Anda di halaman 1dari 10

76

www.matematika-pas.blogspot.com
E-learning Matematika, GRATIS

A. Definisi
Istilah limit diartikan pendekatan.
Dalam penulisannya dituliskan: x → 2, dibaca x mendekati 2, artinya:
nilai x = 1,999….,(2 − ) limit kiri atau bisa juga nilai x = 2,000….1,(2 + ) limit kanan.
Contoh :
1. Diketahui fungsi f(x) = 2x +3
Untuk x = 2, maka nilai fungsi f(2) = 2(2) + 3 = 7
Untuk x → 2, maka nilai fungsi:
F(1,9999) = 2(1,9999) + 3 = 3,9998 + 3 = 6,9998, atau
F(2,0001) = 2(2,0001) + 3 = 4,0002 + 3 = 7,0002
Kedua nilai fungsi tersebut mendekati bilangan 7
Dapat disimpulkan untuk f(x) = 2x + 3, maka lim 2 x + 3 = 7 artinya untuk x → 2,
x→2
nilai f(x) mendekati 7
x 2 − 2x − 3
2. Diketahui fungsi f(x) = .Untuk x = 3, maka nilai fungsi
x−3
9−6−3 0 0
f(3) = = ( bentuk disebut bentuk tak tentu).
3−3 0 0
x − 2 x − 3 ( x − 3)( x + 1)
2
Pada fungsi f(x) = .=
x−3 ( x − 3)
Untuk x → 3 , maka nilai fungsi:
(2,9999 − 3)(2,9999)
f(2,9999) = = 3,9999
2,9999 − 3
(3,0001 − 3)(3,0001 + 1)
f(3,0001) = = 4,0001.
3,0001 − 3
x 2 − 2x − 3 x 2 − 2x − 3
Dapat disimpulkan , untuk f(x) = ., maka : lim = 4.
x−3 x →3 x−3
Artinya untuk x → 3, nilai f(x) = 4.
Secara umum:
lim f ( x) = L, artinya jika x → a, f ( x) mendekati L
x→a

B. Bentuk Tentu, bentuk Tak Tentu dan bentuk yang tidak terdefinisi
Dalam hasil pendekatan nilai fungsi, didapat 3 bentuk yaitu:
1. Bentuk Tentu :
Hasil pendekatan nilai fungsi yang berupa bilangan real tertentu. Bentuk ini
merupakan jawaban dari semua soal-soal limit.
2. Bentuk Tak Tentu.
0 ∞
Hasil pendekatan nilai fungsi yang berupa bentuk: , ,0.∞, ∞ − ∞ dan
0 ∞
lainnya.Bentuk tak tentu menghasilkan banyak jawaban.
Pada penyelesaian limit, bila nilai fungsi menghasilkan bentuk tak tentu maka
harus diubah (bentuk fungsi) menjadi bentuk tentu.
3. Bentuk yang tidak didefinisikan
a
Hasil pendekatan nilai fungsi yang berbentuk
0
C.Teorema Limit
1. lim c = c
x →a
2. lim x n = a n
x →a
3. lim c f ( x) = c lim f ( x)
x →a x →a
⎡ ⎤ ⎡ ⎤
4. lim [ f ( x) ± g ( x)]= ⎢ lim f ( x)⎥ ± ⎢ lim g ( x) ⎥
x→a ⎣ x →a ⎦ ⎣ x→a ⎦
⎡ ⎤⎡ ⎤
5. lim [ f ( x).g ( x)] = ⎢ lim f ( x)⎥ ⎢ lim g ( x)⎥
x →a ⎣ x →a ⎦ ⎣ x →a ⎦
lim f ( x)
f ( x)
6. lim = x →a
x→a g ( x) lim g ( x)
x →a
n
⎡ ⎤
7. lim [ f ( x)]n =⎢lim f ( x) ⎥
x→a ⎢⎣ x → a ⎥⎦
8. lim n f ( x) = n lim f ( x)
x →a x →a

