ANALISIS KOVARIANSI

part 2
Analisis Kovariansi merupakan
suatu analisis statistika untuk
mengetahui pengaruh satu atau
lebih variabel bebas terhadap
variable terikat dengan
memperhatikan satu atau lebih
variable konkomitan.
• Model Analisis Kovariansi dengan
Satu variabel bebas dan satu
variabel konkomitan :
 
Yij     X ij  X   i   ij
 Uji Efek Perlakuan
i. H 0 :  i  0, i
H1 :  i  0, i, i  1,2,  t
ii.   5%
iii. Statistika Uji :
RK P( adj)
Frasio 
RK S ( adj)
iv. DK : H 0 ditolak jika Frasio  F ,t 1,t ( r 1) 1
Tabel Analisis Kovariansi Single factor dengan satu kovariat
Tabel Analisis kovariansi sebagai koreksi dr ANAVA
 Analisis Variansi untuk Y

 Y  
2
2 Y
JK Ty  ij  Y ..  Yij2  ..
i j i j
tr

 Y  
2 Yi.2 Y..2
JK Py  i.  Y ..  
i i
r tr

 Y 
2
JK Sy  ij  Yi.
i j

JK Ty  JK Py  JK SY
 Analisis Variansi untuk X
 
2

 ij  ij 
2 X ..
JK Tx  X  X ..  X 2

i j i j
tr

 X  
2 X i2. X ..2
JK Px  i.  X ..  
i i
r tr

 X 
2
JK Sx  ij  X i.
i j

JK Tx  JK Px  JK Sx
 Analisis Variansi untuk XY

 X    X ..Y ..
JK Txy  ij  X .. Yij  Y ..  X ij Yij 
i j i j
tr

 n X  X ..Y  Y ..  
X i.Yi. X ..Y ..
JK Pxy  i i. i. 
i i
r tr
JK Sxy   X  X Y  Y 
ij i. ij i.
i j

JK Txy  JK Pxy  JK Sxy

JK T ( adj)  JK Ty 
JK Txy 2
JK Tx

JK S ( adj)  JK Sy 
JK Sxy  2

JK Sx
JK P ( adj)  JK T ( adj)  JK S ( adj)
JK P ( adj)
RK P ( adj) 
t 1
JK S ( adj)
RK S ( adj) 
t (r  1)  1
 Aplikasi
Ada suatu percobaan dalam bidang industri
yang ingin mengetahui mesin terhadap
respon kekuatan serat yang dihasilkan (Y)
dan dipergunakan dalam industri tekstil.
Terdapat 3 perlakuan mesin, masing-masing
5x. Telah diketahui bahwa kekuatan serat
yang dihasilkan juga tergantung pada
diameter serat tersebut. Untuk itu digunakan
concomitant variabel (X) yaitu diameter serat
yang dihasilakn (10-3cm)
data
  
Yij     X ij  X   i   ij
Yij  nilai pengamatankekuatan serat
y angdihasilkan mesin ke - i pada ulangan ke - j
  nilai rerata kekuatan serat sesungguhny a
  koefisien regresi y angmenunjukkan Yij pada X ij
X ij  pengukuran diameterserat y angdihasilkan mesin ke - i
X ..  nilai rerata diameterserat y angadiukur
 i  efek/ pengaruh mesin ke - i
 ij  komponen sesatan/galat y angtimbul pada
ulangan ke - j pada mesin ke -i

i = jumlah perlakuan, i=1,…,t

j= jumlah perulangan, j=1,…,r
 Asumsi

• Diameter serat bersifat tetap dan tidak

berkorelasi (bebas) dengan mesin-mesin yang
dicobakan,
• Hubungan pengaruh antara kekuatan serat dan
diameter serat bersifat linier serta koefisien
regresi setiap mesin adalah sama,
 ij ~ NID(0,  2 )
 Estimasi Parameter
603 362
ˆ  y..   40.2, x..   24.13
5x 3 5x 3
JKSxy 186.6
ˆ    0.954
JKSx 195.6
 
ˆi  Yi.  Y..  ˆ X i.  X ..
 
