PERTIDAKSAMAAN

Suherman, S.Si, M.Si

Pengajar BIMBEL Nurul Fikri
Alumni matematika UI dan UGM

Pahala tulisan ini kami persembahkan untuk kedua

orang tuaku tercinta, semoga Allah SWT melimpahkan
rahmat dan kasih sayangNya

BIMBEL NURUL FIKRI BERBAGI 0

Di susun oleh Suherman, M.Si
1. Diketahui a, b, dan c adalah bilangan riil Jawab :
dimana a  1 dan a  –1. Pernyataan x  1 px
3x – p  
b c 5 2
berikut yang BENAR adalah ... 30x – 10p  2x – 2 + 5px
(A) a + b – c  0 (28 – 5p) x  10p – 2
(B) a – b + c  0 10p  2
x dengan 28 – 5p  0
(C) (a – c)(b – c)  0 28  5p
(D) a  b 10p  2
(E) abc  0 SIMAK UI 2009 Karena x  –3, maka = –3
28  5p
Jawab : 10p – 2 = – 84 + 15p
a a  p = 16 25
 1  0 dan  –1  0
b c
 a  0  b  0 dan c  0 4. Solusi pertaksamaan 2x2 + 3x – 9  0 yang
Pilihan (A), (C) dan (D) BENAR bukan solusi dari 2x2 – x – 10  0 adalah ...
(A) –3  x  1 21
 a  0  b  0 dan c  0,
(B) 1 21  x  2 21
Pilihan (C) dan (E) BENAR
 Pilihan yang BENAR adalah (C) (C) –3  x  –2
(D) –2  x  1 21
2. Pertidaksamaan a3 + 3 ab2  3 a2 b + b3 (E) x  –2 atau x  2 21 SBMPTN 2006
dipenuhi oleh setiap a dan b yang
mempunyai sifat ... Jawab :
(A) a dan b positif 2x2 + 3x – 9  0
(B) a dan b berlawanan tanda (2x – 3)(x + 3)  0
(C) a positif dan b negatif
–3  x  23
(D) a  b
(E) a2  b2 SBMPTN 1991
Bukan solusi 2x2 – x – 10  0 sama dengan
solusi 2x2 – x – 10  0
Jawab : (2x – 5)(x + 2)  0
a3 + 3ab2  3a2 b + b3 –2  x  25
a3 + 3ab2 – 3a2 b – b3  0
(a – b) 3  0    
3 5
a–b0  ab –3 –2 2 2
Jadi solusinya adalah   x 
5
2
3
2
x  1 px
3. Pertidaksamaan 3x – p  
5 2 x3
dipenuhi oleh x  –3. Maka nilai p adalah ... 5. Penyelesaian pertaksamaan x
x1
(A) 15 51 adalah ...
(B) 15 35 (A) x  –1 atau 1 < x  3
(B) x < –1 atau x  3
(C) 16 51 (C) x < –1 atau x > 1
(D) 16 25 (D) x  3 atau –1 < x < 1
(E) –1 < x < 1 atau 1 < x  3 SBMPTN 2006
(E) 16 35 SIMAK UI 2009

BIMBEL NURUL FIKRI BERBAGI 1

Di susun oleh Suherman, M.Si
 Jawab : Jawab :
x3
x 
x3
x0

x  2  x 2  x  6  0 
x1 x1 x 2  x  20
x  3 x2  x x  2 x  2 x  3  0
  0
x1 x1 x  5x  4 
 x 2  2x  3 x  2  x  3  0
2

 0
x1 x  5x  4 
 ( x  1)(x  3 )
 0  +   +
x1    
– – –5 –3 2 4
+
+
 1   –5  x  –3 atau x  4
–1 3
 x  –1 atau 1 < x  3 8. Banyaknya bilangan bulat negatif yang
memenuhi (x + 1)(x2 + 2x – 7)  x2 – 1 adalah
3x  7 x  8 (A) 0
6. HP dari 1   2 adalah …
x2  1 (B) 1
(A) { x 𝓡 | x  2 atau x  3 } (C) 2
(B) { x 𝓡 | x  1 atau x  6 } (D) 3
(C) { x 𝓡 | 1  x  6 } (E) 4 SIMAK UI 2010

