Buku Tuturus Guru SD Mi Kelas 2

DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT
2014
Pamekar Diajar
Pamekar Diajar BASA SUNDA
BASA SUNDA
Buku Tuturus Guru
ru SD/
SD/MI Kelas
elas II
Buku
Buk
B u Tu
Tuturus Guru SD/MI Kelas II
KURIKULUM 2013

BALAI PENGEMBANGAN BAHASA DAERAH DAN KESENIAN
Jl. Dr. Rajiman No. 6 Telp. (022) 4264813 Fax: (022) 4264881 - Bandung
Email: bpbdk_jabar@yahoo.co.id
II
Pamekar Diajar
BASA SUNDA
KIKD Kurikulum 2013
Buku Tuturus Guru SD/MI
Kelas II

2014
Pamekar Diajar
BASA SUNDA
KIKD Kurikulum 2013
Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas II
Hak cipta © kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat

Ditangtayungan ku Undang-undang
Disklaimer: Ieu buku téh diajangkeun pikeun guru basa Sunda dina raraga larapna
Kurikulum 2013. Ieu buku disusun tur ditalaah ku hiji tim kalawan dikoordinasi
ku Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian (BPBDK) Dinas Pendidikan
Provinsi Jawa Barat minangka buku kurikulum daerah. Mimitina dipakéna buku
taun 2014. Ieu buku téh sipatna “dokumén hirup”. Hartina bakal tuluy disarungsum
luyu jeung kabutuh katut panéka jaman. Pangdeudeul ti rupining pihak dipiharep
bisa ngundakkeun ajén ieu buku.
PANYUSUN:
Tatang Sumarsono
Ahmad Hadi
Ano Karsana
Asep Ruhimat
Darpan
Dede Kosasih
H. Dingding Haerudin
H.Yayat Sudaryat
Risnawati
PENELAAH:
Prof. Dr. H. Iskandarwassid, M.Pd.
Dr. Hj. Ai Sofianti, M.Pd.
Drs. H. Elin Syamsuri
Drs. Apip Ruhamdani, M.Pd.
Budi Riyanto
Rarancang Eusi : Yoshi Sukadar

Rarancang Jilid : Edi laish
Eusi ngagunakeun Adobe InDesign CS3 jeung Adobe Photoshop CS3

Aksara ngagunakeun Bembo Std 12 pt - 24 pt.
Dipedalkeun ku:
ISBN: 978-602-1300-15-2 (Jilid Lengkap)

978-602-1300-17-6 (Jilid 2)
Perpustakaan Nasional : Katalog Dalam Terbitan (KDT)
PANGBAGÉA
KEPALA DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT
Alhamdulillah, ieu buku pangajaran basa Sunda tiasa ngawujud, enggoning

nyaosan implemèntasi Kurikulum 2013, pikeun ngeusian lolongkrang Muatan Lokal
Mata Pelajaran Bahasa dan Sastra Daerah di Jawa Barat.
Hasil garapan tim panyusun tèh aya dua rupi buku nyaèta buku murid sareng
buku guru. Èta tèh mangrupa bagian tina pakèt Kurikulum Daerah, hususna ngeunaan
pangajaran basa jeung sastra daèrah, dumasar kana Permendikbud No. 81A/2013,
ngeunaan implementasi kurikulum. Pami diwincik deui, sanès mung buku wungkul
bagian èta Permendikbud tèh, tapi deuih ngawengku Kompetensi Inti jeung Kompetensi
Dasar (KI-KD), silabus, sareng Rencana Pelaksanaan Pembelajaran (RPP).
Ku medalna ieu buku, dipiharep implementasi kurikulum 2013, hususna ngeunaan
pangajaran muatan lokal basa jeung sastra daèrah di Jawa Barat tiasa dilaksanakeun kalawan
merenah, luyu sareng udaganana. Saparantosna dialajar ngeunaan basa jeung sastra daèrah,
dipiharep dina diri murid aya parobihan anu tètèla, boh unsur sikepna (attitude), boh
pangaweruhna (knowledge), boh kamampuh ngagunakeun katut karancagèan (performance;
behavior). Singgetna mah èta unsur anu tilu tèh bisa disebut kompetènsi.
Kalungguhan guru dina posisi agèn parobahan utama enggoning
ngaimplemèntasikeun kurikulum 2013 teu kinten pentingna. Aya hiji hipotèsis basajan,
saupami guru kagungan kompetènsi anu nohonan pasaratan Kurikulum 2013, tangtosna
gè kalebet guru basa daèrah deuih, tinangtos èta kurikulum bakal tiasa diimplemèntasikeun
kalawan merenah. Ku margi kitu, dina nataharkeun sareng ngaronjatkeun kompetènsi
guru tèh, di antawisna ku cara nysusun buku padoman guru, kalebet tarèkah anu kedah
kènging pangajèn.
iii
Muga-muga waè harepan urang sadaya ngeunaan ayana parobihan anu tétéla dina
dunya atikan ku diimplemèntasikeunana Kurikulum 2013 téh tiasa ngawujud, enggoning
lahirna Generasi Emas Indonesia dina taun 2045 nu badé dongkap.
Bandung, Desember 2013

Kepala Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat,
Prof. Dr. H. Moh. Wahyudin Zarkasyi, CPA

Pembina Utama Madya
NIP 19570807 198601 1 001
iv
PANGBAGÉA
KEPALA BALAI
PENGEMBANGAN BAHASA DAERAH DAN KESENIAN
Kurikulum 2013 ti wangkid ayeuna parantos ngawitan dianggo sacara nasional.

Jalaran kitu, pangajaran basa jeung sastra daérah nu diperenahkeun janten muatan lokal
di Jawa Barat kedah luyu sareng Kurikulum 2013 hususna patali luyuna sareng elemén-
elemén parobihan anu janten karakteristik Kurikulum 2013 anu ngawengku; standar
kompeténsi lulusan, standar isi, standar prosés, sareng standar penilaian. Éta katangtosan
kedah kacangkem sareng kalaksanakeun ku sakumna guru-guru basa jeung sastra daerah
anu mancén tugas di SD/MI, SMP/MTs, SMA/MA, sareng SMK/MAK.
Ieu buku bahan ajar teh dijudulan Pamekar Diajar Basa Sunda, sadayana aya 24
jilid, ngurung buku siswa 12 jilid sareng buku guru 12 jilid. Kalungguhanana janten
buku babon anggoeun di sakola nu aya di Jawa Barat. Buku murid diajangkeun pikeun
sakumna murid dumasar kana tingkatan kelas. Buku Murid eusina medar materi ajar
sareng pertanyaan-pertanyaan, latihan, tugas/pancen anu raket patalina sareng kompetensi
dasar (KD). Buku Guru eusina medar silabus, métodologi pangajaran, sareng évaluasi, ogé
mangrupi pangjembar buku murid.
Komponén-komponén anu dimekarkeun boh dina buku murid atanapi buku
guru dumasar kana opat kaparigelan basa anu ngawengku ngaregepkeun, nyarita, maca,
sareng nulis anu diajarkeun maké pamarekan saintifik sareng penilaian auténtik. Hal ieu
dumasar kana karakteristik Kurikulum 2013 nu ngalarapkeun pamerakan saintifik sareng
penilaian auténtik dina prosés pangajaran.
Disusuna ieu buku téh mangrupa lajuning laku tina Surat Edaran Kepala Dinas
Pendidikan Provinsi Jawa Barat, Nomor 423/2372/Setdisdik, 26 Maret 2013, negunaan
Pembelajaran Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daerah pada jenjang SD/MI, SMP/MTs,
SMA/MA, SMK/MAK. Sajabi ti eta, ogé dumasar kana Peraturan Gubernur Jawa Barat
Nomor 69 Tahun 2013, ngeunaan Pembelajaran Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daerah
pada Jenjang Pendidikan Dasar dan Menengah.
v
Muga-muga waé ieu buku téh aya manpaatna ka urang sadaya, tur janten
cukanglantaran dina merenahkeun sareng memeres basa jeung sastra daerah, anu udagan
langkung tebihna pikeun ngamumulé sareng mekarkeun basa jeung sastra daérah,
ngalangkungan jalur atikan di Jawa Barat.
Tangtosna ogé ieu buku téh teu acan tiasa disebat sampurna. Ku margi kitu,
teu kinten diantos-antosna kamadang ti sadayana. Saukur kakirangan anu nyampak dina
ieu buku bakal teras didangdosan, supados tiasa nyumponan pameredih sareng kaayaan
pajaman.
Bandung, Désember 2013

Kepala Balai
Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian,
Drs. H. Husen R. Hasan, M.Pd

NIP. 196110051986031014
vi
PANGJAJAP
Kurikulum 2013 saenyana mangrupa Kurikulum Berbasis Kompeténsi (KBK)

pikeun nyanghareupan panéka jaman, utamana mah kompeténsi atawa kamampuh abad
ka-21. Dina ieu abad, daék teu daék butuh karancagéan dina rupining widang, kaasup
kamekaran téhnologi, informasi, jeung komunikasi (TIK) milu nangtukeun warna
pangajaran basa Sunda.
Luyu jeung éta hal, rumusan kompeténsi sikep (agama jeung sosial), kaweruh, jeung
kaparigelan nu dipaké dadasar dina Kurikulum 2013 kudu ngaheulakeun pentingna
karancagéan jeung komunikasi. Najan kitu, dina pangajaran basa Sunda mah dititénan
ogé kahasan basa jeung budaya Sunda minangka média jeung wahana pangajaran basa
Sunda.
Téma-téma dina buku pangajaran basa Sunda diluyukeun kana téma-téma dina
pangajaran tématis SD/MI nu sipatna nasional. Kompeténsi nu dipiharep ku barudak
SD/MI dirumuskeun minangka kamampuh mikir jeung paripolah nu rancagé dina
ranah nyamuni (abstrak) jeung nembrak (konkrit). Eta kamampuh téh diécéskeun dina
kompeténsi inti (KI) anu dipidangkeun ku kaweruh dina basa Sunda anu bener tur merenah,
ngéntép seureuh, sarta luyu jeung kontéks situasi. Eta kamampuh téh dirarancang dina
prosés pangajaran winangun papancén (project based learning) jeung ngoréhan (discovery
learning) anu nyoko kana léngkah-léngkah ngilmiah (saintifik) kayaning niténan, nanya,
nyoba (nyungsi), nalar, jeung kedaling (ngomunikasikeun).
Ieu buku ngawincik tarékah minimal nu kudu dipilampah ku murid dina ngahontal
kompeténsi nu dipiharep. Luyu jeung pamarekan dina Kurikulum 2013, murid diperedih
gedé kawanina tur kadaék dina ngoréhan kaweruh perkara basa jeung sastra Sunda, anu
engkéna parigel maké basa Sunda. Dampakna murid boga sikep anu hadé kana basa
jeung sastra Sunda katut hirup kumbuhna, bari teu mopohokeun sikep agama.
Tangtu waé réa kénéh kahéngkéran ieu ibu téh. Panyawad katut pangdeudeul pikeun
nyampurnakeun ieu buku pohara dianti-atina.
Bandung, Oktober 2013
Panyusun
vii
DAFTAR EUSI
PANGBAGEA: PANGAJARAN 4 _33

1. Kepala Dinas Pendidikan Tema : Lingkungan sakola _33
Provinsi Jawa Barat _iii
2. Kepala Balai Pengembangan PANGAJARAN 5 _40
Bahasa Daerah dan Kesenian Dinas Tema : Hirup beresih tur séhat _40
Pendidikan Provinsi JAwa Barat _v
PANGAJARAN 6 _48
PANGJAJAP _vii
Tema : Cinta jeung Reueus
DAPTAR EUSI _viii jadi Bangsa Indonésia _48
PANGAJARAN 7 _55
BAB I PITUDUH UMUM _1
Tema : Miara sasatoan
A. Ngeunaan Buku Tuturus Guru _2 jeung tutuwuhan _55
B. Padika Make Buku Tuturus Guru _2
C. Tatapakan Formal _4 PANGAJARAN 8 _62
D. Sistem. Prinsip, jeung pamarekan Tema : Ngajaga kasalametan
pangajaran _4 di imah jeung di jalan _62
E. Standar Kompetensi Lulusan (SKL) _5
F. Proses Pangajaran _5 BAB III PITUDUH MEUNTEUN _69
G. Kompetensi Inti jeung Kompetensi
Dasar (KIKD) _5 A. Kritéria Meunteun Katutasan
H. Tema jeung Bahan Ajar _8 Minimal (KKM) _70
B. Rubrik Meunteun Sawala (Diskusi)
_70
BAB II PITUDUH UMUM _9 C. Rubrik Meunteun Sikep _71
D. Rubrik Meunteun Latihan _71
PANGAJARAN 1 _10
E. Daftar Peunteun Murid _72
Tema : Hirup sauyunan _10
F. Refleksi Guru _72
PANGAJARAN 2 _18
Tema : Kaulinan di imah jeung BAB IV BAHAN PANGJEMBAR _73
sabudeureun _18 A. Kaweruh Basa jeung Sastra _74
B. Glosarium _77
PANGAJARAN 3 _26 Daftar Pustaka _80
Tema : Pancén sapopoé _26
viii
Bab 1
Pituduh
Umum
A. Ngeunaan Buku Tuturus Guru
Ieu buku disusun sangkan guru meunang gambaran anu écés dina ngalaksanakeun
kagiatan pangajaran basa Sunda. Eusina ngawengku sawatara hal.
1. Tatali téma anu méré gambaran ka guru ngeunaan téma nu nyoko kana kompeténsi
dasar (KD) jeung indikator dipageuhan pisan.
2. Kagiatan pangajaran nu tématik pikeun ngagambarkeun pangajaran nu gumulung
tur ngamalir.
3. Pangalaman diajar nu miharti (meaningfullnes) pikeun ngawangun sikep jeung paripolah
hadé,ngawasa konsép,kaparigelan mikir ngilimiah (saintifik),kamampuh ngaréngsékeun
masalah, karancagéan, pribadi nu sonagar (répléktif), tur rasa basa Sunda.
4. Rupining téhnik meunteun kamampuh murid.
5. Wawaran nu jadi calecer (acuan) kagiatan rémédial jeung ngajembaran murid.
6. Kagiatan silih simbeuh tur silih élédan (sharing) antara guru jeung kolot barudak,
anu méré lolongkrang keur kolot-kolot murd sangkan ilubiung dina kagiatan diajar
murid di imahna séwang-séwangan.
7. Pituduh maké buku babon murid.
Kagiatan dina ieu buku dirarancang pikeun mekarkeun kamampuh (sikep, kaweruh,
jeung kaparigelan) murid kalawan gumulung tur rinéka. Ari paripolahna ngawengku:
1. Muka pangajaran ku karep murid saperti maca atawa ngaregepkeun téks, tumanya,
ngawih, kaulinan, démonstrasi, pidangan masalah, jsté.
2. Nepikeun tujuan pangajaran nepi ka murid bisa nyangreb wawaran nu ditepikeun.
3. Ngali kaweruh murid samémehna sankan bisa ngaitkeun jeung kaweruh nu bakal
diulikna.
4. Papancén nu malapah gedang sangkan murid kabantu dina nyangkem konsép.
5. Méré lolongkrang pikeun ngalatih kaparigelan murid.
6. Méré unduring laku (umpan balik) pikeun ngukuhan panyangkem murid.
B. Padika Maké Buku Tuturus Guru

Ieu buku Tuturus Guru téh mibanda kagunaan ganda, jaba ti pituduh maké buku
babon murid, jadi calecer (acuan) keurkagiatan pangajaran di kelas deuih.
Ku penting-pentingna ieu buku, guru dipiharep niténan heula sawatara hal nu
dipidangkeun dina ieu buku.
1. Baca heula ieu buku tiap-tiap kaca kalawantelik tur imeut.
2. Cangkem heula tiap-tiap KD jeung indikator nu ngait kana téma.
3. Tarékahan pikeun ngasupkeun KI-1 jeung KI-2 dina sakumna kagiatan pangajaran.
Guru kudu nguatan jeung ngukuhan ngawangun sikep, kaweruh, katutg paripolah
nu hadé.
2 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas II

