LAPORAN KASUS

1. Identitas o Nama o Jenis Kelamin o Umur o "uku o A#ama o Alamat o Peker%aan : Tn. A. P. : Laki-laki : 66 tahun (31 Mei 194 ! : Minahasa : Pr$testan : Talikuran : Pensiunan

o Tan##al Kun%un#an : 1 &e'ruari ()14 o Tan##al Pulan# 2. Anamnesis o Keluhan Utama : lemas seluruh tu'uh o Keluhan Tam'ahan : mual muntah* na+su makan menurun* sesak na+as* 'atuk 'er,ahak o -i.a/at Pen/akit "ekaran#: 0 1 hari "M-" 1asien merasa lemas seluruh tu'uh* lemas su,ah ,irasakan se%ak le'ih ,ari 1 'ulan* namun se%ak 1 hari "M-"* 1asien merasa semakin lemas ,an ti,ak 'erseman#at ,alam melakukan akti2itas. "elain itu* 1asien %u#a kehilan#an na+su makan* merasa mulutn/a 1ahit ,an mual. 3leh karena mualn/a* 1asien muntah setia1 makan. Muntah 'erisi 4airan .arna kunin# ,an makanan* 'au asam* ,arah -* keluhan mual ,an muntah su,ah ,irasakan hilan# tim'ul 0 5 hari . 6A6 'iasa* 6AK .arna kunin#* ,irasakan 'iasa namun ,irasakan 0 3 hari 6AK se,ikit-se,ikit* n/eri -* ,arah -* 'er1asir -. 0 ( hari "M-" 1asien %u#a men#eluh 'atuk 'er,ahak .arna 1utih* ,arah -* ,emam -* 'erkerin#at ,in#in -* 1enurunan 'erat 'a,an 7. Pasien %u#a serin# merasa sesak 'ila 'er'arin#* ,irasa se1an%an# hari* sesak 'erkuran# 'ila 'er'arin# mirin#.
1

: 19 &e'ruari ()14

8emam -* 1enurunan kesa,aran -* n/eri 1in##an# -* 'en#kak ke,ua tun#kai -. o -i.a/at Pen/akit 8ahulu : Pasien memiliki ri.a/at 1en/akit ,ia'etes mellitus se%ak 4 tahun /an# lalu* ,i$'ati ,en#an Met+$rmin 39:)) m# 0 6 'ulan "M-" 1asien ,ira.at ,i -" se'an/ak (9 $leh karena keluhan lemas 'a,an ,an ;8" :6: m#<,l*tan1a 1enurunan kesa,aran. Pasien %u#a mem1un/ai ri.a/at hi1ertensi se%ak 0 5 tahun ,an terk$ntr$l ,en#an Aml$,i1ine 1 9 1) m#* ri.a/at str$ke - . -i.a/at 31erasi katarak mata kanan 0 4 tahun lalu -i.a/at Asam urat - * Pen/akit #in%al -* =e1atitis -* Pen/akit %antun# -. o -i.a/at Pen/akit Keluar#a : 8i,alam keluar#a* kakek ,an a/ah 1asien men,erita ,ia'etes ,an ,arah tin##i o -i.a/at Ke'iasaan Pri'a,i : Pasien a,alah 1er$k$k akti+ hin##a 1) tahun "M-". "emen%ak sakit* 1asien ti,ak memiliki 1antan#an makan. 3. Pemeriksaan Fisik o Umum Kea,aan Umum Kesa,aran Tan,a-tan,a 2ital: o Tekanan darah o &rek. Na,i o Frek. Na#as o "uhu : 120/ 0 mm!" : Tam1ak sakit 'erat : >$m1$s mentis ?4@:M6

: 9) 9 < menit : 2$ % / menit : 36*6 $>

o "tatus ;eneralisata: Mata : k&n'(n"ti)a anemis */** sklera ikterik -< Leher : K;6 ti,ak tera'a mem'esar