Penggunaan teorema limit


Contoh. Carilah nilai dari:
a. lim 6 x 2
x→2
b. lim x 2 ( x + 3)
x →3
Jawaban:
a. lim 6 x 2 = 6 lim x 2 = 6(4) 2 = 6(16) = 96
x→2 x→2
⎡ ⎤
⎡ ⎤ ⎢ ⎥
b. lim x 2 ( x + 3) = ⎢lim x 2 ⎥. ⎢ lim x + lim 3⎥ = 9(3+3) = 54
x→3 ⎢⎣ x→3 ⎥⎦ ⎢ x→3 x→3 ⎥
⎣ ⎦
Latihan 1
x−6
1. lim
x→ 4 x 2
4 3
2. lim x +8
x→ 2
3. lim ( x 3 + 5 x 2 ) 4
x →1
D Penyelesaian Limit
I. Penyelesaian limit aljabar di x → a
a. Subtitusi langsung.
Contoh:
Tentukan nilai limit fungsi berikut:
1. lim (3x − 8)
x→ 3
2x − 6
2. lim
x→ 2 x + 5
3. lim ( x 3 + 4 x − 3)
x →1
4. lim 3− x
x→ 3
Jawaban:

1. lim (3 x − 8) = 3(3)-8 = 1 3.
x→ 3
lim ( x 3 + 4 x − 3) = 13 + 4.1 − 3 = 2
2 x − 6 2(2) − 6 2 x →1
2. lim = = −
x→ 2 x + 5 2+5 7
4. lim 3− x = 3−3 = 0
x→3
b. Pemfaktoran dan menyederhanakan
0
,maka dapat
Jika dengan cara subtitusi langsung didapat bentuk tak tentu
0
diselesaikan dengan cara memfaktorkan dan menyederhanakan bentuk:
( x − a ).u ( x) u ( x) u (a)
lim = lim =
x→ a ( x − a ).v( x) x→ a v( x) v( a )
Contoh :
Tentukan nilai dari limit berikut:
x2 − x − 2 1 2 x 2 − 25
1. lim 2. lim − 3. lim
x→ −1 x +1 x→ 3 1 − x 1 − x2 x→ 2 x − 5
Jawaban:
(−1) 2 − (−1) − 2 0
1. Dengan subtitusi langsung: = (bentuk tak tentu)
−1+1 0
x2 − x − 2 ( x + 1)( x − 2)
lim = lim = -3
x→ −1 x +1 x → −1 ( x + 1)

1 2 1+ x − 2 x −1 1
2. lim − = lim = lim =−
x →1 1 − x 1 − x 2 x →1 1 − x 2 x → 1 (1 − x)(1 + x) 2

x 2 − 25 ( x − 5)( x + 5)
3. lim = lim = 10.
x→ 2 x − 5 x→ 2 ( x − 5)
Pemfaktoran bentuk khusus:
• a 2 − b 2 = (a + b)(a − b)
• a 3 − b 3 = (a − b)(a 2 + ab + b 2 )
• a 3 + b 3 = (a + b)(a 2 − ab + b 2 )
Latihan 2
Tentukan nilai setiap limit berikut:
x2 − 4 x 2 − ax
1. lim 7. lim
x→ 2 x 2 − 3 x + 2 x→ a x 3 − a 3

x 2 − 4x + 4 x− 3
2. lim 8. lim
x→ 2 x 2 + x − 6 x→ 3 x−3
x3 + 8 1 4
3. lim 9. lim −
x→ −2 x 2 + x − 2 x→ 2 x − 2 2
x −4
x3 − 1 x 2 − (3 + a) x + 3a
4. lim 10. lim
x →1 x 2 − 1 x → a ax 2 + (1 − 3a ) x − 3

3 x 2 − 5 x − 12 x 2 + 3 x − 18
5. lim 11. lim
x→ 3 x2 − 9 x→ 3 x 2 − 3x
x 2 − 2x
6. jika f(x) = , maka nilai dari: lim f ( x) =…
x2 − 4 x→ 2

c.Mengalikan dengan faktor sekawan


Jika dalam subtitusi langsung diperoleh bentuk tak tentu maka cara penyelesaian limit
bentuk akar adalah dengan mengalikan faktor sekawan.
Bentuk kawan:
x - a bentuk kawan dari x + a, dan sebaliknya
x - a bentuk kawan dari x + a, dan sebaliknya
x - a bentuk kawan dari x + a , dan sebaliknya
x + a − b bentuk kawan dari x + a + b , dan sebaliknya

Contoh soal:
Tentukan nilai limit dari:
x −1 2 − 4x + 4 x2 + 3 − x −1
1. lim 2. lim 3. lim
x →1 x − 1 x→ 0 x x →1 1 − x2

Jawaban:
x −1 x +1 ( x − 1) 1 1
1. lim . = lim = =
x→ 2 x − 1 x + 1 x →1 ( x − 1)( x + 1) 1 +1 2

