Evaluasi Program Pengawasan Jamban Keluarga

di Wilayah Kerja Puskesmas DTP PONED Klari Kabupaten Karawang

Periode Januari sampai Desember 2017

Lembar Persetujuan
Jakarta, Juli 2018

Pembimbing

dr. Ernawaty Tamba, MKM

Penguji 1 Penguji 2

dr. E. Irwandy Tirtawidjaja dr. Julianti Sutanto, MKes

Evaluasi Program Pengawasan Jamban Keluarga

i
 di Wilayah Kerja Puskesmas DTP PONED Klari Kabupaten Karawang
Periode Januari sampai dengan Desember 2017
Fergie Merrywen Tamu Rambu
Fakultas Kedokteran Universitas Kristen Krida Wacana
Email : rambu.fergie@gmail.com

Abstrak

Sanitasi menjadi salah satu program SDG’s (Sustainable Development Goals) dalam bidang kesehatan
lingkungan dengan target bebas 100% Buang Air Besar Sembarangan (BABS). Data Riset Kesehatan Dasar
(Riskesdas) 2013 menunjukkan bahwa rumah tangga di Indonesia menggunakan fasilitas BAB milik sendiri
(76,2%), milik bersama (6,7%), dan fasilitas umum (4,2%). Berdasarkan Memorandum Program Sanitasi
(MPS) Kabupaten Karawang 2014-2018 didapatkan 38,77% masyarakat belum memiliki akses terhadap
jamban dan masih melakukan Buang Air Besar Sembarangan (BABS). Kepemilikan jamban di Kabupaten
Karawang baru mencapai 62% dengan rincian memiliki dan menggunakan jamban pribadi sebanyak 60%,
Mandi Cuci Kakus (MCK)/Water Closet (WC) Umum sebanyak 2% dan yang BABS sebanyak 38%. Materi
yang dievaluasi dalam program ini terdiri dari laporan bulanan dan tahunan mengenai program pengawasan
jamban di wilayah kerja Puskesmas Klari periode Januari sampai dengan Desember 2017. Hasil evaluasi
menggunakan metode pendekatan sistem menghasilkan masalah yaitu Cakupan pengawasan / inspeksi jamban
keluarga 35,40% dari target 75% dengan besar masalah 52,80% dan Cakupan jamban keluarga yang
memenuhi syarat yaitu 32,77% dari target 75% dengan besar masalah 56,30%. Sementara target yang
ditetapkan Provinsi Kabupaten Karawang untuk cakupan pengawasan jamban keluarga adalah 75%. Dari
temuan tersebut, kerja sama lintas sektor dan program dalam waktu satu tahun diharapkan dapat
meningkatkan cakupan pemeriksaan atau inspeksi sarana jamban sehat yang ada di Puskesmas Klari.

Kata kunci : Pengawasan Jamban Keluarga, BABS, Puskesmas Klari, Evaluasi Program

ii
 Daftar Isi

Lembar Persetujuan .....................................................................................................................i

Abstrak ....................................................................................................................................... ii
Daftar Isi ................................................................................................................................... iii
Bab I Pendahuluan
1.1. Latar Belakang ..................................................................................................................... 1
1.2. Rumusan Masalah ................................................................................................................ 3
1.3. Tujuan .................................................................................................................................. 4
1.3.1. Tujuan Umum ................................................................................................................... 4
1.3.2. Tujuan Khusus .................................................................................................................. 4
1.4. Manfaat ................................................................................................................................ 4
1.4.1. Bagi Evaluator .................................................................................................................. 4
1.4.2. Bagi Perguruan Tinggi ...................................................................................................... 5
1.4.3. Bagi Puskesmas yang Dievaluasi...................................................................................... 5
1.4.4. Bagi Masyarakat ............................................................................................................... 5
1.5. Sasaran ................................................................................................................................. 6
Bab II Materi dan Metode
2.1. Materi ................................................................................................................................... 7
2.2. Metode ................................................................................................................................. 7
Bab III Kerangka Teori
3.1. Bagan Sistem ....................................................................................................................... 8
3.2. Tolok Ukur ......................................................................................................................... 10
Bab IV Penyajian Data
4.1. Sumber Data....................................................................................................................... 11
4.2. Data Umum ........................................................................................................................ 11
4.2.1. Data Geografis ................................................................................................................ 11
4.2.1.1. Luas Wilayah .............................................................................................................. 11
4.2.1.2. Batas Wilayah .............................................................................................................. 11
4.2.1.3. Wilayah Administrasi .................................................................................................. 12
4.2.1.4. Data Geologi ................................................................................................................ 12
4.2.1.5. Iklim ............................................................................................................................. 12
4.2.2. Data Demografi ............................................................................................................... 12

iii
4.2.3. Data Tingkat Pendidikan................................................................................................. 13
4.2.4.Data Fasilitas Kesehatan………………………………………………………………. . 13
4.3. Data Khusus ....................................................................................................................... 13
4.3.1. Masukan .......................................................................................................................... 13
4.3.2. Proses .............................................................................................................................. 16
4.3.3. Keluaran .......................................................................................................................... 19
4.3.4. Lingkungan ..................................................................................................................... 20
4.3.5. Umpan Balik ................................................................................................................... 21
4.3.6. Dampak ........................................................................................................................... 21
Bab V Pembahasan Masalah
5.1. Masalah Menurut Variabel Keluaran ................................................................................. 22
5.2. Masalah Menurut Variabel Masukan ................................................................................. 22
5.3. Masalah Menurut Variabel Proses ..................................................................................... 24
5.4. Masalah Menurut Variabel Lingkungan ............................................................................ 25
Bab VI Perumusan Masalah
6.1. Masalah Sebenarnya (Menurut Keluaran) ......................................................................... 26
6.2. Masalah Dari Unsur Lain (Penyebab)................................................................................ 26
6.2.1. Masukan .......................................................................................................................... 26
6.2.2. Proses .............................................................................................................................. 26
6.2.3. Lingkungan ..................................................................................................................... 27
Bab VII Prioritas Masalah ........................................................................................................ 28
Bab VIII Penyelesaian Masalah
8.1. Masalah I............................................................................................................................ 29
8.1.1. Penyebab Masalah I ........................................................................................................ 30
8.1.2. Penyelesaian Masalah I ................................................................................................... 31
8.2. Masalah II .......................................................................................................................... 31
8.2.1. Penyebab Masalah II ....................................................................................................... 32
8.2.2 Penyelesaian Masalah II .................................................................................................. 32
Bab IX Penutup
9.1. Kesimpulan ........................................................................................................................ 33
9.2. Saran .................................................................................................................................. 33
Daftar Pustaka ........................................................................................................................... 35
Lampiran

iv