Buku Guru Sunda Kls 6 - 2014

Pamekar Diajar
BASA SUNDA
KIKD Kurikulum 2013
Buku Tuturus Guru SD/MI
Kelas VI
DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT

2014
Pamekar Diajar
BASA SUNDA
KIKD Kurikulum 2013
Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas VI

Hak cipta kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat
Ditangtayungan ku Undang-undang
Disklaimer: Ieu buku th diajangkeun pikeun guru basa Sunda dina raraga larapna
Kurikulum 2013. Ieu buku disusun tur ditalaah ku hiji tim kalawan dikoordinasi
ku Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian (BPBDK) Dinas Pendidikan
Provinsi Jawa Barat minangka buku kurikulum daerah. Mimitina dipakna buku
taun 2014. Ieu buku th sipatna dokumn hirup. Hartina bakal tuluy disarungsum
luyu jeung kabutuh katut panka jaman. Pangdeudeul ti rupining pihak dipiharep
bisa ngundakkeun ajn ieu buku.
PANYUSUN:
Tatang Sumarsono
Ahmad Hadi
Ano Karsana
Asep Ruhimat
Darpan
Dede Kosasih
H. Dingding Haerudin
H.Yayat Sudaryat
Risnawati
PENELAAH:
Prof. Dr. H. Iskandarwassid, M.Pd.
Dr. Hj. Ai Sofianti, M.Pd.
Drs. H. Elin Syamsuri
Drs. Apip Ruhamdani, M.Pd.
Budi Riyanto
Rarancang Eusi : Yoshi Sukadar
Rarancang Jilid : Edi laish
Eusi ngagunakeun Adobe InDesign CS3 jeung Adobe Photoshop CS3
Aksara ngagunakeun Bembo Std 12 pt - 24 pt.
Dipedalkeun ku:
ISBN: 978-602-1300-15-2 (Jilid Lengkap)
978-602-1300-21-3 (Jilid 6)
Perpustakaan Nasional : Katalog Dalam Terbitan (KDT)
ii
PANGBAGA
KEPALA DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT

Alhamdulillah, ieu buku pangajaran basa Sunda tiasa ngawujud, enggoning
nyaosan implemntasi Kurikulum 2013, pikeun ngeusian lolongkrang Muatan Lokal
Mata Pelajaran Bahasa dan Sastra Daerah di Jawa Barat.

Hasil garapan tim panyusun th aya dua rupi buku nyata buku murid sareng
buku guru. ta th mangrupa bagian tina pakt Kurikulum Daerah, hususna ngeunaan
pangajaran basa jeung sastra darah, dumasar kana Permendikbud No. 81A/2013,
ngeunaan implementasi kurikulum. Pami diwincik deui, sans mung buku wungkul
bagian ta Permendikbud th, tapi deuih ngawengku Kompetensi Inti jeung Kompetensi
Dasar (KI-KD), silabus, sareng Rencana Pelaksanaan Pembelajaran (RPP).
Ku medalna ieu buku, dipiharep implementasi kurikulum 2013, hususna ngeunaan
pangajaran muatan lokal basa jeung sastra darah di Jawa Barat tiasa dilaksanakeun kalawan
merenah, luyu sareng udaganana. Saparantosna dialajar ngeunaan basa jeung sastra darah,
dipiharep dina diri murid aya parobihan anu ttla, boh unsur sikepna (attitude), boh
pangaweruhna (knowledge), boh kamampuh ngagunakeun katut karancagan (performance;
behavior). Singgetna mah ta unsur anu tilu th bisa disebut kompetnsi.

Kalungguhan guru dina posisi agn parobahan utama enggoning
ngaimplemntasikeun kurikulum 2013 teu kinten pentingna. Aya hiji hipotsis basajan,
saupami guru kagungan kompetnsi anu nohonan pasaratan Kurikulum 2013, tangtosna
g kalebet guru basa darah deuih, tinangtos ta kurikulum bakal tiasa diimplemntasikeun
kalawan merenah. Ku margi kitu, dina nataharkeun sareng ngaronjatkeun kompetnsi
guru th, di antawisna ku cara nysusun buku padoman guru, kalebet tarkah anu kedah
knging pangajn.

iii
Muga-muga wa harepan urang sadaya ngeunaan ayana parobihan anu ttla dina
dunya atikan ku diimplemntasikeunana Kurikulum 2013 th tiasa ngawujud, enggoning
lahirna Generasi Emas Indonesia dina taun 2045 nu bad dongkap.
Bandung, Desember 2013

Kepala Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat,
Prof. Dr. H. Moh. Wahyudin Zarkasyi, CPA

Pembina Utama Madya
NIP 19570807 198601 1 001
iv
PANGBAGA
KEPALA BALAI
PENGEMBANGAN BAHASA DAERAH DAN KESENIAN
Kurikulum 2013 ti wangkid ayeuna parantos ngawitan dianggo sacara nasional.
Jalaran kitu, pangajaran basa jeung sastra darah nu diperenahkeun janten muatan lokal
di Jawa Barat kedah luyu sareng Kurikulum 2013 hususna patali luyuna sareng elemnelemn parobihan anu janten karakteristik Kurikulum 2013 anu ngawengku; standar
kompetnsi lulusan, standar isi, standar pross, sareng standar penilaian. ta katangtosan
kedah kacangkem sareng kalaksanakeun ku sakumna guru-guru basa jeung sastra daerah
anu mancn tugas di SD/MI, SMP/MTs, SMA/MA, sareng SMK/MAK.
Ieu buku bahan ajar teh dijudulan Pamekar Diajar Basa Sunda, sadayana aya 24
jilid, ngurung buku siswa 12 jilid sareng buku guru 12 jilid. Kalungguhanana janten
buku babon anggoeun di sakola nu aya di Jawa Barat. Buku murid diajangkeun pikeun
sakumna murid dumasar kana tingkatan kelas. Buku Murid eusina medar materi ajar
sareng pertanyaan-pertanyaan, latihan, tugas/pancen anu raket patalina sareng kompetensi
dasar (KD). Buku Guru eusina medar silabus, mtodologi pangajaran, sareng valuasi, og
mangrupi pangjembar buku murid.
Komponn-komponn anu dimekarkeun boh dina buku murid atanapi buku
guru dumasar kana opat kaparigelan basa anu ngawengku ngaregepkeun, nyarita, maca,
sareng nulis anu diajarkeun mak pamarekan saintifik sareng penilaian autntik. Hal ieu
dumasar kana karakteristik Kurikulum 2013 nu ngalarapkeun pamerakan saintifik sareng
penilaian autntik dina pross pangajaran.
Disusuna ieu buku th mangrupa lajuning laku tina Surat Edaran Kepala Dinas
Pendidikan Provinsi Jawa Barat, Nomor 423/2372/Setdisdik, 26 Maret 2013, negunaan
Pembelajaran Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daerah pada jenjang SD/MI, SMP/MTs,
SMA/MA, SMK/MAK. Sajabi ti eta, og dumasar kana Peraturan Gubernur Jawa Barat
Nomor 69 Tahun 2013, ngeunaan Pembelajaran Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daerah
pada Jenjang Pendidikan Dasar dan Menengah.
v
Muga-muga wa ieu buku th aya manpaatna ka urang sadaya, tur janten

cukanglantaran dina merenahkeun sareng memeres basa jeung sastra daerah, anu udagan
langkung tebihna pikeun ngamumul sareng mekarkeun basa jeung sastra darah,
ngalangkungan jalur atikan di Jawa Barat.
Tangtosna og ieu buku th teu acan tiasa disebat sampurna. Ku margi kitu,
teu kinten diantos-antosna kamadang ti sadayana. Saukur kakirangan anu nyampak dina
ieu buku bakal teras didangdosan, supados tiasa nyumponan pameredih sareng kaayaan
pajaman.
Bandung, Dsember 2013
Kepala Balai
Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian,
Drs. H. Husen R. Hasan, M.Pd

NIP. 196110051986031014
vi
PANGJAJAP
Kurikulum 2013 saenyana mangrupa Kurikulum Berbasis Kompetnsi (KBK)
pikeun nyanghareupan panka jaman, utamana mah kompetnsi atawa kamampuh abad
ka-21. Dina ieu abad, dak teu dak butuh karancagan dina rupining widang, kaasup
kamekaran thnologi, informasi, jeung komunikasi (TIK) milu nangtukeun warna
pangajaran basa Sunda.
Luyu jeung ta hal, rumusan kompetnsi sikep (agama jeung sosial), kaweruh, jeung
kaparigelan nu dipak dadasar dina Kurikulum 2013 kudu ngaheulakeun pentingna
karancagan jeung komunikasi. Najan kitu, dina pangajaran basa Sunda mah dititnan
og kahasan basa jeung budaya Sunda minangka mdia jeung wahana pangajaran basa
Sunda.
Tma-tma dina buku pangajaran basa Sunda diluyukeun kana tma-tma dina
pangajaran tmatis SD/MI nu sipatna nasional. Kompetnsi nu dipiharep ku barudak
SD/MI dirumuskeun minangka kamampuh mikir jeung paripolah nu rancag dina
ranah nyamuni (abstrak) jeung nembrak (konkrit). Eta kamampuh th dicskeun dina
kompetnsi inti (KI) anu dipidangkeun ku kaweruh dina basa Sunda anu bener tur merenah,
ngntp seureuh, sarta luyu jeung kontks situasi. Eta kamampuh th dirarancang dina
pross pangajaran winangun papancn (project based learning) jeung ngorhan (discovery
learning) anu nyoko kana lngkah-lngkah ngilmiah (saintifik) kayaning nitnan, nanya,
nyoba (nyungsi), nalar, jeung kedaling (ngomunikasikeun).
Ieu buku ngawincik tarkah minimal nu kudu dipilampah ku murid dina ngahontal
kompetnsi nu dipiharep. Luyu jeung pamarekan dina Kurikulum 2013, murid diperedih
ged kawanina tur kadak dina ngorhan kaweruh perkara basa jeung sastra Sunda, anu
engkna parigel mak basa Sunda. Dampakna murid boga sikep anu had kana basa
jeung sastra Sunda katut hirup kumbuhna, bari teu mopohokeun sikep agama.
Tangtu wa ra knh kahngkran ieu ibu th. Panyawad katut pangdeudeul pikeun
nyampurnakeun ieu buku pohara dianti-atina.
Bandung, Oktober 2013
vii
DAFTAR EUSI
PANGBAGEA:
1. Kepala Dinas Pendidikan
Provinsi Jawa Barat _iii
2. Kepala Balai Pengembangan
Bahasa Daerah dan Kesenian Dinas
Pendidikan Provinsi JAwa Barat _v
PANGJAJAP _vii
DAPTAR EUSI _viii
BAB I PITUDUH UMUM _1
A. Ngeunaan Buku Tuturus Guru _2
B. Padika Make Buku Tuturus Guru _2
C. Tatapakan Formal _4
D. Sistem, Prinsip, jeung pamarekan
pangajaran _4
E. Standar Kompetensi Lulusan (SKL) _5
F. Proses Pangajaran _5
G. Kompetensi Inti jeung Kompetensi
Dasar (KIKD) _6
H. Tema jeung Bahan Ajar _8
BAB II PITUDUH HUSUS _9
PANGAJARAN 1 _10
Tema : Penyelamatan
Makhluk _10
PANGAJARAN 2 _21
Tema : Kahirupan Turta Nyaah
Bumla Ka Lemah Cai
_21
viii
PANGAJARAN 3 _29
Tema : Tokoh nu
Manggihkeun _29
PANGAJARAN 4 _37
Tema : Pangaruh Globalisasi
Kana Lingkungan Jeung
Kahirupan Manusa _37
PANGAJARAN 5 _42
Tema : Wira Usaha _42
PANGAJARAN 6 _48
Tema : Ngajaga Tur Miara
Kasehatan Masarakat _48
BAB III PITUDUH MEUNTEUN _53
A. Kritria Meunteun Katutasan
Minimal (KKM) _54
B. Rubrik Meunteun Sawala (Diskusi)
_54
C. Rubrik Meunteun Sikep _55
D. Rubrik Meunteun Latihan _55
E. Rubrik Meunteun Maca _56
F. Rubrik Meunteun Nembang _56
G. Rubrik Meunteun Biantara _56
H. Daftar Peunteun Murid _57
I. Daftar Peunteun Murid _58
BAB IV BAHAN PANGJEMBAR _59
A. Kaweruh Basa jeung Sastra _60
B. Glosarium _66
Daftar Pustaka _68
Bab
Pituduh
Umum
A. Ngeunaan Buku Tuturus Guru

Ieu buku disusun sangkan guru meunang gambaran anu cs dina ngalaksanakeun
kagiatan pangajaran basa Sunda. Eusina ngawengku sawatara hal.
1. Tatali tma anu mr gambaran ka guru ngeunaan tma nu nyoko kana kompetnsi
dasar (KD) jeung indikator dipageuhan pisan.
2. Kagiatan pangajaran nu tmatik pikeun ngagambarkeun pangajaran nu gumulung
tur ngamalir.
3. Pangalaman diajar nu miharti (meaningfullnes) pikeun ngawangun sikep jeung paripolah
had,ngawasa konsp,kaparigelan mikir ngilimiah (saintifik),kamampuh ngarngskeun
masalah, karancagan, pribadi nu sonagar (rplktif), tur rasa basa Sunda.
4. Rupining thnik meunteun kamampuh murid.
5. Wawaran nu jadi calecer (acuan) kagiatan rmdial jeung ngajembaran murid.
6. Kagiatan silih simbeuh tur silih ldan (sharing) antara guru jeung kolot barudak,
anu mr lolongkrang keur kolot-kolot murd sangkan ilubiung dina kagiatan diajar
murid di imahna swang-swangan.
7. Pituduh mak buku babon murid.
Kagiatan dina ieu buku dirarancang pikeun mekarkeun kamampuh (sikep, kaweruh,
jeung kaparigelan) murid kalawan gumulung tur rinka. Ari paripolahna ngawengku:
1. Muka pangajaran ku karep murid saperti maca atawa ngaregepkeun tks, tumanya,
ngawih, kaulinan, dmonstrasi, pidangan masalah, jst.
2. Nepikeun tujuan pangajaran nepi ka murid bisa nyangreb wawaran nu ditepikeun.
3. Ngali kaweruh murid sammehna sankan bisa ngaitkeun jeung kaweruh nu bakal
diulikna.
4. Papancn nu malapah gedang sangkan murid kabantu dina nyangkem konsp.
5. Mr lolongkrang pikeun ngalatih kaparigelan murid.
6. Mr unduring laku (umpan balik) pikeun ngukuhan panyangkem murid.
B. Padika Mak Buku Tuturus Guru

