Seorang pasien laki-laki berumur 29 tahun datang ke IGD diantar supir taxi
dengan keluhan luka pada tungkai kiri karena kecelakaan motor. Tungkai susah
digerakkan dan terasa ngeri. Setelah dilakukan pemeriksaan oleh dokter, tampak
luka terbuka mengenai pembuluh darah, otot, dan fraktur pada 1/3 distal os. Tibia,
tetapi fungsi saraf masih baik.
STEP I
STEP II
STEP III
a. A. Femoris
b. A. Cruris
c. V. Saphena magna
d. V. Saphena parva
3. Sendi yang ada di ekstremitas inferior:
a. Articulatio genus
b. Articulatio femoris
c. Articulatio coxae
3
STEP IV
M. iliospsoas A. tibialis
M. quadriceps A. fibularis
femoris
V. femoralis
M. tensor fasciae
V. profunda
latae
V. poplitea
M. gracilis
V. saphena magna
M. pectineus
V. saphena parva
M. adductor longus
brevis
M. abturatorius
externus
M. biceps femoris
M.
semimembranosus
5
MIND MAP
VENA ARTERI
OTOT
P. TULANG
LUMBALIS
SENDI PENYUSUN
MACAM-
MACAM
BAGIAN
P. SACRALIS
PENYUSUN ORIGO DAN
INSERSIO
MACAM-MACAM SERAT
JARINGAN JENIS DAN
KOLAGEN, ELASTIN DAN
IKAT GERAKAN
RETIKULER
STEP V
STEP VI
Belajar Mandiri
STEP VII
1. Serat kolagen merupakan protein fibrosa yang kuat dan tebal serta tidak
bercabang, ini adalah serat yang paling banyak di temukan dihampir
6
semua jaringan ikat disemua organ. Serat kolagen yang paling sering
temukan yaitu:
a. Serat kolagen tipe I : serat tersering ditemukan di dermis kulit, tendo,
ligamen, fascia, fibrokartilago, kapsul organ, dan tulang. Serat ini
sangat kuat dan memberikan resistansi terhadap stres tegangan.
b. Serat kolagen tipe II : terdapat di tulang rawan hialin, tulang rawan
elastik dan di korpus vitreum mata. Serat ini menghasilkan resistansi
terhadap tekanan.
c. Serat kolagen tipe III : serat retikuler tipis bercabang yang membentuk
anyaman penunjang yang rumit dioragn-organ seperti kelenjar limfe,
limpa dan sumsum tulang tempat mereka membentuk matriks ekstrasel
utama yang menunjang sel di organ-organ tersebut.
d. Serat kolagen tipe IV : anyaman dilamina basal membran basal, tempat
regio basal sel melekat melalui hemidesmosom.
(Eroschenko, 2015)
Jaringan ikat
Fibroblast
Fibrosit
Makrofag
Limfosit
Sel plasma
Sel Mast
Neutrofil
Eosinofil
permukaan sel, yang menempel pada matriks tulang yang lebih ‘tua’, dan
menghasilkan lapisan matriks baru (tetapi belum berkapur), yang disebut
osteoid, di antara lapisan osteoblas dan tulang yang baru dibentuk.
(Mescher, 2014)
Osteosit: setiap osteoblas secara bertahap dikelilingi oleh produk
sekresinya sendiri dan menjadi osteosit yang terselubung sendiri-sendiri
dalam ruang yang disebut lakuna. Pada transisi dari osteoblas menjadi
osteosit, sel menjulurkan banyak tonjolan sitoplasma panjang, yang juga
diselubungi oleh matriks berkapur. Suatu osteosit dan prosessusnya
menempati setiap lakuna dan kanalikuli yang menyebar darinya. (Mescher,
2014)
Osteoklas: osteoklas adalah sel motil bercabang yang sangat besar
dengan inti multipel. Ukuran yang besar dan inti yang multipel pada
osteoklas terjadi karena asalnya dari gabungan sel yang berasal dari
sumsum tulang. Di area terjadinya resorpsi tulang, osteoklas terdapat di
dalam lekukan atau kriptus yang terbentuk akibat kerja enzim pada
matriks, yang dikenal sebagai resorption bays atau lakuna Howship.
(Mescher, 2014)
2). Matriks Tulang
Material organik yang terbenam dalam matriks tulang adalah
kolagen tipe I dan substansi dasar, yang mengandung agrerat proteoglikan
dan beberapa glikoprotein multiadhesif spesifik, termasuk osteonektin.
(Mescher, 2014)
3). Peiosteum dan Endosteum
Permukaan luar dan dalam tulang ditutupi lapisan sel-sel
pembentuk tulang dan jaringan ikat yang disebut periosteum dan
endosteum. (Mescher, 2014)
Periosteum terdiri atas lapisan luar berkas kolagen dan fibroblas.