4. Deudeul kahontalna KI-1 jeung KI-2 ku kagiatan ngabiasakeun, pieunteungeun,
pituladeun, jeung ngabudayakeun sakola.
5. Luyukeun tiap-tiap léngkah kagiatan nu patali jeung buku babon murid luyu jeung
kacana.
6. Mekarkeun gagasan rancagé dina milih padikapangajaran. Sungsi ogé kagiatan séjén
lamun kaayaan teu luyu jeung naon-naon nu geus dirarancang.
7. Rupining strtégi pangajaran nu rék dimekarkeun (kayaning murid niténan, nanya,
nyaritakeun, metakeun, ngawih, jsté.), jaba ti ngalibetkeun muridna sorangan bisa
waé ngalibetkeun warga atawa lingkungan sakola.
8. Guru dipiharep mekarkeun:
a. Métode pangajaran aktif, inovatif, kréatif, éféktif, jeung menyenangkan (PAIKEM);
b. Timbang-timbang ogé maké pamarekan komunikatif jeung kontékstual;
c. Kaparigelan nanya atawa tumanya;
d. Kaparigelan muka jeung mungkas pangajaran;
e. Kaparigelan ngolah kelas jeung pidangan kelas.
9. Gunakeun media jeung sumber diajar nu aya di sabudeureun sakola atawa patali
jeung sosial budaya Sunda.
10. Seméster hiji aya opat téma atawa matéri galeuh, ari dina seméster dua aya nu opat
téma (matéri galeuh) aya nu kurang, diluyukeun kana KIKD Mata Pelajaran Basa
jeung Sastra Sunda.
11. Tiap-tiap téma (matéri galeuh) rata-rata dirarancang keur sabulaneun (4 x lawungan).
12. Kagiatan dina minggu kahiji dimimitian ku niténan bahan, karep réséptif
(ngaregepkeun jeung maca), minggu kadua mangrupa kagiatan nyoba jeung ngulik,
ari minggu katilu jeung kaopat ngalarapkeun atawa midangkeun (kagiatan kréatif
nulis jeung nyarita) hasil tina minggu kahiji jeung kadua. Murid digiring sangkan
kaasah daya nalar jeung mikirna kalawan ngaleunjeur. Kagiatan dirarancang pikeun
méré lolongkrang tumanya jeung ngali wawaran nu deukeut jeung murid.
13. Alokasi waktu nyoko kana struktur kurikulum. Guru bisa nangtukeun sorangan
alokasi waktu luyu jeung minggu éféktif, situasi katut kaayaan di sakola.
14. Buku babon murid dilengkepan ku bahan-bahan latihan nu luyu jeung hontalan
kompeténsi.
15. Hasil pagawéan murid jeung bukti peunteun bisa dikumpulkeun dina portofolio murid.
16. Pikeun tarékah ngoméan diri jeung minggu éféktif, jieun catetan réfleksi sanggeus
hiji téma atawa bahan réngsé.
17. Deudeul murid sina resepeun kana basa Sunda sarta yakinkeun yén manéhna téh
cerdas tur bisaeun.
18. Sangkan tujuan pangajaran kahontal, guru ogé perlu saregep, enya-enya, tur sabar dina
nyanghareupan murid. Ari sababna, kamampuh murid téh béda-béda. Katambah-
tambah teu sakumna padika pangajaran loyog pikeun sakumna guru, murid, tempat,
waktu, jeung bahan ajar.
Bab 1 Pituduh Umum 3

C. Tatapakan Formal
Bahan ajar basa Sunda anu dipidangkeun dinaieu buku dumasarkana Kurikulum
2013, ngawengku kasang tukang, karakteristik, jeung tujuanan. Kurikulum basa Sunda
atawa Kompetensi Inti jeung Kompetensi Dasar (KIKD) Mata Pelajaran Basa jeung
Sastra SUnda disusun jeung dikaluarkeun ku Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan
Kesenian (BPBDK), Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat. Lamun disusud ka luhurna,
ari lebah ngindungna mah tangtu waé kana Kurikulum Tingkat Nasional, da nu ieu mah
kaasup kana Kurikulum Daerah (Kurda).
Husuna di tingkat SD/MI, Kurikulum Basa Sund anu disusun ku BPBDK téh
diwincik jadi KIKD, nu diluyukeun kana téma jeung alokasi waktu. Hal éta disusun
mangrupa struktur anu maneuh, tur salawasna kudu jadi padoman dina kagiatan diajar-
ngajar. Cindekna, sajeroning guru ngajarkeun basa Sunda, dipahing méngpar tina
katangtuan KIKD, téma, jeung alokasi waktu. Pon kitu deui, ari dina lebah milih bahan
katut ngajarkeunana mah, guru dibéré lolongkrang tir diperedih karancagéanana.
Ieu buku poma ulah dianggap hiji-hijina sumber bahan ajar. Ari sababna, naon-naon
nu diperedih ku KIKD téh moal sagemblengna kacumponan mun ukur ngandelkeun
tina hiji sumber. Kudu aya sumbersumber lianna pikeun pangrojong kagiatan diajar-
ngajar, di antarana média massa, bagbagan paélmuan lianna, jeung kondisi sosial budaya
masarakat Sunda. Nya ka lebah dinua pisan guru kudu rancngeus téh, kumaha carana
néngan jeung nungkab bahan pangrojong sangkan KIKD bisa kacumponan.
D. Sistim. Prinsip, jeung Pamarekan Pangajaran

Sakabéh matéri dina ieu buku, ti mimiti bagian wacana, pedara, ulikan, jeung latihan
dipidangkeun make sistem spiral; dimitian ti nu babari heula, terus ningkat ka nu hésé.
Heula pandeurina nyusun bahan anu dumasar kana babari héséna téh tumerap kana
saban pangajaran. Cindekna, tingkat kasulitan bahan anu dipidangkeun dina Pangajaran
1, upamana, kudu aya sahandapeun Pangajaran 2. Lian ti éta, bisa deuih tumerap di jero
pangajaran, upamana tingkat kasulitan Pedaran 2 kudu saluhureun Pedaran 1. Kitu deui
dina ulikan jeung latihan.
Konsép basa anu dianggap énténg dipidangkeunana dina Pedaran 1, atawa bisa waé
dina Ulikan 1. Sanggeus nincak kana Pedaran 2 atawa Ulikan 2, murid diwanohkeun
kana konsép basa anu tingkat kasulitanana saluhureun nu dipidangkeun dina Pedaran 1
atawa Ulikan 1. Subab pangajaran dingaranan maké kagiatan basa atawa aktivitas murid.
Dina wincikan nu leuwih heureut, sistem spiral téh tumerap dina saban nomer deuih.
Upamana dina latihan anu diebréhkeun dina pancén ngajawab pananya, tah, tingkat kasulitan
dna pananya nomer 8 kudu aya di sahandapeun tingkat kasulitan pananya nomer 9.
Sistem spiral anu dignakeun dina ieu buku téh dumasar kana prinsip proporsional, tur
tahapan (gradasina) henteu patarenggang. Hal ieu bisa tumerap dina wangun lahiriahna
(panjang-pondokna, basajan-kompleksna) kecap, kalimah, atawa wacana, bisa deuih dina
eusi atawa substansina (gampang-henteuna).

E. Standar Kompetensi Lulusan (SKL)
Rabah SD/MI SMP/MTs SMA/SMK/MA/MAK
Sikep Nampa, ngajalankeun, ngajénan, jeung ngamalkeun

Pribadi nu iman, ahlak mulya, percaya diri jeung tanggung jawab
dina patali marga kalawan merenah jeung lingkungan masarakat, alam
sabudeureun, sarta dunya katut adabna.
Kaparigelan Nampa, nanya, nyoba, ngolah, midangkeun, nalar, jeung ngalarapkeun
Pribadi nu mampuh mikir jeung lumampah kalawan merenah tur
rancagé dina ranah nyamuni (abstrak) jeung nembrak (konkrit).
Kaweruh Mikanyaho, nyangkem, nerangkeun, ngolah, jeung meunteun.
Pribadi nu ngawasa élmu kaweruh, téhnologi, seni budaya, sarta
wawasan kamunasaan, kabangsaan, kanagaraan, jeung paradaban.
F. Proses Pangajaran
Prosés pangajaran lumangsung maké pamarekan saintifik. Ari léngkah-léngkahna keiu.
1. Niténan (mengamati), ku cara maca atawa ngaregepkeun atawa nongton
2. Nanya (menanya), ku cara tanya jawab atawa sawala
3. Nalar (menalar/mengasosiasi), ku cara nambahan kaweruh lain
4. Nyungsi atawa nyoba (eksplorasi/eksperimen)
5. Midangkeun atawa nepikeun (mengkomunikasikan)
6. Ngawangun jejaring (networking) ku cara néangan bahan tina sumber lian
G. Kompetensi Inti (KI) jeung Kompetensi Dasar (KD)

Kelas II SD/MI
KOMPETENSI INTI (KI) KOMPETENSI DASAR (KD)

2.1 Menerima dan menjalankan 2.1.1 Menerima anugrah Tuhan Yang Maha
ajaran agama yang dianutnya Esa atas penciptaan bahasa Sunda
sebagai bahasa daerah dan unsur budaya
bangsa serta alat komunikasi masyarakat
penuturnya melalui teks pupuh,
narasi, deskripsi, PAGUNEMAN, dan
kakawihan.

2.2 Memiliki perilaku jujur, 2.1.2 Memiliki perilaku santun, disiplin, dan
disiplin, tanggung jawab, jujur dalam menjalin kerukunan hidup
santun, peduli, dan percaya dalam kemajemukan melalui teks pupuh
diri dalam berinteraksi (Tema 1)
dengan keluarga, teman, dan 2.1.3 Memiliki perilaku santun, jujur, rukun,
guru dan toleransi dalam kegiatan bermain di
lingkungan keluarga dan di lingkungan
sekitar melalui teks narasi. (Tema 2)
2.1.4 Memiliki perilaku disiplin, jujur, tanggung
jawab dalam melaksanakan tugasku sehari-
hari melalui teks narasi atau deskripsi.
(Tema 3)
2.1.5 Memiliki perilaku tanggung jawab dan
disiplin sebagai pelajar yang baik dalam
merawat lingkungan sekolah melaui teks
deskripsi. (Tema 4)
2.1.6 Memiliki perilaku disiplin dan tanggung
jawab dalam menjaga hidup bersih dan sehat
melaui teks PAGUNEMAN (Tema 5).
jawab dalam memelihara lingkungan alam
sekitar (air, bumi, dan matahari) melaui
teks deskripsi. (Tema 6)
jawab dalam memelihara hewan dan
tumbuhan melaui teks deskripsi. (Tema 7)
2.1.9 Memiliki perilaku tertib, tanggung jawab
dan disiplin dalam menjaga keselamatan
di rumah dan perjalanan melaui teks
kakawihan. (Tema 8)
2.2 Memahami pengetahuan 2.2.1 Mengenal teks pupuh tentang kerukunan

faktual dengan cara hidup dalam kemajemukan. (Tema 1)
mengamati [mendengar, 2.2.2 Mengenal teks narasi tentang kegiatan
melihat, membaca] dan bermain di lingkungan keluarga dan di
menanya berdasarkan rasa lingkungan sekitar (Tema 2)
ingin tahu tentang dirinya, 2.2.3 Mengenal teks narasi tentang tugasku
makhluk ciptaan Tuhan dan sehari-hari (Tema 3)
kegiatannya, dan benda- 2.2.4 Mengenal teks deskripsi tentang
benda yang dijumpainya di pentinngnya merawat lingkungan sekolah.
rumah, sekolah (Tema 4)

2.2.5 Mengenal teks PAGUNEMAN tentang
menjaga hidup bersih dan sehat. (Tema 5).
2.2.6 Mengenal teks deskripsi tentang
lingkungan alam sekitar (air, bumi, dan
matahari). (Tema 6)
2.2.7 Mengenal teks deskripsi tentang cara
pemeliharaan hewan dan tumbuhan.
(Tema 7)
2.2.8 Mengenal teks kakawihan atau pupuh
tentang menjaga keselamatan di rumah
dan perjalanan. (Tema 8)
2.3 Menyajikan pengetahuan 2.3.1 Melantunkan teks pupuh tentang

faktual dalam bahasa kerukunan hidup dalam kemajemukan.
yang jelas dan logis dan (Tema 1)
sistematis, dalam karya yang 2.3.2 Menceritakan isi teks narasi tentang
estetis dalam gerakan yang kegiatan bermain di lingkungan keluarga
mencerminkan anak sehat, dan di lingkungan sekitar. (Tema 2)
dan dalam tindakan yang 2.3.3 Menceritakan isi teks narasi tentang
mencerminkan perilaku pelaksanaan tugasku sehari-hari .
anak beriman dan berakhlak (Tema 3)
mulia 2.3.4 Menuliskan isi teks deskripsi tentang
pentingnya merawat lingkungan sekolah.
(Tema 4)
2.3.5 Memperagakan teks PAGUNEMAN
tentang menjaga hidup bersih dan sehat.
(Tema 5)
2.3.6 Menuliskan isi teks deskripsi tentang
lingkungan alam sekitar (air, bumi, dan
matahari). (Tema 6)
2.3.7 Menuliskan isi teks deskripsi tentang cara
merawat hewan dan tumbuhan. (Tema 7)
2.3.8 Melantunkan teks kakawihan tentang
menjaga keselamatan di rumah dan
perjalanan. (Tema 8)

H. Tema jeung Bahan Ajar
Tema 5 : Hirup beresih Tema 1 : Hirup Sauyunan

jeung séhat
Bahan : Pupuh
Bahan : Paguneman
Tema 6 : Lingkunga alam Tema 2 : Ulin di

(Cai, Bumi, Lingkungan
Panonpoé) Bahan : Déskripsi
Bahan : Sajak
TEMA
&
BAHAN AJAR
Tema 7 : Miara sasatoan Tema 3 : Pancén sapopoé

jeung tutuwuhan Bahan : Déskripsi
Bahan : Déskripsi
Tema 8 : Kasalametan di Tema 5 : Hirup beresih

imah jeung di jalan jeung séhat
Bahan : Kakawihan/Pupuh Bahan : Paguneman

Bab 2
Pituduh
Husus
PANGAJARAN 1
Tema : Hirup Sauyunan

Bahan : Pupuh
Média : Téks jeung Gambar
Tujuan Pangajaran:
Saréngséna kagiatan diajar ngajar, murid bisa nembangkeun pupuh pucung jeung
maham eusina, mikaweruh kandaga kecap, nulis kalimah, ngalarapkeun tatakrama basa,
nembangkeun pupuh, ngalengkepan kalimah, jeung nyaritakeun gambar.
Kagiatan Diajar:
Saméméh kagiatan diajar lumangsung, guru nepikeun nepikeun heula téma, tujuan,
jeung gurat badag bahan pangajaran. Guru ngébréhkeun yén bahan ajar aya salapan bagian,
nyaéta (1) ngaregepkeun tembang, (2) ngalisankeun jawaban: maham eusi tembang, (3)
mikanyaho sasaruaan kecap, (4) nulis kalimah, (5) ngalemeskeun kecap, (6) nembangkeun
pupuh, (7) maham pupuh, (8) ngalengkepan kalimah, jeung (9) nyaritakeun gambar.
Guru ngondisikeun murid sangkan sayaga pikeun diajar.
Kagiatan diajar dilaksanakan ngaliwatan léngkah-léngkah ieu di handap.
A. NGAREGEPKEUN TEMBANG
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid ngaregepkeun pupuh pucung nu témana “Hirup
Sauyunan” nu ditembangkeun ku guru atawa ngaliwatan kasét kalawan
saregep. Nu dipilih pupuh pucung lantaran katimbang babari jeung pondok.
2. Guru ngajak murid babarengan nembangkeun pupuh pucung. Geus kitu,
murid giliran sajajar-sajajar bangku nembangkeun pupuh pucung.
B. NGALISANKEUN JAWABAN : Maham Eusi Tembang
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid niténan pupuh pucung nu geus ditembangkeun kalawan saregep.
2. Guru nitah murid sina ngajawab pananya ku cara lisan tina eusi pupuh
pucung. Pananya nu kudu dijawab ku murid ditujukeun pikeun ngahualkeun
kamampuh murid kana pupuh pucung.