Ieu buku Tuturus Guru th mibanda kagunaan ganda, jaba ti pituduh mak buku
babon murid, jadi calecer (acuan) keurkagiatan pangajaran di kelas deuih.
Ku penting-pentingna ieu buku, guru dipiharep nitnan heula sawatara hal nu
dipidangkeun dina ieu buku.
1. Baca heula ieu buku tiap-tiap kaca kalawantelik tur imeut.
2. Cangkem heula tiap-tiap KD jeung indikator nu ngait kana tma.
3. Tarkahan pikeun ngasupkeun KI-1 jeung KI-2 dina sakumna kagiatan pangajaran.
Guru kudu nguatan jeung ngukuhan ngawangun sikep, kaweruh, katutg paripolah
nu had.
4. Deudeul kahontalna KI-1 jeung KI-2 ku kagiatan ngabiasakeun, pieunteungeun,

pituladeun, jeung ngabudayakeun sakola.
5. Luyukeun tiap-tiap lngkah kagiatan nu patali jeung buku babon murid luyu jeung
kacana.
6. Mekarkeun gagasan rancag dina milih padikapangajaran. Sungsi og kagiatan sjn
lamun kaayaan teu luyu jeung naon-naon nu geus dirarancang.
7. Rupining strtgi pangajaran nu rk dimekarkeun (kayaning murid nitnan, nanya,
nyaritakeun, metakeun, ngawih, jst.), jaba ti ngalibetkeun muridna sorangan bisa
wa ngalibetkeun warga atawa lingkungan sakola.
8. Guru dipiharep mekarkeun:
a. Mtode pangajaran aktif, inovatif, kratif, fktif, jeung menyenangkan (PAIKEM);
b. Timbang-timbang og mak pamarekan komunikatif jeung kontkstual;
c. Kaparigelan nanya atawa tumanya;
d. Kaparigelan muka jeung mungkas pangajaran;
e. Kaparigelan ngolah kelas jeung pidangan kelas.
9. Gunakeun media jeung sumber diajar nu aya di sabudeureun sakola atawa patali
jeung sosial budaya Sunda.
10. Semster hiji aya opat tma atawa matri galeuh, ari dina semster dua aya nu opat
tma (matri galeuh) aya nu kurang, diluyukeun kana KIKD Mata Pelajaran Basa
jeung Sastra Sunda.
11. Tiap-tiap tma (matri galeuh) rata-rata dirarancang keur sabulaneun (4 x lawungan).
12. Kagiatan dina minggu kahiji dimimitian ku nitnan bahan, karep rsptif
(ngaregepkeun jeung maca), minggu kadua mangrupa kagiatan nyoba jeung ngulik,
ari minggu katilu jeung kaopat ngalarapkeun atawa midangkeun (kagiatan kratif
nulis jeung nyarita) hasil tina minggu kahiji jeung kadua. Murid digiring sangkan
kaasah daya nalar jeung mikirna kalawan ngaleunjeur. Kagiatan dirarancang pikeun
mr lolongkrang tumanya jeung ngali wawaran nu deukeut jeung murid.
13. Alokasi waktu nyoko kana struktur kurikulum. Guru bisa nangtukeun sorangan
alokasi waktu luyu jeung minggu fktif, situasi katut kaayaan di sakola.
14. Buku babon murid dilengkepan ku bahan-bahan latihan nu luyu jeung hontalan
kompetnsi.
15. Hasil pagawan murid jeung bukti peunteun bisa dikumpulkeun dina portofolio murid.
16. Pikeun tarkah ngoman diri jeung minggu fktif, jieun catetan rfleksi sanggeus
hiji tma atawa bahan rngs.
17. Deudeul murid sina resepeun kana basa Sunda sarta yakinkeun yn manhna th
cerdas tur bisaeun.
18. Sangkan tujuan pangajaran kahontal, guru og perlu saregep, enya-enya, tur sabar dina
nyanghareupan murid. Ari sababna, kamampuh murid th bda-bda. Katambahtambah teu sakumna padika pangajaran loyog pikeun sakumna guru, murid, tempat,
waktu, jeung bahan ajar.
Bab 1 Pituduh Umum
C. Tatapakan Formal
Bahan ajar basa Sunda anu dipidangkeun dina ieu buku dumasar kana Kurikulum
2013, ngawengku kasang tukang, karakteristik, jeung tujuanan. Kurikulum basa Sunda
atawa Kompetensi Inti jeung Kompetensi Dasar (KIKD) Mata Pelajaran Basa jeung
Sastra SUnda disusun jeung dikaluarkeun ku Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan
Kesenian (BPBDK), Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat. Lamun disusud ka luhurna,
ari lebah ngindungna mah tangtu wa kana Kurikulum Tingkat Nasional, da nu ieu mah
kaasup kana Kurikulum Daerah (Kurda).
Hususna di tingkat SD/MI, Kurikulum Basa Sunda anu disusun ku BPBDK th
diwincik jadi KIKD, nu diluyukeun kana tma jeung alokasi waktu. Hal ta disusun
mangrupa struktur anu maneuh, tur salawasna kudu jadi padoman dina kagiatan diajarngajar. Cindekna, sajeroning guru ngajarkeun basa Sunda, dipahing mngpar tina
katangtuan KIKD, tma, jeung alokasi waktu. Pon kitu deui, ari dina lebah milih bahan
katut ngajarkeunana mah, guru dibr lolongkrang tir diperedih karancaganana.
Ieu buku poma ulah dianggap hiji-hijina sumber bahan ajar. Ari sababna, naon-naon
nu diperedih ku KIKD th moal sagemblengna kacumponan mun ukur ngandelkeun
tina hiji sumber. Kudu aya sumbersumber lianna pikeun pangrojong kagiatan diajarngajar, di antarana mdia massa, bagbagan palmuan lianna, jeung kondisi sosial budaya
masarakat Sunda. Nya ka lebah dinua pisan guru kudu rancngeus th, kumaha carana
nngan jeung nungkab bahan pangrojong sangkan KIKD bisa kacumponan.
D. Sistim, Prinsip, jeung Pamarekan Pangajaran

Sakabh matri dina ieu buku, ti mimiti bagian wacana, pedaran, ulikan, jeung latihan
dipidangkeun make sistem spiral; dimitian ti nu babari heula, terus ningkat ka nu hs.
Heula pandeurina nyusun bahan anu dumasar kana babari hsna th tumerap kana
saban pangajaran. Cindekna, tingkat kasulitan bahan anu dipidangkeun dina Pangajaran
1, upamana, kudu aya sahandapeun Pangajaran 2. Lian ti ta, bisa deuih tumerap di jero
pangajaran, upamana tingkat kasulitan Pedaran 2 kudu saluhureun Pedaran 1. Kitu deui
dina ulikan jeung latihan.
Konsp basa anu dianggap ntng dipidangkeunana dina Pedaran 1, atawa bisa wa
dina Ulikan 1. Sanggeus nincak kana Pedaran 2 atawa Ulikan 2, murid diwanohkeun
kana konsp basa anu tingkat kasulitanana saluhureun nu dipidangkeun dina Pedaran 1
atawa Ulikan 1. Subab pangajaran dingaranan mak kagiatan basa atawa aktivitas murid.
Dina wincikan nu leuwih heureut, sistem spiral th tumerap dina saban nomer deuih.
Upamana dina latihan anu diebrhkeun dina pancn ngajawab pananya, tah, tingkat kasulitan
dna pananya nomer 8 kudu aya di sahandapeun tingkat kasulitan pananya nomer 9.
4
Sistem spiral anu dignakeun dina ieu buku th dumasar kana prinsip proporsional, tur
tahapan (gradasina) henteu patarenggang. Hal ieu bisa tumerap dina wangun lahiriahna
(panjang-pondokna, basajan-kompleksna) kecap, kalimah, atawa wacana, bisa deuih dina
eusi atawa substansina (gampang-henteuna).
E. Standar Kompetensi Lulusan (SKL)

Rabah
Sikep
SD/MI
SMP/MTs
SMA/SMK/MA/MAK
Nampa, ngajalankeun, ngajnan, jeung ngamalkeun

Pribadi nu iman, ahlak mulya, percaya diri jeung tanggung jawab
dina patali marga kalawan merenah jeung lingkungan masarakat, alam
sabudeureun, sarta dunya katut adabna.
Kaparigelan
Nampa, nanya, nyoba, ngolah, midangkeun, nalar, jeung ngalarapkeun

Pribadi nu mampuh mikir jeung lumampah kalawan merenah tur
rancag dina ranah nyamuni (abstrak) jeung nembrak (konkrit).
Kaweruh
Mikanyaho, nyangkem, nerangkeun, ngolah, jeung meunteun.

Pribadi nu ngawasa lmu kaweruh, thnologi, seni budaya, sarta
wawasan kamunasaan, kabangsaan, kanagaraan, jeung paradaban.
F. Proses Pangajaran
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Pross pangajaran lumangsung mak pamarekan saintifik. Ari lngkah-lngkahna keiu.

Nitnan (mengamati), ku cara maca atawa ngaregepkeun atawa nongton
Nanya (menanya), ku cara tanya jawab atawa sawala
Nalar (menalar/mengasosiasi), ku cara nambahan kaweruh lain
Nyungsi atawa nyoba (eksplorasi/eksperimen)
Midangkeun atawa nepikeun (mengkomunikasikan)
Ngawangun jejaring (networking) ku cara nangan bahan tina sumber lian
Bab 1 Pituduh Umum
G. Kompetensi Inti (KI) jeung Kompetensi Dasar (KD)

Kelas VI SD/MI
KOMPETENSI INTI (KI)
KOMPETENSI DASAR (KD)
6.1 Menerima, menghargai, dan

menjalankan ajaran agama
yang dianutnya
6.1.1
Menerima anugrah Tuhan Yang Maha

Esa atas penciptaan bahasa Sunda
sebagai bahasa daerah dan unsur budaya
bangsa serta alat komunikasi masyarakat
penuturnya melalui teks narasi, deskripsi,
pupuh, dongeng, dan pidato.
6.2 Memiliki perilaku jujur,

disiplin, tanggung jawab,
santun, peduli, percaya diri
dalam berinteraksi dengan
keluarga, teman, tetangga,
dan guru
6.2.1
Memiliki perilaku peduli terhadap

penyelamatan makhluk sebagai ciptaan
Tuhan YME melalui teks narasi (Tema 1)
Memiliki perilaku santun dalam
memelihara dan membina persatuan
dalam perbedaan bangsa melalui teks
pupuh. (Tema 2)
Memiliki perilaku peduli terhadap tokoh
dan penemu melalui teks narasi (Tema 3)
Memiliki perilaku tanggung jawab dan
peduli menghadapi pengaruh globalisasi
terhadap lingkungan dan kehidupan
manusia melalui teks deskripsi. (Tema 4)
Memiliki perilaku tanggung jawab, peduli,
dan disiplin dalam berwirausaha melalui
teks deskripsi. (Tema 5)
Memiliki perilaku peduli, disiplin,
dan tanggung jawab dalam menjaga
memeliharan kesehatan masyarakat
melalui teks pidato. (Tema 6)
6.2.2
6.2.3
6.2.4
6.2.5
6.2.6
6.3 Memahami pengetahuan

faktual dengan cara
mengamati dan mencoba
[mendengar, melihat,
membaca] serta menanya
berdasarkan rasa ingin tahu
secara kritis tentang dirinya,
makhluk ciptaan Tuhan dan
kegiatannya, dan bendabenda yang dijumpainya di
rumah, sekolah, dan tempat
bermain
6.3.1

6.3.2
6.3.3

6.3.4
6.3.5
6.3.6
6.4 Menyajikan pengetahuan

faktual dalam bahasa
yang jelas dan logis dan
sistematis, dalam karya yang
estetis dalam gerakan yang
mencerminkan anak sehat,
dan dalam tindakan yang
mencerminkan perilaku
anak beriman dan berakhlak
mulia
6.4.1
6.4.2
6.4.3
6.4.4
6.4.5
6.4.6
Memahami teks narasi tentang

penyelamatan makhluk.
(Tema 1)
Memahami teks pupuh tentang kehidupan
berbangsa dan bernegara (Tema 2)
Memahami teks narasi tentang tokoh
dan penemu secara mandiri kemudian
mengolah dan menuliskannya kembali
dengan kata-kata sendiri
(Tema 3)
Memahami teks deskripsi tentang
pengaruh globalisasi terhadap lingkungan
dan kehidupan manusia. (Tema 4)
Memahami teks deskripsi tentang
berwirausaha. (Tema 5)
Memahami teks pidato tentang meme
lihara kesehatan masyarakat. (Tema 6)
Menyusun teks carita pondok tentang
penyelamatan makhluk dengan bahasa
Sunda yang baik. (Tema 1)
Melantunkan teks pupuh tentang
kehidupan berbangsa dan bernegara
(Tema 2)
Menyusun teks narasi tentang tokoh dan
penemu secara mandiri. (Tema 3)
Menyusun teks deskripsi tentang
pengaruh globalisasi terhadap lingkungan
dan kehidupan manusia. (Tema 4)
Menyusun teks deskripsi tentang
berwirausaha. (Tema 5)
Menyusun teks pidato tentang menjaga
dan memelihara kesehatan masyarakat.
(Tema 6)
Bab 1 Pituduh Umum
H. Tema jeung Bahan Ajar
Tema 1 : Nyalametkeun
Mahluk
Bahan : Narasi
Tema 4 : Pangaruh
Globalisasi
Bahan : Dskripsi
Tema 5 : Wirausaha
Bahan : Dskripsi
TEMA
&
BAHAN AJAR
Tema 6 : Kashatan
Masarakat
Bahan : Biantara
Tema 2 : Kahirupan
Bangsa Nagara
Bahan : Pupuh
Tema 3 : Inohong
Penemu
Bahan : Narasi
Bab
Pituduh
Husus
PANGAJARAN 1
Tema
Subtema
Bahan
Mdia
:
:
:
:
Penyelamatan Makhluk
Nyalametkeun Mahluk Papada Ciciptan Alloh
Dskripsi
Tks jeung gambar
Tujuan Pangajaran:
Sarngsna kagiatan diajar ngajar, murid bisa maca jero hat, maham eusi paguneman,
ngadiskusikeun kandaga kecap, ngaringkeskeun bacaan, ngalarapkeun paribasa, nyaritakeun
eusi bacaan, mikaweruh kecap sangaran, ngawih, maca dongeng.
KAGIATAN AWAL
No.
Kagiatan
1.
Sammh gelaran pangajaran guru ngondisikeun kelas pikeun suasana diajar.

Sanggeus kitu guru mr pembiasaan ku cara guru ngabsen murid, terus
guru mingpin ngadoa. Saterusna guru nyebutkeun tujuan pangajaran nu rk
diajarkeun sarta kasangtukang tur mangpaat materi Pangajaran 1 ngeunaan
hasil observasi penyelamatan mahluk. Tina Pangajaran 1 ieu murid dipiharep
mampuh nulis laporan tks narasi hasil observasi ngeunaan penyelamatan
mahluk. Disagigireun ta dipiharep murid mampuh ningkatkeun rasa kanyaah
jeung hman ka papada mahluk nu aya di sabudeureunana, jembarna mah
miara kahman Allah ka manusa.
2.
Pikeun ngahudang minat murid dina pembelajaran, guru ngajak murid sacara
langsung kalibet dina pangalamanana ngeunaan kanyaahna ka papada mahluk.
Sanggeus kitu guru ngamimitian muka pembelajaran ku cara maca karangan
narasi nu judulna Penyu Hjo nu dipilih tina sababaraha sumber WWF
Indonesia.
Sanggeus ngondisikeun kaweruh murid kana karangan narasi nu tmana
penyelamatan mahluk, guru nepikeun kamandangna nu bisa ngahudang murid
pikeun mikahman papada mahluk, hususna nu aya disabudeureunana.
10
3.
Guru ngondisikeun murid dina ngawangun kontks pangajaran ku cara

nembongkeun gambar penyu di basisir.
Guru nitah murid nyebutkeun naon anu ditingali ku maranehna dina gambar.
Ieu hal tujuanana pikeun ngaitkeun sarta ngahudang kanyaahna ka papada
mahluk. Guru bisa nyokot sababarah gambar tina koran, majalah, atawa tina
internet.
KAGIATAN INTI
A. Maca Jero Hat
No.
Kagiatan
1.
Dina Kagiatan 1.gurunitah murid maca jero hat. Sammhna ngajentrekeun

heula yn maca jero hat th hiji kagiatan maca nu maksudna rk nyangkem
eusi bacaan, teu meunang aya sora ngagerendeng komo ditarikkeun atawa
dibedaskeun.
2.
Guru marentah murid rk ngamimitian maca. Mimiti mah macana ditamatkeun

sakabh wacana.
3.
Guru maca malikan deui kalawan taliti saparagraf-saparagraf. Anu maksudana

keur nyumponan pangjawab kana maksudna pananya. Saterusna murid dititah
ngerjakeun pancn.

B. Ngajawab Pananya
No.
Kagiatan
1.
Dina Kagiatan 2. guru nitah murid ngajawab pananya.
2.
Guru nyarita, mun murid rengs migaw tugasna, salah saurang murid dititah
macakeun pananya. Baturna nu ngajawab. Bagilir nepi ka rengs.
Bab 2 Pituduh Husus
11
C. Ngadiskusikeun Kandaga Kecap

No.
Kagiatan
1.
Kagiatan 3, guru nitah murid ngadiskusikeun Kandaga Kecap sacara kelompok.

Saterusna murid dititah nangan harti kecap dina kamus. Sammh diskusi
guru mr pituduh heula, ku cara:
a. Guru jeung murid nyadiakeun kamus atawa sumber sejenna.
b. Guru ngabagi murid jadi 5 6 kelompok. Unggal kelompok dipimpin
ku ketua kelompok. Masing-masing kelompok dibagi hiji sewang
kamus.
c. Guru ngabimbing. Murid-murid giat nangan harti kecap dina kamus
jeung sumber lianna. Sanggeus masing-masing kelompok rengs
migaw tugas. Ketua kelompok macakeun hasil diakusi.
d. Guru nitah ngalarapkeun harti kecap dina kalimah
2.
Harti kecap nu dipaluruh, di antarana:

1. Siwur th dijieunna tina batok.
2. Lampu listrik nu dipasang di kamar caang pisan.
3. Mja th sorong ka sisi tmbok.
4. Kalimah nu disusun ku Adi mah kacida alusna.
5. Nyaho bapana datang, budakna lumpat muru bapana.
6. Si Cpot dibaturan ku Si Dwala ngalalana ka pakidulan nagara
sancang.
7. Indungna nu keur ngajaga warung, sok nyelang heula mapagkeun
anakna ka sakola.
8. Anak penyu nu dileupaskeun di basisir tingarugil muru ka laut.
9. Tukik atawa anak penyu th teu sakabhna salamet hirupna nepi ka
ged.
10. Kuring mah indit ka sakola unggal poe g leumpang da deukeut.
3.
Saterusna guru ngomntaran nu salahna kana kalimah nu disusun ku murid.