 Th$ra9 : 'entuk ,an #erak simetris* 'un/i na+as ,asar 2esikuler* rh$nki +/+* .heeAin# -<-* 6un/i %antun# B ,an BB re#uler* murmur (-!* #all$1 (-! A',$men : 1erut tam1ak ,atar* su1el* 'isin# usus n$rmal * tim1ani* n/eri tekan -* asites minimal, he1ar ,an lien ti,ak tera'a mem'esar. ?kstremitas : akral han#at* 4a1illar/ re+ill time C (D* e,ema $. -ia"n&sa 8ia#n$sa Ker%a =i1erurisemia .. 8ia#n$sis 6an,in# : 8KA : Anemia 7 1r$teinuria e4 >K8 sta#e @ 7 8M ti1e BB 7 sekun,er in+eksi 7 #an#uan +un#si hati 7

Pemeriksaan Pen(n'an" -arah Len"ka/ 1 /02/201$ !0 Le(k&sit 6ran(1&sit Lim+$sit Mi, :ritr&sit =emat$krit Tr$m'$sit M>@ M>= M>=> 6-S Ure(m =reatinin Asam Urat : 11,1 "/d1 : 1 .500 : 7,38 : 4*1 E : 6*6E : 3. 50.000/mm3 : 31*3E : (5).))) <mm3 : 5)*9 : (5* : 3:*: : 2$3 m"/d1 : <. m"/d1 : .,1 m"/d1 : 5,2 m"/d1
3

Urine Len"ka/ 1 /02/201$ Pr&tein : 2 20,0 3****4 61(k&sa : 1. 3*4 9i1ir(0in : 3*4 Ur$'ilin : (-! Farna P= Ket$ne : Kunin# mu,a : 6*) :Ke%ernihan : %ernih 6erat Jenis : 1.)1) Leuk$sit : -arah Samar : ;&derete 0 Nitrite :-

>$lester$l T$tal : 96

=8L L8L Tri#liseri,e S6OT S6PT

: ( m#<,l : :3*5 : 6 : $. : .< : 3$ $ 36 *( : 7,$7 3? 1.4 =K- St" @ /r& !-

==T : 31$0 > Usia4 % 99 ( 9 >r

<.

Penata1aksanaan t"1 15/02/201$ B@&8 : -L (( #tt<mnt Mm< : Met+$rmin 39 :)) m# (%am )6.)) * %am 14.))* %am ((.))! Aml$,i1ine ta' 1 9 :m# 8$m1eri,$ne ta' 391 TameA$le ta' (91 ATP ta' 39( Neur$ha9 ta' (91 Pr$ : ?K; 8L* ;8"* &un#si #in%al ( Ur*>r!* &un#si hati (3T*PT!* UL* K$lester$l t$tal* =8L* L8L* T;* Asam Urat

5.

F&11&A U/
Bam ) .)) S(0'eCti)e 6a,an lemah* "U=* mual 7 O0'eCti)e
T, : 14)<5)mmh#

Tan""a1 1 Fe0 201$

Assessment

P1annin"

N : )9<mnt --: (49<mnt

"h : 36*( > )9.)) 6a,an lemah*

T, : 13)<5)mmh#

Anemia 7 1r$tein uria e4 >K8 7 8M =PT7 in+ ti1e BB 7 sekun,er

"U=* mual -

N : 5)9<mnt --: (49<mnt "h : 36 > 6-S : 2$3 !0 : 11,1 :rit : 3 50 't Le( : 1 .500 6ran : 7,3 Ur D <. =r : .,1

14.:)

6atuk * lemas

T, : 1()<5)mmh#

Anemia

Pr$t

Pr$ UL ,an ?K;