3. Jawaban ti murid cukup ku ngalengkepan naon-naon nu ditanyakeun.
Pananya jeung jawabanana kieu.
Pék jawab pananya ieu di handap!
1. Jalma téh kaasup kana naon? Mahluk hirup.
2. Teu bisa naon jalma téh? Hirup nyorangan.
3. Kudu loba naon urang téh? Loba wargi.
4. Keur naon urang loba wargi? Pikeun hirup babarengan sauyunan.
5. Kudu kumaha jeung batur? Kudu sauyunan.
6. Keur naon loba batur? Hirup urang jadi loba duduluran.
7. Asalna batur bisa jadi naon? Jadi wargi.
8. Sangkan naon silih tépakeun pangarti? Sangkan nambahan kabisa.
9. Urang kudu nyiar naon? Pangabisa.
10. Tungtungna bakal kumaha? Loba pangalaman.
C. MIKANYAHO KECAP
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid niténan conto larapna kecap dina kalimah.
wargi = dulur
Urang kudu loba wargi.
Urang kudu loba dulur.
2. Guru nitah murid sangkan weruh kana harti kecap ku cara dibéré sinonimna
tur larapna dina kalimah.
D. NULIS KALIMAH
1. Murid disina diajar nyusun kalimah ku cara ngalarapkeun kecap pananya.
2. Bisi héséeun, murid dibéré heula conto makéna kecap pananya.
3. Kecap pananya anu kudu dilarapkeun nyaéta di mana jeung saha.
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid niténan conto larapna kecap pananya di mana jeung saha
dina kalimah.
1. Yadi meuli buku.
_______ Yadi meuli buku?
Di mana Yadi meuli bukuna?
2. Yadi meuli buku.
_______ nu meuli buku?
Saha nu meuli bukuna?
Bab 2 Pituduh Husus 11

2. Guru nitah murid sangkan diajar nyusun kalimah ku cara ngalarapkeun kecap
pananya. Murid ngan ngalengkepan ku kecap pananya di mana jeung saha.
Pananya jeung jawaban ngalarapkeun kecap pananya di mana.
1. Déni rék mandi.
Di mana Déni rék mandina?
2. Barudak keur arulin.
Di mana barudak keur arulinna?
3. Murid keur dialajar basa Sunda.
Di mana murid diajar basa Sundana?
4. Nénéng jeung Yési keur sapintrong.
Di mana Nénéng jeung Yési sapintrongna?
5. Dadang ngagambar gunung.
Di mana Dadang ngagambar gunungna?
Pananya jeung jawaban ngalarapkeun kecap pananya saha.

1. Déni rék mandi.
Saha nu rék mandi?
2. Barudak keur arulin.
Saha nu keur arulin?
3. Murid-murid diajar ku bu guru.
Saha nu diajar ku bu guru?
4. Nénéng jeung Yési keur apintrong.
Saha nu keur sapintrong?
5. Dadang ngagambar gunung.
Saha nu ngagambar gunung?
E. NGALEMESKEUN KECAP
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid sina niténan kecap kasar jeung kecap lemes dina kalimah nu
patali jeung anggahota awak.
leungeun = panangan
Dédé dahar ku leungeun katuhu.

Dédé dahar ku…………….. katuhu.
Bapa tuang ku panangan tengen.

2. Guru nitah murid ngeusian kalimah nu dicopongkeun ku kecap lemes.
Pikeun mantuan murid, dipidangkeun gambar nu patali jeung anggota awak.
Pananya jeung jawaban ngalemeskeun kecap dina kalimah.
1. pipi = damis
Pipi aya di kénca jeung katuhu.
Damis aya di kénca jeung katuhu.
2. panon = soca
Gunana panon paranti nempo.
Gunana soca paranti ningal.
3. ceuli = cepil
Ucing téh ceulina getihan.
Dadang téh cepilna getihan.
4. biwir = lambey
Biwir Déni dibalemkeun.
Téh Susi lambey nuju balem.
5. irung = pangambung
Dina irung Féri aya karang.
Karang dina pangambug Téh Déwi aya dua.
6. huntu = waos
Kudu ngosok huntu unggal poé.
Kang Rudi mah ngosok waos unggal dintén.
7. tarang = taar
Wawan tarangna tidagor kana panto.
Kang Ujang taarna tidagor kana panto.
8. suku = sampéan
Nana, sukuna titajong kana batu.
Téh Wiwin sampéanana titajong kana batu.
9. ramo = réma
Cik, nempo ramo nu belah katuhu.
Réma Téh Yanti mani laléncop.
10. beuteung = patuangan
Wéndi, beuteungna dibaluran ku balsem.
Wanti nuju nyeri patuangan.

F. NEMBANGKEUN PUPUH
No. Kagiatan
1. Sanggeus murid ngaregepkeun, guru nitah murid sina nembangkeun pupuh
pucung babarengan.
2. Guru nitah murid sina nembangkeun pupuh pucung bagilir saurang-saurang.
Hé barudak urang kudu loba batur,
ngarah duduluran,
jauh rasa hiri dengki,
mana komo ka batur bari culika.
3. Guru meunteun murid dina nembangkeun pupuh pucung tina jihat titilaras,
wirahma, jeung éksprési.
G. MAHAM PUPUH
No. Kagiatan
1. Pikeun maham pupuh, murid disina ngalengkepan kalimah nu patali jeung
teks pupuh pucung. Mun bisa ngajawab, hartina murid geus paham kana eusi
pupuh.
2. Mun bisa ngajawab, hartina murid geus paham kana eusi pupuh. Pananya
jeung jawaban pikeun maham eusi pupuh kieu.
Pék lengkepan ieu kalimah!
1. Hé barudak urang kudu loba batur.
2. Urang kudu jauh tina rasa hiri dengki.
3. Mana komo ka batur bari culika.
4. Hirup guyub babarengan jeung batur.
5. Barang gawé kudu ihlas tina manah.
6. Henteu jail kaniaya ka babaturan
7. Sobat dalit sarua baé jeung dulur.
8. Sobat dalit bisa silih pikanyaah.
9. Daék ngahibur nu keur sedih.
10. Sobat dalit bisa ngahibur mun urang nandangan kasusah.

H. NGALENGKEPAN KALIMAH
No. Kagiatan
1. Murid disina paham kana sasaruaan kecap (sinonim). Ari sinonim téh
nyaéta kecap anu wangunna béda tapi hartina sarua. Singgetan, sinonim téh
kecap anu sarua hartina.
2. Murid disina ngalengkepan kalimah nu dicopongkeun ku kecap sinonimna.
1. sobat dalit = babaturan deukeut
Urang kudu boga sobat dalit.
Urang kudu boga babaturan deukeut.
2. hiri dengki = goréng haté
Ulah sok hiri dengki ka batur téh.
Ulah sok goréng haté ka batur téh.
3. guyub = akur
Hirup kudu guyub jeung batur.
Hirup kudu akur jeung batur.
4. culika = jail
Budak culika mah sok pada mikangéwa.
Budak jail mah sok pada mikangéwa.
5. sirik pidik = dengki
Ulah sok sirik pidik mun batur boga untung téh.
Ulah sok dengki mun batur boga untung téh.
6. kaniaya = telenges
Henteu hadé sok jail kaniaya ka batur téh..
Henteu hade sok telenges ka batur téh.
7. nandangan = ngarandapan
Kudu ngahibur nu keur nandangan kasusah.
Kudu ngahibur nu keur ngarandapan kasusah.
3. Guru meunteun pagawéan murid bener henteuna dina ngalarapkeun
sinonim.

I. NYARITAKEUN GAMBAR
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid niténan gambar kajadian, tuluy disina nyaritakeun dina
wangun kalimah.
Didi jeung Wawan keur silihcekel.
2. Gambar nu dipidangkeun patali jeung sikep sauyunan atawa sabalikna.
Eusina kieu.
1. Hardi keur neunggeul ucing.
2. Susan keur ngala kembang.
3. Néndah keur sasapu di imah.
4. Bébén keur maraban hayam.
5. Angga keur méré duit ka nu barangmaén.
3. Guru meunteun murid bener henteuna dina nyaritakeun deui gambar.
Sanggeus réngsé kagiatan diajar bahan dina pangajaran 1, guru babarengan jeung
murid nyindekkeun eusi bahan pangajaran nu patali jeung pupuh “Hirup Sauyunan”.
Guru ngayakeun réfléksi ngeunaan kamajuan diajar murid. Guru ogé ngukur kamampuh
murid ku cara ngayakeun kagiatan meunteun, boh dina waktu lumangsung kagiatan
diajar boh di ahir pangajaran. Jaba ti éta, guru nangtukeun geus tutas acanna murid kana
bahan pangajaran maké Kritéria Katutasan Minimal (KKM).

EVALUASI
Kritéria Katutasan Minimal (KKM)
Katerangan Tutas
Kritéria Meunteun
Enggeus Encan
A. NGAREGEPKEUN TEMBANG
B. NGALISANKEUN JAWABAN
C. MIKANYAHO KECAP
D. NULIS KALIMAH
E. NGALEMESKEUN KECAP
G. MAHAM PUPH
H. NGALENGKEPAN KALIMAH
I. NYARITAKEUN GAMBAR

PANGAJARAN 2
Tema : Kagiatan ulin di lingkungan kulawarga jeung sabudeureun

Bahan : Narasi
Tujuan Pangajaran:
Saréngséna kagiatan diajar ngajar, murid bisa ngaregepkeun téks narasi, maham
eusi téks, nyangkem harti, nyaritakeun, ngalarapkeun kecap, ngajembaran kaulinan,
ngahartikeun kecap, ngalarapkeun kecap anteuran, sarta nyebutan ngaran bungbuahan
jeung tatangkalan.
Kagiatan Diajar:
jeung gurat badag bahan pangajaran. Guru ngébréhkeun yén bahan ajar aya salapan bagian,
nyaéta (1) ngaregepkeun téks narasi, (2) maham eusi téks narasi, (3) nyangkem harti
kecap, (4) nyaritakeun kaulinan, (5) ngalarapkeun kecap, (6) ngajembaran kaulinan, (7)
ngahartikeun kecap, (8) nyebutan kecap anteuran, jeung (9) nyebutan ngaran bungbuahan
jeung tatangkalan. Guru ngondisikeun murid sangkan sayaga pikeun diajar.
A. NGAREGEPKEUN TEKS NARASI

No. Kagiatan
1. Saméméh pangajaran dimimitian, guru ngucapkeun salam. Tuluy guru
nepikeun téma jeung tujuan pangajaran nu kudu dihontal.
2. Guru nitah murid ngaregepkeun ték narasi nu témana “Kaulinan” nu
ditepikeun ku guru. Nu dipilih kaulinan “Pacublek-cublek Uang” lantaran
katimbang babari jeung pondok.
3. Guru ngalatih murid sina niténan téks lisan ku cara ngaregepkeun kalawan daria.
Tujuanana sangkan murid mibanda sikep sosial jeung disiplin tur sayaga ingetanana.
B. MAHAM EUSI TEKS

No. Kagiatan
1. Sanggeus ngaregepkeun téks nu diucapkeun ku guru, murid disina maham
eusi téks narasi ku cara ngajawab pananya.

2. Murid disina ngajawab pananya ku cara ngalengkepan kalimah nu dicopongkeun.
Jawaban dumasar kana téks narasi nu geus ditepikeun ku guru.
1. Urang tangtu boga naon? Boga babaturan.
2. Babaturan deukeut disebutna naon? Sobat dalit.
3. Sok kumaha waé ari babaturan deukeut? Sok bareng di mana waé
4. Kumaha babaturan deukeut mun di kelas? Diuk sabangku.
5. Mun aya nanaon, sok kumaha babaturan deukeut?
Sok nulungan jeung ngabéla urang.
6. Arulin naon barudak awéwé téh? Pacublek-cublek uang.
7. Dikumahakeun dampal leungeunna? Dikeupeulkeun.
8. Budak nu purah mepegan peureup batur disebutna naon? Indung.
9. Di kamanakeun leungeun nu sabeulah deui? Dikahandapkeun.
10. Saha nu kudu kakawihan dina éta kaulinan?
Nu jadi indung (Néng Uni).
3. Guru meunteun bener henteuna jawaban murid ngeunaan eusi téks kaulinan.
Jawaban nu bener dipeunteun 10.
C. NYANGKEM HARTI KECAP
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid niténan conto kecap jeung sinonimna sarta larapna dina
kalimah.
2. Guru nitah murid sina ngalarapkeun kecap nu mibanda sinonim kana
kalimah.
1. ulin = ameng
Maranéhna ulin babarengan.
Maranéhna ameng babarengan.
2. babarengan = sasarengan
Mun urang jajan ka warung sok babarengan.
Mun urang jajan ka warung sok sasarengan.
3. Guru meunteun bener henteuna jawaban murid ngeunaan kecap katut
sinonimna.

D. NYARITAKEUN KAULINAN
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid nyaritakeun deui kaulinan pacublek-cublek uang. Hal-ha
anu dicaritakeun aya tilu hal.
1. Saha waé nu arulin pacublek-cublek uang téh?
Néng Uni, Risa, Héna, jeung Yanti.
2. Kumaha prak-prakanana “Pacublek-pacublek Uang” téh?
Anu arulin ngeupeulkeun dampal leungeun, tuluy leungeun nu sabeulah
disimpen di handap. Engké aya saurang nu jadi indung nyaéta purah
mepegan. Salahsaurang neunggeulan peureup babaturan nu séjén.
Leungeun nu kénca ogé sarua dikahandapkeun.
Tuang mepegan leungeun nu keupeulkeun, tuluy ngawih.
3. Kumaha kakawihan “Pacublek-pacublek Uang” téh?
Pacublek-cublek uang,
Si Ujang maung lentér,
matata-matiti
Si Titi mau kawin
pa emh, pa emh emh…..
2. Guru meunteun murid dina nyaritakeun deui kaulian pacublek-cublek uang.
E. NGALARAPKEUN KECAP
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid niténan conto kecap asal jeung kecap rundayan nu
dirarangkénan tengah –ar-.
deukeut → dareukeut
Aya babaturan anu deukeut aya babaturan anu jarauh.
Barudak téh imahna dareukeut jeung sakola.
2. Kecap asal jeung kecap rundayan dicontoan heula dina dua kalimah.
3. Murid disina ngawangun kecap rundayan ku rarangkén tengah –ar-.

4. Murid disina ngalarapkeun éta kecap rundayan kana kalimah.
1. kumpul → karumpul
Tilu budak kumpul di imah Uni.
Para siswa keur karumpul di buruan sakola.
2. jauh → jarauh
Adang mah imahna jauh ka sakolana.
Di lembur mah, barudak téh jarauh ka sakolana.
3. indit → arindit
Yudi indit ka sakola isuk-isuk.
Nu rék ka sawah téh geus arindit bieu.
4. ulin → arulin
Tiluanana keur ulin di imahna Néng Uni.
Barudak awéwé keur arulin di pos Ronda.
5. ngariung → ngarariung
Néng Uni, Risa, Héna, jeung Yanti ngariung tiluan.
Nu rék kerja bakti geus ngarariung di sisi lapang.
6. ngajawab → ngajarawab
Yudi ngajawab pananya ti Bu Guru.
Waktu ditanya, Barudak cicing teu ngajarawab
7. dipeureupkeun → dipareureupkeun
Leungeun Féri dipeureupkeun.
Sok ayeuna leungeunna dipareureupkeun.
8. dikeupeulkeun → dikareupeulkeun
Sanggeus namprak, leungeun Néng Uni dikeupeulkeun.
Barudak téh dikareupeulkeun leungeunna.
9. cicing → caricing
Risa jeung Yanti cicing deukeut tangkal jambu.
Geura prak digawé, ulah caricing baé atuh.
10. nginum → ngarinum
Héna nginum make cangkir pelastik.
Hayam téh keur ngarinum dina wadah cai nu disadiakeun.
5. Guru meunteun murid bener henteuna dina ngawangun jeung ngalarapkeun
kecap nu dirarangkénan tengah –ar-.