ˆ1  Y1.  Y..  ˆ X1.  X ..  41.4  40.2  0.95425.2  24.13  0.17922
ˆ2  Y2.  Y..  ˆ X 2.  X ..   43.2  40.2  0.95426  24.13  1.21602
ˆ3  Y3.  Y..  ˆ X 3.  X ..   36  40.2  0.95421.2  24.13  1.40478
Perhitungan
 Analisis Variansi untuk Y


2 2
2 Y.. 2 2 2 603
JKTy  Yij   36  41    32   346.4
tr 3x 5
i j

JKPy  
i
Yi2. Y..2 207 2  216 2  1802 6032
r

tr

5

3x5
 140.4

JKSy  JKTy  JKPy  346.4  140.4  206

 Analisis Variansi untuk X


2 2
JKTx  2 X ..
X ij   
2
 
2 362
 20    15   261.73
tr 5x 3
i j

X i2. X ..2 1262  1302  1062 362 2

JKPx  
i
r

tr

5

5x 3
 66.13

JKSx  JKTx  JKPx  195.6

 Analisis Variansi untuk XY

JKTxy  
i j
X ijYij 
X ..Y ..
tr
 20x36    15x32 
362x603
3x5
 282.6

X i.Yi. X ..Y .. 126x 207  130x 216  106x180 362x603

JKPxy  
i
r

tr

5

3x5
 96

JKSxy  JKTxy  JKPxy  186.6

Tabel ANACOVA faktor tunggal dengan satu
kovariat
 JK  2
282.6
2 JKTy  346.4
JK T ( adj)  JK Ty   346.4   41.27
Txy
JKPy  140.4
JK Tx 261.73
JKSy  206
JK  2
186.6 2
JK S ( adj)  JK Sy   206   27.99
Sxy

JK Sx 195.6 JKTx  261.73

JK P ( adj)  JK T ( adj)  JK S ( adj)  13.28 JKPx  66.13
JK P ( adj) 13.28 JKSx  195.6
RK P ( adj)    6.64
t 1 3 1
JK S ( adj) 27.99 27.99
RK S ( adj)     2.54 JKTxy  282.6
t (r  1)  1 3(5  1)  1 11
JKPxy  96
JKSxy  186.6
Tabel ANACOVA sebagai koreksi dari
ANAVA
 Uji Efek Perlakuan
i. H 0 :  i  0, i
H1 :  i  0, i, i  1,2, t
ii.   5%
iii . Statistika Uji:
RK P( adj)
Frasio   2.61
RK S ( adj)
iv. DK : H 0 ditolak jika Frasio  2.61  F0.05,2,11  3.98
karena Frasio  2.61  F0.05,2,11  3.98 maka H 0 tidak ditolak
 UJI KOMPARASI GANDA ANTAR MESIN 1, MESIN 2, DAN MESIN 3

MESIN I MESIN II MESIN III

X Y X2 Y2 XY X Y X2 Y2 XY X Y X2 Y2 XY

Total 126 207 3250 8663 5299 130 216 3436 9386 5664 106 180 2312 6538 3872

rerata 25.2 41.4 26.0 43.2 21.2 36.0


2
 y1 

2
SS y1  y12     8663  207  93.2
r 5


2
 y2 

2
SS y 2  y2 2     9386  216  54.8
r 5


2
 y3 

2
SS y 3  y32     6538  180  58
r 5
 MESIN I MESIN II MESIN III
X Y X2 Y2 XY X Y X2 Y2 XY X Y X2 Y2 XY

Total 126 207 3250 8663 5299 130 216 3436 9386 5664 106 180 2312 6538 3872

rerata 25.2 41.4 26.0 43.2 21.2 36.0

1. Hipotesis
Ho : μ1-adj=μ2-adj
H1 : μ1-adj≠μ2-adj
Ho : μ1-adj=μ3-adj
H1 : μ1-adj≠μ3-adj
Ho : μ2-adj=μ3-adj
H1 : μ2-adj≠μ3-adj

2. Tingkat signifikansi 0,05

3. Statistik uji :

Fi  j 
X i  adj   X j  adj 
2

1 1 
RK S (adj)  
 ni n j 
 
Fi  j 
X i  adj   X j  adj 
2

1
 1  RK S ( adj)  2.54
RK S (adj) 
 ni n j 
  x1  adj  24.11
x2  adj  23.28
x3  adj  25.001

DK={F|F>(2-1)F0,05;3-1,15-3-1} Ho 1-2 diterima.

Ho 1-3 diterima.
Ho 2-3 diterima.
 SOAL
• Peneliti ingin mengetahui apakah ketiga metode
mengajar, yaitu metode A, B dan C mempunyai efek
yang sama dalam pembelajaran matematika pokok
bahasan bangun ruang. Ketiga metode tersebut
dicobakan kepada tiga kelas, yaitu kelas IA (untuk
metode A), kelas IB (untuk metode B) dankelas IC (untuk
metode C). Akan tetapi seperti yang sudah diketahui
bahwa nilai siswa untuk pokok bahasan bangun ruang
tidak lepas dari kemampuan siswa pada pokok bahasan
bangun datar. Untuk keperluan tersebut dari masing-
masing kelas diambil secara random sejumlah anak, dan
hasilnya adalah sebagai berikut :