Murid nyebutkeun koreksian kalimah.
D. Ngaringkeskeun Bacaan
No.
Kagiatan
1.
Kagiatan 4,guru nitah murid ngaringkeskeun bacaan ku cara nyieun gurat

badag
12
Sammhna guru nitah murid maca taliti unggal paragraf.

a. Guru nitah nangan kalimah nu jadi poko caritaan dina unggal
paragraf Penyu Hjo.
b. Guru ngabimbing maca gurat badag bacaan nu dijieunna.
c. Guru ngabimbing murid migaw ringkesan carita dumasar kana gurat
badag carita.
E. Ngalarapkeun Paribasa
No.
Kagiatan
1.
Kagiatan 5, guru nitah murid ngalarapkeun paribasa dina kalimah
Guru nerangkeun deui harti paribasa
3.
Guru nerangkeun kecap nu aya dina paribasa, atawa nanya ka murid saha nu
nyaho harti kecapna. Upamana: nyiuk, ayakan, pegat, simpay, gentng, kad,
kurung, komo.
4.
Guru nugaskeun murid ngalarapkeun paribasa dina kalimah.
5.
Guru ngaroris pagawan murid.
6.
Guru nuduhkeun kasalahan dina kalimah nu disusun ku murid.
7.
Guru nitah murid ngarngskeun nyusun kalimah.
8.
Guru nitah murid-murid bagilir maca kalimah nu disusunna.
F. Nyaritakeun Eusi bacaan

No.
Kagiatan
1.
Kagiatan 6, pikeun ningkatkeun pemahaman murid ngeunaan kanyaahna

ka papada mahluk, guru nugaskeun murid maca deui tks nu patali jeung
mahluk nu rk tumpur, nu judulna Jalak Bali Nu Rk Tumpur Dina
Habitat Aslina.
2.
Saterusna murid dititah ku guru pikeun nyaritakeun deui eusi bacaan, lengkahlengkahna saperti ieu :
1. Guru nugaskeun murid maca Jalak Bali Nu Rk Tumpur Dina
Habitat Aslina.
2. Guru nitnan murid maca jero hat kalawan gemet tur taliti unggal
paragraf ta bacaan.
Bab 2 Pituduh Husus
13
3. Guru nugaskeun murid sangkan manggihkeun jeung nangtukeun

kalimah-kalimhak poko atawa nu jadi tma unggal paragraf.
4. Guru nyaritakeun yn kalimah poko atawa tma kasebut nu jadi
cecekelan pikeun dimekarkeun mak basa sorangan.
5. Guru nitah murid nyaritakeun eusi bacaan mak basa sorangan di
hareupeun kelas.
G. Mikaweruh Kecap Sangaran

No.
Kagiatan
1.
Kagiatan 7, guru nuyun murid dina kagiatan mikaweruh kecap sangaran.

1. Guru nerangkeun kecap-kecap sabgaran atawa sawanda nu aya dina
kalimah.
2. Guru nugaskeun murid maca bacaan nu miboga kecap sawanda atawa
sangaran. Tur nyangkem kana harti kecapna.
3. Guru jeung murid tanya jawab ngeunaan kecap sawanda.
4. Guru nugaskeun murid jeung murid lianna nyaritakeun kecap
sawanda jeung hartina.
5. Guru nugaskeun murid nengetan deui kecap nepi ka ngarti kana
sakabhna nu patali jeung kecap sawanda.
6. Guru nyindekkeun pangajaran kecap sawanda.
7. Guru mr tugas PR nangan 10 kecap sawanda. ta kecap tuliskeun
hartina, terus larapkeun dina kalimah.
H. Ngawih : Ngawihkeun lagu nu tmana manuk

No.
Kagiatan
1.
Dina kagiatan 8, guru ngajembaran wawasan pangaweruh murid ngeunaan

penyelamatan mahluk. Tina Pangajaran ieu murid dipiharep mampuh
ningkatkeun kanyaahna ka papada mahluk ku cara ngawihkeun lagu nu
temana manuk nu judulna Manuk Dadali.
Dina Kagiatan 1 guru nitah murid maca bedas rumpaka lagu, mimiti tina
judul, terus kana unggal padalisan dina unggal pada.
2.
Guru nerangkeun harti kecap nu saujratna jeung nu miboga harti injeuman

dina rumpaka lagu, carana:
1. Guru nuduhkeun jajaran nu disebut padalisan jeung pada.
2. Guru nerangkeun tma lagu Manuk dadali
14
3. Guru jeung murid tanya jawab ngeunaan kawih Manuk dadali.

4. Guru miharep murid saregep ngabandungan guru ngawihkeun
Manuk dadali.
3.
Guru ngawihkeun lagu nu judulna manuk dadali

1. Guru nyontoan ngawihkeun Manuk Dadali nepi ka tamat. Murid
dipiharep saregep ngabandungan guru nu keur ngawih.
2. Guru ngajak murid babarengan ngawih.
3. Guru nerangkeun, murid-murid ngawihkeun sapada swang sacara
bagilir unggal jajaran bangku nepi ka rengs.
4. Guru nunjuk jajaran murid nu kudu ngawihkeunana. Nu sejen jemp,
ngadagoan giliran panunjuk guru.
5. Guru ngatur, nunjuk dua baris jajaran nu kudu ngawih, nu sejenna
jarempe, Terus bagilir nepi ka sakabeh jajaran bangku kabagan.
6. Breng sakabh murid ngawih.
7. Guru nunjuk murid saurang-saurang ngawihkeun lagu.
Pikeun ningkatkeun pemahaman murid ngeunaan kanyaahna ka papada

mahluk, guru nugaskeun murid maca sajak nu patali jeung mahluk nu rk
tumpur, nu judulna Manuk Leutik Dina Kurung.
1. Guru nugaskeun murid kudu museurkeun panitnna kana tks sajak
anu judulna Manuk Leutik Dina Kurung
2. Guru maca nyoara sajak nepi ka tamat. Maca minangka ngawanohkeun
jeung mawa pikir, rasa, jeung panitn, perhatian kana runtuyan basa
(kecap) nu ngawangun ta sajak.
3. Guru nugaskeun murid nyirian kecap atawa babasan (babandingan,
kecap kiasan) nu aya dina jajaran sajak.
4. Guru nugaskeun nangan harti kecap jeung kiasanana dina kamus
jeung dina sumber sejenna.
5. Guru jeung murid ngabahas harti kecap. Judul; Manuk Leutik dina
Kurung.
a. manuk leutik nyata rupa-rupa manuk anu laleutik saperti
piit, ciblk, kacamata, jst. Manuk nu karieu nu ayeuna keur
dipikaresep, dipiara jeung dikurungan ku masarakat.
b. Rgang nyata babagian tina dahan tangkal kai atawa tangkal awi
anu wangunna leutik.
c. Buruan nyata pakarangan, patempatan diluareun imah nu aya di
bagian hareup.
d. Susumputan nyata hiji rupa kaulinan barudak anu dina
kagiatanana aya nu kagabian nyumput anu cicing di tempat nu
teu kaciri ku nu boga tugas jadi ucingna (nu nangan).
e. Manuk nyumput nyata manuk cicing di tempat anu teu katempo
boh ku jelema boh ku ucing upamana.
Bab 2 Pituduh Husus
15
f. Ngabring nyata indit, hiber babarengan biasana leuwih ti

sapuluh.
g. Kurung nyata tempet manuk cicing (kandang). Dijieun tina
awi nu diraut dijieun saged-ged nyr daun kalapa, wangyun
kurungna aya nu pasagi, buleud, jst. Aya kurung nu dijieun tina
kawat og.
h. Gantungan nyata tenpat nunda atawa ngagantungkeun.
i. Uclak-aclok nyata luluncatan dina panyongcloan atawa
panyicinganana.
j. Noong nyata nempo tina tenpat anu leutik jeung kacida
sempit.
Dina kagiatan 2 guru mre pancn sangkan murid bisa digaw sacara
kelompok. Dina ieu kagiatan murid dipenta ngerjakeun pancn 1, pancn 2,
jeung pancn 3
Pancn 1 guru nitah murid nyieun Parafrase sajak nu judulna Manuk Leutik
Dina Kurung karya Ano Karsana. Sammhna ngajentrkeun heula nu
dimakdud parafrase.
Parafrase nyata ngabjrkeun deui hiji wangun karangan (sajak) kana wangun
sjn karana maksud ngcskeun harti anu nyumput atawa nyamuni jadi babari
kahartina.
a. Parafrase 1
Aya manuk ngarasa bbas hirup di alam. Ucla-acl dina rgang,
macokan hileud jeung endog sireum. Aya manuk cangkurileung hiber
luhureun suhunan taya nu ngaharu biru atawa ngaganggu.
b. Parafrase 2
Aya manuk dina kurung ucla-acle teu bisa bbas hiber
c. Parafrase 3
Manuk leutik the ukur bisa noong tina kurung kaluar jiga baturna
Pancen 2 guru nitah murid ngajawab pananya
a. Guru nugaskeun ka murid sangkan ngajawab pananya kalawan lisan
b. Guru nyebutkeun kalimah pananya ka murid sacara bagilir
c. Guru miharep sakab murid geus nyaho tur ngarti kana eusi jeung
harti kekecapan nu ngawangun rumpaka sajak
Pancn 3 guru ngabimbing maca sajak
a. Guru mr papagon maca sajak . ( Maca th aya aturanana kudu puguh
lentongna, panjang-pendkna, bedas jeung halonna. Lentongna bda
hartina og bakal bda. Lentongna bda, hartina og bakal bda.
Contona:

- Bu Guru nitah murid asup ka kelas

Bu Guru : Asup! Sing br barisna

Murid : Asup? Tos bl, Bu?

Bu Guru : Asup. (Murid barisna brs)
16
b.
c.
d.
e.
Ttla sanajan ngan sakecap nu dilisankeun kecap asup ari lentongna

bda mah, maksudna bakal bda. Aya nu nitah, nanya, jeung wawaran.
Guru ngalatih murid maca sajak. Sammhna guru ngalatih maca
sajak mak lentong nu merenah, kitu deui latihan nyebutkeun kecap
kalawan bnts. ta kagiatan laksanakeun sababaraha balikan, supaya
biasa dilarapkeun dinamaca sajak sacara bedas.Teu salilana dina nyarita
th urang kudu tarik salalawasna, atwa kudu laun haharewosan. Najan
laun, atawa tarik kudu bnts, kitu deui dina maca sajak.
Guru nugaskeun murid-murid maca jero hat heula sajak nu rk
dibaca bedas. Tengetan mana nu kudu dibaca bedas, dibaca laun,
dibaca anca. Pepeta atawa gerak leungeun jeung awak teu ieuh kudu
salilana aya, saperluna ba.
Guru ngajurung murid macakeun sajak dihareupeun kelas. Muridmurid lianna ngaregepkeun.
Guru nitah murid ntlakeun pamanggihna saha-sahana nu had
macana.
I. Maca Dongeng
No.
Kagiatan
1.
Dina kagiatan 9, guru mr pancn ka murid sacara mandiri. Dina ieu

kagiatan guru mr sababaraha latihan pikeun siswa sangkan leuwih maham
kana pangajaran
Pancn 1 guru mnta murid maca Dongeng Sakadang Kuya Mamawa
Imah. Lengkah nu dilaksanakeunana:
1. Guru medar cara maca nyoara jeung cara maca jero hat. Dina maca
nyoara bakal katitn lentong atawa lagu lagamna. Kitu deui ngajiwaan
atawa henteuna eusi bacaan. Maksud maca jero hat th pikeun
ngalenyepan eusi nu nyangkaruk dina bacaan.
2. Guru ngajurung sakabh murid maca Sakadang Kuya mamawa Imah
anu maksudna pikeun ngalenyepan jeung mikanyaho eusi dongng.
3. Guru ngajurung murid macakeun ta dongng sacara bagilir. Cara
macana nu kagiliran neruskeun ssa bacaan baturna nu ti heula
2.
Pancn 2 guru nepikeun pananya ka murid:

a. Sato naon anu ngalalakon dina ta dongng?
b. Dimana tempatna imah si kuya?
c. Naon maksudna si kuya kudu mamawa imahna?
d. Perasaan naon nu aya dina diri si monyt ka si kuya?
Bab 2 Pituduh Husus
17
e. Kumaha rasa rumasa si kuya ka si monyt?

f. Naon ta ema dongng?
g. Naon nurutaneunana keur murid tina ta carita dongng th?
3.
Pancn 3, guru nyiapkeun kecap-kecap nu rk ditangan hartina dina

kamus jeung sumber lianna, lengkah pelaksanaanana:
a. Guru katut murid nyadiakeun kamus jeung sumber lianna di kelas
b. Guru ngabimbing murid nangan harti kecap dina kamus jeung
sumber lianna
c. Guru mingpin diskusi hal ngaran pakakas: congkrang, jeung sejensejen pakakas nu dipak ngolah sawah atawa kebon huma.
d. Pikeun ngeuyeuban pangajaran Guru nugaskeun murid molahkeun:
ngagandong, ngakod, nungtun, ngagandong leungeun, nolol.
e. Guru ngajurung murid ngagambar ranggon jeung saung
4.
Pikeun ngeuyeuban pangajaran, guru nugaskeun ka siswa sacara mandiri

nyaritakeun eusi bacaan nu judulna (1) Lutung Jawa. Sammhna:
a. Guru medar pangajaran. Dina pangajaran 1, urang loaba maca ruparupa mahluk atawa satwa. Pikeun ngeuyeuban pangaweruh pangajaran
maca, Lutung Jawa og kudu dijaga ulah nepi ka tumpur.
b. Guru nitnan murid nu keur maca jero hat, geusan nyaritakeun deui
eusi bvacaan di hareupeun babaturan.
c. Guru mere iasarah ka murid supaya eureun macana.
d. Guru nitah salah saurang murid ka hareup nyaritakeun deui Lutung
Jawa ku basana sorangan ka babaturanana.
e. Guru nitnan murid nu panglancarna nyarita, sarta ngaguluyur dina
nepikeun eusi carita.
f. Guru ngajurung murid ngajawab pananya. Carana murid nanya ka
babaturanana (aya 5 pananya)
(2) Guru nugaskeun maca ka salah saurang murid, murid nu sejen
ngaregepkeun daria judul babaan Wapalla Rikiran Rakyat Ngaleupaskeun
Sarbu Bayi Penyu, saterusna:
1. Guru nguriling nitnan murid bisi aya nu teu methatikeun kana
kagiatan maca, salila eta wacana dibaca.
2. Guru nyebutkeun pananya nu kudu dijawab ku murid.
3. Guru pindah nanya ka murid sejen lamun murid nu dititah yeu bisa
ngajawab.
4. Guru nanyakeun saha nu bisa nyindekkeun ta bacaan.
5. Guru jeung murid ngabahas jeung ngadiskusikeun pancen mandiri
nu rk dipigaw di imah.
a. Ngabahas karangan narasi
b. Nangtukeun panjang karangan
18
c. Ngabahas basa nu digunakeun dina karangan

d. Nangtukeun waktu migaw jeung ngumpulkeun tugas
6. Guru ngabahas paribasa
a. Guru mr kasempetan ka murid geusan nanyakeun paribasa
b. Guru jeung murid ngabahas ngaran sasatoan nu dilarapkeun
dinaparibasa, saperti : kancra, merak, julang, badak. Bangkong,
gajah, lauk, belut, cacing jeung gaang.
7. Guru nyieun kalimah mak paribasa
a. Guru nyontoan ngalarapkeun paribasa dina kalimah.
Conto : murid kelas 6B raribut, blus ba Bapa Guru ka kelas, jep
ba murid th jemp
cara gaang katincak.
b. Guru ngabimbing murid-murid nyusun kalimah
c. Guru nugaskeun murid nuliskeun kalimah nu disusunna dina
papan tulis.
d. Guru nanya ka murid kumaha pamanggihna kana ta kalimah nu
dijieun ku babaturanana.
e. Guru tanya jawab jeung murid ngeunaan nyieun kalimah mak
paribasa,
f. Guru babarengan jeung murid nyindekkeun pangajaran kalimah
mak paribasa.
KAGIATAN PANUTUP
No.
Kagiatan
1.
Guru babarengan jeung murid nyindekkeun hasil kagiatan diajarna
2.
Guru mr penilaian kana kagiatan nu geus dilakukeun ku murid: muji,

meunteun
3.
Guru mr tugas mandiri
4.
Guru ngainformasikeun ka murid pangajaran nu rk ditepikeun dina

kagiatan saterusna.
Bab 2 Pituduh Husus
19
PANGAJARAN 2
Tema
Bahan
Mdia
: Kahirupan Turta Nyaah Bumla Ka Lemah Cai