F. NGAJEMBARAN KAULINAN
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid niténan kaulinan barudak ku cara maca ték nu judulna
“Lalandakan”.
2. Guru nitah murid maham eusi téks ku cara ngajawab pananya nu geus
disayagikeun.
Pék jawab pananya ieu di handap!
1. Keur naraon barudak lalaki téh? Keur karumpul.
2. Saha waé nu karumpul téh? Yudi, Rangga,Wawan, Acép, jeung Réja.
3. Di mana barudak téh arulinna? Di lapang badminton.
4. Arulin naon barudak téh? Lalandakan.
5. Saha nu mimiti ngajak ulin téh? Yudi.
6. Naon hartina lalandakan téh? Niru-niru landak.
7. Sakalian naon cenah lalandakan téh? Sakalian olahraga.
8. Cau jeung tiwu téh keur dahareun iraha? Hakaneun janari.
9. Cau jeung tiwu téh keur bekel ka mana? Bekel miang ka Batawi.
10. Jurig naon waé nu disebutan ku barudak téh? jurig jarian,
jurig tangkod, juring pacilingan, jeung jurig onom.
3. Guru meunteun bener henteuna jawaban murid ngeunaan eusi teks
kaulinan.
G. NGAHARTIKEUN KECAP
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid niténan conto kecap jeung sinonimna.
2. Pikeun leuwih maham hartina, guru nitah murid niténan kecap nu sinonim
téh dilarapkeun dina kalimah.
1. niru-niru = nurutan
Ari lalandakan téh hartina niru-niru landak.
Ari lalandakan téh hartina nurutan landak.
2. ngabeberik = ngudag-ngudag
Nu jadi landak kudu ngabeberik babaturan séjénna
Nu jadi landak kudu ngudag-ngudag babaturan séjénna

H. NGALARAPKEUN KECAP ANTEURAN
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid niténan conto kecap anteuran jeung larapna.
kop
Kop jurig jarian tah méré.
………jurig jarian tah méré.
Kop jurig jarian tah méré.
2. Guru nitah murid ngalarapkeun kecap anteuran nu geus disadiakeun kana
kalimah.
Pigawé cara conto!
1. jol
Ragga jol datang.
2. gék
Gék Wawan diuk.
3. Jung
Jung Yudi nangtung.
4. berebet
Barudak téh berebet lalumpatan.
5. térékél
Jang Adun téh térérék naék kana tangkal jambu.
6. léos
Ngan léos wéh Maman téh indit.
7. jrut
Mamah jrut turun tina béca.
8. trét
Réza téh tuluy trét nulis dina keretas sacewir.
9. gorowok
Atuh gorowok baé Yudi téh ngagentraan babaturanana.
10. nyéh
Basa panggih jeung Wa Iding, nyéh Yana imut.
3. Guru meunteun murid bener henteuna dina ngaarapkeun kecap anteuran
kana kalimah.

I. NYEBUTAN NGARAN BUBUAHAN JEUNG
TATANGKALAN
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid niténan conto kecap nu patali jeung bubuhan atawa
tatangkalan. Contona:
Kop cau kop tiwu….
Cau saturuy.
2. Guru nitah murid ngajawab pananya nu geus disayagikeun ku cara milih kecap
tur ngalengkepan kalimah.
Ayeuna hidep nyebutan ngaran bubuahan atawa tatangkalan.
Piliha jawaban ku kecap nu aya gigireunana.
1. Jéngkol sapérékét. A. kalapa
2. Peutuy sapapan. B. awi
3. Kalapa samanggar. C. jéngkol
4. Awi saleunjeur. D. tanah
5. tanah sahéktar. E. peuteuy
Pék sebutan naon ngaranna. Pilih jawaban nu aya gigireunana!

6. Buah nu carucukan tur seungit disebut kadu A. rambutan
7. Buah nu ngagonyok loba cucukan disebut salak B. mélon
8. Buah nu bareureum loba buluan disebut rambutan C. kadu
9. Buah nu semu amis jeung haseum disebut jeruk D. jeruk
10. Buah nu buleud kulitna semu konéng disebut mélon É. salak
3. Guru meunteun bener henteuna murid dina ngajawab pananya. Nu
jawabanana bener dipeunteun 10.
murid nyindekkeun eusi bahan pangajaran nu patali jeung narasi “Kagiatan ulin di
lingkungan kulawarga jeung sabudeureun”. Guru ngayakeun réfléksi ngeunaan kamajuan
diajar murid. Guru ogé ngukur kamampuh murid ku cara ngayakeun kagiatan meunteun,
boh dina waktu lumangsung kagiatan diajar boh di ahir pangajaran. Jaba ti éta, guru
nangtukeun geus tutas acanna murid kana bahan pangajaran maké Kritéria Katutasan
Minimal (KKM).

EVALUASI
Katerangan Tutas
Kritéria Meunteun
Enggeus Encan
A. NGAREGEPKEUN
TEKS NARASI
B. MAHAM EUSI TEKS
C. NYANGKEM HARTI
D. NGALARAPKEUN KECAP
E. NGAJEMBARAN KAULINAN
F. NGAHARTIKEUN KECAP
G. NGALARAPKEUN
KECAP ANTEURAN
H. NYEBUTAN NGARAN
BUBUAHAN JEUNG
TATANGKALAN

PANGAJARAN 3
Tema : Pancén sapopoé

Bahan : Narasi
Média : Téks jeung gambar
Tujuan Pangajaran:
Saréngséna kagiatan diajar ngajar, murid bisa maca jero haté, ngalisankeun jawaban,
mikaweruh kecap, nyaritakeun, ngalarapkeun undak usuk basa, maca narasi ngajembaran,
ngalengkepan kalimah, jeung néangan deui narasi séjén.
Kagiatan Diajar:
jeung gurat badag bahan pangajaran. Guru ngébréhkeun yén bahan ajar aya salapan
bagian, nyaéta (1) maca jero haté, (2) maham eusi téks narasi, (3) mikaweruh kecap, (4)
nyaritakeun carita, (5) ngalarapkeun undakusuk basa, (6) maca narasi ngajembaran, (7)
ngalengkepan kalimah, jeung (8) migawé pancén di imah. Guru ngondisikeun murid
sangkan sayaga pikeun diajar.
A. MACA JERO HATE
No. Kagiatan
2. Guru nitah murid maca téks narasi dina jero haté nu témana “Pancén Sapopoé”
nu judulna “Rajin”.
3. Guru ngalatih murid sina niténan eusi wacana lisan ku cara maca kalawan daria.
B. NGAJAWAB PANANYA : Maham Eusi Téks
No. Kagiatan
1. Sanggeus maca téks narasi, guru nitah murid maham eusi bacaan ku cara
ngajawab pananya nu disadiakeun.

2. Guru nitah murid sina ngajawab pananya ku cara lisan.
1. Kumaha watek Yudi téh? Bageur.
2. Kumaha Yudi di sakolana? Pinter.
3. Kumaha sobat-sobat Yudi? Réa pisan.
4. Kumaha sikep Yudi ka batur? Soméah.
5. Iraha Yudi mandina? Subuh-subuh.
6. Tara poho naon mun Yudi mandi? Disabun jeung ngosok huntu.
7. Kumaha kaayaan awak Yudi téh? Séhat tur berséka.
8. Geus ngamparkeun sajadah, tuluy naon Yudi téh? Solat subuh.
9. Réngse solat dikumahakeun sajadah téh? Ditilepan.
10. Keur naon Yudi ngeunteung? Bisa aya nu kaliwat tur teu rapih.
11. Dina naon dasi téh cicingna? Dina beuheung.
12. Ari topi paranti nutupan naon? Sirah.
13. Sasarap téh ngarah teu naon? Sangkan teu salatri.
14. Mun sasarap, tanaga urang bakal kumaha? Kuat tur séhat.
15. Mun aya tanaga, kumaha dina narima pangajaran?
Kana mikir jeung narima pangajaran bakal sayaga.
C. MIKAWERUH KECAP
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid disina niténan kecap jeung sinonimna.
2. Guru nyontoan kecap jeung sinonimna nu ngahaja geus dilarapkeun kana kalimah.
1. mandi = ibak
Subuh-subuh Yudi mah geus mandi.
Subuh-subuh Yudi mah geus ibak.
2. soméah = lemah-lembut
ka sasaha ogé Yudi mah soméah.
ka sasaha ogé Yudi mah lemah-lembut.
3. Guru ngaroris murid paham heteuna kana kecap-kecap nu dilarapkeun kana
kalimah.
D. NYARITAKEUN EUSI BACAAN
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid disina maca deui bacaan “Rajin” dina jero haté.

2. Geus kitu, murid disina nyaritakeun deui eusi bacaan di hareupeun
babaturanana. Tujuanana murid dilatih wanter jeung parigel nyarita.
3. Dina nyaritakeun eusi bacaan, murid dibéré jejer pikiran nu kudu diaritakeun.
1. Kagiatan Yudi isuk-isuk.
2. Kagiatan Yudi sanggeus mandi.
3. Kagiatan Yudi sanggeus solat.
4. Kagiatan Yudi saméméh sakola.
E. NGALARAPKEUN UNDAK USUK BASA
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid disina niténan kecap lemes jeung kecap kasar dina kalimah.
Titénan ieu conto kalimah:
mios = indit
Abdi mios ka sakola.
Bapa angkat ka kantor.
2. Guru nitah murid disina ngalengkepan kalimah nu dicopongkeun ku kecap-
kecap nu geus disadiakeun.
Eusikeun kecap-kecap ieu di handap kana tempat nu dikosongkeun!
nyandak sumping ngagaleuh

ngadangukeun nyarios teu damang
mastaka siram waos
panangan
1. dongkap = ………………….
Rudi dongkap ti sakola.
Bapa Rudi ……………………. ti Jakarta.
2. ngupingkeun = …………………….
Abdi ngupingkeun radio.
Bapa ogé nuju ……………………radio.
3. ngabantun = ……………………….
Abdi ka sakola ngabantun sapédah.
Bapa guru mah ka sakola ……………… motor.
4. nyanggem = ……………………….
Abdi nyanggem ka bu guru.
Bu guru …………………… ka bapa kapala sakola.

5. mésér = ………………………….
Abdi mésér roti ka warung.
Pa guru mah …………………….. roko ka warung.
6. udur = ……………………………
Rudi téh teu sakola lantaran udur.
Pa guru …………………. da teu ngawulang.
7. mandi = …………………………..
Sateuacan ka sakola, abdi mandi heula.
Sateuacan angkat ka kantor, Bapa ……………….. heula.
8. sirah = ………………..
Dadan téh sanggemna nuju nyeri sirah.
Aya wartos pa guru téh nuju nyeri ………………..
9. huntu = ………………
Wawan pipina kembung keur nyeri huntu.
Kang Dadang ogé nuju nyeri …………….
10. leungeun = ………………………..
Lamun dahar kudu maké leungeun katuhu.
Upami tuang kedah nganggo ……………… tengen.
F. MACA NARASI NGAJEMBARAN
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid maca téks narasi dina jero haté nu judulna “Kabiasaan”
pikeun ngajembaran wawasan murid.
2. Guru nitah murid niyéna eusi téks narasi nu nu judulna “Kabiasaan”.
3. Guru ngalatih murid sina paham kana eusi téks ku cara diskusi kelompok.
Tujuanana sangkan murid mibanda sikep sosial jeung disiplin tur sayaga
ingetanana.
Pananya jeung jawaban nu kudu didiskusikeun téh kieu.
1. Samémeh sakola,Yudi sok kumaha heula ka mamahna?
Uluk salam heula.
2. Naon nu dibawa ku Yudi ka sakola? Nyoréndang kantong buku.
3. Mun geus datang ka sakola, sok naraon barudak téh?
Sok ngarariung heula hareupeun kelas.

4. Dikumahakeun kuku barudak ték ku guru? Dipariksa.
5. Bari kumaha barudak diuk dina korsi? Sidakep.
6. Saméméh diajar, barudak sok naon heula? Ngadunga heula.
7. Kudu kumaha urang kana sagala piwuruk guru?
Siperhatikeun enya-enya.
8. Naon kawajiban urang sapopoé jadi budak sakola? Diajar.
9. Kudu kumaha urang diajar boh di imah boh di sakola?
Kudu suhud jeung rajin.
10. Urang bakal kumaha mun teu diajar soson-soson?
Bakal kaduhung ahirna.
G. NGALENGKEPAN KALIMAH
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid disina niténan kecap jeung sinonimna sarta larapna dina
kalimah. Contona:
Indit = mios
Isuk-isuk Yudi indit ka sakola.
Isuk-isuk Yudi ………….. ka sakola.
Isuk-isuk Yudi mios ka sakola.
2. Guru nitah murid maham kecap nu sinonim tur ngalarapkeun kana kalimah.
Pigawé cara conto!
1. uluk salam = ngucapkeun salam
Méméh indit sok uluk salam heula ka mamahna.
Méméh indit sok ngucapkeun salam heula ka mamahna.
2. nyoréndang = ngagantungkeun dina taktak
Yudi ka sakola nyoréndang kantong buku.
Yudi ka sakola ngantungkeun kana taktak kantong buku.
3. ngarariung = karumpul
Isuk-isuk barudak geus ngarariung di buruan sakola.
Isuk-isuk barudak geus karumpul di buruan sakola.
4. dipariksa = dititénan
Unggal kuku ramo barudak dipariksa saurang-saurang.
Unggal kuku ramo barudak ditténan saurang-saurang.

5. ngadunga = nunuhun ka Gusti Alloh
Saméméh diajar barudak ngadunga heula.
Saméméh diajar barudak nunuhun ka Gusti Alloh heula.
6. ditungtun = dipingpin, dituyun
Ngadunga ditungtun ku ibu atawa bapa guru.
Ngadunga dipingpin ku ibu atawa bapa guru.
7. Jaligrah = ijigimbrang bari atoh
Babaturan jaligrah lantaran aralus niléyna.
Babaturan ijigimbrang bari atoh lantaran aralus niléyna.
8. lalawora = gagabah
Ulah sok melid komo bari jeung diajar lalawora.
Ulah sok melid komo bari jeung diajar gagabah
9. suhud = getol
urang kudu diajar sing suhud jeung rajin.
urang kudu diajar sing getol jeung rajin.
10. Kaduhung = hanjakal
Mun teu diajar soson-soson bakal kaduhung ahirna.
Mun teu diajar soson-soson bakal hanjakal ahirna.
H. MIGAWÉ PANCÉN
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid disina ngajawab pananya ku cara ngalengkepan kalimah nu
dikosongkeun ku kecap-kecap tina kagiatan sapopoéna.
2. Murid ngajawab pananya cukup ku ngalengkepan kalimah nu dikosongkeun
luyu jeung kabiasaan dirina. Jawaban kumaha murid.
1. Hudang saré hidep sok tuluy mandi.
2. Isuk-isuk hidep sok sasarap heula.
3. Saméméh ka sakola, hidep ka mamah sok amitan heula.
4. Samémeh dahar, hidep sok kokocok panangan.
5. Lamun geus dahar, hidep sok ngadunga.
6. Saméméh mondok, hidep sok kokocok suku.

