Anda di halaman 1dari 80

[H ]

pH
Acid Base

Notasi pH diciptakan oleh seorang ahli kimia dari Denmark


yaitu Soren Peter Sorensen pada thn 1909, yang berarti log
negatif dari konsentrasi ion hidrogen. Dalam bahasa Jerman
disebut Wasserstoffionenexponent (eksponen ion hidrogen)
dan diberi simbol pH yang berarti: ‘potenz’ (power) of
Hydrogen.
Kardiovaskular Respirasi
Hiperventilasi
Gangguan kontraksi otot jantung Penurunan kekuatan otot nafas dan
menyebabkan kelelahan otot
Dilatasi Arteri,konstriksi vena, dan sentralisasi Sesak
volume darah Metabolik
Peningkatan kebutuhan metabolisme
Peningkatan tahanan vaskular paru Resistensi insulin
Menghambat glikolisis anaerob
Penurunan curah jantung, tekanan darah arteri, Penurunan sintesis ATP
dan aliran darah hati dan ginjal Hiperkalemia
Peningkatan degradasi protein
Sensitif thd reentrant arrhythmia dan penurunan Otak
ambang fibrilasi ventrikel
Penghambatan metabolisme dan regulasi
volume sel otak
Menghambat respon kardiovaskular terhadap Koma
katekolamin

Management of life-threatening Acid-Base Disorders, Horacio J. Adrogue, And Nicolaos EM:


Review Article;The New England Journal of Medicine;1998
Kardiovaskular
Konstriksi arteri
Penurunan aliran darah koroner
Penurunan ambang angina
Predisposisi terjadinya supraventrikel dan ventrikel aritmia yg refrakter
Respirasi
Hipoventilasi yang akan menjadi hiperkarbi dan hipoksemia
Metabolic
Stimulasi glikolisis anaerob dan produksi asam organik
Hipokalemia
Penurunan konsentrasi Ca terionisasi plasma
Hipomagnesemia and hipophosphatemia
Otak
Penurunan aliran darah otak
Tetani, kejang, lemah delirium dan stupor

Management of life-threatening Acid-Base Disorders, Horacio J. Adrogue, And Nicolaos EM:


Review Article;The New England Journal of Medicine;1998
CARA TRADISIONAL

The disadvantage of men not knowing the


past is that they do not know the present.
G. K. Chesterton
[HCO -] HCO
Normal
GINJAL
BASA3
HCO 3
3

pH = 6.1 + log Kompensasi

Normal PARU
pCO2
ASAM CO
CO22
DISORDER pH PRIMER RESPON
KOMPENSASI
ASIDOSIS  HCO3-  pCO2 
METABOLIK
ALKALOSIS  HCO3-  pCO2 
METABOLIK
ASIDOSIS  pCO2  HCO3- 
RESPIRATORI
ALKALOSIS  pCO2  HCO3- 
RESPIRATORI
Now for something new…

HOW TO UNDERSTAND ACID-


BASE
A quantitative Acid-Base Primer
For Biology and Medicine
Peter A. Stewart
Edward Arnold, London 1981
Menurut Stewart ;

pH atau [H+] DALAM PLASMA


DITENTUKAN OLEH

VARIABEL DEPENDENT
INDEPENDEN VARIABLES

Stewart PA. Can J Physiol Pharmacol 61:1444-1461, 1983.


VARIABEL INDEPENDEN

CO2 STRONG ION DIFFERENCE WEAK ACID

pCO2 SID Atot


CO2

OH- + CO2  HCO3- + H+


CA
Definisi:
Strong ion difference adalah ketidakseimbangan muatan
dari ion-ion kuat. Lebih rinci lagi, SID adalah jumlah
konsentrasi basa kation kuat dikurangi jumlah dari
konsentrasi asam anion kuat. Untuk definisi ini semua
konsentrasi ion-ion diekspresikan dalam ekuivalensi
(mEq/L).

