OLEH:
RAZALI RITONGA
DIREKTUR STATISTIK KEPENDUDUKAN DAN KETENAGAKERJAAN
BADAN PUSAT STATISTIK
Pokok bahasan
Latar Belakang
Kebutuhan Data
Tantangan Kependudukan 2015-2019
Saran
LATAR BELAKANG
Data Ketenagakerjaan yang fokus pada
formalisasi dan pekerjaan layak diperlukan
untuk perencanaan, monitoring dan
evaluasi pembangunan berkelanjutan
Data untuk perencanaan pembangunan
harus mampu memotret :
siapa mereka
di mana mereka
KEBUTUHAN DATA
Data Dasar Ketenagakerjaan , untuk melihat besaran
persoalan ketenagakerjaan yang dihadapi, mencakup data
jumlah ( Penduduk Usia Kerja, Angkatan Kerja, Penduduk
Bekerja, Penganggur, dan Bukan Angkatan Kerja)
181,17
179,97
182,99
1,7 juta
123.17
120.17
125.32
121.87
54.96
59.80
55.85
61.12
Februari 2013
Agustus 2013
Februari 2014
Agustus 2014
Angkatan Kerja
Pada Agustus 2014, dari 183,0 juta penduduk usia kerja (15 tahun ke atas)
sekitar 121,9 juta orang diantaranya aktif dalam perekonomian
Keterangan :1 Februari dan Agustus 2013 merupakan hasil Backcasting dari penimbang Proyeksi Penduduk
2 Februari dan Agustus 2014 menggunakan penimbang hasil proyeksi penduduk
120,17
115.93
112.76
125,32
121,87
118.17
114.63
-0,17 juta
7.24
7.41
7.15
7.24
Februari 2013
Agustus 2013
Februari 2014
Agustus 2014
Bekerja
Pengangguran
2014
Februari
Agustus
Februari
Agustus
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
SD Ke bawah
3,55
3,44
3,69
3,04
8,21
7,59
7,44
7,15
9,45
9,72
9,10
9,55
7,72
11,21
7,21
11,24
Diploma I/II/III
5,72
5,95
5,87
6,14
Universitas
5,02
5,39
4,31
5,65
5,88
6,17
5,70
5,94
Total
2014
Agustus
Februari
(1)
Agustus
(2)
(3)
Februari
(4)
Jumlah
(5)
(6)
36,39
37,74
36,97
35,77
31,20
Setengah penganggur
13,68
11,00
10,57
9,68
8,44
22,71
26,74
26,40
26,09
22,76
Pekerja penuh
79,54
75,02
81,20
78,86
68,80
115,93
112,76
118,17
114,63
100,00
Total
PROFIL KETENAGAKERJAAN
Lapangan Pekerjaan Utama Penduduk Bekerja (Juta)
2013
Lapangan Pekerjaan Utama
(1)
Pertanian
Industri Pengolahan
Konstruksi
Perdagangan
Transportasi, Pergudangan &
Komunikasi
Keuangan
Jasa Kemasyarakatan
Lainnya *)
Total
Februari
(2)
Agustus
(3)
Februari
2014
Agustus
Jumlah
%
(4)
(5)
(6)
40,76
15,00
6,95
25,27
39,22
14,96
6,35
24,10
40,83
15,39
7,21
25,81
38,97
15,26
7,28
24,83
34,00
13,31