(2 − 4 x + 4 ) (2 + 4 x + 4 ) 4 − ( 4 x + 4) − 4x
2. lim . .= lim = lim
x→ 0 x (2 + 4 x + 4 ) x → 0 x(2 + 4 x + 4 ) x → 0 x(2 + 4 x + 4 )
−4
= = −1
2+2
x2 + 3 − x −1 x 2 + 3 − ( x + 1) x 2 + 3 + ( x + 1)
3. lim = lim . =
x →1 1 − x2 x→ 1 1 − x2 x 2 + 3 + ( x + 1)
⎡ ⎤
x 2 + 3 − ( x + 1) 2 x 2 + 3 − x 2 − 2x − 1
lim ⎢ ⎥ = lim
x → 1 ⎢ (1 − x 2 )( x 2 + 3 + ( x + 1)) ⎥ x → 1 (1 − x 2 )( x 2 + 3 + ( x + 1))
⎣ ⎦

− 2( x − 1) 2 1
= lim = =
x → 1 − 1( x − 1)( x + 1)( x 2 + 3 + ( x + 1) 2(4) 4

Latihan 3. Tentukan nilai limit berikut!


x−9
1. lim
x→ 9 x −3
x
2. lim
x→ 0 2 − 4−x
3 − 4x + 1
3. lim
x→ 2 x−2
x+h − x
4. lim
h→ 0 h
3 − x − 3x − 1
5. lim
x →1 5x − 1 − x + 3

II. Penyelesaian Limit Fungsi Aljabar di x → ∞


a. Membagi dengan variable pangkat tertinggi
Membagi dengan variable pangkat tertinggi digunakan saat x → ∞ dan ditemui bentuk

tak tentu .

a
Diselesaikan dengan ketentuan: lim =0
x→ ∞ xn
Contoh soal:
Tentukan nilai dari setiap limit berikut:
3x 3 5x 2 5x 5 5
−+ + 3−
3x 3 − 5 x 2 + 5 x x 3 x 3 x 3 = lim x x2 3−0+0 1
1. lim = lim = =
x→ ∞ 6 x 3 + 7 x 2 − 8 x x→ ∞ 6 x 3 7 x 2 8x x→ ∞ 6 + 7 − 8 6+0−0 2
+ − x x2
x3 x3 x3
2x3 4x 2 10 x
+ −
2 x 3 + 4 x 2 − 10 x x 4 x 4 x4 = 0 + 0 − 0 = 0
2. lim = lim
x→ ∞ 3x 4 + 5 x 2 + x x→ ∞ 3x 4 5 x 2 x 3+0+0
+ +
x4 x4 x4
2x3 3x 2 1
− +
2 x 3 − 3x 2 + 1 3 x3 x3 = 2 − 0 + 0 = 2 = ∞
3. lim = lim x
x→ ∞ x 2 − 2 x + 3 x→ ∞ x 2 2x 3 0−0+0 0
− +
x3 x3 x3
b. Perkalian sekawan (bentuk khusus yang memuat a − b )
Cara ini digunakan jika dijumpai bentuk tak tentu ∞ − ∞
Cara penyelesaian; kalikan dengan bentuk sekawannya sehingga berubah menjadi

bentuk dan selesaikan dengan cara seperti cara bagian a.

Contoh soal:
Tentukan nilai dari setiap limit berikut:
1. lim x 2 + 6 x + 2 − x 2 −4 x + 1
x→ ∞

2. lim 2 x 2 − x − x 2 + 3x
x→ ∞

3. lim x 2 + 2 x − 1 − 2 x 2 + 3x + 1
x→ ∞
Jawaban:
( x 2 + 6 x + 2 + x 2 − 4 x + 1)
1. lim x 2 + 6 x + 2 − x 2 −4 x + 1 . =
x→ ∞ ( x 2 + 6 x + 2 + x 2 − 4 x + 1)
( x 2 + 6 x + 2) − ( x 2 − 4 x + 1) 10 x + 1
lim = lim , karena
x→ ∞ x 2 + 6x + 2 + x 2 − 4x + 1 x→ ∞ x 2 + 6x + 2 + x 2 − 4x + 1

pangkat tertinggi pembilang = 1


Dan pangkat tertinggi penyebut = 1 karena x 2 = x , maka:
1
10 +
x 10
= lim = =5
x→ ∞ 6 2 4 1 2
1+ + + 1− +
x x2 x x2