Semua ion kuat akan terdisosiasi sempurna jika berada didalam


larutan, misalnya ion natrium (Na+), atau klorida (Cl-). Karena
selalu berdisosiasi ini maka ion-ion kuat tersebut tidak
berpartisipasi dalam reaksi-reaksi kimia. Perannya dalam kimia
asam basa hanya pada hubungan elektronetraliti.
STRONG ION DIFFERENCE
Gamblegram
Mg++
Ca++
K+ 4
SID

[Na+] + [K+] + [kation divalen] - [Cl-] - [asam organik kuat-]


Na+
140 Cl-
102

[Na+] + [K+] - [Cl-] = [SID]


140 mEq/L + 4 mEq/L - 102 mEq/L = 34 mEq/L

KATION ANION
[H+] [OH-]
Konsentrasi [H+]

Asidosis Alkalosis

(–) SID (+)

Dalam cairan biologis (plasma) dgn suhu 370C, SID hampir


selalu positif, biasanya berkisar 30-40 mEq/Liter
WEAK ACID

[Protein H] [Protein-] + [H+]


disosiasi

[Atot] (KA) = [A-].[H+]


Gamblegram
Mg++
Ca++
K+ 4 HCO3-
24 SID
Weak acid
(Alb-,P-)

Na+
140
Cl-
102

KATION ANION
DEPENDENT VARIABLES

H+ HCO3-

OH- AH

CO3- A-
INDEPENDENT VARIABLES DEPENDENT VARIABLES

Strong Ions
Difference

pCO2
pH

Protein
Concentration
Stewart PA. Modern quantitative acid-base chemistry. Can J Physiol Pharmacol 61:1444-1461, 1983.
Sebenarnya, H+ di dalam larutan berada dalam bentuk H3O+
+
+ H H

O
H O H
+ - +
+ -
+ H H
O

H
+
-
O

H H

+ +
OH-
Ion-ion kuat (Strong Ion-ion lemah (Weak
ions) : ions) :
MENGAPA DISEBUT ION KUAT DAN LEMAH ?

100
80
70
60
50 pK
40
30
20
10

2 3 4 5 6 7 8 9

pH
Suatu ion dikatakan kuat atau lemah tergantung dari pKnya (pH, dimana 50%
dari substansi tsb terdisosiasi). Mis; pK Lactate 3.9 (berarti, pada pH normal,
hampir 100% laktat terdisosiasi ). H2CO3 dan Alb disebut asam lemah karena
pada pH normal hanya 50% substansinya terdisosiasi.
OH-
H+ H3O+ H+

O-
OH- H+
H+ H+ O-
O-
H+ H+ H+
H+
H+
O- O- H+ Cl-
Na+ H+
H+

H+ H+ H+
H+
O- O- O- O-
H+
H+ H+
OH- OH- H+
[Na+] + [K+] - [Cl-] = [SID]

[Atot] (KA) = [A-].[H+]

[2H2O] Kw . [H+][OH-]
CA
OH- + CO2  H2CO3  HCO3-  CO3= + H+
H3O+ = H+ = 40 nEq/L K
Mg HCO3-  SID
Ca HCO3 = 24 SID n
3  SID 
HCO -
Alb
P
Alb
Laktat/keto=UA
P
Alb
Na P
140 Keto/laktat
Asidosis
hiperkloremi
asidosis
Cl
CL
Cl
115
95
102
Alkalosis
hipokloremi

KATION ANION
Magder S. Pathophysiology of metabolic
acid-base disturbances in patients with
critical illness.In: Critical Care Nephrology. Pembuluh darah
Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, The
Netherlands, 1998. pp 279-296.Ronco C,
Bellomo R (eds).

