Anda di halaman 1dari 14

MACAPAT

MASKUMAMBANG

Ida Ratu
Paduka kang Sanggeng Langit
Mugi priksanana
Hamba ngaturken pejati
Canang sari lan daksina

Ya Tuhan
Engkau yang turun dari langit
Perhatikanlah hamba untuk saat ini
Hamba menghaturkan pejati
canang Sari dan Daksina

Banten suciSadaya pan


Sanpun prabi
Nyimbrama Paduka
Ingayab Dewa lan Dewi
Murub mincar cahyanira

Semua Banten Suci sekarang telah tertata


semogalah engkau datang ya tuhanku
Dan kami menyembrama paduka
Yang teriring oleh dewa dan dewi
Dalam cahaya kegelapan yang turun dari langit

GAMBUH

Wruhana raga pun iku


dumadine saka alam telu
Alam wadag, alam jiwa dan atmaneki
Openan kanthi laku
Lakune ngeningken batos

Kini ketahuilah bahwa manusia itu


Terdiri dari 3 alam
Alam wadah atau jasmani, alam jiwa atau rohani, dan
alam atman yang maha suci
Ketiganya harus kita pelihara dengan baik
Dan caranya hanya dengan mengheningkan hati kita
sendiri
Carane ana telu
Tarak Brata, Tapa Brata iku
Puja Brata iku laku kabeng katri
Telu lakonono Runtut
Dimen Tinampa Hyang manon

Caranya ada tiga


Yaitu tarak broto untuk jasmani kurangilah makan,
tidur dan mengendalikan panca indera
Topo Broto, Rohani kendalikanlah hawa nafsu
Dan puja broto melaksanakan konsentrasi sepenuhnya
dengan cara meditasi
ketiga-tiganya harus dijalankan secara bersama-sama

PUCUNG

Janma Agung
Tan manggon ing pangkatipun
Miwah raja brana
Gumantung aneng pakarti
Jro laksana angagungken kamanungsan

Orang [dikatakan] besar


Bukan karena pangkatnya
Bukan [pula] karena kekayaanya
[Melainkan] Ditentukan oleh perbuatannya
Ia [yang mem] personifikasi kemanusiaan

MIJIL

Wijiling kang wacana winarni


Rumpakaning Raos
Dadya tutur lir tirta iline
Mijil saking tuk telenging bumi
Mili amratani
Mrabawa bisa wruh

Kusampaikan berbagai ajaran


yang tersusun rapi di hati ini
Biarkan mengalir bagai air
yang keluar dari dasar bumi
Biar menjadi nasehat yang berarti
Membuat orang mengerti
Lamun sira nggegulang agami
Werdinen den bontos
Ywa kasengsem katrem ing ilmune
Upacara lan susilaneki
Kudu den lakoni
Kanthi setya tuhu

Bila engkau mempelajari agama


Pelajarilah secara mendalam
Jangan hanya menyenagi ilmunya
Upacara dan ajaran kesusilaannya
Juga wajib kau jalankan
dengan sepenuh hati

SINOM

Dhuh pra mitra kawruhana


jatine sagung kang keksi
tan beda sira lan ingwang
kawengku kuasaning urip
kang anyipta sakalir
mula sira iku ingsun
tan ana dudu mitra
ywa kongsi kalimput lali
kawruhana lahir batine tyasira

wahai mitraku ketahuilah


bahwa segala yang ada ini
tak berbeda engkau dan aku
semua dalam kekuasaan sang hidup
yang mencipta semua ada
karena itu engkau adalah aku
tak ada yang bukan “mitra”
itu jangan engkau lupakan
kini cobalah “mawas diri”

PANGKUR

Ajining wong ing wicara


resep sedep wijile rum aririh
wosing sedya laras runtut
grapyak gampang tinampa
culing tutur tinampa datan ngelantur
Solah bawa mung samadya
Karyenak tyasing sasami

Nilai manusia ditentukan bicaranya


enak didengar sedap dan tidak keras
maksudnya jelas dan keluar teratur
akrab dan gampang diterima
kata-kata baik dan tak berkepanjangan
sikap dan gaya cukup seperlunya
membuat senang siapapun

ASMARANDHANA

Samankya hamba udani


Mring tatwa jatining Atma
tan beda Sang Hyang Widhine
Jro gesang mapan ing raga
Nyandhang sarwa sangsara
Mung paduka Yang Maha Gung
Pangruwating papa nistha

Kini aku benar-benar mengetahui


Tentang kesejatian Atma
Yang tak berbeda denganMu Tuhan
Selagi hidup tinggal di jasmani ini
Yang ada adalah derita
Hanya paduka ya Tuhan
Yang mampu membebaskan derita ini