(D) { x 𝓡 | 2  x  3 }
Jawab :
(E) { x𝓡 } SIMAK UI 2010
(x + 1)(x2 + 2x – 7)  x2 – 1
Jawab : (x + 1)(x + 2x – 7) –(x2 – 1)  0
2

3x  7 x  8
1 2 (x + 1)(x2 + 2x – 7) –(x + 1)(x – 1)  0
x2  1 (x + 1)[(x2 + 2x – 7) – (x – 1)]  0
x2 + 1  3x2 – 7x + 8  2x2 + 2
(x + 1)(x2 + x – 6)  0
 x2 + 1  3x2 – 7x + 8
2x2 – 7x + 7  0 (x + 1)(x + 3)(x – 2)  0
D = b2 – 4ac = 49 – 4.2.7 = –7  0 –  +  – +
 2x2 – 7x + 7  0 dipenuhi oleh x  𝓡 –3 –1 2
–3  x  –1 atau x  2
 3x2 – 7x + 8  2x2 + 2
x2 – 7x + 6  0  Banyaknya bilangan bulat negatif ada 3
(x – 1)(x – 6)  0
x  1 atau x  6 9. Semua nilai x yang memenuhi
 Hasil irisannya { x𝓡 | x  1 atau x  6 } x2  x  3 x2
1 adalah ...
 2 2
2x  5x  3 x  1 x2  
7. Nilai x yang memenuhi pertaksamaan
 21
 
x  2  x 2  x  6  0 adalah... (A)  x  2 atau 2  x  3

x 2  x  20 (B)  21 x3
(A) x  8 atau 3  x  2 (C)  21  x  2 atau x  3
(B) x  3 atau 2  x  4
(C) 5  x  3 atau x  2 (D) x   21 atau x  3
(D) 5  x  3 atau x  4 (E) x  3 atau x  21 SBMPTN 2011
(E) 3  x  2 atau x  4 SBMPTN 2007

BIMBEL NURUL FIKRI BERBAGI 2

Di susun oleh Suherman, M.Si
 Jawab : 15x – 3 – 4x – 6  12
x2  x  3 x2 11 x – 9  12
1   1 dgn x  2
 2
2
2x  5x  3 x  1  x2 –12  11 x – 9  12
2 3 21
x x3 – x 11
0 11
 
2x  5x  3 x 2  1
2
 Bilangan bulat terbesar 1
Karena x2 – x + 3 dan x2 + 1 definit positif
(D  0 dan a  0), maka 2x2 – 5x – 3  0 12. Banyaknya bilangan bulat positif x yang
(2x + 1)(x – 3)  0 x 2  3x  28
memenuhi  0 adalah ...
x5 4
+ – + dengan x  2 (A) 3
 
–½ 3 (B) 4
 21  x  2 atau 2  x  3 (C) 5
(D) 6
10. Batasan nilai x yg memenuhi pertaksamaan (E) 7 * SBMPTN 2017
x – 22  4x – 2 + 12 adalah ...
Jawab :
(A) 2  x  8
(B) 4  x  8 x 2  3x  28
0
(C) 2  x  4 x5 4
(D) –2  x  4 x 2  3x  28
(E) –4  x  8 SBMPTN 2005  untuk x  5, 0
x54
Jawab : x  7 x  4   0
|x – 2|2  4|x – 2| + 12 x1
|x – 2|2 – 4|x – 2| – 12  0 _ + o _ +
Misalkan p = |x – 2|  
–4 1 7
p2 – 4p – 12  0 Iriskan dengan x  5
(p – 6)(p + 2)  0
– 2  p  6  – 2  |x – 2|  6  o  
Karena |x – 2|  0, maka pasti |x – 2|  6 –4 1 5 7
–6  x – 2  6 x 2  3x  28
–4x8  untuk x  5, 0
x54
x  7 x  4   0
11. Jika f(x) = 5x  1 dan g(x) = 2x  3 , maka x9
2 3
_ _
bilangan bulat x terbesar yang memenuhi +  + o
f(x) – g(x)  2 adalah … –4 7 9
(A) 5 Iriskan dengan x  5
(B) 4
(C) 3    o
(D) 2 –4 5 7 9
(E) 1 SIMAK UI 2017 Jadi nilai x yang memenuhi :
Jawab : x  – 4 atau 5  x  7
f(x) – g(x)  2 Jadi banyaknya bilangan bulat positif
5x  1 2x  3  2 (kalikan 6) yang memenuhi ada 3 bilangan