SID cairan lambung SID plasma 


H+ Na+ Na+
< / (−) ; asam Alkalosis
Cl Na
Cl- Cl- Cl- Na+
Na Cl-
Cl
Cl-
Cl- Na+ Na+ Na+
Muntah, penyedotan
Lambung, sekresi EF >> Pancreas
Cl-
→ Cl  Empedu
Na+ Na+
Na+
H+ SID plasma -
Cl- Asidosis
Cl- Cl
SID cairan Na+
intestinal normal Cl- Jejunum
Cl- Cl- Cl- Na
Na+

Na+
Na+
SID plasma
Na+ normal
Na
Cl
Diare: → Na 

Made by : George
Volume dan komposisi elektrolit cairan gastrointestinal
From Miller, Anesthesia, 5th ed,2000.

24 h vol. Na+ K+ (mEq/L) Cl- HCO3-


(mL) (mEq/L) (mEq/L) SID

Saliva 500-2000 6 25 13 18

Stomach 1000-2000 80 15 115 -20

Pancreas 300-800 140 7.5 80 67.5

Bile 300-600 140 7.5 110 37.5

Jejunum 2000-4000 130 7.5 115 22.5

Ileum 1000-2000 115 5 92.5 27.5

Colon - 60 30 40 -
Perbandingan komposisi elektrolit urin dan plasma From

Ion-ion (mEq/l) Urine Plasma

Na+ 147.5 138.4

K+ 47.5 4.4

Cl- 153.3 106

HCO3- 1.9 27

MARTINI, Fundamentals of Anatomy and Physiology; 5 th ed,2001


Volume pH Sodium Potassium Chloride Bicarbonate
(ml/min) (mEq/l) (mEq/l) (mEq/l) (mEq/l)
No drug 1 6.4 50 15 60 1

Thiazide diuretics 13 7.4 150 25 150 25

Loop diuretics 8 6.0 140 25 155 1

Osmotic diuretics 10 6.5 90 15 110 4

Potassium-sparing 3 7.2 130 10 120 15


diurtics
Carbonic anhydrase 3 8.2 70 60 15 120
inhibitors

Source: adapted from Tonnesen AS, Clincal pharmacology and use of diuretics. In: Hershey SG,
Bamforth BJ, Zauder H, eds, Review courses in anesthesiology. Philadelphia: Lippincott, 1983; 217-226
Fencl V, Jabor A, Kazda A, Figge J. Diagnosis of metabolic acid-base disturbances in
critically ill patients. Am J Respir Crit Care Med 2000 Dec;162(6):2246-51
ASIDOSIS ALKALOSIS
I. Respiratori  PCO2  PCO2

II. Nonrespiratori (metabolik)

1. Gangguan pd SID

a. Kelebihan / kekurangan air  [Na+],  SID  [Na+],  SID


b. Ketidakseimbangan anion
kuat:
i. Kelebihan / kekurangan Cl-  [Cl-],  SID  [Cl-],  SID

ii. Ada anion tak terukur  [UA-],  SID

2. Gangguan pd asam lemah

i. Kadar albumin  [Alb]  [Alb]

ii. Kadar posphate  [Pi]  [Pi]

Fencl V, Jabor A, Kazda A, Figge J. Diagnosis of metabolic acid-base disturbances in


critically ill patients. Am J Respir Crit Care Med 2000 Dec;162(6):2246-51
RESPIRASI METABOLIK

Abnormal Abnormal Abnormal


pCO2 SID Weak acid

Alb PO4-
AIR  Anion kuat

Cl- UA-

Alkalosis Turun kekurangan Hipo Turun

Asidosis Meningkat kelebihan Hiper Positif meningkat

Fencl V, Am J Respir Crit Care Med 2000 Dec;162(6):2246-51


RESPIRASI

pCO2 pH
HOMEOSTASIS
40-45 mmHg 7.35-7.45

Acidosis Alkalosis
RESPIRASI METABOLIK

Abnormal Abnormal Abnormal


pCO2 SID Weak acid

Alb PO4-
AIR  Anion kuat

Cl- UA-

Alkalosis Turun kekurangan Hipo turun

Acidosis meningkat kelebihan Hiper Positif meningkat


KEKURANGAN AIR - WATER DEFICIT
Diuretic
Diabetes Insipidus
Evaporasi

Plasma Plasma

Na+ = 140 mEq/L


Cl- = 102 mEq/L
SID = 38 mEq/L 140/1/2 = 280 mEq/L
102/1/2 = 204 mEq/L
1 liter ½ liter
SID = 76 mEq/L