PANGKUR

Mingkar mingkuring angkara,


Angkarana karenan mardi siwi,
Sinawung resmining kidung,
Sinubo sinukarta,
Mrih kretarta pakartining ngelmu luhung,
Kang tumrap neng tanah Jawa,
Agama ageming aji.

menjauhi nafsu angkara, untuk mendidik anak2 dengan puisi atau lagu, dibangun
dengan banyak kreasi, untuk memahami ilmu yg tinggi, dan ditanah jawa ini,
yang penting adalah menjalankan agama dengan benar.
Jinejer neng wedatama
Mrih tan kemba kembenganing pambudi
Mangka nadyan tuwa pikun,
Yen tan mikani rasa,
Yekti sepi asepa lir sepah samun,
Samangsane pasamuan
Gonyak ganyuk nglelingsemi

tertulis di wedhatama, janganlah salah paham, meskipun tua dalam umur, kalau
tidak memiliki ‘rasa’, sebenarnya ‘sepa’ (hambar) seperti sampah, didalam
pertemuan, akan kikuk dan memalukan

Nggugu karsane priyangga,


Nora nganggo peparah lamun angling,
Lumuh ingaran balilu,
Uger guru aleman,
Nanging janma ingkang wus waspadeng semu
Sinamun ing samudana,
Sesadon ingadu manis.

menuruti kemauan sendiri (keras kepala), berbicara tanpa pertimbangan, tidak


mau dikatakan bodoh, dan selalu ingin dipuji, tetapi orang yg bijak dan pandai,
akan selalu menyembunyikan kepandaian (tampil low profile), dibungkus dalam
sikap dan prilaku yg baaik

Si pengung ora nglegewa,


Sangsayarda denira cacariwis,
Ngandhar-andhar angendhukur,
Kandane nora kaprah
Saya elok alangka longkanganipun,
Si wasis waskita ngalah,
Ngalingi marang si pengung

orang bodoh tidak pernah menyadari, semakin dia banyak bicara, dengan
omongan2 yg tinggi, kata2 nya akan semakin ngawur, tetapi orang yg pandai
akan lebih mengalah, dan melindungi/menutupi si bodoh.

Mangkono ngelmu kang nyata,


Sanyatane mung weh reseping ati,
Bungah ingaran cubluk,
Sukeng tyas yen denina,
Nora kaya si punggung anggung gumrunggung
Ugungan sadina dina
Aja mangkono wong urip

begitulah ilmu yg benar, membuat damai di hati, tetap gembira dibilang bodoh,
tetap senang meskipun dihina, tidak seperti si bodoh yg selalu omong besar, dan
sombong setiap hari, jangalah begitu orang hidup

Uripe sepisan rusak


Nora mulur nalare ting saluwir
Kadi ta guwa kang sirung
Sinerang ing maruta
Gumarenggeng anggereng anggung gumrunggung
Pindha padhane si mudha
Pradene peksa kumaki

hidup yg cm sekali saja rusak, tidak berkembang pikiranya bercabang2, seperti


gua yg gelap dan menyeramkan, jika terkena tiupan angin, akan bergema dan
bergemuruh, seperti itulah anaka muda, meski demikian tetap saja merasa
sombong

Kikisane mung sapala,


Palayune ngendelken yayah wibi
Bangkit tur bangsane luhur,
Lha iya ingkang rama,
Balik sira sarawungan wae durung
Mring atine tata karma,
Nggon anggon agama suci

motivasinya cuma kecil, hanya mengandalkan orang tuanya, yg kaya dan


berpangkat, lha..memang itu bapakmu, tetapi kembali ke dirimu..bergaul saja
belum, belum mengerti tata krama dan cara menjalankan agama yg suci

Socaning jiwangganira,
Jer katara lamun pocapan pasthi
Lumuh asor kudu unggul,
Semengah sesongaran,
Yen mengkono kena ingaran katungkul
Karem ing reh kaparawiran
Nora enak iku kaki

gambaran jiwamu, akan terlihat dari tutur kata, tidak mau mengalah maunya
menang sendiri, senang menyombongkan diri, jika demikian bisa dibilang
terlena, suka ribut..gak baik itu nak!
Kekerane ngelmu karang,
Kekarangan saking bangsaning gaib,
Iku boreh paminipun,
Tan rumasuk ing jasad,
Amung aneng sajabaning daging kulup,
Yen kapengkok pancabaya,
Ubayane mbalenjani.

didalam ilmu karang, yg dikarang oleh bangsa gaib, itu hanya ibarat
bedak/param, tidak merasuk kedalam badan, hanya ada diluar daging..nak, jika
terkena marabahaya, tidak bisa diandalkan