Berkas serat kolagen periosteum, yang disebut serat perforata (atau serat
Sharpey), tulang. Lapisan dalam periosteum mengandung sel punca
mesenkimal yang disebut sel osteoprogenitor, yang berpotensi membelah
melalui mitosis dan berkembang menjadi osteoblas. Sel osteoprogenitor
15
D. Jaringan Saraf
saraf pusat
Medula Spinalis.
Jaringan
Syaraf
Nerve fibers (serabut saraf :
kranial dan spinal)
Susunan
saraf tepi
arcus iliopectineus.
Fleksi,
adduksi,
ekso rotasi.
Genus Articulatio
dan genus :
surae a. Articulatio
femorotibialis
b. Articulatio
femoropatellar
is
Cruris Os. Tibia, 1. M. tibialis anterior a. Articulatio Fleksi
(ventral Os. O- sebelah proximal talocruralis dorsalis,
betis) Fibula, ujung tibia, facies b. Articulatio supinasi.
Patella. lateralis tibiae, talotarsalis
membrana interossea, c. Articulatio
fascia cruris. subtalaris
I- basis metatarsalis I,
os. Cuneiforme mediale. a. Articulatio
2. M. ekstensor halluces talocruralis Fleksi dorsal
longus b. Articulatio
O- facies medialis talotarsalis Pronasi
fibula, membrane c. Articulatio
interossea. interphalange Ekstensi
I- basis phalangis ae pedis
distalis hallucis phalang
22
dasar.
a. Articulatio
3. M. ekstensor talocruralis Fleksi dorsal
digitorum longus
O- sebelah proximal
ujung tibia, margo
anterior fibula,
membrane interossea
cruris, septum
intermusculare cruris,
septum intermusculare
cruris anterius, fascia
cruris.
I- aponeurosis dorsalis 4 a. Articulatio
jari kaki lateral. talotarsalis Pronasi
4. M. fibularis b. Articulatio
(peroneus) tertius subtalaris Ekstensi
O- belahan dari M. c. Articulatio
ekstensor digitorum interphalange Abduksi,
longus. ae pedis fleksi
I- basis metatarsalis
Plantar Os. Tarsi, 1. M. abductor hallucis Articulatio Abduksi,
(medial Os. O- proc. Medialis tuberi interphalangeae fleksi.
telapak Metatarsi, calcanei, aponeurosis pedis
kaki) Os. plantaris, retinaculum
Digitorum musculorum flexorum.
I- os. Sesamoideum
mediale pada kapsul
sendi dasar ibu jari kaki,
pangkal phalang
proximal ibu jari kaki.
2. M. flexor hallucis
brevis Articulatio Fleksi
23
Arteri Vena
Cabang dari A. iliaca externa : 1. V. saphena magna
1. A. epigastrica inferior 2. V. saphena parva
a. A. cremasterica / A. 3. V. poplitea
ligamenti teretis uteri Penyuplai V. saphena magna di
b. R. pubicus trigonum femorale:
(beranastomosis a. V. epigastricasuperficialis
dengan A. b. V. circumflexa ilium
obturatoria) superficialis
2. A. circumflexa ilium c. V. saphena acessoria
profunda d. Vv. Pudendae externae
Cabang A. femoralis : 4. V. iliaca externa
1. A. epigastrica superficialis
2. A. circumflexa ilium
superficialis
3. Aa. Pudendae externae
a. A. circumflexa
femoris medialis
b. A. circumflexa
femoris lateralis
c. Aa. Perforantes
(kebanyakan ada 3)
4. A. descendens genus
Cabang A. poplitea
1. A. superior medialis genus
2. A. superior lateralis genus
3. A. media genus
4. Aa. Surales
5. A. inferior medialis genus
6. A. inferior lateralis genus
Cabang A. tibialis anterior :
27
pedis
11. N. tibialis (L4-S3)
Rr. Musculares
N. interosseus cruris
N. cutaneus surae medialis
N. suralis
N. cutaneus dorsalis
lateralis
Rr. Calcanei lateralis
Rr. Calcanei medialis
N. plantaris medialis
Nn. Digitales plantares
communes
Nn. Digitales plantares
propii
N. plantaris lateralis
R. superficialis
Nn. Digitales plantares
communes
Nn. Digitales plantares
propii
R. profundus
12. N. pudendus (S1-S4)
Nn. Rectales (anales)
inferiores (S3-S4)
Nn. Perineales
Nn. Scrotales posterior/
Nn. Labiales posteriors
Rr. Musculares
N. dorsalis pedis / N.
dorsalis clitoridis
DAFTAR PUSTAKA
Erochenko, Victor P. 2015. Atlas Histologi Difiore. Edisi 12. EGC. Jakarta
Marieb, Elaine Nicpon. 2013. Human Anatomy and Physiology Ninth Edition.
USA: Pearson.
Mescher, A. L. 2014. Histologi Dasar Junqueera. Edisi 12. Penerbit Buku
Kedokteran EGC. Jakarta.
Paulsen, F dan J. Waschke. 2012. Sobotta Atlas Anatomi Manusia. Edisi 21.
EGC. Jakarta