SID : 38 → 76 = alkalosis
ALKALOSIS KONTRAKSI
KELEBIHAN AIR - WATER EXCESS

Plasma

1 Liter 140/2 = 70 mEq/L


Na+ = 140 mEq/L H2O 102/2 = 51 mEq/L
Cl- = 102 mEq/L SID = 19 mEq/L
SID = 38 mEq/L 1 liter 2 liter

SID : 38 → 19 = Acidosis
ASIDOSIS DILUSI
RESPIRASI METABOLIK

Abnormal Abnormal Abnormal


pCO2 SID Weak acid

Alb PO4-
AIR  Anion kuat

Cl- UA-

Alkalosis turun kekurangan Hipo turun

Acidosis meningkat kelebihan Hiper Positif meningkat


GANGGUAN PD SID:
Pengurangan Cl-

Plasma

Na+ = 140 mEq/L


Cl- = 95 mEq/L
SID = 45 mEq/L 2 liter

SID → ALKALOSIS

ALKALOSIS HIPOKLOREMIK
GANGGUAN PD SID:
Penambahan/akumulasi Cl-

Plasma

Na+ = 140 mEq/L


Cl- = 120 mEq/L
SID = 20 mEq/L 2 liter

SID → ASIDOSIS

ASIDOSIS HIPERKLOREMIK
PLASMA + NaCl 0.9%

Plasma NaCl 0.9%

Na+ = 140 mEq/L Na+ = 154 mEq/L


Cl- = 102 mEq/L Cl- = 154 mEq/L
SID = 38 mEq/L 1 liter SID = 0 mEq/L 1 liter

SID : 38 →
ASIDOSIS HIPERKLOREMIK AKIBAT
PEMBERIAN LARUTAN Na Cl 0.9%

Plasma

= Na+ = (140+154)/2 mEq/L= 147 mEq/L


Cl- = (102+ 154)/2 mEq/L= 128 mEq/L

SID = 19 mEq/L 2 liter

SID : 19 → Asidosis
PLASMA + Larutan RINGER LACTATE

Plasma Ringer laktat

Laktat cepat
dimetabolisme

Cation+ = 137 mEq/L


Na+ = 140 mEq/L Cl- = 109 mEq/L
Cl- = 102 mEq/L Laktat- = 28 mEq/L
SID= 38 mEq/L 1 liter 1 liter
SID = 0 mEq/L

SID : 38
Normal pH setelah pemberian
RINGER LACTATE

Plasma

= Na+ = (140+137)/2 mEq/L= 139 mEq/L


Cl- = (102+ 109)/2 mEq/L = 105 mEq/L
Laktat- (termetabolisme) = 0 mEq/L 2 liter
SID = 34 mEq/L

SID : 34 → lebih alkalosis dibanding jika diberikan NaCl 0.9%


MEKANISME PEMBERIAN NA-
BIKARBONAT PADA ASIDOSIS

Plasma;
asidosis Plasma + NaHCO3
hiperkloremik

25 mEq
NaHCO3 HCO3 cepat
Na+ = 140 mEq/L Na+ = 165 mEq/L dimetabolisme
Cl- = 130 mEq/L Cl- = 130 mEq/L
SID =10 mEq/L 1 liter 1.025 SID = 35 mEq/L
liter

SID  : 10 → 35 : → Alkalosis, pH kembali normal → namun mekanismenya bukan


karena pemberian HCO3- melainkan karena pemberian Na+ tanpa anion kuat yg
tidak dimetabolisme seperti Cl- sehingga SID  → alkalosis
UA = Unmeasured Anion:
Laktat, acetoacetate, salisilat, metanol dll.