6,35
21,66
5,29
5,10
5,33
5,11
4,46
3,05
17,79
1,82
2,90
18,45
1,68
3,19
18,48
1,93
3,03
18,42
1,73
2,64
16,07
1,51
115,93
112,76
118,17
114,63
100,00
PROFIL KETENAGAKERJAAN
Status Pekerjaan Utama Penduduk Bekerja (Juta)
Status Pekerjaan Utama
(1)
2013
2014
Februari
Agustus
Februari
Agustus
(2)
(3)
(4)
(5)
Berusaha sendiri
19,50
19,21
20,32
20,49
19,94
19,34
19,74
19,27
4,13
3,86
4,14
4,18
42,05
41,12
43,35
42,38
5,10
5,20
4,74
5,09
6,46
6,06
6,75
6,41
18,75
17,97
19,13
16,81
115,93
112,76
118,17
114,63
2011
2012
2013
2014
Laki-laki
78.32
79.36
78.35
78.27
Perempuan
45.34
47.94
47.04
47.08
Perkotaan
58.97
60.13
59.51
59.88
Perdesaan
64.68
67.19
65.9
65.49
Total
61.79
63.61
62.66
62.64
EPR = Jumlah Penduduk (15+) Yang Bekerja / Jumlah Penduduk (15+) x 100%
2011
2012
2013
2014
Laki-laki
6.65
5.76
6.02
5.75
Perempuan
8.86
6.73
6.40
6.26
Perkotaan
9.38
7.74
7.31
7.12
Perdesaan
5.63
4.59
5.08
4.81
Total
7.48
6.13
6.17
5.94
2011
2012
2013
2014
Laki-laki
22.18
19.49
21.23
21.72
Perempuan
23.79
19.82
22.12
22.94
Perkotaan
25.68
22.54
23.41
24.24
Perdesaan
19.83
16.74
19.75
20.08
Total
22.81
19.62
21.58
22.20
2011
2012
2013
2014
Laki-laki
30.00
29.59
24.46
28.57
Perempuan
21.78
21.29
18.67
21.68
Perkotaan
33.10
32.39
27.98
31.10
Perdesaan
21.26
21.00
16.98
21.13
Total
26.98
26.46
22.28
25.97
2011
2012
2013
2014
Laki-laki
27.32
28.14
28.37
30.39
Perempuan
34.85
34.49
36.15
32.35
Perkotaan
29.10
28.63
30.11
32.21
Perdesaan
31.27
30.33
29.68
29.75
Total
30.17
29.20
29.57
32.19
LPR = (Ju )
3
100%
2011
2012
2013
2014
Laki-laki
4.82
4.70
3.13
3.26
Perempuan
3.62
3.60
2.56
2.26
Perkotaan
3.80
3.47
2.54
2.42
Perdesaan
4.64
4.83
3.15
3.11
Total
4.23
4.17
2.85
2.77
2011
2012
2013
2014
Laki-laki
12.29
12.63
11.95
12.25
Perempuan
6.30
6.57
6.71
6.36
Perkotaan
7.62
7.74
7.74
7.87
Perdesaan
12.38
12.74
12.06
12.08
Total
10.08
10.34
9.98
10.03
PER = {Jumlah Pekerja Rentan (Pekerja Bebas) / Jumlah Seluruh Pekerja} X100%
0.223
0.218
0.216
0.215
0.210
0.209
0.205
0.200
2011
2012
2013
2014
TANTANGAN KEPENDUDUKAN
2015-2019
Tahun
0-14
15-64
Jumlah
65+
2015
69 857 406 171 874 288 13 729 992 255 461 686
2016
70 096 861 174 375 008 14 233 117 258 704 986
2017
70 295 363 176 807 788 14 787 721 261 890 872
2018