: Dskripsi
: Tks jeung gambar
Tujuan Pangajaran:
Sarngsna kagiatan diajar ngajar, ngaregepkeun pupuh durma, ngajawab pananya,
ngalarapkeun rarangken tengah, ngabandingkeun pupuh jeung kawih, nembangkeun
pupuh tina wawacan, maca jero hat, migaw pancn.
KAGIATAN AWAL
No.
Kagiatan
1.
Sammh gelaran pangajaran guru ngondisikeun kelas pikeun suasana

diajar. Sanggeus kitu guru mr pembiasaan ku cara guru ngabsen murid,
terus guru mingpin ngadoa. Saterusna guru nyebutkeun tujuan pangajaran
nu rk diajarkeun sarta kasangtukang tur mangpaat materi Pangajaran
2 ngeunaan hasil observasi ngeunaan kahirupan turta nyaah bumla ka
lemah cai. Tina Pangajaran 2 ieu murid dipiharep mampuh ngaguar eusi
pupuh sarta nembangkeun pupuh hasil observasi ngeunaan kahirupan turta
nyaah bumla ka lemah cai. Disagigireun ta dipiharep murid mampuh
ningkatkeun rasa reueus, toleransi, sarta micinta lemah cai .
2.
Pikeun ngahudang minat murid dina pembelajaran, guru ngajak murid

sacara langsung kalibet dina pangalamanana ngeunaan kahirupan turta nyaah
bumla ka lemah cai. Sanggeus kitu guru ngamimitian muka pembelajaran
ku cara maca pupuh nu judulna Durma Bumla ka Lemah Cai karangan
Ano Karsana.
Sanggeus ngondisikeun kaweruh murid kana pupuh nu tmana kahirupan
turta nyaah bumla ka lemah cai guru nepikeun kamandangna nu bisa
ngahudang murid pikeun micinta lemah cai.
20
3.

nembongkeun gambar perang nalika jaman penjajahan.
Guru nitah murid nyebutkeun naon anu ditingali ku maranehna dina
gambar. Ieu hal tujuanana pikeun ngaitkeun sarta ngahudang kanyaahna ka
lemah cai.
Guru bisa nyokot sababarah gambar tina koran, majalah, atawa tina internet.
KAGIATAN INTI
A. Ngaregepkeun Pupuh Durma
No.
Kagiatan
1.
Dina Kagiatan 1 guru sammhna ngarecah heula wangun pupuh saperti:

a. sapada pupuh aya 7 padalisan. ( pada= bait, padalisan= jajaran, baris)
b. guru lagu jeung guru wilangan ( sora tungtungdina padalisan, jumlah
engang)
2.
sa-r-r-a u-rang th ku-du sa-ya-ga
= 12a
nga-ja-ga le-mah ca-i
= 7i
ti nu ni-at ja-hat
= 6a
na-ga-ra ja-di teu a-man
= 8a
ra-yat-na ja-di teu ting-trim
= 8i
ji-wa ra-ga-na
= 5a
u-lah ja-di ka-ri-si
= 7i
Guru nembangkeun pupuh,prak-prakanana:

a. Guru nitah murid merhatikeun rumpaka pupuh
b. Tahap ka-1 guru nembangkeun sapada pupuh durma nepi ka tamat
padalisan panungtung
c. Tahap ka-2 guru nembangkeun sapadalisan, murid nurutan. Kitu
saterusna nepi ka padalisan panungtung
d. Guru jeung murid bareng nembangkeun sapada pupuh
e. Guru sakali-kalieun eureun teu milu nembang
f. Guru marengan nembang, lamun murid ragu-ragu poho lagam
laguna, guru marengan deui.
(Kitu ba saterusna malikan deui-malikan deui)
g. Tahap ka-3 guru nitah gunta-ganti nembangkeun ku unggal jajaran
bangku, saselang seling jeung padalisan nu ditembangkeunana.
Bab 1 Pituduh Umum
21
B. Ngajawab Pananya
No.
Kagiatan
1.
Pancn 1 guru nitah salah saurang murid pikeun macakeun pananya. Baturna
nu ngajawab. Bagilir nepi ka rengs.
2.
Guru nugaskeun murid ngajawab pananya, prak-prakanana:

1. Guru nanyakeun ka murid saurang-saurang pikeun nyangkem eusi
nu aya dina rumpaka pupuh. Jawaban murid tangtu bakal bda
gumantung kana cangkemanana. Pananya aya 8 nomer. Jawaban
murid, boh eusina boh susunan kalimahna bisa teu sarua.
2. Guru nugaskeun murid ngarangkum eusi tina 8 jawaban nu geus
disebutkeunana ta. Mun geus rengse ta rumusan th dibacakeun
hareupeun babaturanana.
3. Guru marengan murid nitenan jeung nyangkem harti kecap nu
ngawangun rumpaka pupuh. Saperti: sayaga, tingtrim, raga, karisi,
bela, ngariksa.
4. Guru nugaskeun murid ngalarapkeun kecap-kecap kasebut dina
kalimah.
5. Guru nguriling, mariksa jeung ngabimbing murid-murid nu keur
nyusun kalimah.
C. Ngalarapkeun Rarangkn Tengah

No.
Kagiatan
1.
Dina kagiatan 2 guru mr pancn ka murid sacara kelompok ngalarapkeun

rarangken tengah /um-/, /-al-/, /-in-/
2.
Pancn 1 sammhna guru nuliskeun heula kalimah dina papan tulis:

a. Sakumna rayat seja bumla ka lemah cai.
b. Rayat seja dumeuheus nepungan Sultan di gedong kasultanan.
c. Urang sarra kudu ngajaga kabersihan lingkungan, supaya panyakit
DB teu sumebar ka sakuliah lembur.
d. Aki-aki nanggung acau leumpangna dumaligdeug.
Guru ngajurung murid supaya merhatikeun jeung nitenan kalimah nu ditulis
ku guru.
Guru nitah murid maca bedas kalimah, murid nu sejen panitenna museur
kana kalimah nu dibaca.
22
3.
Pancn 2 guru nanya ka murid patali jeung opat kalimah nu dibaca. Dina 4
kalimah nu dibaca kasebut aya kecap nu ngandung sora nu sarua. Saterusna
murid ngajawab: bumla, dumeuheus, sumebar, dumaligdeug. Sanggeus kitu
guru nyaleksek deui ku cara:
1. Guru naya deui, aya sora naon dina kecap nu disebutkeun?
Murid ngajawab sora /um/ dina bumla, dumeuheus, sumebar,
dumaligdeug.
2. Guru nitah ka saurang murid. Kaluarkeun kecap /um/ tina kecap
bumla jadi (/bela/ ), dumeuheus jadi (/ deuheus/), sumebar jadi (/
sebar/), dumaligdeug jadi (/daligdeug/)
3. Guru nyindekkeun, wangun um- dina kecap kecap kasebut th
nyata rarangken tengah.
4. Guru nuliskeun kalimah dina papan tulis
- Loba kaum ibu nu lalieur mikiran harga balanjaan nu beui marahal
5. Guru nanya ka murid, dina kalimah nu ditulis di papan tulis aya kecap
nu ngandung rarangken tengah, nu mana kecapna?
Murid : Lalieur, marahal
Guru : kaluarkeun /al/ tina kecap lalieur

Kaluarkeun /ar/ tina kecap marahal
6. Guru mr tugas ka murid nyieun kecap nu mak rarangkem tengah
/um-/. /al-/, /-ar-/.
7. Guru marikasa pagawan murid-murid, kecap nu mak rarangkem
tengah /um-/, / al-/, /-ar-/.
4.
Guru nugaskeun murid pikeun ngadiskusikeun Kandaga Kecap sacara

kelompok. Saterusna murid dititah nangan harti kecap dina kamus.
Sammh diskusi guru mr pituduh heula, ku cara:
a. Guru jeung murid nyadiakeun kamus atawa sumber sejenna.
b. Guru ngabagi murid jadi 5 6 kelompok. Unggal kelompok dipimpin
ku ketua kelompok. Masing-masing kelompok dibagi hiji sewang
kamus.
c. Guru ngabimbing. Murid-murid giat nangan harti kecap dina kamus
jeung sumber lianna. Sanggeus masing-masing kelompok rengs
migaw tugas. Ketua kelompok macakeun hasil diakusi.
d. Guru nitah ngalarapkeun harti kecap dina kalimah.
Bab 1 Pituduh Umum
23
D. Ngabandingkeun pupuh Jeung Kawih

No.
Kagiatan
1.
Pikeun ngeuyeuban pangaweruh murid guru nitah murid ngabandingkeun

Pupuh jeung Kawih. Sammhna guru netelakeun heula ngeunaan pupuh.
1. Guru nuliskeun pupuh durma mak katerangan babagian guru
wilangan, guru lagu, pada jeung padalisan di papan tulis
2. Guru nuliskeun rumpaka kawih di papan tulis.
3. Guru nuduhkeun ka murid Jumlah padalisan unggal pada dina pupuh,
jeung dina rumpaka kawih.
4. Guru nuliskeun bagan pupuh - kawih
5. Guru nerangkeun pupuh jeung kawih mak bagan supaya leuwih
pertela.
2.
3.
24
Kawih
Pupuh
Wangun
Wangun
1. Diwangun ku pada
(bait) anu geus tangtu
jumlah padalisanana
(jajaran)
2. Unggal tungtung
padalisan geus tangtu
sorana (guru lagu)
3. Unggal padalisan
geus tangtu jumlah
engangna (guru
wilangan)
1. Jumlah pada (bait) teu

ditangtukeun kudu
sabaraha jumlahna
2. Jumlah jajaran teu
ditangtukeun kudu
sabaraha jumlahna
3. Unggal padalisan teu
ditangtukeun jumlah
Pancn1 guru nitah murid ngadiskusikeun babandingan pupuh jeung kawih:

a. Wangun pupuh kumaha, wangun kawih kumaha
b. Eusi nu dicaritakeun dina pupuh kumaha, eusi nu dicaritakeun dina
kawih kumaha
6. Guru nitah murid pikeun nyindekkeun hasil diskusina.
7. Guru nugaskeun murid nembangkeun pupuh durma jeung ngawihkeun
Karatagan Pahlawan.
8. Guru nugaskeun murid sacara individu minangaka PR pikeun nyieun
sapada pupuh durma.
E. Nembangkeun Pupuh Tina wawacan

No.
Kagiatan
Dina kagiatan 3 guru nitah murid migaw pancn1, pancn 2, pancn 3 Pancn
1 guru nitah murid nembangkeun pupuh tina wawacan. Sammhna:
a. Guru nyaritakeun ka murid yn nembangkeun pupuh th bisa dilakukeun
sahiji pupuh, teu disambungkeun jeung nu lian deui.
Upamana ieu aya conto: Pupuh Kinanti
(1) Guru nembangkeun pupuh Kinanti
Budak leutik bisa ngapung
Babaku ngapungna peuting
Nguriling kakalayangan
Neangan nu amis-amis
Sarupaning bungbuahan
Naon ba nu kapanggih
b. Guru nembangkeun deui pupuh sinom dina wangun guguritan
Aya hiji rupa kembang
Raranggeuyan tapi leutik
Rupana bodas kacida
Matak lucu liwat saking
Hanjakalna teu seungit
Lamun ku urang di ambung
Kitu og ti beurang
Ari seug mungguh ti peuting
Sumeleber nyambuang sapakarangan
Sengit lain kaulinan
Leleb manis ngadalingding
Matak bungah mamanahan
Matak resmi kana pikir
Lamun urang ti peuting
Seug di buruan ngalantung
Keur nuju caang bulan
Ngambeu kembang dupa seungit
Karasana sumerep saluar badan

c. Guru nyontoan nembang pupuh kinanti dina wawacan Ratna

Suminar Nepangan Dwi Pramanik. Ratna suminar kacatur, sareng
Patih Mandrawati, ngalayang di awang-awang, ngarandeg dina wiati,
marga aya nu katingal, ku sang ajeng ratna putri.
Pancen 2 guru nitah murid migaw pancn mandiri.Sammh guru nanndeskeun

deui yn dina pangajaran ieu, murid geus mampuh nembangkeun durma Ratna
Suminar jeung Karatagan Pahlawan. Nu disebut bieu th aya nu diwangun ku
pupuh jeung nu kaasup wangun kasengker ku pada jeung rumpaka.
Bab 1 Pituduh Umum
25
3.
a. Guru nitah murid nengetan deui wangun jeung eusi pupuh durma dina
pangajaran sammhna.
b. Guru nitah murid sacara mandiri nyieun sapada pupuh durma, tmana
bbas kumaha murid ba.
c. Tengetan deui wangun jeung eusi sajak bbas dina pangajaran
sammhna.
d. Guru nitah murid sacara individu nyieun sajak bbas, tmana kumaha
murid og
F. Maca Jero Hat

No.
Kagiatan
Pancn 3 guru nugaskeun murid maca wacana dina wangun lancaran
Bantng Pasirmalang.
1. Guru nitah ka murid nganomeran unggal paragraf dina wacana kasebut.
2. Guru nitah nuliskeun gurat badag tina unggal paragraf. Geus kitu jieun
ringekesan carita dumasar kana gurat badag nu geus disusun, mak basa
sorangan.
3. Guru nitah murid ngalisankeun di hareupeun kelas.
KAGIATAN PANUTUP
No.
Kagiatan
1.
2.

meunteun
3.

Guru nitah migaw pancen. Pk tengetan heula naon pancn hidep th!
1. Jieun sapada pupuh durma. Tmana kumaha hidep ba.
2. Jieun sajak bbas sajudul, Tmana kumaha hidep oge
3. Tugas nyorangan (individu) dijieun di imah.
4.
Guru ngainformasikeun ka murid pangajaran nu rk ditepikeun dina kagiatan

saterusna.
26
PANGAJARAN 3
Tema
Bahan
Mdia
: Tokoh nu Manggihkeun
: Dskripsi
: Tks jeung gambar
Tujuan Pangajaran:
Sarngsna kagiatan diajar ngajar, murid mampu maca jero hat, ngalisankeun
jawaban, ngadiskusikeun kandaga kecap, ngaringkes bacaan, ngalarapkeun kecap rajkan,
ngabandingkeun wangun /di/ /ka/ dina kalimah, ngalisankeun sora, maca ngajembaran,
nulis sajak, ngadklamasikeun sajak, nyaritakeun deui, maca ngeuyeuban.
KAGIATAN AWAL
No.
Ngondisikeun Murid Ngawangun Konteks
1.

hasil observasi ngeunaan tokoh nu manggihkeun. Tina Pangajaran 3 ieu
murid dipiharep mampuh maham tks deskripsi Tokoh Nu Manggihkeun.
Disagigireun ta dipiharep murid mampuh ningkatkeun rasa reueus,
ngahargaan, peduli sosial sarta tanggungjawab.
2.

sacara langsung kalibet dina pangalamanana ngeunaan kanyahona ka tokohtoh nu nimukeun atawa nyiptakeun hiji barang . Sanggeus kitu guru
ngamimitian muka pembelajaran ku cara maca wacana tks deskripsi anu
judulna Imah Awi Jatnika karangan
Sanggeus ngondisikeun kaweruh murid kana kaweruhna ngeunaan tokohtokoh nu nimukeun, guru nepikeun kamandangna nu bisa ngahudang murid
sangkan ngarasa reueus, ngahargaan, peduli sosial sarta tanggungjawab.
Bab 2 Pituduh Husus
27
3.