Marma ing sabisa bisa,


Bebasane muriha tyas basuki,
Puruita kang patut,
Lan traping angganira,
Ana uga angger ugering kaprabun,
Abon aboning panembah,
Kang kambah ing siyang ratri.

untuk itulah sebisa2nya kamu, untuk membersihkan hati, belajar hal yg benar,
sesuai kemampuan, ada juga aturan negara, tempat kamu mengabdi, yg dilalui
siang dan malam

Iku kaki takokena,


Marang para sarjana kang martapi
Mring tapaking tepa tulus,
Kawawa nahen hawa,
Wruhanira mungguh sanyataing ngelmu
Tan mesthi neng janma wredha
Tuwin mudha sudra kaki.

maka dari itu bertanyalah, kepada orang2 yg pandai dan bijak, untuk mengikuti
jejak, agar bisa menahan hawa nafsu, ketahuilah sebenarnya ilmu itu, tidak
hanya pada orang tua, tetapi juga orang muda dan rakyat jelata

Sapantuk wahyuning Allah,


Gya dumilah mangulah ngelmu bangkit,
Bangkit mikat reh mangukut,
Kukutaning jiwangga,
Yen mangkono kena sinebut wong sepuh
Lire sepuh sepi hawa,
Awas roroning atunggil
orang yg mendapat wahyu allah, yg memahami dan menguasai ilmu, menguasai
dengan sempurna, sa,pai kedalam jiwa, orang yg demikan bisa disebut ‘orang
tua’, artinya bijak dan menjauhi hawa nafsu, mengerti tentang dwi tunggal Tuhan.

Tan samara pamoring sukma,


Sinuksmaya winahya ing ngasepi,
Sinimpen telenging kalbu,
Pambukaning warana,
Tarlen saking liyep layaping aluyup
Pindha pesating sumpena,
Sumusuping rasa jati

jangan cemaskan tentang sukma, menghayati dan membuktikan didalam


keheningan, yg disimpan didalam batin, sebuah gerbang pembuka, dari suasana
hening dan sayup, seperti sebuah mimpi, merasuk dalam rasa batin

Sejatine kang mangkana,


Wis kaenan nugrahaning Hyang Widhi,
Bali alaming asuwung,
Tan karem karameyan,
Ingkang sipat wisesa winisesa wus,
Mulih mula mulanira,
Mulane wong anom sami.

sebenarnya dlm situasi tsb, sudah mendapatkaan anugrah Tuhan, kembali ke


alam hening, tidak senang dalam keramaian, yg bersifat kuasa-menguasai,
kembali ke alam asal, tempat orang muda berasal

SINOM

Nuladha laku utama,


Tumrape wong Tanah Jawi,
Wong agung ing Ngeksiganda,
Panembahan Senapati,
Kepati amarsudi,
Sudane hawa lan nepsu,
Pinesu tapa brata,
Tanapi ing siyang ratri,
Amamangun karyenak tyasing sesama

contohlah laku utama, bagi orang Jawa, orang besar dari


Ngeksiganda(mataram), panembahan senapati, yang tekun, mengurangi hawa
nafsu, dengan jalan prihatin, serta siang malam selalu menyenangkan hati orang
lain.

Samangsane pasamuan,
Mamangun marta martani,
Sinambi ing saben mangsa,
kala kalaning asepi,
Lelana teki-teki,
Nggayuh geyonganing kayun,
Kayungyun eninging tyas,
Sanityasa pinrihatin,
Puguh panggah cegah dhahar lawan nendra

dalam setiap pergaulan, menjaga kebahagiaan lahir batin dengan tenang dan
sabar, pada setiap kesempatan, disaat longgar, mengembara dan bertapa,
mencapai cita2 hati, terpesona akan suasana hening, hati senantiasa dibuat
prihatin, selalu berpegang teguh, mengurangi makan dan tidur

Saben mendra saking wisma,


Lelana laladan sepi,
Ngingsep sepuhing supana,
Mrih pana pranawang kapti,
Tis tising tyas marsudi,
Mardawaning budya tulus,
Mesu reh kasudarman,
Neng tepining jala nidhi,
Sruning brata kataman wahyu dyatmika

setiap pergi meninggalkan istana, berkelana ke tempat yg sunyi, menghirup


berbagai ilmu, agar tercapai yg dituju, maksud hati ingin mencapai, kelembutan
hati ygf utama, mengerahkan kemampuannya dalam menghayati cinta kasih,
ditepi samudera, mendapatkan anugerah illahi

Wikan wikoning samodra,


kederan wus den ideri,
kinemat kamot hing driya,
Rinegan segegem dadi,
Dumadya angratoni,
Nenggih Kanjeng Ratu Kidul,
Ndedel nggayuh gegaana,
Umara marak maripih,
Sor prabawa lan wong agung Ngeksiganda
memahami kekuasaan samudra, semuanya sudah dilalui, dirasakan dan
mengendap dalam sanubari, ibaratnya digenggam dalam satu genggaman,
sehingga terkuasai, tersebutlah Kanjeng Ratu Kidul, naik ke angkasa, datang
menghadap dengan hormat, kalah wibawa dengan sang raja mataram.