70 486 717 179 126 971 15 401 625 265 015 313
2019
70 635 883 181 354 922 16 083 760 268 074 565
Perdesaan
Perkotaan
Jumlah
Penduduk
Penduduk
2015
46,6
53,4
100,0
2016
45,9
54,1
100,0
2017
45,2
54,8
100,0
2018
44,6
55,4
100,0
2019
43,9
56,1
100,0
1971
1980
1990
2035
Aceh
Sumut
Sumbar
Riau
Jambi
Sumsel
Bengkulu
Lampung
Babel
Kep Riau
DKI Jakarta
Jabar
Jateng
DI Yogya
Jatim
Banten
Bali
9.9
17.7
17.2
13.3
29.1
29.1
11.7
9.9
100
12.4
10.8
16.4
14.5
9.8
8.9
25.5
12.7
27.2
12.7
27.4
9.4
12.5
93.7
21.0
18.7
22.1
19.6
14.7
10.8
35.5
20.2
31.7
21.4
29.3
20.4
12.4
100
34.5
27.0
44.4
27.5
26.4
23.6
42.4
29.0
43.7
28.3
34.4
29.4
21.0
43.0
39.5
64.1
59.4
41.2
36.5
39.1
34.5
38.3
63.5
84.5
100
86.6
57.5
81.3
62.6
78.8
77.8
100
50.3
40.4
57.7
40.9
52.2
49.8
28.1
49.2
38.7
39.2
30.7
35.8
31.0
25.7
49.2
82.8
100
65.7
45.7
66.4
47.6
67.0
60.2
30.5
52.6
44.2
39.6
32.0
36.5
31.7
28.3
52.5
83.0
100
72.9
48.4
70.5
51.1
67.7
65.5
33.2
56.3
49.6
40.1
33.3
37.3
32.6
31.3
56.0
83.3
100
78.7
51.3
74.6
54.7
69.9
70.2
36.2
60.1
54.6
40.7
34.8
38.2
33.5
34.6
59.7
83.8
100
83.1
54.3
78.0
58.6
73.7
74.3
Momen
Urbanisasi
2012
2021
2013
2005
1970an
2000
2018
1995
2014
2000
2001
24
1971
1980
1990
2000
2010
2020
2025
2030
2035
NTB
NTT
Kalbar
Kalteng
Kalsel
Kaltim
Sulut
Sulteng
Sulsel
Sultra
Gorontalo
Sulbar
Maluku
Malut
Pabar
Papua
INDONESIA
8.1
5.6
12.8
15.7
26.6
41.1
19.5
8.0
18.1
7.3
-
14.1
7.5
16.8
10.3
21.4
40.0
16.8
9.0
18.1
9.4
-
17.1
11.4
20.0
17.6
27.1
48.8
22.8
16.4
24.5
17.0
-
34.8
15.9
25.1
27.5
36.3
57.6
37.0
19.7
29.4
20.8
25.5
13.3
16.3
17.4
10.9
21.4
22.3
19.1
24.1
30.9
25.9
29.5
22.2
42.0
41.7
19.3
30.2
33.5
42.1
63.2
45.2
24.3
36.7
27.4
34.0
22.9
37.1
27.1
29.9
26.0
49.8
45.4
21.6
33.1
36.6
45.1
66.0
49.8
27.2
40.6
31.2
39.0
22.9
38.0
27.8
32.3
28.4
53.3
49.4
24.3
36.2
40.2
48.4
68.9
54.7
30.5
45.0
35.0
44.0
23.0
38.9
28.5
34.9
31.2
56.7
53.6
27.3
39.8
44.1
52.0
71.8
59.2
34.2
49.8
39.4
48.9
23.0
39.9
29.2
37.8
34.2
60.0
58.1
30.7
43.7
48.3
55.8
74.8
63.9
38.4
54.9
43.6
53.5
23.1
41.0
29.9
40.9
37.7
63.4
Momen
Urbanisasi
2026
2028
1995
2021
2031
2032
2011
25
Tahun
80
70
60
50
40
1980
1990
2000
2010
Tahun
2020
2030
1971
1980
1990
2000
2010
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
2023
2024
2025
2028
2029