nembongkeun gambar Imah nu dijieun tina awi.
gambar. Ieu hal tujuanana pikeun ngaitkeun sarta ngahudang kareueus,
ngahargaan, peduli sosial sarta tanggungjawab.
KAGIATAN INTI
A. Maca Jero Hat
No.
Kagiatan
1.
Dina Kagiatan 1 guru babarengan jeung murid nyiapkeun alat pangajaran

jeung sumber pangajaran. Saterusna guru mr pesen ka murid cara maca
nu kudu taliti, unggal paragraf kana paragraf. Sarta ngingetkeun yn kudu
nandaaan kecap nu teu dipikaharti geusan nyangking gagasan unggal paragraf.
2.
Guru ngabimbing murid salila maca tepi ka tamat bacaan. Guru sakalikalieun mr pananya geusan neuleuman eusi bacaan.
3.
Pancn1 guru nitah murid nyirian bagian nu penting tina bacaan. Maksudna,
sangkan murid leuwih nyangkem kana bacaan. Prakprakanana:
1. Guru nitah salah saurang murid ngagalantangkeun pananya.Ti nomer
hiji dugi ka nomer 10.
2. Guru nitah murid ngajawab sakabh pananya kalawan tartib.
3. Guru ngawatesanan waktu migaw ngajawab pananya.
4. Guru nandakeun ka murid waktu migaw:e rngs.
5. Guru nitah murid museurkeun panitn ka guru.
6. Guru nyebutkeun pananya ka murid sacara bagilir, murid ngalisankeun
jawaban.
7. Guru nyindekkeun pangajaran.
B. Ngalisankeun Jawaban
No.
Kagiatan
1.
Pancn1 guru nitah murid nyirian bagian nu penting tina bacaan. Maksudna,
sangkan murid leuwih nyangkem kana bacaan. Prakprakanana:
28
1. Guru nitah salah saurang murid ngagalantangkeun pananya.Ti nomer

hiji dugi ka nomer 10.
2. Guru nitah murid ngajawab sakabh pananya kalawan tartib.
3. Guru ngawatesanan waktu migaw ngajawab pananya.
4. Guru nandakeun ka murid waktu migaw:e rngs.
5. Guru nitah murid museurkeun panitn ka guru.
6. Guru nyebutkeun pananya ka murid sacara bagilir, murid ngalisankeun
jawaban.
C. Ngadiskusikeun Kandaga Kecap

No.
Kagiatan
1.
Dina kagiatan 2 guru jeung murid sammhna geus nyadiakeun kamus

basa Sunda jeung sumber lianna. Saterusna murid disiapkeun kana kagiatan
kelompok pikeun migaw pancn1, pancn 2.
1. Guru ngabagi murid jadi sababaraha kelompok jeung nangtukeun
saurang ketua.
2. Guru ngabingbing limangsungna diskusi kandaga kecap.
3. Guru nitah murid nyindekkeun hasil diskusi.
4. Guru nyebutkeun pancn saterusna ngalisankeun kalimat nu dijieun
tina kecap nu sapuluh nu geus didiskusikeun
5. Guru nitah murid ngalisankeun kalimah sacara bagilir.
D. Ngaringkes Bacaan
No.
Kagiatan
Pancn 1 guru nitah murid ngaringkes bacaan. Lengkah garapanana:
1. Guru nitah murid nuliskeun gagasan unggal paragraf.
2. Guru nitah murid nyieun ringkesan dumasar kana gagasan nu geus
ditulis.
3. Guru nitah macakeun ringkesan nu geus disusun ku murid.
4. Guru ngomentaran ringkesan masing-masing murid.
Bab 2 Pituduh Husus
29
Pancn 2 guru nitah murid ngalarapkeun kecap rajekan.

1. Guru jeung murid nyadiakeun bahan nu rk dibahas.
2. Guru museurkeun panitn murid kana bahan kecap rajkan.
3. Guru nerangkeun conto kecap rajekan.
4. Guru nitah murid nuliskeun kecap rajkan di papan tulis, terus
diterangkeun saterusna dijieun kalimah.
5. Guru nugaskeun nyatet 10-20 kecap rajekan jiga conto tina majalah
atawa koran, terus dihartikeun.
6. Guru jeung murid tanyajawab, terus nyindekkeun pangajaran kecap
rajekan.
Pikeun ngajembaran pangaweruh dina pangajaran ngeunaan tokoh nu
manggihkeun, guru mikeun deui bacaan nu sarupa ngeunaan tks deskripsi
tokoh nu manggihkeun.
1. Guru nyaritakeun pangajaran sammhna nu manggihkeun modl
imah awi pikeun diekspor. Saterusna nyaritakeun nu manggihkeun
sapatu pikeun kasehatan keung kasalametan diri. Pk ba baca ku
murid sing gemet.
2. Guru ngabingbing murid manggihkeun poko carita.
3. Guru nitah murid nyieun ringkesan dumasar kana poko carita mak
basa sorangan.
4. Guru mariksa pagawan murid.
5. Guru jeung murid ngabahas basa nu dipak dina karangan.
6. Guru jeung murid ngadislusikeun kalimah nu salah jeung nu
nyababkeun kasalahan kalimah.
7. Guru nitah murid maca ringkesan bacaan.
E. Ngalarapkeun Kecap Rajkan

No.
Penyusunan Tks Hasil Observasi Sacara mandiri
1.
Dina kagiatan 3 guru mr pancn ka murid sacara mandiri pikeun migaw

pancn 1. Pancn 2, pancn 3.
Hidep tangtu sammhna og geus diajar rupa-rupa kecap rajkan ta.
Tengetan deui ieu conto!
a. Baku ta budak th, unggal wayah kieu sok ceurik
b. Babakuna mah sok diheureuyen ku lanceukna.
Tangan deui dina koran atawa majalah, 10 nepi ka 20 kecap saperti conto
di luhur. Sebutkeun harti kecapna.
30
F. Ngabandingkeun Wangun /di/ /Ka/ Dina Kalimah

No.
Kagiatan
1.
Pancn 1 guru nitah murid ngabandingkeun wangun /di/, /ka/ dina

kalimah
1. Guru museurkeun panitn murid kana bahan ajar nu ditulis dina
papan tulis
a. Tangakal awi dituar ku bapa.
b. Tangkal awi aya di tukangeun imah.
c. Murid-murid teu kabawa kabeh da mobilna leutik.
d. kelas 6 indit ka toko buku.
2. Guru ngabandingkeun wangun /di/ rarangkn jeung /di/ kata depan,
terus /ka/ rarangkn jeung /ka/ kata depan.
3. Guru nitah murid nyieun wangun kecap nu mak /di/ /ka/ sapuluih
kecap.
4. Guru nitah nugaskeun murid ngalarapkeun kecap dina kalimah.

5. Guru nitah murid ngalisankeun ta kalimah.

6. Guru nanya ka murid ngarti jeung henteuna pangajaran nu
diterangkeun
7. Guru nanya ka murid saha nu bisa nyindekkeun pangajaran nu
dibahas.
8. Guru mairan kacindekan nu dijieun ku murid
G. Ngalisankeun Sora
No.
Kagiatan
1.
Pancn 2 guru nitah murid ngalisankeun sora //, /e/. Guru dibingbing
kagiatan murid salila lumangsungna kagiatan. Guru museurkeun panitn
murid kana conto kalimah nu ngandung sora // jeung/e/ di papan tulis.
1. Guru nuliskeun kalimah di papan tulis.
a. Seng th kaambeu seungit lauk nu keur digorng.
b. Hateup sng lalsot rabeng katiup angin putting beliung.
2. Guru nitah murid maca kalimah nu ditulis di papan tulis sacara
bagilir.
3. Guru marentah murid nitnan conto nu aya dina buku. Terus di baca
tarik nepi ka karasaeun bdana ngucapkeun sora// jeung /e/.
4. Guru nanya murid ngarti jeung henteuna.

Bab 2 Pituduh Husus
31
5. Guru nitah murid nuliskeun sababaraha kecap ngaran tutumpakan,

atawa transportasi nu aya sora// contona bca. Kitu deui kecap
ngaran sayur, lalab nu aya sora /e/ contona wortel.
6. Guru mariksa tugas murid sarta ngabahas pagawan murid.
7. Guru nitah murid ngucapkeun ta kecap kalawan bnts.
8. Guru nitah murid nyieun kalimah ku kecap kasebut, terus dibahas
babarengan.
9. Guru nyindekkeun pangajaran
H. Nulis Sajak
No.
1.
Kagiatan
Guru ngajembaran wawasan pangaweruh murid ngeunaan tokoh nu
manggihkeun. Tina Pangajaran ieu murid dipiharep mampuh ningkatkeun
pangaweruhna ngeunaan tokoh-tokoh nu manggihkeun geusan ngahudang
karep kreatif, jujur sarta tanggungjawab.
I. Nulis Sajak
No.
1.
32
Kagiatan
Dina kagiatan 1 :

1. Guru mr gambaran ka murid wangun carita jeung wangun sajak

aya bedana. Hidep bisa ngabandingkeun bacaan carita jeung wangun
pupuh, guguritan, wawacan dina pangajaran sammhna. Kitu deui
nuluis sajak nu ayeuna teu sarua jeung nu mmhna.
2. Guru ngajak murid nengetan cara nyieun sajakna, dimimitian

ngajajarkeun hurup gede ka handap, geus kitu masing-masing hurup
dipanjangkeun ka gigir eusina kumaha maksud nu nulis. Tengetan
conto, upamana rk ngaran murid sorangan.
3. Guru nuduhkeun ieu tugas minangka pancn mandiri, bisa dijieun di

imah, bisa dibantuan ku kolot atawa ku dulur, resep geura.
4. Guru nitah macakeun sajak karya murid nu geus rengse dijieun,

dihareupeun kelas .
J. Ngadklamasikeun Sajak
No.
Kagiatan
1.
Pancn 1 guru nitah murid neuleuman eusi sajak sacara kelompok.

1. Guru maca bedas tks sajak. Tujuanana ngawanohan eusi jeung
maksudna.
2. Guru jeung murid ngadiskusikeun harti kecap saujratna jeung harti
injeuman, kitu deui maksud eusi sajak.
3. Guru jeung murid ngadiskusikeun lentong, wirahma, jeung nada dina
maca sajak.
4. Guru jeung murid maca ngajiwaan eusi.
2.
Pancn 2 guru nitah murid ngadeklamasikeun sajak sacara kelompok:

1. Guru nitah murid maca tepi ka apal.
2. Guru nitah murid dklamasi (maca teu mak tks) sacara bagilir dina
kelompok.
3. Guru ngabingbing murid dklamasi.
4. Guru jeung murid nyindekkeun pangajaran dklamasi.
K. Nyaritakeun Deui
No.
Penyusunan Tks Deskripsi Hasil Observasi Sacara Mandiri
1.
Pancn 1 guru nitah murid nyaritakeun deui eusi bacaan ngeunaan tokoh nu
manggihkeun sarupa jeung bacaan sammhna. Prak-prakanana:
1. Guru nitah murid maca jero hat Nu Manggihan Mesin Kaput nepi
ka rengs.
2. Guru ngabingbing muridmaca geusan nimukeun kalimah poko dina
unggal paragraf. Terus ngadiskusikeun jeung babaturan.
3. Guru nitah murid nyaritakeun deui eusi bacaan mak basa sorangan.
4. Guru nuliskeun conto bahasan dina papan tulis.Terus nerangkeun ta
conto nepi ka murid ngarti kana maksudna.
5. Guru nuliskeun conto kalimah di papan tulis, terus nerangkeun
kalimah nu kabagi jadi jejer (subjek), caritaan (predikat) jeung objek.
6. Guru mariksa pagawan jeung ngabingbing murid nyusun sapuluh
kalimah nu polana jejer-caritaan-objek. Murid bagilir nuliskeun
kalimahna di papan tulis sarta dipariksa sacara babarengan.
7. Guru nugaskeun murid ngajawab pananya dumasar tina wacana Nu
Manggihan Mesin Kaput.
Bab 2 Pituduh Husus
33
L. Maca Ngeuyeuban Pangajaran

No.
Kagiatan
1.
Pancn 2 guru nitah murid maca ngeuyeuban pangajayan pikeun nambah

pangaweruhna ngeunaan tokoh-tokoh nu manggihkeun .
1. Guru nitah murid maca nengetan eusi nepi ka kacangkem eusi
bacaanana.
2. Guru langsung nanya ka murid sacara bagilir nepi ka rengse tujuh
pananya.
3. (No. 8) Guru nitah murid nu ngacungkeun leungeun, nyaritakeun ku
basa sorangan nu nimukeun Nangkadak Ti Mekarsari.
4. Gurujeung murid nyindekkeun pangajaran.
5. Guru nitah murid migaw tugas mandiri nulis karangan narasi di
imah asing-masing.
KAGIATAN PANUTUP
No.
Kagiatan
1.
2.

meunteun
3.

1. Tangan, inget-inget, hiji jalma (tokoh), saha ngaranna, urang mana,
iraha jeung dimana lahirna, naon pendidikanana, widang naon
kaahlianana, atawa naon jasana (bisa nimukeun naon nepi ka kawentar
di masarakat)
2. Geus boga acatetan kasebut mah jieun mak karangan narasi mak basa
Sunda nu had.
4.
34

saterusna.
PANGAJARAN 4
Tema
Bahan
Mdia
: Pangaruh Globalisasi Kana Lingkungan Jeung Kahirupan Manusa

: Dskripsi
: Tks jeung gambar
Tujuan Pangajaran:
Sarngsna kagiatan diajar ngajar, murid mampu maca jero hat, ngajawab pananya,
ngalarapkeun kecap, nyaritakeun deui, neangan harti kecap, maca ngajembaran.
KAGIATAN AWAL
No.
Kagiatan
1.

hasil observasi ngeunaan tokoh nu manggihkeun. Tina Pangajaran 4 ieu
murid dipiharep mampuh maham tks deskripsi Pangaruh Globalisasi Kana
Lingkungan Jeung Kahirupan Manusa. Disagigireun ta dipiharep murid
mampuh ningkatkeun rasa syukur, ngahargaan, titen ka lingkungan, titen ka
lingkungan sosial , kreatif, jujur, sarta tanggungjawab.
sacara langsung kalibet dina pangalamanana ngeunan pangaruh globalisasi
hususna ka dirina, umumna keur lingkunganjJeung kahirupan manusa.
Sanggeus kitu guru ngamimitian muka pembelajaran ku cara maca wacana
tks deskripsi anu judulna karangan Pangaruh Globalisasi Kana Lingkungan
Jeung Kahirupan Manusa.
Sanggeus ngondisikeun kaweruh murid kana kaweruhna ngeunaan tokohtokoh nu nimukeun, guru nepikeun kamandangna nu bisa ngahudang murid
sangkan ngarasa reueus, ngahargaan, peduli sosial sarta tanggungjawab.
Bab 2 Pituduh Husus
35

nembongkeun gambar barang-barang hasil teknologi.
gambar. Ieu hal tujuanana pikeun ngaitkeun sarta numuwuhkeun rasa
syukur, ngahargaan, titen ka lingkungan, titen ka lingkungan sosial , kreatif,
jujur, sarta tanggungjawab.
KAGIATAN INTI
A. Maca Jero Hat
No.
Kagiatan
1.
Dina Kagiatan 1 guru jeung murid nyadiakeun alat jeung sumber

bahan pangajaran. Sammhna guru nandeskeun heula hal-hal nu kudu
diperhatikeun ku murid:
1. Guru mr pesen ka murid maca kudu taliti geusan nyangking
maksud eusi bacaan.
2. Guru ngabingbing murid salila maca nepi ka tamat.
B. Ngajawab Pananya
No.
1.
Kagiatan
Pancn1 guru nitah murid migaw pancn, kalawan mmhna
dilaksanakeun heula kagiatan:
1. Guru ngabingbing murid nu keur migaw jawaban nepi ka rengs.
2. Guru jeung murid ngabahas eusi bacaan.
3. Guru nitah murid nepikeun pamanggihna ngeunaan globalisasi.
4. Guru jeung murid nyindekkeun eusi bacaan.
C. Ngalarapkeun Kecap
No.
Kagiatan
1.
Pancn 2 guru nitah murid ngalarapkeun kecap nu kapaluruh tina kagiatan

pembelajaran mmhna. Kagiatanana:
36
1. Guru jeung murid nyadiakeun kamus jeung bahan sejenna.