( 2 x 2 − x + x 2 + 3x )
2 lim 2 x 2 − x − x 2 + 3x . =
x→ ∞ ( 2x 2 − x + x 2 + 3x )
( 2 x 2 − x) − ( x 2 + 3 x) x 2 − 4x
lim = lim , karena pangkat tertinggi
x→ ∞ 2 x 2 − x + x 2 + 3x x→ ∞ 2 x 2 − x + x 2 + 3x
pembilang = x 2 , dan pangkat tinggi penyebut1 ( x 2 = x ), maka:

4
1−
x 1
lim = =∞
x→ ∞ 2 1 1 3 0
− + +
x2 x3 x2 x3
( x 2 + 2 x − 1 + 2 x 2 + 3 x + 1)
3. lim x 2 + 2 x − 1 − 2 x 2 + 3x + 1 .
x→ ∞ ( x 2 + 2 x − 1 + 2 x 2 + 3 x + 1)
( x 2 + 2 x − 1) − (2 x 2 + 3 x + 1) − x2 − x − 2
lim = lim =
x→ ∞ x 2 + 2 x − 1 + 2 x 2 + 3x + 1 x→ ∞ x 2 + 2 x − 1 + 2 x 2 + 3x + 1

1 2
−1−

x x2 −1
lim = = -∞
x→ ∞ 1 2 1 2 3 1 0
+ − + + +
x 2 x3 x 4 x 2 x3 x 4

4. lim ax 2 + bx + c − px 2 + qx + r , dengan cara yang sama seperti diatas di


x→ ∞

peroleh hasil (3 kemungkinan):


b−q
• Jika nilai a = p maka nilai dari limitnya =
2 a
• Jika nilai a < p maka nilai dari limitnya = − ∞
• Jika nilai a > p maka nilai dari limitnya = ∞

Latihan 4.
Tentukan nilai dari setiap limit berikut:
6x 2 − 7x + 5
1. lim 5. lim x 2 + 2 x − x 2 − 4 x + 1
x → ∞ 10 − 4 x + 3 x 2 x→ ∞

(2 x − 3) 2
2. lim 6. lim x 2 + 3 x − x + 2
x → ∞ (3 x + 1)( 4 x − 3) x→ ∞

7x + 5
3. lim 7. lim (3x + 1) − 9 x 2 − 2 x + 7
x→ ∞ 3x 2 + 2 x − 3 x→ ∞

6x (2 x + 3) 2 (3 x − 4) 3
4. lim 8. lim
x→ ∞
x 2 + 2x − 1 + 4x x→ ∞ x5 + 7x
.
II. Limit Fungsi Trigonometri

Teorema:
sin x x
• lim = lim =1
x→ 0 x x→ 0 sin x
tan x x
• lim = lim =1
x→ 0 x x→ 0 tan x
0
a. menyelesaikan limit fungsi trigonometri bentuk
0
Contoh soal:
Tentukan nilai dari setiap limit berikut:
sin x x sin 6 x tan 4 x
1. lim 2. lim 3. lim 4. lim
x→ 0 3x x→ 0 sin 3 x x→ 0 2 x x→ 0 2 x
sin 2 x tan 3 x 1 − cos 2 x sin x − sin a
5. lim 6. lim 7. lim 8 lim
x → 0 sin 3 x x→ 0 sin 4 x x→ 0 3 x sin x x→ 0 x−a
Jawab:
sin x sin x 1 1 1
1. lim = lim = 1( ) =
x→ 0 3x x→ 0 x 3 3 3
x 3x 1 1 1
2. lim = lim . = 1( ) =
x→ 0 sin 3 x x → 0 sin 3 x 3 3 3
sin 2 x sin 2 x 3 x 2 2 sin 2 x 3 x 2 2
5. lim = lim . = lim = (1)(1) =
x→ 0 sin 3 x x → 0 sin 3 x 2 x 3 3 x → 0 2 x sin 3 x 3 3
1 − cos 2 x 2 sin 2 x 2 sin x sin x 2 2
7. lim = lim = lim = (1)(1) =
x→ 0 3 x sin x x→ 0 3 x sin x 3 x→ 0 x sin x 3 3

b. menyelesaikan limit fungsi trigono bentuk ( ∞ − ∞ )