Dahat denira aminta,


Sinupeket pangkat kanthi,
Jroning alam palimunan,
Ing pasaban saben sepi,
Sumanggem anyanggemi,
Ing karsa kang wus tinamtu,
Pamrihe mung aminta,
Supangate teki-teki,
Nora ketang teken janggut suku jaja

memohon dengan sangat, agar dekat dan dijadikan sebagai pengikut, didalam
alam gaib, pada waktu berkelana di alam hening, siap menyanggupi, kehendak
yg sudah ditentukan, harapanya hanyaalah minta restu dlm bertapa, tidak peduli
meskipun susah payah

Prajanjine abipraya,
saturun turuning wuri,
mengkono trahing ngawirya,
yen amasah mesu budi,
dumadya glis dumugi,
iya ing sakarsanipun,
wong agung ing Ngeksiganda,
nugrahane prapteng mangkin,
Trah tumerah dharahe padha wibawa.

janji yg bertujuan baik untuk anak cucu kelak, begitulah manusia luhur, bila
mempertajam hati, akhirnya kesampaian, apa yg diinginkannya, anugerahnya
hingga sekarang, seluruh anak cucu berwibawa

Ambawani tanah jawa,


kang padha jumeneng aji,
Satriya dibya sumbaga,
tan liyan trahing senopati,
pan iku pantes ugi,
tinelad labetanipun,
ing sakuwasanira,
enake lan jaman mangkin,
sayektine tan bisa ngepleki kuna
menguasai tanah jawa/nusantara, yg menjadi raja, satria luhur, tak lain
keturunan senopati, pantas menjadi teladan, disesuaikan kemampuan,
disesuaikan jaman, tentunya tidak sama persis seperti jamaan dulu.

Lowung kalamun tinimbang,


ngaurip tanpa prihatin,
nanging ta ing jaman mangkya,
pra mudha kang den karemi,
manulad nelad nabi,
nayakengrat Gusti Rasul,
anggung ginawe umbag,
saben seba mampir masjid,
ngajab-ajab mukjijat tibaning drajat

masih lumayan bila dibanding, orang hidup jaman prihatin, tetapi di masa kini, yg
digemari anak2 muda, meniru2 nabi, utusan Tuhan yaitu Rasul, yg hanya dipakai
untuk sombong2an, setiap akan bekerja singgah dulu ke masjid, mengharap
mukjizat agar naik derajat (pangkat).

Anggung anggubel sarengat,


saringane tan den wruhi,
dalil dalaning ijemak,
kiyase ora mikani,
ketungkul mungkul sami,
bengkrakan ing masjid agung,
kalamun maca kutbah,
lelagone dandanggendhis,
swara arum ngumandhang cengkok palaran

hanya memahami kulitnya saja, tetapi intinya tidak dikuasai, pengetahuan


tentang tafsir dan aturan2nya, serta suri teladan, tidak diketahui, mereka hanya
terlena, over acting ke masjid agung, bila sedang membaca kutbah, berirama
dandanggula, serta merdu bergema gaya palaran.

Lamun sira paksa nulad,


tuladhaning kanjeng nabi,
oo ngger kadohan panjangkah,
wateke tan betah kaki,
rehne ta sira jawi,
sathithik bae wis cukup,
aywa guru aleman,
nelad kas ngepleki pekih,
lamun pengkuh pangangkah yekti karahmat
bila kamu bertekad mencontoh, tindak tanduk kaanjeng nabi, ooo nak itu terlalu
muluk namanya, biasanya tidak akan mampu, krn kamu itu orang jawa, sedikit
saja sudah cukup, jangan hanya mencari pujian, bersemangat meniru fakih,
apabila mampu, memang ada harapan mendapatkan rahmat.