2. Guru ngabingbing murid neangan harti kecap dina kamus jeung
sumber sejenna.
3. Guru jeung murid ngadiskusikeun kecap-kecap jeung hartina.
4. Guru ngabingbing murid ngalarapkeun kecap dina kalimah.
5. Guru nitah murid macakeun kalimah nu dijieunna.
6. Guru jeung murid ngabahas kalimah nu dijieun ku murid.
7. Guru ngabingbing murid nuliskeun kecap-kecap jeung istilah nu
timbul tina pangaruh globalisasi.
D. Maca Jero Hat

No.
Kagiatan
1.
Dina kagiatan 2 guru ngajak murid maca deui bacaan Hap minangka
makaya pangaweruhna tina hal hal nu mangrupa pangaruh globalisasi.
2.
Pancn1 guru nitah murid pikeun mahan heula bacaan, Pikeun kagiatan
kasebut guru nyiapkeun sababarah kagiatan, diantarana:
1. Guru nitah murid ngajawab pananya.
2. Guru jeung murid tanya jawab hal barang-barang nu aya di masarakat
dina kahirupan kulawarga.
3. Guru nitah nuliskeun kecap-kecap, istilah anyar dina basa Sunda.
4. Guru jeung murid nyindekkeun pangajaran.
E. Nyaritakeun Deui
No.
Kagiatan
1.
Pancn 2 guru nitah murid nyaritakeun deui eusi bacaan:

1. Guru nitah murid maca deui minangka makayakeun tina hal hap
jeung internet.
2. Guru nitah murid ngajawab pananya, terus ngadiskusikeun.
3. Guru nitah murid nyindekkeun eusi bacaan.
Bab 2 Pituduh Husus
37
F. Nangan Harti Kecap

No.
Kagiatan
1.
Dina kagiatan 3 guru ngabingbing murid pikeun migaw pancn mandiri.
2.
Pancn 1 guru nitah murid nangan harti kecap:

1. Guru jeung murid nyadiakeun kamus jeung sumber bahan sejenna.
2. Guru jeung murid ngahartikeun kecap, terus ngalarapkeun dina
kalimah.
3. Guru nitah murid nengetan kalimah nu ditulis di papan tulis.
4. Guru nerangkeun kecap panglandi: pang, landi.
5. Guru jeung murid tanyajawab rarangken pang.
6. Guru nitah murid nyieun conto sejen, kecap nu mak rarangkn
pang, terus ta kecap jieun kalimah.
7. Guru ngabahas ta kalimah.
8. Guru ngajak murid nengetan kecap sorangan nu dipak dina
kalimah.
Aya mangsana sorangan meunang panglandi.
Soarangan nu narimana.
Pedah sorangan kabarandungan kokomoan kana internet.
9. Guru nitah deui nengetan kalimah nu mak kecap kuring.
Aya mangsana kuring meunang panglandi.
Kuring nu narimana.
Pedah kuring kabarandungan kokomoan kan ainternet.
10. Guru jeung murid ngabahas kecap sorangan jeung kecap kuring.
11. Guru nitah murid nengetan larapna kecap sorangan, sarta
ngabandingkeun kecap nu dipak dina kalimah.
3.
Pancn 2 guru nitah murid nyieun kacindekakan kan pangajaran nu geus

dilaksanakeun
G. Maca Ngajembaran
No.
Kagiatan
1.
Pikeun ngajembaran pangaweruh murid ngeunaan pangaruh globalisasi kana

lingkungan jeung kahirupan manusa, guru nugaskeun murid maca deui tks
sarupa, ku cara:
38
1. Guru ngabingbing murid maca Bandung Diusulkeun ka Unesco Jdi

Kota Kratif .
2. Guru nitah nyangkem eusi bacaan .
3. Guru nitah nyangking gurat badag bacaan sarta nyieun tingkesanana.
4. Guru nitah murid nenangan harti dalapan kecap nu disadiakeun, sarta
ngalarapkeun dina kalimah.
5. Guru nitah murid nyebutkeun kalimah nu dijieun.
6. Guru nitah murid nyebutkeun poko atawa inti wacana Bandung kota
Kratif .
7. Guru nitah murid migaw tugas mandiri, nulis karangan deskripsi.
KAGIATAN PANUTUP
No.
Kagiatan
1.
2.

meunteun
3.

1. Nulis karangan deskripsi ngeunaan pangaruh globalisasi. Pk naon ba
topikna mah.
4.

saterusna.
Bab 2 Pituduh Husus
39
PANGAJARAN 5
Tema
Bahan
Mdia
: Wira Usaha
: Dskripsi
: Tks jeung gambar
Tujuan Pangajaran:
Sarngsna kagiatan diajar ngajar, murid mampu maca jero hat, ngajawab pananya,
nangan harti kecap dina kamus, ngalarapkeun kecap sawanda, kecap tina basa Arab, maca
ngajembaran, ngabedakeun karangan narasi jeung deskripsi, maca sajak, migaw pancen.
KAGIATAN AWAL
No.
Kagiatan
1.

wira usaha. Tina Pangajaran 5 ieu murid dipiharep mampuh maham
tks deskripsi ngeunaan wira uasaha. Disagigireun ta dipiharep murid
2.

sacara langsung kalibet dina pangalamanana dina nyaksian kagiatan
wira usaha nu aya di sabudeureun lingkunganana. Sanggeus kitu guru
ngamimitian muka pembelajaran ku cara maca wacana tks deskripsi anu
judulna karangan Restoran Sunda Ngawawaas Dahar Cara Sunda.
3.
Sanggeus ngondisikeun kaweruh murid kana kaweruhna ngeunaan

kawirausahaan, guru nepikeun kamandangna nu bisa ngahudang murid
sangkan ningkatkeun rasa syukur, ngahargaan, titen ka lingkungan, titen ka
40
4.

nembongkeun gambar barang-barang hasil teknologi.
syukur, ngahargaan, titen ka lingkungan, titen ka lingkungan sosial , kreatif,
KAGIATAN INTI
A. Maca Jero Hat
No.
Kagiatan
1.
Dina Kagiatan 1 guru jeung murid nyadiakeun alat jeung sumber

bahan pangajaran. Sammhna guru nandeskeun heula hal-hal nu kudu
diperhatikeun ku murid:
2.
Pancn1 guru nitah murid migaw pancn, kalawan mmhna

dilaksanakeun heula kagiatan:
1. Guru ngabingbing murid salila maca lumangsung.
2. Guru nitah nyirian kecap-kecap nu can dipikaharti.
3. Guru nitah murid ngajawab sakabh pananya.
4. Guru nitah murid mikaharti maksud wira usaha.
B. Ngajawab Pananya
No.
1.
Kagiatan
Pancn 2 guru nitah murid neruskeun kagiatan pembelajaran, ku cara:
2. Guru ngabingbing murid ngahartikeun maksud pananya.
3. Guru mr tanda rengs ngajawab pananya.
4. Guru nitah murid maca pananya, terus langsung maca jawabanana.
5. Guru nitah murid mr kamandang sacara bagilir nepi ka tamat.
6. Guru mr kasempetan ka murid geusan nepikeun pananya.
Bab 2 Pituduh Husus
41
C. Nangan Harti Kecap Dina Kamus

No.
Kagiatan
1.
Dina kagiatan 2 guru leuwih ti heula mr gambaran umum hal

wawangunan imah tradisi, saung jeung sabudeureunana.
2.
Guru ngabingbing sarta nyaritakeun hal-hal nu patali jeung kecap-kecap

ngaran pakakas dina budaya Sunda.
3.
Pancn 1 guru nitah murid nangan harti kecap dina kamus babarengan
jeung batur sabangku.
1. Guru jeung murid ngadiskusikeun harti jeung maksud kecap.
2. Guru nitah murig ngalarapkeun kecap dina kalimah sarta terus
ngabahas.
3. Guru nitah murid nengetan kecap sawanda.
.
D. Ngalarapkeun Kecap Sawanda
No.
Kagiatan
1.
Pancn2 guru nitah murid sacara kelompok (jeung batur sabangku) pikeun
ngalarapkeun kecap sawanda. Kagiatanana bisa cara kieu:
1. Guru jeung murid ngabahas kecap tur neangan kecap sasaruanana.
2. Guru ngabingbing murid ngalarapkeun kecap sawanda dinakalimah.
3. Guru nitah murid ka hareupeun kelas nuliskalimah dina papan tulis.
E. Kecap Tina Basa Arab

No.
Kagiatan
1.
Pancn 3 guru nitah murid nengetan kecap-kecap nu datangna tina basa

deungeun:
1. Guru ngajak murid nengetan conto-conto kecap nu asalna tina basa
Arab.
2. Guru nitah murid nyebitkeun kecap nu asalna tina basa Arab,
masing-masing murid sakecap, tuluy ta kecap dijieun kalimah.
3. Guru nitah murid ngabadamikeun jeung babaturanana harti kecap
basa Arab kasebut.
42

5. Guru nitah murid ngainformasikeun hal nu aya dina bacaan
Ngawawaas dahar Cara Sunda ka batur sabangkuna.
6. Guru nitah murid nangan bagian dina bacaan nu ngadeskripsikeun
kaayaan.
7. Guru mr tugas nulis deskripsi saalinea, terus dibacakeun ka batur
sabangkuna.
F. Maca Ngajembaran
No.
Kagiatan
1.
Dina kagiatan 3 guru mr pancn ka murid pikeun dipigaw sacara

mandiri.
2.
Pancn 1 guru nitah murid maca deui bacaan Kiripik Sampeu Ma Icih.
Prak-prakan kagiatanana:
1. Guru nitah murid maca kalawan taliti.
2. Guru nitah maca ta bacaan minangka ngalalanyahan rk nerangkeun
karangan narasi jeung karangan deskripsi.
3. Guru nitah murid sangkan nyebutkeun ta bacaan th narasi atawa
deskripsi.
G. Karangan Narasi jeung Deskripsi

No.
1.
Kagiatan
Pancn 2 guru nitah murid maca malikan deui tina pangajaran sammhna:
1. Guru tanya jawab jeung murid carita Ngawawaas Dahar Cara Sunda
jeung Kiripik Ma Icih.
2. Guru nitah murid nengetan conto 1, kalimah nu mak kecap : kawas,
jiga, saperti sarta conto 2 nu ngagambarkeun kaayaan.
3. Guru nitah maca conto digalantangkeun di hareupeun kelas.
4. Guru nitah murid nangan conto sejen, jeung latihan nulis kalimahkalimah nu basana ndah.
Bab 2 Pituduh Husus
43
H. Maca Sajak Wira Usaha

No.
1.
Pemodelan Tks Sajak

Dina kagiatan 1 guru nitah murid migaw pancn:

1. Guru nitah murid nengetan sajak Aki jeung Balon, nu eusina

ngagambarkeun si Aki nu dagang (wirausaha) balon jeung cocooan
barudak.
2. Guru nitah murid maca sajak, ngahartikeun kecap, ngahartikeun
unggal padakidan, ngahartikeun unggal pada jeung ngahartikeun
sajak sagemblengna.
3. Guru bareng jeung murid maca nyoara sababaraha balikan.
4. Guru ngabingbing murid maca jero hat ngalenyepan eusi jeung
lentongna.
5. Guru butah murid maca nyoara kalawan lentong nu merenah, sacara
bagilir.
I. Maca Jero Hat

No.
Penyusunan Tks Sajak Sacara Kelompok
1.
Guru sammhna mr pancn heula ka murid pikeun maca jero hat

karangan deskripsi Ekonomi Kratif Tasikmalaya.
2.
Guru nitah murid sacara kelompok pikeun maluruh eusi bacaan .

SammhnagGuru nyebutkeun heula yn dina pangajaran lima mah eusi
bacaan jeung sagala bahasanna ngaguar wirausaha. Prak-prakan kagiatanana:
1. Guru nitah murid maca kalawan taliti nepi kacangkem eusi bacaan.
2. Guru nitah murid ngajawab pananya,
3. Guru marengan murid ngabahas eusi sakabh jawaban.
4. Guru nanyakeun ka murid sahanu can ngarti kana pangajaran nu geus
ditepikeun.
5. Guru nanya ka muris saha anu ark nyindekkeun pangajaran.
6. Guru nitah ngahartikeun kecap payung dina lima kalimah soal.
7. Guru jeung murid mesek harti kecap payung nu dilarapkeun dina
kalimah.
44
KAGIATAN PANUTUP
No.
Kagiatan
1.
2.

meunteun
3.

1. Guru nitah murid migaw pancn mandiri di imah nu dikumpulkeun
minggu hareupna.
2. Guru jeung murid ngabahas pancn nu ngagambarkeun kaayaan atawa
suasana.
4.
Guru ngainformasikeun ka murid pangajaran nu rk ditepikeun dina

kagiatan saterusna.
Bab 2 Pituduh Husus
45
PANGAJARAN 6
Tema
Bahan
Mdia
: Ngajaga Tur Miara Kasehatan Masarakat

: Dskripsi
: Tks jeung gambar
Tujuan Pangajaran:
Sarngsna kagiatan diajar ngajar, murid mampu ngaregepkeun biantara, ngajawab
pananya, mibaw pancn, ngabedakeun biantara ceramah, nepikeun biantara, nulis
biantara, ngajembaran kaweruh biantara, ngahariringkeun kawih, nembang jeung
ngahariring, migaw pancn.
KAGIATAN AWAL
No.
Ngawangun Kontks
1.
Sammh gelaran pangajaran guru ngondisikeun kelas pikeun suasana

diajar. Sanggeus kitu guru mr pembiasaan ku cara guru ngabsen murid,
terus guru mingpin ngadoa. Saterusna guru nyebutkeun tujuan pangajaran
nu rk diajarkeun sarta kasangtukang tur mangpaat materi Pangajaran
6 ngeunaan Ngajaga Tur Miara Kasehatan Masarakat. Tina Pangajaran
6 ieu murid dipiharep mampuh maham tks biantarangeunaan kumaha
carana ngajaga jeung miara kashatan. Disagigireun ta dipiharep murid
lingkungan sosial , disiplin, jujur, sarta tanggungjawab.
2.

sacara langsung kalibet dina pangalamanana dina miara kasehatan dirina
sarata kagiatan nu dilaksanakeun ku pamarentah dina ngajaga tur miara
kasehatan masarakat aya di sabudeureun lingkunganana. Sanggeus kitu guru
ngamimitian muka pembelajaran ku cara maca wacana biantara anu judulna
Kasehatan Masarakat
46
3.
Sanggeus ngondisikeun kaweruh murid kana kaweruhna ngeunaan

miara kasehatan, guru nepikeun kamandangna nu bisa ngahudang murid
sangkan ningkatkeun rasa syukur, ngahargaan, titen ka lingkungan, titen ka
lingkungan sosial , disiplin, jujur, sarta tanggungjawab.
4.

nembongkeun gambar kagiatan di posyandu, puskesmas, rumah sakit.
syukur, ngahargaan, titen ka lingkungan, titen ka lingkungan sosial , disiplin,
KAGIATAN INTI
A. Ngaregepkeun Biantara
No.
Kagiatan
1.
Dina kagiatan 1 guru sammhna ngadiskusikeun bahan pangajaran.
2.
Guru nitah salah saurang murid macakeun tks biantara di hareupeun kelas.
Saterusna guru mr pancn:
1. Guru nitah murid-murid sejnna ngaregepkeun biantara.
2. Guru nitah salah saurang murid nyebutkeun poko eusi biantara.
3. Guru nitah salah saurang murid nepikeun pamanggihna kana
biantara.
B. Ngajawab Pananya
No.
1.
Penyusunan Tks Biantara Hasil Observasi Sacara Kelompok

Dina kagiatan 2 guru nugaskeun murid sacara kelompok pikeun miga
pancn.
Bab 2 Pituduh Husus
47
2.
Pancn 1:
2. Guru ngabingbing murid salila migaw pancnna.
3. Guru nitah murid ngajawab pananya sacara bagilir.
4. Guru nitah salah saurang murid dina unggal kelompok pikeun
nyindekkeun pangajaran.
C. Migaw Pancn
No.
Kagiatan
1.
Pancn 2:
1. Guru nitah murid nuliskeun poko-poko biantara.
2. Guru jeung murid nyaritakeun proses biantara nu dilakukeun ku nu
biantara.
3. Guru jeung murid nyadiakeun kamus jeung sumber lianna.
4. Guru ngabagi murid jadi sababaraha kelompok diskusi.
5. Guru ngabingbing diskusi ngeunaan harti kecap, jeung ngalarapkeun
kecap dina kalimah.
6. Guru jeung murid babarengan ngabahas hasil diskusi.
7. Guru nyindekkeun pangajaran
D. Ngabdakeun Biantara Jeung Ceramah

No.
Kagiatan
1.
Dina kagiatan 3 guru mr pancn ka murid sacara mandiri. Sammhna

Guru nepikeun poko-poko biantara: lentong, wirahma, nada, jst. Terus guru
babarengan jeung murid ngabahas tks biantara. Sanggeus kitu guru nanya
murid bisi aya nu rk nepikeun pamanggihna.
48
E. Nepikeun Biantara
No.
Kagiatan
1.
Pancn 1:
Guru nitah murid sacara bagilir maca nyoara tks biantara di hareupeun
kelas.
Guru nepikeun pamanggihna kana pelaksanaan biantara.
F. Nulis Biantara
No.
1.
Kagiatan
Pancn 2 sammhna guru jeung murid nyadiakeun bahan pangajaran
biantara.