0
Limit bentuk ( ∞ − ∞ ) dapat diselesaikan dengan mengubahnya ke bentuk
0
contoh soal:
Tentukan nilai dari limit berikut:
lim (sec x − tan x) =
π
x→
2
π 1 π 1 π
sin − sin x 2 cos ( + x).sin ( − x)
1 sin x 1− sin x 2 2 2 2 2
lim ( − ) = lim = lim = lim
π cos x cos x π cos x π π π π
x→ x→ x→ sin( − x) x→ sin( − x)
2 2 2 2 2 2

1 π π 1 1
=2 cos ( + ). = cos π = 0
2 2 2 2 2

c. menyelesaikan limit fungsi trigonometri bentuk (0. ∞ ) dapat diselesaikan dengan


0
mengubahnya ke bentuk .
0
Contoh soal:
1 1
( x − 1) sin πx ( x − 1) sin πx
1 2 = lim 2
1. lim ( x − 1) tan πx = lim =
x→ 1 2 x→ 1 1 → 1 1 1
cos πx x sin( π − πx)
2 2 2
1 1
( x − 1) sin πx − 1sin π .1
2 2 2
2. lim = =−
1
x → 1 sin π (1 − x) 1
π π
2 2

== oOo ==
LATIHAN SOAL
t −2
Pilihlah salah satu jawaban yang paling 6. Nilai lim =…
t→ 4 t −4
benar!
A. 1
x 2 − 5x + 6
1. Nilai lim =… B. 14
x →2 x2 − 4
A. – 1 C. 1
3
4
1
B. – 1
D. 2
8
3
C. 1
E 4
8
D. 1 9 − x2
7. Nilai lim = ...
E. 54 x→3
4 − x2 + 7
x 2 + 3 x − 18 A. 0
2. Nilai lim adalah … B. 5
x→3 x 2 − 3x
A. 0 C. 6,5
B. 1 D. 8
C. 2 E. ∞
D. 3 x + 4 − 2x + 1
8 Nilai lim adalah
E. 6 x→3 x−3
t 3−8 …
3. Nilai Lim =… A. – 17 7
t → 2 t 2+ t −6
A. 0 B. – 141 7
B. 43 C. 0
12
C. 5
D. 17 7
5 1
D. 4
E. 14
7
E. ∞ x−x
9 Nilai lim =…
⎛ 2 3 ⎞ x →0 x+x
4 Nilai lim ⎜ 2 − 2 ⎟ =
x→2 ⎝ x − 4 x + 2x − 8 ⎠ A. 0
A. − 7
B. 1
2
12

B. − 1 C. 1
4
1
D. 2
C. − 12 E. ∞
1
D. − x2
24 10 Nilai lim =…
E. 0 x →0 1− 1+ x2
x 2 − 2x A. 2
5 Jika f (x) = maka lim f (x)
x2 − 4 x→2 B. 0
=… C. –1
A. 0 D. –2
B. ∞ E. -3
C. –2
D. 12
E. 2
11 Nilai dari E. 1
lim 4 x 2 + 3x − 4 x 2 − 5 x sin x + sin 3 x
x→∞ 17 Nilai lim = …
x→0 x cos x
adalah … A. 0
A. 0
B. 1
B. 1 C. 2
C. 2 D. 3
D. 4 E. 4
E. 8
1− x
12 Nilai lim (3x – 2) – 9 x 2 − 2 x + 5 18 Nilai lim =…
x→∞ x →1 1− x 2
=… A. – 12
A. 0
B. 0
B. – 13
C. 14
C. –1
D. 1
D. – 43
E. 4
E. – 53 19 Jika f(x) = x2 – 1, maka
13. Nilai Nilai f (x+p ) - f (x )
lim sama dengan
lim
x→∞
( )
5 x + 1 − 3x + 7 = …
p→0 p

A. ∞ A. 0
B. 8 B. 1
C. 6 C. 2
D. 2 D. 2x
E. 0 E. x3
sin 5 x 2
14 Nilai Lim =… 20 Diketahui f(x) = , maka
x→0 sin 3 x 1
A. 1 5x 3
B. 0 f ( x + p ) − f ( x)
C. –1 lim =…
p → 0 p
D. 53 2
5
A. − 4
E. 3
5x 3
tan 3t 2
15 Nilai Lim adalah … B. −
t→0 2t 2

A. 0 5x 3
B. 1 2
C. − 2
C. 3
15 x 3
D. 23 2
3 D.
E. 2
2
15 x 3
16 Nilai Nilai lim
(x + 6)sin (x + 2) =..
2
x→2 2
x − 3 x − 10 E 4
A. − 43 15 x 3
B. − 74
C. − 52
D. 0

Anda mungkin juga menyukai