K K HCO3- SID 
HCO3- SID
Keto-

A- A-

Na+ Na+

Cl- Cl-
Lactic/Keto asidosis

Normal Ketosis
RESPIRASI METABOLIK

Abnormal Abnormal Abnormal


pCO2 SID Weak acid

Alb PO4-
AIR  Anion kuat

Cl- UA-

Alkalosis turun kekurangan Hipo turun

Asidosis meningkat kelebihan Hiper Positif meningkat


GANGGUAN PD ASAM LEMAH:
Hipo/Hiperalbumin- atau P-

K K K
HCO3 SID
HCO3 SID HCO3 SID
Alb-/P-
Alb-/P-  Alb/P 

Na Na Asidosis Na Alkalosis
hiperprotein/ hipoalbumin/
Cl hiperposfatemi
Cl Cl hipoposfatemi

Normal Acidosis Alkalosis


Rapid regulation (short- Chronic control (long-
term) term)
pH n pH PCO2

SID
Sintesis Alb << PPOK

NH4
Absorpsi Cl  
Cl

NH4Cl  Hipokloremi
Hipoalbumin
Regulasi pH pada asidosis akut non-ginjal?

SID  Cl
Anaerobik met Na SO4
Cl4
PaCO2 
PO
(syok, MODS), DM pH  

Kompensasi akut hiperventilasi


Kompensasi kronik
Laktat- / keto-
CO2
SID

Amoniagenesis 
NH4
Sintesis Alb <<
Cl

Hipokloremi
NH4Cl
Hipoalbumin

pH n
Nilai2 yg diperlukan:
1. AGD (BE)
2. Natrium
3. Klorida
4. Albumin

Story DA, Bellomo R. Hendersen-Hasselbach vs Stewart: Another Acid-Base


Controversy; Review Article, Crit Care & Shock (2002)2:59-63
BE = (1 - 0.014Hgb) (HCO3 – 24 + (1.43Hgb + 7.7) (pH - 7.4)`

50
PCO2 = 80 40

40
Base Excess/
[HCO3-]

Alkalosis

30
Metabolik
20 Base Deficit
Base Excess

Normal
20 Base Defisit

Asidosis
Metabolik
10
7.0 7.2 7.4 7.6 7.8
pH
UNMEASURED ANION (UA)
PADA ASIDOSIS METABOLIK
Jika + → efek alkalinisasi
Jika - → efek asidifikasi

Magder S. Pathophysiology of metabolic acid-base disturbances in patients with critical illness.


In: Critical Care Nephrology.Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, The Netherlands, 1998. pp 279-296.
Ronco C, Bellomo R (eds).
Clinical Investigations

• SBE(mmol/l=meq/l);
– from a blood gas machine
• Na–Cl effect (meq/l)=
– [Na+]–[Cl–]–38
• Albumin effect (meq/l)=
– 0.25x[42–alb(g/l)]
• Unmeasured ion effect (meq/l)=
– SBE–(Na–Cl) effect–alb effect
Kasus
Kasus 1: 1:
7.48
7.25/ /45
30/ /+10
-10 // 34
14
Na
Na 150;
140; ClCl 102;
112; Alb 4
150
(a)
(a) Free
Free water
watereffect:
effect: Efek alkalinisasi SID
140 (Na & Cl) +10 → BE +10
-
◼◼ 0.3
0.3 xx (150-140)
(140-140) == 30 HCO3
HCO
- 3

Alb 112
(b)
(b) Chloride
Chloride effect
effect Efek asidifikasi Cl- -10
Alb
→ BD -10 Alb 102
◼◼ 102-(102
102-(112)xx140/150)
140/140)==6.8
- 10
(c)
(c)Albumin
Albumin effect
effect
◼◼ (0.148
(0.148 xx 7.25
7.25 -- 0.818)
0.818) (42-[40])
(42-[40]) == 0.5
0.5
◼◼ UA
UA== 10 – [(3)
- 10 – [(0)
++(6.8)
(-10)
+ (0.5)]
+ (0.5)]
mEq/L
mEq/L
= -=0.3
- 0.5