2030
2033
2034
2035
RK
86.8
79.1
67.8
59.2
50.5
49.6
49.3
48.9
48.6
48.3
48.1
47.9
47.8
47.7
47.4
47.3
47.2
46.9
46.9
46.9
47.0
47.2
47.3 26
6
Provinsi
Aceh
Sumut
Sumbar
Riau
Jambi
Sumsel
Bengkulu
Lampung
Babel
Kep Riau
Jakarta
Jabar
Jateng
DI Yogya
Jatim
Banten
Bali
1990
2000
2010
2015
2020
2025
2030
85.2
94.7
87.5
83.9
84.2
87.2
93.9
90.4
68.2
82.7
76.5
69.1
67.9
77.6
77.0
82.0
77.4
77.4
73.5
80.3
79.2
77.5
50.6
69.9
66.6
55.1
56.8
55.8
66.2
66.6
65.6
56.3
59.4
63.2
59.1
60.4
55.0
41.5
53.5
52.7
44.2
45.8
63.3
44.9
56.3
58.0
57.7
54.1
50.7
51.3
51.3
51.2
48.7
46.8
37.4
50.0
49.9
45.9
46.1
48.6
47.2
54.7
56.4
55.6
51.6
47.3
49.6
47.9
49.6
46.1
49.6
39.8
47.6
48.1
45.0
44.2
46.4
45.6
53.5
55.3
54.7
49.7
44.6
48.4
46.0
48.6
44.9
46.4
41.9
46.6
47.7
45.4
43.7
45.4
43.4
50.9
53.6
53.6
48.4
43.2
47.3
45.1
47.2
44.2
41.8
42.2
46.3
48.4
46.8
44.4
43.8
42.2
48.0
51.6
51.9
47.0
42.5
45.9
44.5
45.6
43.4
38.2
40.2
46.2
49.9
47.7
46.1
41.7
43.2
Momen
2035 Bonus
Demografi
45.9
50.8
50.5
46.5
42.6
45.4
44.4
45.4
43.1
38.0
39.6
46.8
51.7
48.4
48.3
41.0
45.8
2028
2021
2012
2016
2013
2016
2005
2008
1990an
2011
2012
1996
1998
2007
1990an
27
Provinsi
1980
1990
2000
2010
2015
2020
2025
2030
NTB
NTT
Kalbar
Kalteng
Kalsel
Kaltim
Sulut
Sulteng
Sulsel
Sultra
Gorontalo
Sulbar
Maluku
Malut
Pabar
Papua
INDONESIA
90.5
82.6
83.5
90.0
78.1
77.2
83.5
89.0
87.0
98.8
87.6
78.8
79.1
82.3
79.2
78.3
77.3
65.8
66.7
60.4
73.4
70.8
87.6
81.3
78.7
67.8
64.4
71.0
62.7
57.8
54.7
54.0
49.2
59.4
59.3
69.2
56.6
73.1
72.6
59.0
45.0
55.6
70.6
52.6
50.3
49.2
48.7
48.0
52.5
56.0
63.5
51.8
60.4
63.1
61.1
53.7
53.7
50.5
53.7
66.7
50.9
46.2
48.7
46.2
46.6
50.4
52.9
60.4
48.6
56.0
59.8
58.7
49.9
47.5
48.6
52.2
63.5
49.8
43.4
47.7
44.5
46.3
49.7
51.3
58.0
47.6
53.9
58.1
56.0
47.1
43.8
47.7
50.3
61.8
48.8
41.6
46.2
43.7
46.9
49.4
50.4
54.6
47.6
52.7
57.4
53.5
45.5
41.9
47.2
48.6
61.7
47.3
40.3
44.6
43.0
47.3
48.4
49.6
52.7
47.7
51.5
55.9
51.6
44.4
41.6
46.9
Momen
2035 Bonus
Demografi
48.0
61.5
46.6
39.9
44.7
43.3
48.4
48.6
49.6
51.7
47.8
51.0
54.3
50.8
43.6
42.4
47.3
2027
2022
2011
2006
2005
2000
2025
2030
2014
2016
2014
2013
28
% Lansia
16
13
10
7
2010
2015
2030
2035
Tahun
% Lansia
1980
1990
2000
2010
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