1. Guru jeung murid diskusi bahan ajar.

2. Guru nitah murid nyusun tks biantara tina bacaan nu geus disadiakeun,
kana pola nu aya, judul biantara Nguatkeun Huntu.
3. Guru nitah murid maca tks biantara hareupeun kelas.
G. Ngajembaran Kaweruh Biantara

No.
Kagiatan
1.
Pikeun ngajembaran pangaweruh murid Guru mr kalaluasaan ka murid

nyusun deui tks biantara tina tks bacaan Biasakeun Ngumbah Leungeun
Mak Sabun.
1. Guru nitah murid ningali pola susunan tks biantara.
2. Guru nitah murid nyusun bahasa jadi biantara, kalawan runtuyngaguluyur.
3. Guru nitah murid maca tks deui sababaraha balikan, anu maksudna
ngoreksi, nyampurnakeun basa nu dipak dina biantara.
4. Guru nitah murid maca biantara hareupeun kelas.
5. Guru mr waktu ka murid bisi aya nu rk nepikeun pamanggihna.
Bab 2 Pituduh Husus
49
6. Guru nyindekkeun pangajaran nyusun tks biantara tina bahan

bacaan.
7. Guru nitah murid ngajawab pananya, kana eusi tks biantara Biasakeun
Ngumbah Leungeun Mak Sabun.
8. Guru nitah murid ngajawab pananya sacara bagilir.
9. Guru nitah murid nepikeun saran-saranna.
10. Guru nepikeun pesen ka murid-murid sangkan ngajaga kashatan diri,
kabersihan kelas, kabersihan lingkungan, sarta supaya tetep sumanget
diajar.
11. Guru nitah murid nyebutkeun kabiasaan nu dilakukeun, nu matak
shat kana awak.
H. Ngahariringkeun Kawih
No.
1.
Kagiatan
guru ngajembaran wawasan pangaweruh murid ngeunaan ngajaga tur
miara kasehatan masarakat. Tina Pangajaran ieu murid dipiharep mampuh
ningkatkeun pangaweruhna ngeunaan kasehatan.
Dina kagiatan ka 1 sammhna guru nitah murid maca heula jero hat
rumpaka kawih Miceun Runtah karya Amas Tamaswara, sababaraha balikan.
Geus kitu guru nitah murid ngalenyepan eusi rumpaka kawih:
Miceun runtah sing merenah
Entong di mana wa dakna
Dina lombang nu geus aya
Mun geus pinuh geuwat duruk
Lamun rajeun reujeung apik
Moal dikuntit panyakit
Katempona teu rarujit
Matak betah tumaninah
50
Guru ngabingbing murid ngalenyepan wangun rumpaka kawih.

Guru mingpin murid ngawihkeun Miceun Runtah, sababaraha balikan,
terus murid saurang-saurang kagiliran ngawih.
Guru nitah murid nangan rumpaka kawih kashatan pikeun dilenyepan.
I. Nembang Jeung Ngahariring

No.
Kagiatan
1.
Dina kagiatan 2 Guru nyadiakeun bahan nembangkeun pupuh asmarandana

nu eusina kabersekaan.
1. Guru nyontoan nembang pupuh asmarandana, murid-murid sacara
kelompok nurutan sababaraha balikan nepi ka apal.
2. Guru nitah murid nembang sacara bagilir, sakelompok-sakelompok.
Dina kagiatan 3 Guru nyontoan ngahariringkeun sisindiran kabersihan,
kashatan. Murid-murid nurutan sababaraha balikan nepi ka apal.
1. Guru nitah murid ngahariringkeun sisindiran.
2. Guru mingpin murid diskusi pupuh, kawih, sisindiran.
3. Guru jeung murid tanya jawab ngeunaan eusi jeung wangun pupuh,
kawih, sisindiran.
KAGIATAN PANUTUP
No.
Kagiatan
1.
2.

meunteun
Bab 2 Pituduh Husus
51
3.

1. Guru ngabahas heula pancn ahir nu rk dipigaw ku murid, utamana
dina kaidah kaidah nu kudu diperhatikeun dina nyusun biantara,
diantarana runtuyan bubuka, eusi, panutup.
2. Guru nangtukeun waktu ngumpulkeun pancn.
3. Pancn individu (mandiri) bisa dipigaw di imah:

4.
52
Pilih ku hidep tugas mandirina:

a. Nyusun bahan biantara nu tmana kashatan
b. Nyusun sisindiran lobana 5 pada, nu patali jeung kashatan
c. Nyusun pupuh (kinanti/ durma/ asmarandana), lobana 3 pada
nu patali jeung kasehatan.

saterusna.
Bab
Pituduh
Meunteun
A. Kritria Meunteun Katutasan Minimal (KKM)

1. KKM dipeunteun dina unggal ahir pangajaran keur tiap-tiap murid.
2. Jumlah komponn anu dipeunteun bda-bda guantung kana jumlah
komonn dina unggal pangajaran.
3. Komponn anu dipeunteun dicontrng geus tutas acanna.
4. Conto rubrik KKM Pangajaran 9
Kritria Katutasan Minimal (KKM)
Katerangan Tutas
Enggeus
Encan
Kritria Meunteun
A. MACA JERO HATE
B. MAHAM EUSI PEDARAN
C. NYEBUTAN ISTILAH KADAHARAN
D. NGALARAPKEUN KECAP
KANA KALIMAH
E. NYAWALAKEUN KADAHARAN
F.
MIDANGKEUN HASIL SAWALA
G. MIGAW LATIHAN
H. MIGAW PANCN DI IMAH

B. Rubrik Meunteun Sawala (Diskusi)

Kritria
ALus Pisan (3)
Cukup (2)
Latihan Deui (1)
Ngaregepkeun
Saregep
Kurang saregep
Api lain
Komunikasi nonverbal
Ngarspon
Kurang rspon
Api lain
Ilubiung
AKtif, silihledan
Kurang aktif
Cicingeun
Omongan
Nepikeun
pamadegan
ngaruntuy
Nepikeun
pamadegan kurang
ngaruntuy
Cicingeun
54
Katerangan:
1. Kumpulkeun peunteun murid luyu jeung aspk nu dipeunteun.
2. Cara meunteun : Total peunteun
____________ x 10

12
3. Contona : 2 + 3 + 1 + 2
8
____________ x 10 = ____ = 6,7

12
12
C. Rubrik Meunteun Sikep

No.
Sikep
1.
Taliti
2.
Tanggung jawab
3.
Disiplin
4.
Jujur
5.
Santun
6.
Peduli
7.
Percaya diri
Encan
cs
Mimiti
cs
Mimiti
Mekar
Dibiasakeun
Kat.
D. Rubrik Meunteun Latihan

1. Latihan dipeunteun luyu jeung lobana soal katut hs banggana.

2. Lamun aya soal latihan 5, tiap soal dibr peunteun 2, jumlah skorna 10.
Jumlah soal (5) X bobot peunteun (2) = 10.
3. Lamun aya soal latihan 10, tiap soal dibr peuteun 1, jumlah skorna 10.
Jumlah soal (10) x booto peunteun (1) = 10.
Bab 3 Pituduh Meunteun
55
E. Rubrik Meunteun Maca

1. Rubrik Meunteun Maca Jero Hat
No.
Aspk Nu Dipeunteun
Jumlah
1.
Pemahaman Literal: Kaweruh tina bacaan
10 -- 20
2.
Pemahaman Inferensial: Kacindekan Eusi bacaan
10 -- 20
3.
Pemahaman Evaluasi: Ngajn Eusi bacaan
10 -- 20
4.
Pemahaman Apresiasi: Neuleuman eusi bacaan
10 -- 20
Jumlah
40 -- 100

2. Rubrik Meunteun Maca Bedas

No.
Kaasup pikeun meunteun maca bedas sajak atawa dklamasi.

Aspk Nu Dipeunteun
Jumlah
1.
Basa: Diksi, struktur, jeung Artikulasi/intonasi
10 35
2.
Eusi: Kasaluyuan topik jeung eusi, isi, pemahaman eusi
10 35
3.
Tagog: Gestur, gaya maca
10 30
Jumlah

30 -- 100
F. Rubrik Meunteun Nembang

No.
Aspk Nu Dipeunteun
Jumlah
1.
Titilaras (pageuh kana nada, henteu sumbang)
10 35
2.
Wirahma (Pedotan, Ipis-kandel, anca-gancang)
10 35
3.
Kedaling (Neuleuman, Miharti eusi rumpaka pupuh)
10 30
Jumlah
30 -- 100
G. Rubrik Meunteun Biantara

Biantara bakal mucekil hasilna lamun urang YAKIN (Bisa, Mampuh, Hasil, tur
Sukss). Urang kudu ngararasakeun proses biantara (Diajar, Latihan, jeung Nyoba).
56

No.
Pikeun meunteun biantara bisa dipake sawatara aspek ieu di handap.

Aspk
Bobot
1.
Aspek Bahasa
a. Pilihan kata, gaya bahasa,
tatakrama bahasa
b. Struktur bahasa (bentukan
kata dan kalimat) yang benar
c. Pelafalan dan intonasi
35
2.
Pemahaman Isi
a. Penguasaan Isi
b. Penghayatan dan penjiwaan (imaji)
c. Organisasi dan sistematika penyampaian isi
35
3.
Penampilan (Ekspresi)
a. Gestur (mimik dan gerak)
b. Kreasi dan gaya bicara
30
Jumlah

Jumlah Nilai
100
* Rentang nilai 60 - 100
H. Daftar Peunteun Murid

(Kaweruh jeung Kaparigelan)
No.
Ngaran
Murid
Rata-rata Peunteun Tiap Pangajaran

1
1.
2.
3.
4.
jst.

Bab 3 Pituduh Meunteun
57
I. Refleksi Guru
Rflksi mangrupa eunteung tina kagiatan diajar ngajar geus hasil acanna. Ku kituna,
guru kudu ngajawab pananya ieu di handap.
1. Kumaha prakna pangajaran? Pangajaran mana nu geus fktif?
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
2. Pangajaran mana nu perlu ditingkatkeun?
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
3. Bahan mana nu geus dikawas ku murid?
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
4. Naha aya bahan nu hseun keur murid?
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
5. Kumaha rarancang ngoman pangajaran keur minggu hareup?
Kumaha lngkah-lngkahna?
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
58
Bab
Bahan
Pangjembar
A. Kaweruh Basa jeung Sastra

Karangan Dadaran
Dskripsi, dadaran, atawa candraan th nyoko kana wangun wacana anu eusina
ngadadarkeun atawa ngbrhkeun kagiatan indra (panempo, panguping, pangrasa,
panyabak, jeung pangambeu) minangka hasil pangalamanana. Dina wacana dskripsi
digambarkeun obyk sayaana jeung sajnt-jntrna bari ditataan hiji-hiji kalawan wincik.
Tujuan dskripsi pikeun motrt atawa ngalapor-keun saayana naon-naon nu dipikanyaho
tanpa dikomntaran.
Ari paguneman nyoko kana omongan nu ngagambarkeun hubungan timbal-balik
antara dua urang atawa leuwih. Dina paguneman aya nu nyarita atawa panyatur aya nu
ngaregepkeun atawa pamiarsa. Lamun panyatur keur nyarita atawa ngomong, pamiarsa
ngaregepkeun. Kitu deui sabalikna, lamun pamiarsa robah jadi panyatur, nya panyatir
robah jadi pamiarsa. Hubungan timbal-balik dina paguneman bakal ngagambarkeun
harmonis henteuna di antara dua jalma nu keur pagunean.
Karangan Pedaran
Eksposisi atawa pedaran nyata wacana anu eusina ngajntrkeun tur medar hiji objk,
prossna, tujuanana, jeung gunana. Wacana ksposisi ditujukeun pikeun ngajembaran
pangaweruh hiji jalma. sakapeung sok disebut wacana prosdural lantaran ngagambarkeun
cara ngalaksanakeun hiji pagawan saperti resp kuh, resp kadaharan, jeung formula
obat.
Aya rupa-rupa thnik anu bisa dipak dina nyusun wacana ksposisi, di antarana, ku
cara idntifikasi, babandingan, ilustrasi, klasifikasi, dfinisi, jeung pross. Di handap ieu
salasahiji conto ksposisi mak thnik proses.
SAMBEL CIBIUK
Bahan : (1) tomat ngora (hjo) 2 siki,
(2) surawung sabeungkeut, candak daunna wungkul,
(3) cikur dua buku curuk,
(4) tarasi sasndok th, gorng atanapi beuleum,
(5) gula bodas satengah sndok th,
(6) uyah satengah sndok th,
(7) cngk 10 siki, jeung
(8) cab hjo 4 siki.

60
Ngadamelna: Tomat sareng cab hjo siksikan, lajeng rndos sareng sadaya
bahan, tapi tomat sareng surawuyngna ulah lembut teuing. Tos kitu mah kantung
diidangkeun.
No. 1665:50)
Kecap Katerangan Sipat

Kecap katerangan sipat (adverbia statif) nyata kecap anu dipak nerangkeun kecap
sipat. Ilaharna harti kecap katersngan sipat nuduhkeun pohara harti kecap sipat. Cicingna
salawasna tukangeun kecap sipat tur sipatna kolokatif, nyata kecap katerangan sipat jeung
kecap sipatna gulangkep, teu bisa dipasangkeun jeung keap sipat sjnna. Geura urang
totnan contona.
- ngagedod dina hjo ngagedod
- euceuy dina beureum euceuy
Di antara kecap sipat jeung kecap katerangan sipat bisa dicukangan ku kecap
panambah mani. Contona:
- hjo ngagedod
- hjo mani ngagedod
Jaba ti ta, kecap katerangan sipat bisa wa nyuluran kecap sipatna dina kalimah.
Contona:
- Ceu Nani, bajuna warna hjo.
- Ceu Nani, bajuna warna ngagedod.
Rarangkn dina Kalimah Aktif jeung Kalimah Pasif