2 3

BIMBEL NURUL FIKRI BERBAGI 3

Di susun oleh Suherman, M.Si
13. Nilai x yang memenuhi pertaksamaan 15. Himpunan penyelesaian
x  2  2x  20 adalah ... x x  4  x x  4 adalah …
(A) x  – 2 atau 2  x  10 (A) x  5
(B) –10  x  –2 atau x  8 (B) x  4
(C) –10  x  –2 atau x  8 (C) 4  x  5
(D) x  – 2 atau x  2 (D) 0  x  4
(E) x  – 2 atau x  8 SBMPTN 2007 (E) 0  x  4 atau x  5 SIMAK UI 2011

Jawab : Jawab :
x  2  2x  20 ( kuadratkan ) x x  4  x x  4 (pangkatkan 4)
2
x – 4x + 4  2x + 20 Syarat : x (x – 4)  x2 (x – 4)2
2

x2 – 6x – 16  0 2x + 20  0 x2 (x – 4) – x2 (x – 4)2  0 Syarat :
( x – 8 ) ( x – 2)  0 x  –10 x2 (x – 4)(1 – (x – 4))  0  x0
x2 (x – 4)(5 – x)  0  x–40
 
2 8 x4
– – + –
x  2 atau x  8  
0 4 5
Hasil irisannya :
x  0 atau 0  x  4 atau x  5
–10  x  2 atau x  8
Hasil irisannya : x  5

14. Solusi pertaksamaan x  x1 3 16. Jika a  5 dan b  3, maka a – b adalah …

adalah ... (A) lebih besar daripada 1
(B) lebih besar daripada 3
(A) 0  x  1 97
(C) lebih besar daripada 8
(B) x  1 97 (D) lebih kecil daripada 5
(E) lebih kecil daripada 2 SBMPTN 2010
(C) –1  x  1 97
(D) –1  x  1 97 x  1 ax
17. Pertidaksamaan 2x – a  
(E) 0  x  1 97 SBMPTN 2008 2 3
mempunyai penyelesaian x  5. Nilai a = ...
Jawab : (A) 2
x  x  1  3 ( Kuadratkan ! ) (B) 3
(C) 4
x  2 x2  x  x  1  9 (D) 5
x 2  x  4  x ( Kuadratkan ! ) (E) 6 SBMPTN 1996

x 2  x  16  8x  x 2
9x  16  x  1 97
Syarat bilangan dalam akar :
x  0 dan x + 1  0
x  –1
Hasil irisannya :
 (E) a  –2 21 atau a  2 21
–1 0 1 97
18. Agar pertidaksamaan 4x 2 + 9x + a 2  9
dipenuhi oleh semua nilai real x, maka ...
(A) a  –4 atau a  4
(B) a  –3 43 atau a  3 43 *
(C) a  –3 atau a  3
(D) a  –2 atau a  2
SBMPTN 2002
  0  x  1 97

BIMBEL NURUL FIKRI BERBAGI 4

Di susun oleh Suherman, M.Si
19. Diketahui bahwa f(x) adalah fungsi 23. Semua nilai x yang memenuhi
kuadrat yang memenuhi pertidaksamaan x2  x  2
 0 adalah ...
x2 – 2x + 3  f(x)  2x2 – 4x + 4 untuk
semua bilangan riil x. Jika diketahui