Na+ HCO3- Cl-


Kasus 2:
7.42 / 35 / 100 / -2 / 21
Na 140; Cl 102; Alb 1.8; Menurut H-H → normal
140
(a) Free water HCO3- SID


BD==0-8.7 + 6.7 = - 2
0.3 x (140-140) HCO3-
UA =- 8.7 Efek asidifikasi
Efek alkalinisasi dari Alb laktat → - 8.7
(b) Chloride effect hipoalb → + 6.7 hipoalb 102

◼ 102-(102 x 140/140) = 0
(c) Albumin effect
◼ (0.148 x 7.42 - 0.818) (42-[18]) = 6.7
◼ UA = - 2 – [(0) + (0) + (6.7)] mEq/L = - 8.7
Na+ HCO3- Cl-
Soal :
6.8 / 12/ 1.8 / -33.1.
Na 140; Cl 103; Alb 4.2
Analisa menggunakan Base Excess dan Stewart

(a) Free water effect:


◼ 0.3 x (140-140) = 0
(b) Chloride effect:
◼ 102-(103 x 140/140) = -1
(c) Albumin effect:
◼ (0.148 x 6.8 - 0.818) (42-[42]) = 0
◼ UA = - 33.1 – [(0) + (-1) + (0)] = - 32 mEq/L
Electroneutrality → disosiasi air
SID - H+
140 Efek Alb dan Na = 0
Efek asidifikasi
UA keto – 32
HCO3

Efek asidifikasi Alb Alb


4.2 4.2 103
Cl = -1 102

BD = 0 + (- 32) + (- 1) = - 33.1

Na+ HCO3- Cl-


Dua puluh empat jam setelah th/ insulin, pasien mulai sadar dan respon

7.23 / 28 / 11.7 / -13.4.


Na 152, Cl 130. Alb 40.
(a) Free water
◼ 0.3 x (152-140) = 3.6
(b) Chloride effect
◼ 102-(130 x 140/152) = -17.7
(c) Albumin effect
◼ (0.148 x 7.23 - 0.818) (42-[42]) = 0
◼ UA = -13.4 – [(3.6) + (-17.7) + (0)] mEq/L = -0.7
152 Efek alkalinisasi
140 Na = +3.6 mEq/l HCO3- SID tetap 
keto
Alb normal
130
Efek asidifikasi Cl =
–17.7 mEq/L
103
UA = -13.4 – [ (3.6) + (-17.7) + (0) ] = - 0.7

Ketosisefek
Efek asidifikasi Cl- merupakan 24 jam
terbesar yang berkontribusi
thd BEastrup – 13.4 → 7.23 / 28 / hiperkloremia
Asidosis 11.7 / -13.4. pasca ketosis akut
Na 150; Cl 130;
→ Alb 4.0;
akibat pemberian larutan NaCl 0.9%
(protokol cairan pada ketosis)

Na+ HCO3- Cl-


Soal 2:
7.48/46/+9.1/96
Na 133; Cl 90; Alb 3.5

Analisa menggunakan Base Excess dan Stewart

(a) Free water effect:


◼ 0.3 x (133-140) = -0.3
(b) Chloride effect:
◼ 102-(90 x 140/133) = 7.2
(c) Albumin effect:
◼ (0.148 x 7.48 - 0.818) (42-[35]) = 2.0
◼ UA = 9.1 – [(-0.3) + (7.2) + (2.0)] = 0.2 mEq/L
Soal 3:
7.31/22/81/-1.7/96
Na 133; Cl 93; Alb 3.5

Analisa menggunakan Base Excess dan Stewart

(a) Free water effect:


◼ 0.3 x (133-140) = -0.3
(b) Chloride effect:
◼ 102-(93 x 140/133) = 4.1
(c) Albumin effect:
◼ (0.148 x 7.31 - 0.818)(42-[35]) = 1.8
◼ UA = -1.7 – [(-0.3) + (4.1) + (1.8)] = -7.3 mEq/L

Anda mungkin juga menyukai