7. Lamun mandi hidep sok disabun jeung ngosok huntu.
8. Lamun diajar hidep kudu suhud tur rajin.
9. Lamun leumpang hidep kudu di sisi jalan belah kénca.
10. Lamun panggih jeung guru kudu uluk salam tur rengkuh.
Minimal (KKM).
EVALUASI
Katerangan Tutas
Kritéria Meunteun
Enggeus Encan
A. MACA JERO HATE
C. MIKAWERUH KECAP
D. NYARITAKEUN
E. MENERKEUN KALIMAH
F. MACA NGAJEMBARAN
G. NGALENGKEPAN KALIMAH
H. MIGAWE PANCEN

PANGAJARAN 4
Tema : Lingkungan Sakola

Bahan : Déskripsi
Tujuan Pangajaran:
Saréngséna kagiatan diajar ngajar, murid bisa maca jero haté, maham eusi paguneman,
nyebutan gambar, ngalengkepan kalimah, nyaritakeun, ngawangun kalimah, ngalarapkeun
undak usuk basa.
Kagiatan Diajar:
A. MACA JERO HATE
No. Kagiatan
2. Guru nitah murid maca téks déskripsi dina jero haté nu témana “Lingkungan
Sakola” nu judulna “Di Sakola Yudi”.
3. Guru ngalatih murid sina niténan eusi téks déskripsi ku cara maca kalawan daria.
B. MAHAM EUSI PAGUNEMAN
No. Kagiatan
1. Sanggeus maca téks déskripsi “Di Sakola Yudi”, guru nitah murid maham eusi
bacaan ku cara ngajawab pananya nu disadiakeun.

2. Pikeun maham eusi bacaan, guru nitah murid disina ngajawab pananya tina
bacaan ku cara lisan.
Ayeuna hidep kudu ngajawab pananya. Jawaban dituliskeun heula, engké
dilisankeun.
1. Di mana Yudi sakolana? Di SD Guna Darma.
2. Sok kumaha barudak di buruan sakolana? Arulin.
3. Arulin naon barudak lalaki di buruan sakola?
Sok méngbal ku bal pelastik.
4. Geus dialajar naon barudak di sakolana? Beberesih sakola.
5. Mun aya runtah sok dikumahakeun?
Sok dicokot ka wadah runtahkeun.
6. Kumaha kaayaan lingkungan sakola? Beresih tur raresik.
7. Murid-murid geus dilatih naon? Dibéré tanggung jawab.
8. Dibéré tugas naon barudak téh? Tugas pikét.
9. Kumaha barudak téh pikétna? Tugas pikétna béda-béda.
10. Naon nu kudu dilaksanakeun enya-enya téh? Tanggung jawab.
3. Guru meunteun murid bener henteuna ngajawab pananya.
C. NYEBUTAN GAMBAR
No. Kagiatan
1.
Guru nitah murid sina niténan gambar jeung kalimahna nu geus disayagikeun.
2. Guru nitah murid nyebutan gambar tina segi gunana.

Sapu injuk gunana paranti ……………………
Sapu injuk gunana paranti sasapu di jero imah.
Pigawé kawas conto!
1. Sapu nyéré gunana paranti sasapu di buruan.
2. Wadah runtah gunana paranti ngawadahan runtah.
3. Embér téh gunana paranti ngala atawa wadah cai.
4. Pamupus gunana paranti mupus.
5. Elap tina lamak gunana paranti ngelap.
6. Pamupus bor gunana paranti mupus tulisan dina bor.
7. Spidol gunana paranti nulis saperti dina whiteboard.
8. Mangkok cai gunana paranti wadah cai.
9. Kapur gunana paranti nulis dina bor.
10. Kamocéng gunana paranti meresihan kekebul.
3. Guru meuteun bener henteuna murid ngajawab pananya.

D. NGALENGKEPAN KALIMAH
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid sina diajar mikir ku cara milih kecap.
2. Guru nitah murid disina ngalengkepan kalimah nu dicopongkeun ku kecap-
kecap nu geus diadiakeun.
beberesih, sasapu, ngelapan, mupus, miceun, ngangkut,

dipulungan, mantuan, ngeprukan, mérésan
Lengkepan kalimah ieu di handap ku kecap-kecap nu dikurungan.

1. Barudak keur mérésan korsi di kelas .
2. Keretas nu ngabarak di kelas keur dipulungan ku barudak.
3. Déwi keur sasapu di buruan sakola.
4. Jajang mantuan bu guru némpélkeun gambar.
5. Bandi ngelapan kaca jandéla ku elap.
6. Réndi ngeprukan kekebul dina méja ku kamocéng.
7. Panji ngangkut cai ku émbér.
8. Ari miceun runtah kudu kana wadahna.
9. Barudak keur beberesih di jero kelas.
10. Atuh ari mupus Bor mah kudu ku pamupus.
E. NYARITAKEUN
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid sina maca bacaan nu judulna “Pasapon” dia jero haté.
2. Guru nitah murid sina niténan eusi bacaan nu judulna “Pasapon” kalawan
gemet.
3. Guru nitah murid sina nyaritakeun deui eusi bacaan.
Bacaan “Pasapon” téh caritakeun deui ku basa sorangan.
Hal-hal anu kudu dicaritakeun deui:
1. Di sakola aya saha? Pasapon.
2. Naon tugasna pasapon? Nyapuan buruan sakola jeung beberesih.

3. Sok maké naon pasapon beberesihna? Maké sapu.
4. Sok dikumahakeun runtah téh? Digundukkeun, tuluy diduruk.
5. Kumaha watek Mang Barna? Bageur pisan.
6. Di mana imahna Mang Barna? Tukangeun sakola.
7. Saha nu sok ngonci sakola? Mang Barna.
8. Kumaha panto gerbang sakola mun isuk-isuk? Dibuka.
9. Kumaha barudak téh ka pasapon? Mantuan beberesih di kelas.
10. Naon tujuan beberesih di sakola? Sangkan sakola beresih tur asri.
4. Guru meunteun bener henteuna komponén nu dicaritakeun ku murid.
F. NGAWANGUN KALIMAH
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid sina niténan conto kalimah aktif jeung kalimah pasif.
ngonci → dikonci
Mang Barna téh sok ngonci panto gerbang sakola.
Panto gerbang sakola téh sok dikonci ku Mang Barna.
2. Guru nitah murid sina latihan ngarobah kecap nu maké rarangkén hareup N-
ku rarangkén hareup di-.
3. Guru nitah murid disina ngalarapkeun kecap pasif nu geus diwangunna kana
kalimah.
Pananya jeung jawaban ngawangun kecap tur larapna kana kalimah saperti
kieu.
1. mupus → dipupus
Rijki mupus bor maké pamupus.
Bor dipupus ku Rijki make pamupus.
2. ngelap → dielap
Déwi keur ngelap kaca jandéla.
Laca jandéla keur dielap ku Déwi.
3. meuli → dibeuli
Barudak meuli cilok di pipir sakola.
Cilok dibeuli ku barudak di pipir sakola.
4. nulis → ditulis
Murid-murid keur nulis kalimah.
Kalimah keur ditulis ku murid-murid.

5. maca → dibaca
Yadi keur maca buku basa Sunda.
Buku basa Sunda keur dibaca ku Yadi.
6. ngarang → dikarang
Barudak keur ngarang sajak.
Sajak keur dikarang ku barudak.
7. ngagambar → digambar
Wéndi keur ngagambar gunung.
Gunung keur digambar ku Wéndi.
8. ngariung → diriung
Barudak keur ngariung Kang Nandi.
Kang Nandi keur diriung ku barudak.
9. ngajul → diajul
Kang Undang keur ngajul buah.
Buah keur diajul ku Kang Undang.
10. Ngeduk → dikeduk
Mang Dadi keur ngeduk solokan.
Solokan keur dikeduk ku Mang Dadi.
G. MENERKEUN TULISAN
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid sina niténan conto kalimah nu awalna ditulis ku huruf
leutik. Eta kalimah tuluy dibenerkeun cara nulisna ku huruf kapital.
hamperu lauk téh mun kadahar karasana pait.

Hamperu lauk téh mun kadahar karasana pait.

2. Guru nitah murid disina ngarobah kalimah nu dimimitian ku huruf leutik,
dirobah jadi ku huruf kapital.
Kalimah ieu di handap, ku hidep benerkeun cara nulis aksara gedéna.
1. nénéng melak kembang dina pot.
Nénéng melak kembang dina pot.
2. yudi sakola di sd sukamaju.
Yudi sakola di SD Sukamaju.
3. rangga keur diajar maca.
Rangga keur diajar maca.
4. ajat téh putrana bu euis.
Ajat téh putrana Bu Euis.
5. bapa kawitna ti tasik.
Bapa kawitna ti Tasik.
6. dédé boga ucing dua.
Dédé boga ucing dua.
7. di lembang réa sapi diingu.
Di Lémbang réa sapi diingu.
8. barudak keur arulin di buruan.
Barudak keur arulin di buruan.
9. dadang resep macaan buku carita.
Dadang resep macaan buku carita.
10. urang kudu diajar apik jeung berséka.
Urang kudu diajar apik jeung berséka.
3. Guru meunteun bener henteuna murid dina ngarobah hurif kecil menjadi
huruf kapital dalam kalimah.
Minimal (KKM).

EVALUASI
Katerangan Tutas
Kritéria Meunteun
Enggeus Encan
A. MACA JERO HATE
C. NYEBUTAN GAMBAR
E. NYARITAKEUN
F. NGAWANGUN KALIMAH
G. MENERKEUN TULIAN


PANGAJARAN 5
Tema : Hirup beresih jeung séhat

Bahan : Paguneman
Tujuan Pangajaran:
Saréngséna kagiatan diajar ngajar, murid bisa molahkeun paguneman, maham eusi
paguneman, ngalarapkeun kecap, ngalengekepan kalimah, ngajembaran paguneman,
jeung nembangkeun pupuh.
Kagiatan Diajar:
A. MOLAHKEUN PAGUNEMAN
No. Kagiatan
2. Guru nitah murid maca téks déskripsi dina jero haté nu témana “Hirup Beresih
jeung Séhat” nu judulna “Apik jeung Berséka”.
3. Guru nitah murid ngelompok, tuluy disina molahkeun paguneman nu judulna
“Apik jeung Berséka”.
4. Guru ngalatih murid sina niténan eusi paguneman ku cara maca deui
kalawan daria. Tujuanana sangkan murid mibanda sikep sosial jeung disiplin
tur sayaga ingetanana.

B. NGAJAWAB PANANYA
No. Kagiatan
1. Sanggeus maca jeung molahkeun téks paguneman “Apik jeung Berséka”, guru
nitah murid maham eusi bacaan ku cara ngajawab pananya nu disadiakeun.
2. Murid ngajawab pananya bisa ku cara mandiri bisa babarengan jeung batur
sabangkuna.
Jawaban tina pananyana téh kieu.
1. Saha nu keur ngalobrol téh? Yudi jeung Bébén.
2. Ari nu gering téh saha? Rangga.
3. Gering ku naon cenah? Nyeri beuteung.
4. Balukar ku naon geringna téh? Jajan és.
5. Urang ulah jajan nu kumaha? Sambarangan (gagabah).
6. Kudu kumaha urang dina dahar? Apik.
7. Kudu kumaha urang dina maké pakéan? Kudu berséka, ulah odoh.
8. Sangkan beresih, kudu dikumahakeun pakéan téh? Diseuseuh.
9. Maké naon nyeuseuh pakéan téh? Maké sabun.
10. Ngarah rapih, kudu dikumaha pakéan téh? Disetrika.
3. Guru meunteun murid bener henteuna dina ngajawab pananya pikeun maham
eusi paguneman.
C. NGALARAPKEUN KECAP
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid sina niténan kecap jeung sinonimna.
2. Guru nitah murid sina niténan kecap jeung sinonimna dina kalimah sangkan
paham hartina.
Titénan ieu conto:
tambarakan = sagala didahar

Rangga téh sok jajan tambarakan.
Rangga téh sok jajan sagala didahar.

3. Guru nitah murid sina néangan sasaruaan kecap atawa sinonimna, tuluy
dilarapkeun kana kalimah.
1. apik = taliti
Urang kudu apik dina dahar.
Urang kudu taliti dina dahar.
2. berséka = apik
Urang kudu ngajaga awak sing berséka.
Urang kudu ngajaga awak sing apik
3. odoh = jorok
Ulah odoh kana papakéan.
Ulah jorok kana papakéan.
4. kokocok = kukumbah
Mun rék dahar kudu kokocok panangan heula.
Mun rék dahar kudu kukumbah panangan heula.
5. dikumbah = diberesihan
Piring kotor kudu dikumbah heula.
Piring kotor kudu diberesihan heula.
6. Tengi = hapeuk
Kadaharan nu geus tengi matak jadi panyakit.
Kadaharan nu geus hapeuk matak jadi panyakit.
7. dituruban = ditutupan
Nyimpen dahareun kudu dituruban bisi ku laleur.
Nyimpen dahareun kudu dututupan bisi ku laleur.
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid sina niténan kalimah nu dicopongkeun jeung kecap gigireunana.
2. Guru nitah murid sina milih kecap nu disadiakeun, tuluy dieusikeun kana
kalimah anu copong kalawan merenah. Kalimah jeung jawabanana téh kieu.
Lengkepan kalimah nu dicopongkeun ku kecap-kecap nu aya gigireunana!
1. Méméh dahar, urang kudu … F … leungeun heula. A. katuhu
2. Lamun mandi, kudu maké …… J …………………. B. sikat seuseuh
3. Awak kudu diruru maké ………… G …………….. C. pamitan
4. Lamun buuk dikuramas, kudu maké…… I ……… D. ngadunga
5. Ari dahar kudu maké leungeun………… A ……… E. laleur

6. Samémeh reup saré, urang kudu… D …. heula. F. kokocok
7. Ari ngosok huntu kudu maké………… H ……… G. batu
8. Ari rék indit ka sakola, kudu …… C … heula. H. odol
9. Dahareun kudu ditutupan bisi ku ……… E …….. I. sampo
10. Sikat seuseuh béda jeung …… B ……. huntu J. sabun
3. Guru meunteun murid bener henteuna dina ngalengkepan kalimah.
E. NGAJEMBARAN PAGUNEMAN
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid sina maca jero haté teks paguneman nu judulna “Ka
Puskesmas”, tuluy sina dibaca dibedaskeun atawa dipolahkeun di kelas.
2. Guru nitah murid sina niténan eusi paguneman kalawan daria.
3. Guru nitah murid sina maham eusi paguneman ku cara ngajwab pananya nu
geus disadiakeun dina buku. Kieu paréntah jeung jawabanana téh.
Sanggeus hidep maca paguneman di luhur, pék jawab pananya ieu di handap!
1. Gering naon Randi téh? Rieut jeung panas tiris.
2. Akibat naon Randi gering téh? Tas ulin papanasan, tuluy kahujanan.
3. Dibawa ka mana Randi téh ku ibuna? Ka Puskesmas.
4. Ka mana ibuna Randi meuli karcis? Ka lokét.
5. Disina kumaha Randi téh ku dokter? Ngagolér dina kasur.
6. Dikumahakeun baju Randi téh ku dokter? Disénglédkeun.
7. Ku dokter, dipariksa maké naon Randi téh? Stétoskop.
8. Diantelkeun kana naon stétoskop téh ku dokter? Kana dada jeung Beuteung
Randi.
9. Dibéré naon Randi ku dokter téh? Obat.
10. Sabaraha kali obat téh diinumna? Sapoé dua kali.
4. Guru meunteun murid bener henteuna dina molahkeun paguneman jeung
ngajawab pananya ngeunaan eusi paguneman.

F. NYUSUN PAGUNEMAN
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid sina latihan nyusun paguneman pondok.
2. Ngarah babarieun, guru nitah murid sina ngalengkepan kalimah nu
dicopongkeun dina paguneman.
Ieu di handap aya paguneman anu can anggeus nu kudu dilengkepan
ku murid. Paguneman lengkepna kieu.
Yudi : Ran, ku naon kamari teu sakola?
Randi : Udur.
Yudi : Naon anu karaos?
Randi : Awak karasana paranas tiris.
Yudi : Oh, demam atuh, nya?
Randi : Enya, ceuk dokter ogé demam.
Yudi : Iraha ka dokterna kitu?
Randi : Kamari dua poé ka tukang.
Yudi : Ka dokter mana?
Randi : Eta dokter di Puskesmas.
Yudi : Jeung saha ka dokterna?
Randi : Jeung Mamah.
Yudi : Dikumaha waé ku dokter téh?
Randi : Nya dipariksa, maké alat nu diantelkeun kana dada.
Yudi : Oh, maké stétoskop meureun.
Randi : Enya, maké Stétoskop éta ogé.
Yudi : Disuntik henteu?
Randi : Ah, henteu ngan dibéré obat wungkul.
Lamun geus dilengkepan, téks paguneman téh disina dipolahkeun ku duaan.
Dipeunteun cara maca jeung lentongna.
3. Guru meunteun murid bener henteuna dina maca jeung molahkeun
paguneman.