2 x 2  3x  1 x 2  1  
1
bahwa f(5) = 26, maka f(7) = … (A) x  2 atau x  1
(A) 38 1
(B) 50 (B) 2 x1
(C) 56 (C) x  1
atau x  1
2
(D) 74
1
(E) 92 SIMAK UI 2012 (D) 2 x1
1
(E) x  2 atau x  1 SBMPTN 2011
20. Jika x dan y memenuhi 2y2 – 1  x dan
9y – x + 4 = 0, maka x – y memenuhi … 24. Himpunan S beranggotakan semua
(A) 0  x – y  44 bilangan bulat positif x yang memenuhi
(B) – 21  x – y  49 x 2  1  ax  a
0
(C) x – y  – 112 atau x – y  99
2
 x  1  x  4 
(D) x – y  0 atau x – y  44 Berapa nilai a sehingga S mempunyai
anggota paling banyak ...
(E) – 21  x – y  44 SIMAK UI 2014
(A) 1
(B) 3
 3x  1 (C) 5
21. Jika x memenuhi 2
 0 , maka (D) 7
x  6x  16
(E) 9 SBMPTN 2017
nilai y =  x + 1 terletak pada …
2

3
(A) –5  y  atau 1  y  2
4 25. Jika 1  a  2, maka semua nilai x yang
(B) –5  y  1 atau y  2 x 2  6x
3 memenuhi  0 adalah …
(C) y  –3 atau y  4  x 2  2 ax  5
3 (A) x  2 atau x  3
(D) –5  y  4
(B) x  5 atau x  6
(E) –5  y  2 SIMAK UI 2016 (C) x  0 atau x  6
(D) 0  x  6
(E) –1  x  5 SBMPTN 2013
22. Semua nilai p yg memenuhi pertaksamaan
p p1 26. Penyelesaian pertidaksamaan
 adalah …
p2 p2 2
 x1   1 
(A) p  2 atau p  –2    4  1    3 adalah ...
2  x   x
(B) –2  p  5 dan p  0 1
(A) x  – 2 atau x  2
2
(C) p  –2 atau 5 p2 1
(B) x  – 2
2
(D) 5  p  2 dengan p  –2 (C) x  2
(E) –2  p 
2
–5 SBMPTN 2014 (D) x  2
3
(E) x  – 2 SBMPTN 2014

BIMBEL NURUL FIKRI BERBAGI 5

Di susun oleh Suherman, M.Si
27. Diberikan (x – 1)2 (x – 4)2  (x – 1)2 . 2x  5 x  4
Himpunan penyelesaian dari pertaksamaan 32. Jika x memenuhi  , maka
x3 x1
tersebut adalah … nilai y = –2x + 10 terletak pada …
(1) { x| 2 – 2  x  3 – 3 } (A) –3  y  –1
(2) { x| 3 – 3  x  3 + 3 } (B) y  –3 atau y  –1
(C) y  12 atau y  16
(3) { x| 2 + 2  x  3 + 3 }
(D) 12  y  16
(4) { x| x  2 – 2 atau x  3 – 3 } (E) y  –3 atau y  16 SIMAK UI 2017
SIMAK UI 2012
33. Nilai x yang memenuhi pertaksamaan
x1 x 2  2x  3
28. HP pertaksamaan  2 adalah …  x  5 adalah ...
x x2
(A) { x  R | x  –1 atau x  0 } (A) x  2
(B) { x  R | x  0 atau x  1 } (B) 1  x  2
(C) { x  R | x  –1 }
(C) x  1 atau x  4
(D) { x  R | x  –1 }
(D) x  1
(E) { x  R | x  0 } SBMPTN 2015
(E) x  4 * UM UGM 2014
29. Diketahui x memenuhi pertidaksamaan
34. Nilai x yang memenuhi pertaksamaan
x 2  px  2
3  2  2 . Nilai p yang  x2 
2
 2x  1 
x x1    3   5 adalah ...
memenuhi adalah …  x1   x1 
(A) –1  p  7 (A) x  1
(B) –6  p  2 (B) 1  x  2
(C) –6  p  –1 (C) x  1 atau x  4
(D) –6  p  7 (D) x  1
(E) –1  p  2 SIMAK UI 2013 (E) x  4 * UM UGM 2003