Nanging enak ngupa boga,


rehne ta tinitah langip,
apata suwiteng nata,
tani tanapi agrami,
mangkono mungguh mami,
padune wong dahat cubluk,
durung weruh cara arab,
jawaju bae tan ngenting,
parandene paripeksa mulang putra

tetapi sebaiknya mencari nafkah, krn dititahkan sbg makhluk lemah, mengabdi
raja, bertani atau dagang, begitu menurut pendapatku, ini krn aku org bodoh,
belum faham cara arab, sedangkan pengetahuan jawa saja tidak mememadai,
namun memaksakan diri mendidik anak

saking duk maksih taruna,


sadhela wus anglakoni,
aberag marang agama,
maguru anggering kaji,
sawadine tyas mami,
banget wedine ing mbesuk,
pranatan akhir jaman,
tan tutug kaselak ngabdi,
nora kober sembahyang gya tinimbalan

krn sewaktu muda, sebenarnya pernah mengalami, belajar agama, berguru


sesuai aturan haji, sesungguhnya direlung hatiku, sangat takut akan hari esok,
menghadapi akhir hayat, belum selesai berguru, terhenti krn mengabdi, tidak
sempat sembahyang, lalu dipanggil menghadap.
mrang ingkang asung pangan,
yen kesuwen den dukani,
abubrah bawur tyasing wang,
lir kiyamat saben ari,
bot Allah apa Gusti,
tambuh tambuh solah ingsun,
lawas lawas nggrahita,
rehne ta suta priyayi,
yen mamriha dadi kaum temah nistha.
oleh yg memberi nafkah, bila terlambat dimarahi, rusak dan bingung hatiku, bak
kiamat setiap hari, berat agama atau majikan, ragu2 dlm tindakan, lama2 terpikir,
krn sbg anak bangsawan, tidak pada tempatnya jika ingin menjadi juru doa

tuwin ketip suragama,


pan ingsun ora winaris,
anggur baya ngantepana,
pranatan wajibing urip,
lampahan angluluri,
kuna kumunananira,
kongsi tumekeng samangkin,
kikisane tan lyan amung ngupa boga

atau ingin menjadi khatib, hal itu bkn bidang saya, lebih baik berpegang teguh,
tata aturan kehidupan, menjalankan dan mengikuti jejak para leluhur, jaman
dahulu hingga kini, yg pd akhirnya tak lain mencari bafkah

bonggan kang tan merlokena,


mungguh ugering ngaurip,
uripe lan tripakara,
wirya arta tri winasis,
kalamun kongsi sepi,
saka wilangan tetelu,
telas tilasing janma,
aji godhong jati aking,
temah papa papariman ngulandara

salahnya sendiri yg tdk peduli, terhdp landasan penghidupan, hidup


berlandaskan tiga hal, keluhuran kesejahteraan dan ilmu pengetahuan, bila tdk
memiliki salah satunya, habislah arti sebagai manusia, lebih berharga daun jati
kering, akhirnya menderita menjadi pengemis dan gelaandangan

kang wus waspada ing patrap,


mangayut ayat winasis,
wasana wosing jiwangga,
melok tanpa aling-aling,
kang ngalingi kalingling,
wenganipun rasa tumlawung,
keksi saliring jaman,
angelangut tanpa tepi,
yeku aran tapa tapaking hyang sukma
yg sudah tahu cara menghayati aturan bijaksana, akhir dari inti pribadinya,
terlihat nyata tanpa penghalang, yg menghalangi tersingkir, terbukalah rasa
sayup2 sampai, terlihatlah segala keadaan, tampak tak berbatas, itulah yg
disebut mendapat bimbingan Tuhan

mangkono janma utama,


tuman tumanem ing sepi,
ing saben rikala mangsa,
masah anemasuh budi,
laire anetepi,
ing reh kasatriyanipun,
susila anoraga,
wignya met tyasing sesami,
yeku aran wong barek berag agama

begitulah manusia sejati, gemar membiasakan diri di alam sepi, pada saat2
tertentu, mempertajam membersihkan jiwa, caranya dgn berpegang pd
kedudukannya sbg ksatria, bertindak baik dan rendah hati, pandai bergaul,
pandai memikat hati, itulah orang yg disebut menghayati/menjalankan agama

ing jaman mengko pan ora,


arahe para taruni,
yen antuk tuduh kang nyata,
nora pisan den lakoni,
banjur njujur ken kapti,
kakekne arsa winuruk,
ngandelke gurunira,
pandhitane prajaa sidik,
tur wus manggon pamucunge mring makripat

dijaman skrg tidak demikian, sikap anak2 muda, apabila mendapat petunjuk
nyata, tidak pernah dijalankan, lalu menuruti kehendak hati, kakeknya saja mau
diberi pelajaran, mengandalkan gurunya seorang pandita negara yg pandai, dan
sudah menguasai ilmu makrifat

Anda mungkin juga menyukai