G. NEMBANGKEUN PUPUH
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid sina maca jero haté teks pupuh asamarandana nu patali
jeung hirup berséka.
2. Guru ngajak murid babarengan nembangkeun pupuh asmarandana.
3. Guru nitah murid nembangkeun pupuh babarengan sakelas, tuluy bagilir
sajajar-sajajar bangku. Geus kitu, nembangkeun pupuh saurang-saurang.
4. Guru meunteun murid alus henteuna dina nembangkeun pupuh
asamarandana.
5. Guru nitah murid sina maham eusi pupuh asmarandana ku cara ngajawab
pananya nu geus disayagikeun dina buku.
Sanggeus nembangkeun pupuh, murid sina maham eusina, anu
jawabanana kieu.
1. Murangkalih téh kudu éling.
2. Urang ulah odoh ka panganggo.
3. Mun pakéan kotor geuwat seuseuhan.
4. Lamun pakéan soéh geuwat kaputan.
5. Kana pakéan buruk masing butuh.
6. Ari kana pakéan anyar masing lebar.
6. Guru nitah murid néangan harti kecap tur ngalarapkeun kana kalimah.
Ngarah teu héséeun, murid disina niténan heula contona.
Contona:
éling-éling = sadar-sadar
Éling-éling murangkalih
…………………murangkalih
Sadar-sadar murangkalih
Pigawé kawas conto di luhur! Jawabanana kieu.

1. murangkalih = barudak
Éling-éling murangkalih.
Éling-éling barudak.

2. panganggo = pakéan
Ulah odoh ka panganggo.
Ulah jorok ka pakéan.
3. geuwat = gancang
Mun kotor geuwat seuseuhan.
Mun kotor gancang seuseuhan.
4. buruk = butut
Ka nu buruk masing butuh.
Ka nu butut masing butuh.
5. lebar = nyaah
Ka nu anyar masing lebar.
Ka nu anyar masing nyaah.
Minimal (KKM).

EVALUASI
Katerangan Tutas
Kritéria Meunteun
Enggeus Encan
A. MOLAHKEUN PAGUNEMAN
C. NGALARAPKEUN KECAP
E. NGAJEMBARAN PAGUNEMAN

PANGAJARAN 6
Tema : Cinta jeung Reueus jadi Bangsa Indonésia

Bahan : Dadaran (déskripsi)
Tujuan Pangajaran:
Saréngséna kagiatan diajar ngajar, murid bisa maca jero haté, maham eusi bacaan,
miwanoh kecap, ngarobah kalimah, nyusun omongan, nadomkeun pupujian, jeung
ngajembaran dadaran.
Kagiatan Diajar:
A. MACA JERO HATÉ
No. Kagiatan
2. Guru nitah murid maca téks déskripsi dina jero haté nu témana “Lingkungan
Alam Sabudeur” nu judulna “Urang jeung Alam”.
3. Guru ngalatih murid sina niténan eusi téks déskripsi ku cara maca kalawan daria.
No. Kagiatan
1. Sanggeus maca téks déskripsi “Urang jeung Alam”, guru nitah murid maham
eusi bacaan ku cara ngajawab pananya nu disadiakeun.

2. Guru nitah murid ngajawab pananya kana eusi teks déskripsi ku cara lisan.
1. Manusa jeung alam kaasup mahluk ciciptan Pangéran.
2. Jalma, sasatoan, jeung tutuwuhan kaasup mahluk Hirup.
3. Unggal poé urang sok nyeuseup hawa.
4. Mun euweuh hawa, urang moal bisa ngambekan.
5. Keu nginum, urang perlu cai.
6. Urang bisa moyan lantaran aya cahaya panonpoé.
7. Alam dunya bakal moal caang mun euweuh cahaya panonpoé.
8. Ti peuting di langit aya bulan jeung béntang.
9. Bulan moncorongna buleud.
10. Ari béntang mah caangna tingkarelip.
3. Guru meunteun murid bener henteuna dina ngajawab pananya pikeun maham
eusi téks.
C. MIKAWANOH KECAP
No. Kagiatan
1. Sanggeus maca téks déskripsi “Urang jeung Alam”, guru nitah murid
niténan kecap jeung sinonimna nu dilarapkeun kana kalimah.
2. Guru nitah murid sina maham kecap-kecap jeung sinonimna nu dilarapkeun
kana kalimah.
Contona:
ciciptan = jieunan
Manusa jeung alam kaasup mahluk ciciptan Pangéran.
Manusa jeung alam kaasup mahluk jieunan Pangéran.
3. Guru nitah murid ngalengkepan kalimah nu dicopongkeun ku kecap-kecap
nu geus diyagakieun. Paréntah jeung jawabanana kieu.
Lengkepan kalimah-kalimah ieu di handap ku kecap-kecap anu aya
gigireunana.
1. Angin téh karasana ………… C …………… A. mongkléng
2. Ti peuting bulan caang mani…… D ……… B. ragrag
3. Isuk-isuk panonpoé …… E …….. ti wétan. C. ngahiliwir
4. Mun ti peuting, kaayaan poék…… A ……. D. mabra
5. Ti langit hujan ………………… B ………………. E. moncorong
4. Guru meunteun murid bener henteuna dina ngajawab pananya ngeuaan
ngalengkepan kalimah.

D. NGAROBAH KALIMAH
No. Kagiatan
1. Sanggeus maca téks déskripsi “Urang jeung Alam”, guru nitah murid
niténan kecap pagawéan aktif jeung kecap pagawéan pasif.
2. Guru nitah murid sina niténan kalimah aktif jeung kalimah pasif.
Contona:
dipelak → melak
Tangkal kembang sok dipelak ku jalma.
Jalma sok ……………….. tangkal kekembangan.
3. Guru nitah murid sina ngarobah kecap pagawéan pasif jadi kecap pagawéan
aktif, tuluy dilarapkeun kana kalimah.
Paréntah jeung jawabanana kieu.
1. diseuseup → nyeuseup
Hawa diseuseup ku mahluk hirup.
Mahluk hirup nyeuseup hawa.
2. dikali → ngali
Taneuh dikali ku tukang sumur.
Tukang sumur ngali taneuh.
3. dituar → nuar
Tangkal dituar ku Mang Bébén.
Mang Bébén nuar Tangkal.
4. disiuk → nyiuk
Cai disiuk ku Néni tina bak.
Néni nyiuk cai tina bak.
5. dirabut → ngarabut
Tangkal sampeu dirabut ku Kang Ruslan.
Kang Ruslan ngarabut tangkal sampeu.
6. diundeur → ngundeur
Daun sampeu diundeur ku Bu Nénéng.
Bu Nénéng ngundeur daun sampeu.
7. dipetik → metik
Kembang di buruan dipetik ku Téh Éma.
Téh Éma metik kembang.

8. dipacul → macul
Tanah kebon keur dipacul ku Mang Karwa.
Mang Karwa keur macul tanah kebon.
9. diala → ngala
Paré di sawah keur diala ku ibu-ibu.
Ibu-ibu keur ngala paré di sawah,
10. diajul → ngajul
Gedang keur diajul ku Mang Yoyo.
Mang Yoyo keur ngajul gedang.
4. Guru meunteun murid bener henteuna dina ngarobah kecap pagawéan pasif
jadi kecap pagawéan aktif sarta ngalarapkeunana dina kalimah.
E. MENERKEUN KALIMAH
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid sina niténan kalimah anu runtuyan kecapna diacak.
Contona:
hudang—isuk-isuk—kénéh—hudang—geus—Yudi
Kalimahna: Isuk-isuk kénéh Yudi geus hudang.
2. Guru nitah murid sina menerkeun runtuyan kecap-kecap sangkan jadi kalimah
anu bener tur merenah.
Paréntah jeung jawabanana saperti kieu.
1. maca – keur – Yayan – basa Sunda
Yayan keur maca basa Sunda.
2. nyéboran – di buruan – Néni - kembang
Néni nyéboran kembang di buruan.
3. di dapur – nuju – mamah – masak
Mamah nuju masak di dapur.
4. koran – di tepas – bapa – maca – keur
Bapa keur maca koran di tepas.
5. macul – di kebon – keur – Mang Karya
Mang Karya keur macul di kebon.
6. ngaput – mesin -- Bi Inah -- dina – keur
Bi Inah keur ngaput dina mesin.

7. keur—barudak—arulin—di—buruan
Barudak keur arulin di buruan.
8. santri—keur—barudak—di masigit – ngaraji
Barudak santri keur ngaraji di masigit.
9. tivi—baba-bapa—lalajo—dina—keur – méngbal
Bapa-bapa keur laajo méngbal dina tivi.
10. Persib—Persija—keur—si Jalak harupat—tanding --- jeung --- di
Persib jeung Persija keur tanding di si Jalak Harupat.
3. Guru meunteub murid bener henteuna dina nyusun kalimah nu kecap-
kecapna diacak.
F. NADOMKEUN PUPUJIAN
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid sina maca heula dina jero haté téks pupujian nu
judulna “Bab Cai”.
BAB CAI
Dupi sadayana cai,
nu sok dianggo susuci,
éta aya tujuh rupi,
walungan anu kahiji.
Cai laut kaduana,
cai sumur katiluna,
cai ibun kaopatna,
cai és nu kalimana.
Cai nyusu kagenepna,
cai hujan katujuhna,
éta cai sadayana,
sah dianggo susucina.
2. Guru ngajak murid babarengan nadomkeun pupujian “Bab Cai”.
3. Guru nitah murid babarengan nadomkeun pupujian “Bab Cai”
4. Pikeun maham eusi pupujian, guru nitah murid disina ngajawab pananya nu
disadiakeun.
Sanggeus murid ngalagukeun atawa nadomkeun pupujian di luhur, sangkan
paham kana eusina, pék jawab ieu pananya.
1. Aya sabaraha cai nu sok dipaké susuci? Aya tujuh rupa.

2. Cai naon nu kahijina? Cai walungan.
3. Ari cai és nu kasabaraha? Nu kalima.
4. Rupa-rupa cai téh sah dipaké naon? Susuci.
5. Cai naon anu karasana tiis? Cai és.
6. Ari cai hujan ti mana asalna? Ti langit.
7. Cai laut kumaha rasana? Asin.
8. Naon ngaranna cai nu ngaburial tina jero taneuh? Cai nyusu.
9. Cai naon nu ngagarendang isuk-isuk dina daun? Cai ibun.
10. Sah dipaké naon cai nu tujuh rupa téh? Susuci.
G. NGAJEMBARAN DADARAN
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid sina maca jero haté bacaan nu judulna “patempatan“.
2. Guru disina niténan kalawan imeut eusi bacaan “Patempatan”.
3. Guru nitah murid sina nyebutan deui ngaran-ngaran tempat nu geus
dicontoan.
Sanggeus hidep maca bacaan nu eusina ngaran patempatan, ayeuna hidep
néangan deui ngaran patempatan. Bisa diskusi jeung babaturan. Jieun dina
buku tugas!
1. Patempatan patali jeung ci- saperti Cinangka, Cicaheum, Cileunyi, …
2. Patempatan patali jeung pasir saperti Pasirimpun, Pasiripis, Pasirimpun,
Pasirkoja, ….
3. Patempatan patali jeung ranca saperti Rancabolang, Rancakalong, Rancabuaya,
Rancabali, …
4. Patempatan patali jeung rawa saperti Rawabogo, Rawabango, Rawamerta,
….
5. Patempatan patali jeung leuwi saperti Leuwiliang, Leuwipanjang, Leuwigajah,
Leuwimunding, Leuwisari, ….
Minimal (KKM).

EVALUASI
Katerangan Tutas
Kritéria Meunteun
Enggeus Encan
A. MACA JERO HATE
B. MAHAM EUSI BACAAN
C. MIWANOH KECAP
D. NGAROBAH KALIMAH
E. NYUSUN OMONGAN
F. NADOMKEUN PUPUJIAN
G. NGAJEMBARAN DADARAN

PANGAJARAN 7
Tema : Miara sasatoan jeung tutuwuhan

Bahan : Dadaran (déskripsi)
Tujuan Pangajaran:
Saréngséna kagiatan diajar ngajar, murid bisa maca jero haté, maham eusi bacaan,
ngalengkepan kalimah, nyusun karangan, ngalarapkeun kecap, jeung nyusun omongan.
Kagiatan Diajar
A. MACA JERO HATÉ
No. Kagiatan
2. Guru nitah murid maca téks déskripsi dina jero haté nu témana “Miara
Sasatoan jeung Tutuwuhan” nu judulna “Melak Kembang”.
3. Guru ngalatih murid sina niténan eusi téks déskripsi ku cara maca kalawan
daria. Tujuanana sangkan murid mibanda sikep sosial jeung disiplin tur
sayaga ingetanana.
1. Murid disina maca deui téks bacaan.
2. Murid disina paham kana eusi bacaan ku cara ngajawab pananya nu disadiakeun.

No. Kagiatan
1. Sanggeus maca téks déskripsi “Melak Kembang”, guru nitah murid maham
eusi bacaan ku cara ngajawab pananya nu disadiakeun.
2. Guru nitah murid ngajawab pananya kana eusi teks déskripsi ku cara lisan.
1. Resep naon Ibu téh? Melak kembang.
2. Saha deui nu gaduh karesep kawas Ibu? Téh Nani.
3. Ibu sareng Téh Nani osok naon? Melak kembang.
4. Di mana dipelakna kembang téh? Dina pot.
5. Kumaha ngurusna kembang téh? Kudu diceboran jeung digemuk.
6. Kumaha warnana kembang srangéngé téh? Konéng.
7. Kumaha rasana seureuh beureum téh? Pait.
8. Kembang naon nu make ngaran sasatoan? Kuping gajah, lidah buaya.
9. Ti mana mun urang rék meuli gemuk? Ti toko kembang.
10. Ari di kampung sok aya gemuk naon? Gemuk kandang.
C. NGALENGKEPAN KALIMAH
No. Kagiatan
1. Sanggeus maca téks déskripsi “Melak Kembang”, guru nitah murid sina wanoh
kana ngaran babagian tatangkalan.
2. Guru nitah murid sina ngalengkepan kalimah nu dicopongkeun ku kecap-
kecap nu disayagikeun. Kecap-kecap anu bisa dipilihna patali jeung ngaran
babagian tutuwhan.
Pék lengkepan kalimah ieu di handap ku kecap-kecap gigireunana!
1. Ibu melak ………… E ………… dina pot. A. beutina
2. Tangkal rambutan téh…… C ……leubeut. B. akarna
3. Tangkal sampeu mah…… A …..dina jero taneuh. C. buahna
4. Tangkal téh …… B …... nyeceb kana taneuh D. pendul
5. Méméh jadi buah, peuteuy asalna…… D …. É. Kembang
6. Buah salah téh ngagonyok jeung……… J …… F. dawegan
7. Bisa dipaké ubar ……… E ……. kumis ucing mah. G. paria
8. Buah ……… G …….. téh rasana pait. H. céngék
9. ……… F ……….. keur meujeuhna lumého. I. kembang
10. Kembang …… H …….. disebutna méncéngés. J. cucukan

D. NYUSUN KARANGAN
No. Kagiatan
1. Guru nitah heula murid sangkan maca téks déskripsi “Ngukut Ucing” keur
conto tur gambaran déskripsi.
2. Guru nitah murid disina nyusun karangan wangun dadaran (déskripsi).
3. Ngaran henteu héséeun, guru nitah murid disina ngalengkepan karangan nu
dicopongkeun. Murid cukup nuluykeun karangan.
Paréntah jeung jawabanana bisa dititénan ieu di handap.
MIARA LAUK DINA AKUARIUM
Wéndi téh miara lauk dina akuarium. Tacan lila miara laukna ogé. Kakara
lima poé. Akuariumna beunang nyieun bapana. Akuarium téh dijieunna tina
kaca. Kacana anu kandel. Pikeun nyambungkeun tungtung kaca, biasana sok
ngagunakeun lém husus keur kaca.
Wangun akuarium téh umumna pasagi panjang. Bagian ti tukangna sok
ditémpélan gambar tatangkalan. Jadi, katempona latarna siga jujukutan.
Dina akuarium sok maké alat sangkan panyedot sangkan cai ngaberekbek. Eta
téh ngahaja ngarah siga dina cai anu ngocor kawas dina balong atawa susukan.
Cai ngocor téh matak betaheun kana lauk.
Aya rupa-rupa lauk nu diingu ku Wéndi téh. Aya lauk koki, sepat, arwana,
…
Ngarah caina beresih, dina akuarium sok dipelakan lauk sapu. Lauk
sapu mah tara gérak kawas lauk séjénna, tapi sok ngadaplok wé dina kaca
akuarium.
Lauk akuarium mah aya husus parabna. Eta parab téh bisa dibeuli di toko
lauk atawa toko akuarium. Béda jeung lauk biasa nu aya di balong. Lauk balong
mah parabna ogé bisa huut bisa dangdaunan atawa sangu.
Sabulan sakali cai dina akuarium mah kudu diganti. Tujuanana sangkan
caina tetep hérang, henteu kiruh jeung kotor atawa lecek.
Lamun akuarium dikumbah, lauk-laukna kudu dipindahkeun saheulaaan
kana tempat séjén.