30. Nilai k yang memenuhi pertaksamaan 35. Himpunan penyelesaian pertidaksamaan

0 2
x 2  kx  1
 2 adalah … x 2

9 x 2
 0 adalah …
x x1
(A) 0  k  4
x x  2 2
(B) –2  k  2 (A) { x | –2  x  –1 atau x  3 }
(C) k  –2 atau k  2 (B) { x | x  –1 }
(D) 0  k  2 (C) { x | x  –2 }
(E) k  0 atau k  4 SBMPTN 2004 (D) { x | –2  x  3 }
(E) { x | –1  x  3 } UM UGM 2015
31. Jika himpunan penyelesaian 2x – a  5
adalah {x | –1  x  4 }, maka nilai a = … 36. Banyaknya bilangan prima yang memenuhi
(A) –4 2x - 16 x – 2 11 adalah ...
(B) –3 (A) 0
(C) –1 (B) 1
(D) 3 (C) 2
(E) 4 SBMPTN 2017 (D) 3
(E) 4 SBMPTN 2017

BIMBEL NURUL FIKRI BERBAGI 6

Di susun oleh Suherman, M.Si
37. Semua bilangan real x yang memenuhi 42. Jika m  0, maka himpunan semua
2x + 1  5 – 2x adalah … penyelesaian pertidaksamaan m 2  x 2  x
(A)  2  x  1
3 adalah …

(B)  2  x  3
5

(A) x |  m  x   m atau m  x  m
2 2

(B)  x | x   atau x  
m m

(C)  2  x  5
(C)  x |  x  m 
7 2 2
m

(D)  x |  x 
2
(D) x   23 atau x  2 m
2
(E) x   25 atau x  3 UM UGM 2016 (E) x | 0  x  m2  UM UGM 2013

38. Jika { x  Ra  x  b } adalah himpunan 43. Banyaknya bilangan bulat x yang
semua bilangan real yang bukan x2 2
1 memenuhi  2 adalah ...
penyelesaian  1  x 2 , maka a + b = .. x2 2
x1
(A) 4
(A) –2
(B) 5
(B) –1 *
(C) 6
(C) 0
(D) 7
(D) 1
(E) 8 SBMPTN 2017
(E) 2 UM UGM 2016

44. Semua bilangan real x yang memenuhi

39. Nilai x yang memenuhi pertaksamaan
x2 x
3x  5 x  4  1 adalah ...
 2 adalah 2 x2
x1
(A) x  1 atau 4  x  9 (A) x0
(B) 4  x  9 (B) –2  x  2
(C) 0  x  1 atau 2  x  3 (C) 0x4
(D) 2  x  3 (D) x  0 atau x  4 *
(E) 0  x  1 atau 4  x  9 SBMPTN 2007 (E) x4 SBMPTN 2016

40. Nilai x yang memenuhi pertaksamaan 45. Jumlah dari semua bilangan bulat x yang
|x – 1| + |x – 2| + |x – 3|  6 adalah … x2 6 x1
memenuhi   adalah …
(A) 0  x  4 11 7 5
(B) x  – 2 atau x  4 (A) 33
(C) x  0 atau x  4 (B) 60
(D) x  1 atau x  3 (C) 77
(E) x  1 atau x  4 SIMAK UI 2010
(D) 253
(E) 300 SIMAK UI 2012
41. Nilai-nilai x yang memenuhi pertaksamaan
46. Jika x  1 dan xx – 1 + x(x – 1)  2x
x – 2  | 1 – 2x | adalah …
maka x harus memenuhi ...
(A) semua bilangan riil
(A) x  2
(B) x  –1 atau x  21
(B) x  3
(C) –1  x  1 (C) 0  x  2
(D) x  1 atau x  –1 (D) 1  x  2
(E) x  1 atau x  21 SIMAK UI 2012 (E) 1  x  4 SBMPTN 1999

