu bagean saka
tembung,

Shortening tembung minangka proses morfologis kanthi ngilangi utawa cekak perangan morfem utawa
5. Nyingkat
gabungake dadi a singkatan, nanging maknane padha karo arti saka formulir lengkap.
Pisah cekak nganti 4, yaiku:
• Singkatan, yaiku huruf utawa klompok huruf minangka bentuk cendhak siji utawa luwih tembung
• Akronim, yaiku singkatan kanthi wujud gabungan huruf utawa suku kata, utawa bagean saka liyane sing
ditulis lan diucapake minangka tembung alami
• Kontraksi, yaiku nyingkat tembung, suku kata, utawa gabungan tembung kanthi mbusak huruf sing
makili font ing tembung kasebut.
• Apheresis, yaiku gejala basa sing cenderung ninggalake huruf awal utawa suku kata wiwitaning tembung.
Kesimpulan
Morfologi minangka salah sawijining cabang kajian linguistik (kajian basa) sing nyinaoni wujud tembung,
pangowahan tembung, lan pengaruh pangowahan kasebut ing makna lan kelas tembung nerangake morfologi minangka
bagean saka linguistik sing bidange nyelidiki seluk-beluk bentuk tembung, lan kemungkinan ana owah-owahan kelas
makna tembung sing muncul minangka asil pangowahan wujud tembung.
Tembung kaperang dadi rong jinis, yaiku tembung dhasar lan tembung dhasar. Tembung dhasar yaiku unit paling
cilik sing dadi asal usul utawa wiwitane tembung kompleks. Tembung dhasar yaiku unit, loro tunggal lan kompleks,
sing dadi dhasar pambentukan luwih gedhe utawa luwih kompleks. Proses mbentuk tembung kriya basa jawa, tembung
kriya yaiku tembung nggambarake proyek utawa kegiatan. Ing struktur ukara, tembung kriya ngenggoni fungsi
predikat lan umume aktif lan pasif. Ana pola formasi Tembung kriya jati mati basa jawa sing ngalami proses
morfologis, ana lima, sing pertama afiksasi kaperang dadi prefiks (prefiks), infiks (sisipan), seselan (akhiran), konflik,
gabung afiks.
Kaloro reduplikasi diperang dadi loro, yaiku reduplikasi parsial lan reduplikasi lengkap. Telu komposisi kaperang
dadi loro, yaiku komposisi sing sampurna lan komposisi sing ora sampurna sampurna Papat modifikasi dipérang dadi
komposisi kosong lan komposisi internal. Lima sing pungkasan, ana patang watesan, yaiku singkatan, akronim,
kontraksi lan apheresis.
MATUR NUWUN

Anda mungkin juga menyukai