3.3
3.8
5.6
7.6
8.0
8.2
8.5
8.7
9.0
9.3
9.7
2020
10.0
2021
2024
2025
2026
2029
2030
2035
10.3
11.4
11.8
12.2
13.4
13.8
15.8
29
Aceh
Sumut
Sumbar
Riau
Jambi
Sumsel
Bengkulu
Lampung
Babel
Kep Riau
Jakarta
Jabar
Jateng
DI Yogya
Jatim
Banten
Bali
1980
3.0
3.1
4.2
2.2
2.1
2.6
2.8
1.9
1.5
3.0
3.6
5.8
3.9
4.8
3.2 5.7
3.5 5.9
5.5 8.1
2.1 4.0
2.9 5.5
3.2 6.2
3.1 5.8
3.8 7.2
3.8 5.8
3.4
2.4 5.1
4.5 7.0
6.3 10.3
8.9 12.9
6.3 10.3
3.7 4.6
5.9 9.7
6.3
6.8
8.8
4.8
6.5
7.0
6.5
7.8
6.8
4.0
6.5
8.1
11.8
13.4
11.5
5.3
10.3
2020
7.2
8.3
10.1
6.0
8.0
8.4
7.8
9.3
8.1
5.0
8.4
9.7
13.9
14.7
13.5
6.7
11.5
9.8
11.7
12.7
9.4
11.9
11.8
11.4
13.3
11.2
8.4
13.5
13.8
18.7
18.1
18.2
10.7
15.9
11.3
13.2
13.9
11.4
14.1
13.7
13.3
15.6
13.1
11.2
16.4
16.0
20.6
19.5
20.2
13.0
18.1
Momen
Aging
2031
2025
2020
2032
2026
2025
2027
2022
2027
2033
2024
2021
2010
1990an
2010
2029
2013
30
10
Provinsi
NTT
NTT
Kalbar
Kalteng
Kalsel
Kaltim
Sulut
Sulteng
Sulsel
Sultra
Gorontalo
Sulbar
Maluku
Malut
Pabar
Papua
Indonesia
1990
3.4
3.9
2.6
2.4
2.9
2.0
4.0
2.6
3.7
2.7
3.2
0.9
3.8
2000
3.5
4.4
2.8
2.4
3.3
2.1
5.1
3.0
4.5
2.9
3.3
4.0
2.8
1.1
5.6
7.7
7.5
6.8
5.2
6.5
5.2
9.7
7.3
8.8
6.3
7.1
6.3
6.6
5.5
4.0
2.8
8.5
8.7
8.1
8.2
6.3
7.9
6.8
11.6
8.4
9.8
7.2
8.4
6.8
7.4
6.6
5.0
3.9
10.0
10.0
9.0
9.8
7.8
9.7
8.9
13.5
9.9
11.2
8.3
9.9
7.6
8.3
7.7
6.3
5.8
11.8
11.5
9.8
11.5
9.7
11.8
11.2
15.7
11.7
13.0
9.7
11.7
8.9
9.3
9.0
7.9
8.1
13.8
13.2
10.5
13.3
11.9
14.0
13.7
17.5
13.7
14.8
11.3
13.6
10.6
10.2
10.5
9.5
10.7
15.8
Momen
Aging
2025
2032
2026
2031
2026
2028
2016
2026
2021
2031
2026
2033
2034
2034
2034
2020
31
11
Regional
Industrial Economies
East and Southeast Asia
Demographic Dividends:
contribution to growth in GDP/N Actual growth
First
Second
Total
in GDP/N
0.34
0.69
1.03
2.25
0.59
1.31
1.90
4.32
South Asia
Latin America
Sub-Saharan Africa
Middle East North Africa
0.10
0.62
-0.09
0.51
0.69
1.08
0.17
0.70
0.79
1.70
0.08
1.21
1.88
0.94
0.06
1.10
Pacific Islands
0.58
1.15
1.73
0.93
Source: Andrew Mason, 2005, "Demographic Transition and Demographic Dividends in Developed and
Developing Countries," United Nations Expert Group Meeting on Social and Economic Implications of Changing
Population Age Structures (Mexico City).
TERIMA KASIH