BIMBEL NURUL FIKRI BERBAGI 7

Di susun oleh Suherman, M.Si
47. Semua nilai x yang memenuhi 52. Misalkan a, b, c, d  R, maka pernyataan
x  10  x  2  2 adalah... berikut yang BENAR adalah …
(1) (1 – a)(1 – b)(1 – c)(1 – d)  1 – a – b – c – d
(A) –2  x  –1
(2) a3 + b3 + c3  3abc
(B) x  1
(3) (a2 + a + 1)(b2 + b + 1)  9 ab
3
(C) – 2  x  –1 (4) (a + b)( b + c)(a + c)  8abc
SIMAK UI 2015
(D) x  2
(E) –1  x  1 SBMPTN 2014
53. Banyaknya bilangan bulat x yang
memenuhi pertidaaksamaan
48. Nilai x yang memenuhi pertaksamaan
x  1  x  5  1 adalah …
3x  5 x  4
 2 adalah... (A) 4
x1
(B) 5
(A) x  1 atau 4  x  9 (C) 6
(B) 4  x  9 (D) 7
(C) 0  x  1 atau 2  x  3 (E) 8 SIMAK UI 2014
(D) 2  x  3
(E) 0  x  1 atau 4  x  9 SBMPTN 2007 54. Himpunan penyelesaian dari
x2 + 2|x| - 15  0 adalah …
49. Solusi pertaksamaan (A) {xR | x  –3 atau x  3}
 
x 2 x x 2 1 adalah …
(B) {xR | –3  x  3}
x 1 (C) {xR | x  –3}
(D) {xR | x  3}
(A) x  –1 atau 2  x  9
(E) {xR | x  3} SIMAK UI 2013
(B) x  1 atau x  9
(C) 1  x  9 55. Pernyataan yang BENAR mengenai
(D) 1x9 *
x2  x1
(E) x9 SBMPTN 2008 pertidaksamaan  1 adalah …
x3
50. Diberikan pertidaksamaan berikut : (1) Ada bilangan real negatif yang tidak
1  a2x  1  1 . Agar bilangan bulat memenuhi pertidaksamaan.
(2) Semua bilangan real kecuali 3
terbesar yang memenuhi pertidaksamaan memenuhi pertidaksamaan .
tersebut adalah 4, banyaknya nilai a yang (3) Ada sejumlah berhingga bilangan bulat
memenuhi adalah … positif yang memenuhi pertidaksamaan.
(A) 0 (4) Banyak bilangan bulat yang tidak
(B) 1 memenuhi pertidaksamaan 1.
(C) 2 SIMAK UI 2015
(D) 3
(E) tak terhingga SIMAK UI 2013 56. Nilai x yang memenuhi pertidaksamaan
x2  2 x2  x
51. Pernyataan yang setara(ekivalen) dengan  adalah ...
4x – 5  13 adalah … 3x 2x
(A) –1 ≤ x ≤ 4
(A) –8 4x – 5 13
(B) x ≤ –1 atau 0 ≤ x ≤ 4
(B) 6x  18 (C) x ≤ –1 atau 0 < x ≤ 4
(C) –8  4x – 5  18 (D) x ≤ –1 atau x ≥ 4
(D) 5 – 4x –13 (E) –1 ≤ x ≤ 0 atau x ≥ 0 SBMPTN 2006
(E) –12  6x  27 SBMPTN 2009

BIMBEL NURUL FIKRI BERBAGI 8

Di susun oleh Suherman, M.Si
57. Pertaksamaan 42 x  1 mempumyia
x 3 x
penyelesaian …
(A) 1  x  3
(B) 1  x  3 atau x  3
(C) x  1 atau x  3
(D) 0  x  1 atau x  3
(E) 0  x atau x  3 UM UGM 2009

58. Himpunan penyelesaian pertidaksamaan

x 2  1  3x 2  x  2 adalah …
(A) {xx  – 1 atau x  1
2
}
(B) {xx  – 1 atau x  1 }
(C) {xx  – 1 }
(D) {x– 1  x  1 }
(E) {x 21  x  1 } UM UGM 2009

x2
59. Pertaksamaan  1 dapat ditulis
2x  3
sebagai 4x + a  b, dengan nilai a dan b
berturut-turut adalah …
(A) 7 dan 13
(B) 13 dan 7
(C) 6 dan 13
(D) 13 dan –6
(E) –3 dan 7 UM UGM 2009

3 2x
60. Semua nilai x yang memenuhi 2
x1
adalah …
(A) x  47
7
(B) 1  x  4
7
(C) x  1 atau 4 x2
(D) x  – 47 atau 1  x  2
(E) x  1 UM UGM 2013

BIMBEL NURUL FIKRI BERBAGI 9

Di susun oleh Suherman, M.Si