No. Kagiatan
1. Guru nitah heula murid sangkan wanoh kana ngaran babagian lauk, pakakas
paranti ngala lauk, ngaran babagian sasatoan, ngaran babagian tatangkalan
jeung ngaran tatangkalan.
Titénan ieu kalimah:
Wéndi téh miara lauk dina akuarium.
Guru nerangkeun ka murid yén “lauk mah hirupna téh dina cai. Tangtu
ngabogaan alat husus keur ngambekanana. Ieu di handap aya gambar lauk.
Hulu lauk asang cécépét sisit buntut
2. Guru nitah murid disina nyieun kalimah ku kecap-kecap ngaran babagian

sasatoan, tatangkalan, atawa tutuwuhan.

3. Guru nitah murid disina ngucapkeun kalimah anu ngandung ngaran-ngaran
babagian sasatoan, tatangkalan, atawa tutuwuhan.
Ayeuna jieun kalimah maké kecap-kecap ieu di handap.
1. pamatuk
Hayam téh nyatuan hakaneun ku pamatukna.
2. jawér
Hayam bikang henteu jawéran kawas hayam jago.
3. siih
Siih hayam jago téh seukeut. Cicingna dina cékérna lebah jero.
4. jangjang
Jangjang hayam jago téh kikiplik mun keur kongkorongok.
5. buntut
Hayam bikang mah buntutna henteu ngarumbay kawas hayam jago.
4. Guru meunteun murid bener henteuna ngalarapkeun ngaran babagian sato
kana kalimah.
F. MENERKEUN TULISAN
No. Kagiatan
1. Guru nitah heula murid sina niténan conto nyusun kalimah anu runtuyan
kecap-kecapna diacak.
2. Guru nitah murid disina niténan kalimah anu geus dibenerkeun runtuyan
kecapna.
Titénan contona:
keur – Yudi – nembang – diajar
Kalimahna: Yudi keur diajar nembang.
3. Guru nitah murid disina nyusun kalimah tina kecap-kecap anu runtuyanana diacak.
1. arulin-di-barudak-sakola-buruan
Barudak arulin di buruan sakola.
2. kakawihan-bari-barudak-ulin-téh
Barudak téh ulin bari kakawihan.

3. ngawarnaan-Ayi-gambar-keur
Ayi keur ngawatnaan gambar.
4. kembang-keur-Yani-dipelak
Kembang keur dipelak Yani.
5. sajak-keur-Didi-ngarang-diajar
Didi keur diajar ngarang sajak.
6. balong-Héri-lauk-marab-keur
Héri keur marab lauk di balong.
7. lalajo-Dadang-keur-dina-méngbal-tivi
Dadang keur lalajo méngbal dina tivi.
8. Dédi-gunung-ku-digambar-keur
Gunung keur digambar ku Dédi.
9. jeung-Uci-kerja kelompok-Nana-di imah Féri
Nana jeung Uci kerja kelompok di imah Féri.
10. ka-istirahat-barudak-tukang dagang-jarajan-waktu
Waktu istirahat barudak jarajan ka tukang dagang.
Minimal (KKM).

EVALUASI
Katerangan Tutas
Kritéria Meunteun
Enggeus Encan
A. MACA JERO HATÉ
B. MAHAM EUSI BACAAN
C. NGALENGKEPAN KALIMAH
D. NYUSUN KARANGAN
F. MENERKEUN TULISAN

PANGAJARAN 8
Tema : Ngajaga Kasalametan di Imah jeung di jalan

Bahan : Kakawihan jeung Pupuh
Tujuan Pangajaran:
Saréngséna kagiatan diajar ngajar, murid bisa ngaregepkeun kakawihan, maham
eusi kakawihan, ngahariringkeun kakawihan, ngalengkepan kakawihan, ngajembaran
kakawihan, ngalarapkeun kecap, jeung nembangkeun pupuh.
Kagiatan Diajar:
A. NGAREGEPKEUN KAKAWIHAN
1. Murid disina ngaregepkeun kakawihan nu dihariringken ku guru atawa kasét.
2. Murid babarengan ngahariringkeun kakawihan.
3. Murid disina latihan ngahariringkeun kakawihan sorangan.
No. Kagiatan
2. Guru ngajak murid pikeun babarengan ngahariringkeun kakawihan “Cing
cangkeling” jeung “Eundeuk-eundeukan”.
Cing Cangkeling
Cing cangkeling,
manuk cingkleung cindeten,
plos ka kolong,
Bapa Satar buleneng.

Eundeuk-eundeukan
Eundeuk-eundeukan lagondi,
meunang peucang sahiji,
leupas deui ku nyai,
beunang deui ku santri,
leupas deui ku nini,
beunang deui ku aki.
3. Guru nitah murid sina ngahariringkeun kakawihan “Cing cangkeling” jeung
“Eundeuk-eundeukan” babarengan kalawan daria. Tujuanana sangkan murid
mibanda sikep sosial jeung disiplin tur sayaga ingetanana.
4. Guru meunten murid beer henteuna ngahaeieingeun kakawihan.
No. Kagiatan
1. Sanggeus ngahaeieingeun kawih, guru nitah murid sina niténan deui kakawihan
nu dihariringkeun.
2. Guru nitah murid sina maham eusi kakawihan ku cara ngajawab pananya.
3. Guru nitah murid ngajawab pananya ku cara lisan.
1. Naon judulna éta kakawihan téh? Cing cangkeling
2. Keur naon manuk cingkleung téh? Cindeten.
3. Ka mana plosna manuk téh? Ka kolong.
4. Kumaha Bapa Satar téh? Buleneng.
5. Eundeuk-eundeukan? Lagondi.
6. Meunang sabaraha hiji peucang téh? Sahiji.
7. Ku saha leupasna peucang téh? Nyai.
8. Ku saha beunangna peucang téh? Sastri.
9. Jaba ti ku nyai, ku saha deui peucang leupasna? Nini.
10. Jaba ti ku santri, ku saha deui peucang beunangna? Aki.
C. NGAHARIRINGKEUN KAKAWIHAN
1. Murid disina babarengan ngahariringkeun kakawihan.
2. Murid disina maham eusi kakawihan ku cara ngajawab pananya nu
disadiakeun.
1. Jawab murid cukup ku ngalengkepan kalimah pananya.

No. Kagiatan
1. Guru nitah murid sina babarengan ngahariringkeun kakawihan “Bangbang
Kalima gobang”.
2. Guru nitah murid sina maham eusi kakawihan ku cara ngajawab pananya nu
geus disadiakeun.
Sanggeus ngawih, guru nitah murid sangkan paham kana eusi kakawihan
ku cara ngajawab pananya ieu di handap.
1. Di mana ayana bangkong? Di tengah sawah.
2. Ngalakukeun naon guru téh saban poéna? Ngajar.
3. Aya lisung jeung naon? Halu.
4. Kumaha kaayaan kapal udara téh? Ragrag di Jakarta.
5. Rék ka mana haji téh? Haji rék ka Mekah.
6. Buah téh meunang naon? Beunang ngala.
7. Ari lauk meunang naon? Beunang nyobék.
8. Anu meunang muter téh naon? Béker.
9. Ari péna téh gagang naon? Gagang kalam.
10. Jeung saha ngadu pipina? Nu ompong.
D. NGALENGKEPAN KAKAWIHAN
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid sina niténan kakawihan anu kalimahna dicopongkeun.
2. Guru nitah murid sina ngalengkepan kalimah dina kakawihan nu dikosongkeun.
UCANG ANGGE
Cang ucang-ucang angé, gedé
mulung muncang ka papanggé, digogog
digogog ku anjing gedé, cungungung
anjing gedé nu Mang Lebé, anggé
ari gog-gog cungungung muncang
NÉLÉNGNÉNG KUNG
Néng néléng néng …kung, sakola
geura gedé …geura….jangkung, kung
geura …sakola…ka Bandung, indung
geura makayakeun …Indung… geura

TRANG-TRANG KOLÉNTRANG
Trang-trang koléntrang, durukan
si londok paéh nundutan, gobang
tikusruk kana …durukan, trang
mesat …gobang kabuyutan. paéh
3. Guru nitah murid babarengan ngahariringeun kakawihan nu geus
dilengkepan.
4. Guru meunteun murid bener henteuna dina ngalengkepan wacana
kakawihan.
E. NGAJEMBARAN KAKAWIHAN
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid sina maca jero haté kakawihan “Di Dieu meuncit Reungit”
nu disadiakeun keur ngajembaran kaweruhna.
2. Guru nitah murid disina ngahariringkeun kakawihan nu geus dibaca dina jero
haténa.
3. Guru nitah murid nyatet istilah nu dipaké dina kakawihan. Geus kitu,
kakawihan téh dikawihkeun babarengan!
F. NGALARAPKEUN KECAP
1. Murid disina niténan kecap jeung sinonimna.
2. Kecap jeung sinonimna ngahaja geus dilarapkeun kana kalimah.
3. Murid disina paham kana kecap-kecap nu dilarapkeun kana kalimah.
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid sina niténan kecap jeung sinonimna.
2. Guru nitah murid disina néangan kecap anu sinonim nu dilarapkeun kana
kalimah. Contona:
mesat = nyabut
Mang Bagja mesat gobang.
Mang Bagja ……………. gobang.
Mang Bagja nyabut gobang.

3. Guru nitah murid disina ngalarapkeun kecap-kecap kana kalimah.
1. leungit = euweuh
Di dieu beuki leungit.
Di dieu beuki euweuh.
2. loba = réa
Di dinya beuki loba.
Di dinya beuki réa.
3. henteu aya = euweuh
Di dieu mah henteu aya.
Di dieu mah euweuh.
4. tambah = beuki
Di dinya tambah peurih.
Di dinya beki peurih.
No. Kagiatan
1. Guru nitah murid maca heula pupuh pucung dina jero haté.
2. Guru ngajak murid pikeun babarengan nembangkeun pupuh pucung nu
judulna “Ati-ati”.
ATI-ATI
Kana sagala rupa tong gurunggusuh,
ulah lalawora,
nanaon kudu tarapti,
ngarah urang henteu pinanggih cilaka.
3. Pikeun maham eusi pupuh, guru nitah murid disina nganggeuskeun kalimah
anu dicopongkeun.
Pikeun maham pupuh Pucung, ayeuna hidep kudu nganggeuskeun ieu
kalimah.
1. Kana sagala rupa, urang entong gurunggusuh.
2. Kana nanaon, urang kudu tarapti.
3. Ngarang teu pinanggih cilaka.
4. Kudu nurut kana piwuruk sepuh.

5. Urang kudu tapis diri.
6. Urang kudu nyingkahan rupa-rupa nu matak bahaya.
7. Di satengah jalan kudu tarapti jeung ati-ati.
8. Urang kudu tigin kana jangji.
9. Nu utama kasalametan kudu dijaga.
10. Kasalametan urang kudu jadi ……………………
Minimal (KKM).

EVALUASI
Katerangan Tutas
Kritéria Meunteun
Enggeus Encan
B. MAHAM EUSI KAKAWIHAN
E. NGAJEMBARA KAKAWIHAN

Bab 3
Pituduh
Meunteun
A. Kritéria Meunteun Katutasan Minimal (KKM)
1. KKM dipeunteun dina unggal ahir pangajaran keur tiap-tiap murid.
2. Jumlah komponén anu dipeunteun béda-béda guantung kana jumlah
komonén dina unggal pangajaran.
3. Komponén anu dipeunteun dicontréng geus tutas acanna.
4. Conto rubrik KKM Pangajaran 8
Katerangan Tutas
Kritéria Meunteun
Enggeus Encan
B. MAHAM EUSI KAKAWIHAN
E. NGAJEMBARA KAKAWIHAN

B. Rubrik Meunteun Sawala (Diskusi)
Kritéria ALus Pisan (3) Cukup (2) Latihan Deui (1)

Ngaregepkeun Saregep Kurang saregep Api lain
Komunikasi non-
Ngaréspon Kurang réspon Api lain
verbal
Ilubiung AKtif, silihéledan Kurang aktif Cicingeun
Nepikeun Nepikeun
Omongan pamadegan pamadegan kurang Cicingeun
ngaruntuy ngaruntuy

Katerangan:
1. Kumpulkeun peunteun murid luyu jeung aspék nu dipeunteun.

2. Cara meunteun : Total peunteun
____________ x 10
12
3. Contona : 2 + 3 + 1 + 2 8
____________ x 10 = ____ = 6,7
12 12
C. Rubrik Meunteun Sikep
Encan Mimiti Mimiti

No. Sikep Dibiasakeun Kat.
écés écés Mekar
1. Taliti
2. Tanggung jawab
3. Disiplin
4. Jujur
5. Santun
6. Peduli
7. Percaya diri
D. Rubrik Meunteun Latihan

1. Latihan dipeunteun luyu jeung lobana soal katut hésé banggana.
2. Lamun aya soal latihan 5, tiap soal dibéré peunteun 2, jumlah skorna 10.
Jumlah soal (5) X bobot peunteun (2) = 10.
3. Lamun aya soal latihan 10, tiap soal dibéré peuteun 1, jumlah skorna 10.
Jumlah soal (10) x booto peunteun (1) = 10.
Bab 3 Pituduh Meunteun 71

E. Daftar Peunteun Murid
(Kaweruh jeung Kaparigelan)
Ngaran Rata-rata Peunteun Tiap Pangajaran

No. M
Murid 1 2 3 4 5 6 7 8 9
1.
2.
3.
4.
5.

F. Refleksi Guru
Réfléksi mangrupa eunteung tina kagiatan diajar ngajar geus hasil acanna. Ku kituna,
guru kudu ngajawab pananya ieu di handap.
1. Kumaha prakna pangajaran? Pangajaran mana nu geus éféktif?

..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
2. Pangajaran mana nu perlu ditingkatkeun?

..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
3. Bahan mana nu geus dikawas ku murid?

..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
4. Naha aya bahan nu héséeun keur murid?

..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
5. Kumaha rarancang ngoméan pangajaran keur minggu hareup?

Kumaha léngkah-léngkahna?
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................