Kalimah aktif atawa kalimah migaw nyata kalimah anu jejerna ngalakeun pagawan.
Ilaharna kecap pagawan nu jadi caritaan dicirian ku rarangkn hareup (awalan) N- jeung
N-+-keun. Upamana wa, kecap nanya jeung nanyakeun. Contona dina kalimah:
- Manhna nanya ka kuring.
- Manhna nanyakeun ka kuring.
Kalimah pasif atawa kalimah kapigaw nyata kalimah anu jejerna kakeunaan ku
pagawab. Ilaharna kecap pagawan nu jadi caritaan dicirian ku rarangkn hareup
(awalan) di-, ka-, jeung rarangkn gabung (ambifiks) di-+-keun. Upamana wa, kecap
ditanya, katanya, jeung ditanyakeun. Contona kalimahna:
- Kuring ditanya ku manhna.
- Kuring ditanyakeun ku manhna.
Ari rarangkn gabung th umumna mangrupa gabungan dua rarangkn anu
ngawangun kecap henteu babarengan atawa teu sakaligus. Upamana wa, kecap
ditanyakeun diwangun tina kecap tanya ditambah ku rarangkn tukang -keun jadi
kecap tanyakeun, tuluy dirarangknan hareup di-.
Rarangkn tengah (seselan) ar- dina basa Sunda kaitung produktif. Mh unggal
kecap dina basa Sunda bisa dirarangknan tengah ar-. Contona: budak + =ar =
barudak.
Rarangkn tengah ar- umumna ngawangun kecap nu ngajdung harti jama saperti
dina kecap gareulis. Jaba ti ta, bisa nuduhkeun harti aya dina kaayaan saperti laleuleus.
Bab 4 Bahan Pangjembar
61
Disawang tina wangunna, rarangkn tengah ar- mibanda variasi wangun jadi (a)
rarangkn tengah al- saperti dina kecap luhur + -ar= laluhur, (b) posisina pindah ka
hareup saperti dina kecap alus + -ar= aralus; (c) jadi rarangkn ra- saperti dina kecap
jlok + -ar= rajlok.
Aksara Sunda
Aksara Sunda th masih rundayan knh aksara Brahmi ti India.Wangunna rada mirip,
tapi geus meunang pangropa. Aksara SUnda th kapanggih dina prasasti jeung naskah.
Prasasti nu kacatet mak aksara Sunda saperti Batu Tulis Bogor, Piagem Kabantenan,
Prasasti Cibadak, Prasasti Geger Hanjuang Tasik, jeung Prasasti Astana Ged Kawali
Ciamis.
Runtuyan aksara Sunda th ka, ga, nga, ca, ja, nya, ta, da, na, pa, ba, ma, ya, ra, la, wa,
sa, ha. Ku lantaran dimimitian ku tilu aksara ka, ga, jeung nga, aksara Sunda sok disarebut
Aksara Sunda Kaganga.
Perkara aksara Sunda th ditangtayungan ku Peraturan Daerah No. 5 Taun 2003
ngeunaan Pemeliharaan Bahasa, Sastra, dan Aksara Daerah nu dikaluarkeun ku Pamarntah
Provinsi Jawa Barat kalayan ditanda tangan ku gubernur.
Aksara Sunda bisa digundukkeun jadi lima rupa, nyata aksara swara, aksara ngalagena,
aksara asing, angka, jeung pananda sora.
Aksara swara aya 7 siki, nyata a, i, u, , o, e, jeung u.
Aksara ngalagena aya 18 siki nyata ka, ga, nga, ca, ja, nya, ta, da, na, pa, ba, ma, ya, ra,
la, wa, sa, jeung ha. Aksara asing ngalagena aya fa, va, qa, kha, sya, xa, za.
Angka dasar aya 10 siki nyata 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 0.
Ari pananda sora (vokalisasi) aya panolong (sora o), paneuleung (sora eu), pamepet
(sora e), panyuku (sora u), panlng (sora ), panyecek (sora ng), panglayar (sora r),
panghulu (sora u), pantakra (sora +r+), panyiku (sora +l+), pamingkal (sora +y+), jeung
pamah (miceun sora a).
Dongng
Dongng th carita anu ukuranana pondok. Dongng mirip jeung carita pondok.
Duanana kaasup carita anu ukuranana pondok. Bdana th dina dongng mah soka aya
unsur nu pamohalan atawa teu asup akal. Dongng th sok tara jelas nu ngarangna (anonim).
Sumebarna dongng tatalpa sacara lisan, ti kolot ka anakna atawa ti aki ka incuna.
Aya rupa-rupa dongng, nya ta: (1) dongng sato (fabel), (2) dongng dwa (mythos);
(3) Dongng jalma teu lumrah (parabl); (4) Dongng sasakala, jeung (5) Dongng jurig.
Dongng-dongng anu sumebar ku lisan th ayeuna mah geus ra anu dibukukeun
mangrupa kumpulan dongng. Biasana sok disebutkeun saha nu ngumpulkeunana.
Carpon
Carpon th singgetan tina carita pondok. Dina basa Indonsia disebutna cerpen atawa
cerita pendek. Ari dina basa Inggris disebutna th short story. Mmang anu ngaranna carpon
62
mangrupa karya sastra prosa fiksi anu ukuranana pondok. Palakuna saeutik, jalan caritana
henteu loba babagianana, waktu lumangsungna caritana og sakeudeung. Carita pondok
kaasup sastra kaayeunakeun, sumebrna ku cara tinulis, tur jelas nu ngarangna.
Minangka bagian tina prosa fiksi, carpon mibanda unsur intrinsik saperti tema,
pakaku, galur, latar (waktu tempat, jeung suasana), puseur sawangan, jeung amanat.
Carpon Sunda mimiti aya taun 1929-an, sok dimuat dina Majalah Parahyangan. Buku
kumpulan carpon SUnda anu munggaran nyata Dogodg Pangrwong karya GS (1930). GS
th aya nu manjangkeun G. Suwandakusumah ayawa og nu manjangkeun G. Sastradireja.
Dibandingkeun jeung kumpulan carpon dina basa Indonsia nu judulna Teman Duduk
karya Muh Kasim (1936), kumpulan carpon Sunda genep taun leuwih ti heula.
Sabada medalna rupa-rupa majalah jeung kalawarta Sunda saperti Warga (1951),
SUnda (1952), Candra (1954), Kudjang (1956), Mangl (1957), Kiwari (1957), Sari
(1962), Langensari (1963), Mingguan SUnda (1965), Hanjuang (1971), Gondwa (1972),
Giwangkara (1973), Gaura (1974), jeung SIpatahunan (?), carpon Sunda th terus
tumuwuh ku dimuatna dina ta majalah.
Kiwari geus ra carpon Sunda nu dibukukukeun, dinatarana wa, Carita Biasa (RAF,
1959), Dongng Entng ti Pasantrn (RAF, 1961), Papacangan (Rusman SUtiasumarga, 1960),
Hujan Munggaran (Ayatrohaedi, 1960), Nangan (Caraka, 1962), Jurig (Tii Kartini, 1963),
Pasa (Tii Karti, 1965). Jurig (Tii Kartni, 1964), Di Luhureun Jukut Reumis (Yus Rusyana,
1965), Jajaten NInggang Papastn (Yus Rusyana, 1989), Kanyaah Kolot (Karna Yudibrata,
1985), Ceurik Santri (Usep Romli HM, 1985), Halimun Peuting (Iskandarwassid, 1989),
Nu Harayang Dihargaan (Darpan).
Sajak
Sajak th kaasup kana wanda puisi atawa wangun ugeran, anu teu pati kauger ku
patokan wangunna saperti guru lagu jeung guru ilangan. Ku kituna, dina mangsa awal
gelarna sok disebut sajak bbas. Disebut bbas th lantaran saenyana mah rlatif sabab
tetep wa ari ugeran mah aya. Ngan mun dibandingkeunjeung dangding (gugurtan) anu
kauger ku patokan guru lagu jeung guru wilangan, mmang sajak mah leuwih bbas.
Purwakanti henteu ditangtukeun ku pola nu matok. Kitu deui, wirahmana henteu angger
saperti brh tina jumlah jajaran dina sapada jeung jumlah engang dina sapadalisan.
Mimiti gelarna sajak Sunda dina taun 1950-an. Ari saenyana mah ti taun 1946-an og
ges aya nu nulis sajak dina sastra Sunda th, di antarana Kis WS. Biasana dimuat dina koran
atawa majalah saperti Sipatahunan, Warga, Sunda, Kidjang, Mangl, Kiwari, Sari, Langensari,
Hanjuang, Giwangkara, jeung Galura. Harita mah sajak-sajak th can dibukukeun.
Kiwari geus ra sajak-sajak anu dikumpulkeun jadi buku, di antarana wa:
- Lalaki di Tegal Pati (Sayudi, 1963)
- OMbak Laut Kidul (Rahmat M Sas Karana, 1966)
- Jante Arkidam (Ajip Rosidi, 1987)
- Surat Kayas (SUrachman RM, 1967)
- Pamayang (Ayatrohaedi, 1972)
63
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Basisir Langit (SUrachman RM, 19..)

Katiga (Yayat Hendayana, 1975)
Nu Ngaronghap Mangsa Surup (Eddy D Iskandar, 1975)
Lalaki Langit (Yuniarso Ridwan, 1979)
Tepung di Bandung (Rahmat M Sas Karana, 1979)
Jagat Alit (Godi Suwarna, 1979)
Nu Mahal ti batan Inten (Yus Rusyana, 1980)
Sajak-sajak Cilauteureun (Taufik Faturohman)
Jamparing (Etti RS, 19..)
Urang Naon di Cinaon (Wahyu Wibisana, 1992)
Kidang Kawisaya (Chye Retty Isnendes)
Purwakanti
Purwakanti (dina basa Indonsia disebutna rima). Istilah purwakanti asalna tina
kecap purwa anu hartina mimiti jeung kecap kanti anu hartina marengan. Purwakanti th
nuduhkeun sasaruaan sora antara kecap-kecap dina jajaran atawa antarjajaran. Purwakanti
nyata padeukeutna sora kecap-kecap dina ungkara kalimah, bagian-bagian kalimah,
atawa rendonan kecap-kecap, utamana dina puisi. Tempat purwakanti bisa ngarendeng
dina sakalimah atawa sapadalisan (RANTAYAN), bisa og ngaruntuy dina antarpadalisan
(RUNTUYAN).
Aya rupa-rupa purwakanti, di antarana wa:

(1) Purwakanti swara:

- Maduswara = sarua vokal a-a-a-a
- Cakraswara = beda vokal i-u u-i
(2) Purwakanti laras:

- Laras purwa : sarua sora/engang di awal
- Laras madya: sarua sora/engan di tengah
- Larawekas: sarua sora/engang di ahir
(3) Purwakanti mindoan:

- Mindoan kawit: malikan kecap di awal
- Mindoan wekas: malikan kecap di ahir
- Mindoan kecap: mlikan kecap homonim
(4) Purwakantu luyuan:

- Pangluyu: sarua sora sakalimah
- Margaluyu: kecap ahir dibalikan dina awal kalimah
- Purwakanti pangluyu nyata purwakanti anu aya dina saungkara atawa
sapadalisan, mangrupa purwakanti rantayan.
64
Contona:
diteuteup ti hareup sieup (eu, eu, eu)
diteang ti tukang lenjang (ang, ang, ang)
ditilik ti gigir lengik (ik, ik)
Pupuh
Pupuh th salasahiji wangun ugeran atawa puisi anu kauger ku guru lagu jeung guru
wilangan. Jaba ti ta, pupuh th mibanda watek swang-swangan. Pupuh maskumambang
kagolong kana sekar alit. Watekna nalangsa, ngageuri, atawa ppling. Sapadana aya opat
jajar, guru wilangan jeung guru laguna: 12-I, 6-a, 8-I, jeung 8-a.
GURU LAGU JEUNG GURU WILANGAN PUPUH MASKUMAMBANG
GURU LAGU JEUNG GURU WILANGAN
H
ba-
ru=
dak
ku-
du
mi-
kir
ma-
nh
ka-
hu-
ta-
ngan
ku
ko-
lot
ti
ba-
tang
la-
hir
ne-
pi
ka
a-
yeu
-na
pi-
san
ti
leu-
leu-
tik
12-i
6-a
8-1
65
B. Glosarium
aksara = lambang ucapan
beukah = mimiti ngagedan, kembung
canmbrang = ngagenclang
digunasika = diganggu
dipigandrung = pikaresep, dipitineung
diriksa = dipiara
hanaang = hayang nginum
hasiat = kagunaan
hirup rukun = hirup sauyunan
kacanduan = katagihan, deudeuieun
kacapit = kacekel saeutik
kakayon = kakayuan, kai-kaian
leuwi = bagian walungan anu jerona
mancawura = awur-awuran ka saban juru
metot = medol, narik; kabetot = katarik, kabedol
ngabuburit = ngadagoan waktu magrib
ngangon = nungguan ingon-ingon titah nyatuan kana jukut
nykaskeun = ngbrhkeun
pacekel-cekel = silih cekel, silih puntangan
paciweuh = rarpot, loba gaw
pahatu = teu boga indung, pahatu lalis = teu boga indung bapa
pananda sora (rarangkn aksara)
pamah () gunana pikeun ngaleungitkeun sora /a/ dina aksara ngalagena.
pamepet gunana pikeun nambahan sora /e/ luhureun aksara ngalagena.
pamingkal gunana pikeun nambahan sora /y/ dina aksara ngalagena.
panlng gunana pikeun nambahan sora // hareupeun aksara ngalagena.
paneuleung gunana pikeun nambahan sora /eu/ luhureun aksara ngalagena.
panghulu gunana pikeun nambahan sora /i/ luhureun aksara ngalagena.
panglayar gunana pikeun nambahan sora konsonan /r/ luhureun aksara
pangwisad gunana pikeun nambahan sora /h/ tungtung aksara ngalagena.
panolong gunana pikeun nambahan sora /o/ tukangeun aksara ngalagena.
panyakra gunana pikeun nambahan sora /-r/ handapeun aksara ngalagena.
panyecek gunana pikeun nambahan sora /ng/ luhureun aksara ngalagena.
panyiku gunana pikeun nambahan sora /l/ handapeun aksara ngalagena.
panyuku gunana pikeun nambahan sora /u/ handapeun aksara ngalagena.
66
pupujaning = nu dipuja-puja
raruntag = rarungkad, raruntuh
rembet = pinuh ku areuy-areuyan
rempug jukung = sauyunan
runtag = runtuh, rungkad
sagara = lautan, jaladri
suwung = kosong
tatann = pertanian
teuleum = ngalelepkeun kabh awak nepi ka sirah kana cai
wangun sastra = rupa-rupa sastra saperti prosa, puisi, jeung drama
wastana = ngaranna
67
DAPTAR PUSTAKA
Danabrata, R.A. 2009. Kamus Basa Sunda. Bandung: KIblat.
Hadi, Ahmad, Spk. 2011. Peperenian. Bandung: Geger Sunten.
LBSS. 2007. Kamus Umum Basa Sunda. Bandung: Geger Sunten.
Rusyana,Yus. 1997. Panyungsi Sastra. Bandung: Rahmat Cijulang.
Sudaryat,Yayat. 1993. Pedaran Basa Sunda. Bandung: Geger Sunten.
Sudaryat,Yayat Spk. 2007. Tatabasa Sunda Kiwari. Bandung:Yrama Widya.
Suryani NS, Elis. 2010. Badingkut. Bandung: Danan Jaya.
Tim Unicode Aksara Sunda. 2008. Aksara Sunda untuk Unicode. Bandung: Disdik Provinsi
Jawa Barat.
Wibisana, Wahyu Spk. 2000. Lima Abad Sastra Sunda. Bandung: Geger Sunten.
Widaniawati, Wiwin. 2011. Ajn-ajn Etnopdagogi dina Dongng di Kota Tasikmalaya.
Bandung: SPs UPI.
68

Buku Guru Sunda Kls 6 - 2014

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Buku Guru Sunda Kls 6 - 2014

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

Pamekar Diajar

Buku Tuturus Guru SD/MI

DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT

Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas VI

KEPALA DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT

Bandung, Desember 2013

Prof. Dr. H. Moh. Wahyudin Zarkasyi, CPA

Muga-muga wa ieu buku th aya manpaatna ka urang sadaya, tur janten

Drs. H. Husen R. Hasan, M.Pd

Bandung, Oktober 2013

A. Ngeunaan Buku Tuturus Guru

B. Padika Mak Buku Tuturus Guru

Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas VI

4. Deudeul kahontalna KI-1 jeung KI-2 ku kagiatan ngabiasakeun, pieunteungeun,

Bab 1 Pituduh Umum

D. Sistim, Prinsip, jeung Pamarekan Pangajaran

Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas VI

E. Standar Kompetensi Lulusan (SKL)

Nampa, ngajalankeun, ngajnan, jeung ngamalkeun

Nampa, nanya, nyoba, ngolah, midangkeun, nalar, jeung ngalarapkeun

Mikanyaho, nyangkem, nerangkeun, ngolah, jeung meunteun.

Pross pangajaran lumangsung mak pamarekan saintifik. Ari lngkah-lngkahna keiu.

Bab 1 Pituduh Umum

G. Kompetensi Inti (KI) jeung Kompetensi Dasar (KD)

KOMPETENSI DASAR (KD)

6.1 Menerima, menghargai, dan

Menerima anugrah Tuhan Yang Maha

6.2 Memiliki perilaku jujur,

Memiliki perilaku peduli terhadap

Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas VI

6.3 Memahami pengetahuan

6.4 Menyajikan pengetahuan

Memahami teks narasi tentang

Bab 1 Pituduh Umum

H. Tema jeung Bahan Ajar

Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas VI

Sammh gelaran pangajaran guru ngondisikeun kelas pikeun suasana diajar.

Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas VI

Guru ngondisikeun murid dina ngawangun kontks pangajaran ku cara

Dina Kagiatan 1.gurunitah murid maca jero hat. Sammhna ngajentrekeun

Guru marentah murid rk ngamimitian maca. Mimiti mah macana ditamatkeun

Guru maca malikan deui kalawan taliti saparagraf-saparagraf. Anu maksudana

Dina Kagiatan 2. guru nitah murid ngajawab pananya.

Bab 2 Pituduh Husus

C. Ngadiskusikeun Kandaga Kecap

Kagiatan 3, guru nitah murid ngadiskusikeun Kandaga Kecap sacara kelompok.

Harti kecap nu dipaluruh, di antarana:

Saterusna guru ngomntaran nu salahna kana kalimah nu disusun ku murid.

Kagiatan 4,guru nitah murid ngaringkeskeun bacaan ku cara nyieun gurat

Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas VI

Sammhna guru nitah murid maca taliti unggal paragraf.

Kagiatan 5, guru nitah murid ngalarapkeun paribasa dina kalimah

Guru nerangkeun deui harti paribasa

Guru nugaskeun murid ngalarapkeun paribasa dina kalimah.

Guru ngaroris pagawan murid.

Guru nuduhkeun kasalahan dina kalimah nu disusun ku murid.

Guru nitah murid ngarngskeun nyusun kalimah.

Guru nitah murid-murid bagilir maca kalimah nu disusunna.

F. Nyaritakeun Eusi bacaan

Kagiatan 6, pikeun ningkatkeun pemahaman murid ngeunaan kanyaahna

3. Guru nugaskeun murid sangkan manggihkeun jeung nangtukeun

G. Mikaweruh Kecap Sangaran

Kagiatan 7, guru nuyun murid dina kagiatan mikaweruh kecap sangaran.

H. Ngawih : Ngawihkeun lagu nu tmana manuk