Bab 4
Bahan
Pangjembar
A. Kaweruh Basa jeung Sastra
1. Tembang, Kawih, jeung Kakawihan
Tembang ilaharna ébréh dina wujud pupuh, boh tina guguritan boh tina wawacan.
Aya rupa-rupa pupuh nu sok ditembangkeun. Dina kahirupan sastra Sunda dipiwanoh
aya 17 pupuh, anu ngawengku 4 pupuh sekar ageung jeung 13 pupuh sekar alit. Anu
kagolong kana sekar ageung disengget KSAD, nyaéta KInanti, SInom, Asmarandana,
jeung Dangdanggula. Sésana sekar alit kayaning pucung, magatru, balakbak,
maskumambang, mijil, …
Ieu di handap dipidangkeun salasahiji sekar ageung nyaéta pupuh asmarandana.
Pupuh asmarandana kaasup kana pupuh sekar ageung. Watekna nuduhkeun asmara
atawa kacinta. Dina sapadana (sagundukna) diwangun ku tujuh padalisan (jajaran). Guru
wilangan jeung guru laguna 8-I, 8-a, 8-é/o, 8-a, 7-a, 8-u, jeung 8-a.
Aturan guru lagu jeung guru wilangan pupuh asmarandana ébréh dina tabél ieu di
handap.
GURU WILANGAN JEUNG GURU LAGU Jumlah

É- Ling é- ling mu- rang ka- lih 8-i
ku- Du a- pik jeung ber- sé ka 8-a
u- Lah o- doh ka pa- ngang go 8-o
Mun kotor geuwat seuseuh- an 8-a
so- Éh geuwat ka- put- an 7-a
Ka Nu buruk masing butuh 8-u
Ka Nu a- nyar masing lebar 8-a
Kagiatan ngahariringkeun tembang disebutna nembang. Nembang aya bédana jeung

ngawih. Ngawih ilaharna mangrupa kagiatan ngahariringkeun kawih. Upamana waé
kawih “Tanah Sunda”.
TANAH SUNDA
Karya: Mang Kokok
Tanah Sunda gemah ripah

Nu ngumbara suka betah
Urang Sunda sawawa
Sing towéksa percéka
Nyangga dharma anu nyata.

Seuweu Pajajaran
muga tong kasmaran
sing tulatén jeung rumaksa
miara pakaya mémang sawajibna
getén titén rumawat tanah pusaka.
Titén kana harta banda
Mo kaduhung waktu jaga
Anu lian moal bisa
Ngatur ngolah jeung ngariksa.
Gembleng sauyunan
Singkil babarengan
Ngangkat darajat Ki Sunda
Sunda kukuh kuat diraksa dirumat
Pasti jembar wibawa Indonésia.
Jaba ti tembang jeung kawih, aya nu disebut kakawihan. Kakawihan mangrupa kawih
anu umumna dihariringkeun ku barudak dina waktu arulin. Kakawihan sok babarengan
jeung kaulinan barudak. Upamana waé, kakawihan “Cing cangkeling”.
CING CANGKELING
Cing cangkeling
Manuk cingkleung cindeten
Plos ka kolong
Bapa Satar buleneng.
2. Kecap Pananya
Kecap pananya téh kagolong kana warna kecap sulur atawa kecap gaganti nyaéta
kecap anu gunana pikeun nyuluran hal atawa barang anu ditanyakeun. Lebah dieu, kecap
pananya nyaéta kecap anu gunana pikeun nanyakeun hiji hal ka jalma lian. Kecap pananya
ngawangun kalimah pananya, nyaéta kalimah anu gunana pikeun nanyakeun hiji hal sarta
miharep rénsponsi nu mangrupa jawaban. Aya rupa-rupa kecap pananya saperti (1) saha
nanyakeun jalma, (2) iraha nanyakeun waktu, (3) (di, ti, ka) mana nanyakeun tempat, (4),
naha nanyakeun alesan, jsté.
Aya deui kecap pananya séjénna kayaning kecap pananya waktu: iraha, kecap pananya
sabab: naon sababna, kecap pananya alesan: ku naon; kecap pananya palaku: ku saha; kecap
pananya tujuan: keur saha.
Bab 4 Bahan Pangjembar 75

3. Kecap Lemes
Kecap lemes mangrupa bagian tina tatakrama basa atawa undak usuk basa.Tatakrama
basa mangrupa kaédah sopan santun dina makéna basa patali jeung status sosial, kaakraban,
sarta hubungan antara panyatur, pamiarsa, jeung jalma nu dicaritakeun. Kecap lemes
digunakeun keur ngajénan batur jeung diri sorangan. Aya dua kecap lemes nyaéta kecap
lemes keur diri sorangan (Jalma 1 (J-1)) saperti neda, aya kecap lemes keur ka batur (Jalma
2 (J-2)) saperti tuang. Boh kecap lemes keur diri sorangan boh keur ka batur boga kecap
sedengna saperti dahar atawa kecap kasarna nyatu.
4. Kalimah Aktif jeung Kalimah Pasif

Kalimah aktif nyaéta kalimah anu jejerna ngalakukeun pagawéan, ilaharna dicirian
ku caritaan kecap pagawéan nu ngandung rarangkén hareup N-. Ari kalimah pasif nyaéta
kalimah anu jejerna kakeunaan ku pagawéan, ilaharna dicirian ku caritaab kecap pagawéan
nu ngandung raarangkén di-, ka-, jeung ti-. Ku kituna, pikeun ngalatih murid ngawangun
kalimah aktif jeung kalimah pasif, murid disina ngarobah kecap nu dirarangkénan hareup
N- ku kecap nu maké rarangkén hareup di-.
5. Rarangkén
Rarangkén (BI: imbuhan atawa afiks) nyaéta wangun basa pangleutikna (morfém)
kauger anu milu nangtukeun harti kecap. Aya lima rupa rarangkén dina basa Sunda
saperti ieu di handap.
(a) Rarangkén hareup (awalan), nyaéta rarangkén anu cicingna némpél hareupeun kecap
saperti di-, N-, ka-, ti- dina kecap dibaca, maca, kabaca, tidagor, jsté.
(b) Rarabfkén tengah (seselan), nyaéta rarangkén anu cicingna nyelap di tengah-tengah
kecap saperti –ar-/-al-, -um-, jeug –in- dina kecap barudak, laleuleus, gumeulis, tinulis,
jsté.
(c) Rarangkén ahir (ahiran), nyaéta rarangkén anu cicingna némpél tukangeun kecap
saperti –an, -eun, -keun, -ing/-ning dina kecap seuseuhan, seuseuheun, asupkeun,
mungguhing, wantuning, jste.
(d) Rarangkén barubg (konfiks) nyaéta dua rarangkén anu ngawangun kecap kalawan
babarengan saperti pa—an, ka—an, sa—eun dina kecap padataran, kadaharan, sahuapeun,
jsté.
(e) Rarangkén gabung (ambifiks) nyaéta dua rarangkén atawa leuwih anu ngawangun
kecap henteu babarengan saperti di-+-keun jeung N-+-keun dina kecap diasupkeun
jeung ngasupkeun, jsté.

B. Glosarium
apik = taliti
balénan = balikan
berséka = apik
berséka = apik tur beresih
buleneng = gundul
buruk = goréng
butut = goréng
caangna mabra = caang ngebrak, caang pisan
capétang = pinter nyarita
ciciptan = ciciptaan, diwangun tina kecap cipta ditambah Rdp+-
an, jieunan
cindeten = eunteup, cicing
cinyusu = cai nu tuluy kaluar tina jero taneuh, biasana dina
gawir
culika = jail, julig, resep nyilakakeun batur
dalém = ménak
dangdaunan = rupa-rupa daun
diomékeun = dibenerkeun
diparaban = dibére kahakanan
disénglédkeun = diwangun tina kecap séngléd ditambah rarangkén
gabung di-+-keun, hartina diangsrodkeun ka luhur.
diundeur = daun nu dipetik pucungna wungkul
gemuk = pupuk
genaheun = ngeunaheun
getén = tulatén, némbohkeun rasa nyaah ku mindeng
ngalongokan/ngurus
geuwat = gancang
gurunggusuh = gagancangan
guyub = akur
harééng = muriang, paranas turus
hiri dengki =
jaligrah = arataoh, barungah
janari = waktu samémeh subuh
jarian = juru buruan pamiceunan runtah
kabuyutan = diwangun tina kecap buyut jeung rarangkén barung
ka—an, pancakaki kalima ka luhur atawa turunan
katilu; kabuyutan hartina karamat.
kakaut = kokoét ku kuku
kalam = péna, alat paranti nulis maké mangsi

kaniaya = telenges, nganyenyeri
kecap bilangan panangtu = kecap nu nangtukeun wanda bilangan
urang keur jalma: Barudak téh aya lima urang.
turuy keur cau: Cau téh aya lima turuy.
Perékét keur jéngkol: Cing ngala jéngkol lima pérékét
mah.
kokocok = kukumbah leungeun
kujur = awak, badan
lagondi = laban, ngaran tangkal nu kaina sok diaréng, daunna
dipaké ubar.
lalawora = gagabah, ceroboh
layeut = sauyunan, tara pasé
lebar = nyaah
makayakeun, diwangun tina kecap pakaya (harta) jeung
rarangkén gabung N-+-keun, hartina matéahkeun
atawa ngokolakeun
melid = males
meuheuy = leubeut buahna
mimitran = mimitraan, duduluran, sosobatan
mindeng = sering
moyan = cicing di nu panas kira-kita jam 8-an sangkan awak teu
katirisan
muncugug = nonjol ka luhur
mupus = ngaberesihan
nandangan = ngalaman
ngahiliwir = diwangun tina kecap hiliwir dirarangkénan hareup di-,
niup lalaunan (angin)
ngarandeg = eureun
ngémploh = dangdaunan anu gomplok
ngingu = miara sasatoan
ngukut = miara sasatoan
nyoréndang = nyalindangkeun kantong kana taktak
océs = bangor, teu daék cicing
odoh = jorok, lodroh
omat-omatan = wanti-wanti
ompong = euweuh huntuan
osok = sok, biasa
pacilingan = pamiceunan, sarua gunana jeung toilét, tapi aya di
balong.
pamandangan = panénjoan, panorama
panganggo = papakéan

pangaweruh = kaweruh, kanyaho, pengetahuan (B. Ind)
papanggé = golodog, babancik
pasapon = pasapuan, diwangun tina kecap sapu jeung rarangken
barung pa—an
pinanggih = diwangun tina kecap panggih dirarangkénan tengah
–in-, papanggih
poék mongkléng = poék meredong, poék pisan teu katémbong curuk-
curuk acan
rarat-rérét = nempo ka kénca ka katuhu ku juru panon
raresik = beresih, bérés sarta alus
réngsé = anggeus
rikat = tangginas, cepet dina sagala rupa gerak
sabilulungan = babarengan, sauyunan
saged = siap-siap, sayaga
sasarap = dahar isuk-isuk
satengahing = tengah-tengah
sauyunan = babarengan
sayaga = siap-siap
silih asah = silih béré kanyaho atawa pangalaman
silih asih = silih pikanyaah
silih asuh = silih aping, silih bimbing
sirik pidik = dengki
sobat dalit = babaturan deukeut
soméah = handap asor
soson-soson = enya-enya, daria, giat
srangéngé = panonpoé
suhud = getol, rajin
susuci = beberesih awak
tambarakan = sagala didahar
tapis = parigel, mahér
tarapti = bérés, sagala sadia pikeun indit
tengi = hapeuk
tigin = tukuh, kukuh, pageuh
tiis tingtrim = adem ayeum
tingkarelip = tingcarélak, cahaya kucap-kiceup tina jarak anu jauh
tumuwuh = diwangun tina kecap tuwuh dirarangkéna hareup di-,
jadi.
tutuwuhan = diwangun tina kecap tuwuh ditambah Rdp+-an, sakur
tangkal nu
uluk salam = ngucapkeun salam “assalamualaikum”

DAPTAR PUSTAKA
Danabrata, R.A. 2009. Kamus Basa Sunda. Bandung: KIblat.

Hadi, Ahmad, Spk. 2011. Peperenian. Bandung: Geger Sunten.
LBSS. 2007. Kamus Umum Basa Sunda. Bandung: Geger Sunten.
Sudaryat,Yayat. 1993. Pedaran Basa Sunda. Bandung: Geger Sunten.
Sudaryat,Yayat Spk. 2007. Tatabasa Sunda Kiwari. Bandung:Yrama Widya.
Suryani NS, Elis. 2010. Badingkut. Bandung: Danan Jaya.
Tim Unicode Aksara Sunda. 2008. Aksara Sunda untuk Unicode. Bandung: Disdik Provinsi
Jawa Barat.
Wibisana, Wahyu Spk. 2000. Lima Abad Sastra Sunda. Bandung: Geger Sunten.
Widaniawati, Wiwin. 2011. Ajén-ajén Etnopédagogi dina Dongéng di Kota Tasikmalaya.
Bandung: SPs UPI.

Buku Tuturus Guru SD Mi Kelas 2

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

Buku Tuturus Guru SD Mi Kelas 2

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT

DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT

Buku Tuturus Guru SD/MI

DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT

Hak cipta © kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat

Rarancang Eusi : Yoshi Sukadar

Eusi ngagunakeun Adobe InDesign CS3 jeung Adobe Photoshop CS3

ISBN: 978-602-1300-15-2 (Jilid Lengkap)

KEPALA DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT

Alhamdulillah, ieu buku pangajaran basa Sunda tiasa ngawujud, enggoning

Bandung, Desember 2013

Prof. Dr. H. Moh. Wahyudin Zarkasyi, CPA

Kurikulum 2013 ti wangkid ayeuna parantos ngawitan dianggo sacara nasional.

Bandung, Désember 2013

Drs. H. Husen R. Hasan, M.Pd

Kurikulum 2013 saenyana mangrupa Kurikulum Berbasis Kompeténsi (KBK)

Bandung, Oktober 2013

PANGBAGEA: PANGAJARAN 4 _33

B. Padika Maké Buku Tuturus Guru

2 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas II

Bab 1 Pituduh Umum 3

D. Sistim. Prinsip, jeung Pamarekan Pangajaran

4 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas II

Rabah SD/MI SMP/MTs SMA/SMK/MA/MAK

Sikep Nampa, ngajalankeun, ngajénan, jeung ngamalkeun

G. Kompetensi Inti (KI) jeung Kompetensi Dasar (KD)

KOMPETENSI INTI (KI) KOMPETENSI DASAR (KD)

Bab 1 Pituduh Umum 5

2.2 Memahami pengetahuan 2.2.1 Mengenal teks pupuh tentang kerukunan

6 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas II

2.3 Menyajikan pengetahuan 2.3.1 Melantunkan teks pupuh tentang

Bab 1 Pituduh Umum 7

Tema 5 : Hirup beresih Tema 1 : Hirup Sauyunan

Tema 6 : Lingkunga alam Tema 2 : Ulin di

Tema 7 : Miara sasatoan Tema 3 : Pancén sapopoé

Tema 8 : Kasalametan di Tema 5 : Hirup beresih

8 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas II

Tema : Hirup Sauyunan

B. NGALISANKEUN JAWABAN : Maham Eusi Tembang

10 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas II

Bab 2 Pituduh Husus 11

Pananya jeung jawaban ngalarapkeun kecap pananya saha.

Dédé dahar ku leungeun katuhu.

12 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas II

Bab 2 Pituduh Husus 13

14 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas II

Bab 2 Pituduh Husus 15

16 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas II

Kritéria Katutasan Minimal (KKM)

Bab 2 Pituduh Husus 17

Tema : Kagiatan ulin di lingkungan kulawarga jeung sabudeureun

A. NGAREGEPKEUN TEKS NARASI

B. MAHAM EUSI TEKS

18 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas II

C. NYANGKEM HARTI KECAP

Bab 2 Pituduh Husus 19

20 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas II

Bab 2 Pituduh Husus 21

22 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas II

Bab 2 Pituduh Husus 23

Pék sebutan naon ngaranna. Pilih jawaban nu aya gigireunana!

24 Buku Tuturus Guru SD/MI Kelas II

Kritéria Katutasan Minimal (KKM)