N : (9<mnt --: (49<mnt "h : 36 >

uria e4 >K8 7 8M ti1e BB 7 =PT 7 sek in+ Anemia 1r$teinuria 7 7 e4

>K8 7 8M ti1e BB 6a4terial Bn+e4ti$n 7 =PT7 hi1erurisemia As urat : *( UL : 1= : 6*) Pr$tein : 77777 6l$$, : 7 ;luk$sa : 1: 7 6iliru'in : small7 Th< lain lan%ut =e9a2ask ta' 191 Neur$ha9 (91 TameA$le (91 ta' ta'

17 Fe0 201$

)6.3)

Lemas* mual -

T, : 14)<5)mmh#

8M 7 sek in+ 7 >K8 7 ;&=

Th< T$rnar ta' 391 ?ra1ha#e 39( =e9a2ask 191 Neur$ha9 391 TameA$le (91 &$la4 ta' 391 Ta9ime 4a1s (9 1)) m# A>> %alan Pr$ =em$,ialisa ra.at ta' ta' ta' ta'

N : )9<mnt --: (49<mnt "h : 36*( >

Pemeriksaan An'(ran o U"; ;in%al o Pemeriksaan ='A14 o Pemeriksaan ?K; o Pemeriksaan Al'umin ;l$'ulin o Pemeriksaan ?lektr$lit (Na* k* >l* >a!

7.

Pr&"n&sis o A, 2itam o A, sanati$nam o A, +un#si$num : 8u'ia a, malam : 8u'ia a, malam : 8u'ia a,a malam

-:SKRIPSI KASUS -AN ANALISIS KASUS

6

A. SU9E:KTIF Tn AP umur 66 tahun* 'erat :( k# ,en#an 8M ti1e ( ,atan# ke Puskesmas T$m1as$ karena keluhan lemas seluruh 'a,an ,an mual* muntah %u#a sesak na+as. G -i.a/at 1en/akit 8M ti1e ( 4 tahun =i1ertensi 5 tahun ti,ak terk$ntr$l G -i.a/at Pen#$'atan Met+$rmin :)) m# 3 9 sehari* 4 tahun Aml$,i1ine 1) m# 19 sehari* ti,ak terk$ntr$l 9. O9E:KTIF Tanda @ita1 Pen#ukuran tekanan ,arah 'erulan# 1a,a 3 hari selama ,ira.at 1! 1()<5) mm=# (! 14)<5) mm=# 3! 14)<5) mm=# !asi1 Pemeriksaan kimia darah: ;8" : (43 =' : 11*1 ?rit : 35 ) %t Leu : 15. )) ;ran : 59*3 Ur H 6: >r : :*1 !asi1 Pemeriksaan 6in'a1 dari Tes Urin: 1= : 6*)Pr$tein : 77777 6l$$, : 7 ;luk$sa : 1: 7
7

6iliru'in : small7 =. ASS:S;:NT ;a#al #in%al kr$nik* ,ia'etes* hi1ertensi* hi1erurisemia -. PLAN i. Peneta1an tu%uan tera1i Untuk menurunkan kesakitan ,an kematian /an# 'erkaitan ,en#an #a#al #in%al* men4e#ah kerusakan tam'ahan* menin#katkan i,enti+ikasi resik$ 1asien* menurunkan resik$ k$m1likasi makr$2askuler ,an mikr$2askuler 1en/akit* mem1er'aiki #e%ala* menin#katkan kualitas hi,u1. @. P:;ILI!AN T:RAPI RASIONAL a. !i/ertensi 1. 8iureti4 : men#uran#i 2$lume 1lasma ,an 'ere+ek lan#sun# 1a,a arteri$l sehin##a menurunkan resistensi 1eri+er. (. A>? inhi'it$r : meme4ahkan neur$transmitter-n$ra,renalin ,ari sera'ut sara+ a,rener#i4 ,an men#ham'at re u1take n$ra,renalin terse'ut serta meme4ah n$ra,renalin ,ari tem1at tim'unann/a 1a,a aliran sara+-a,rener#ik. 3. An#i$tensin BB re4e1t$r 'l$4ker : menutu1 %alur rennin an#i$tensin* A-' menahan lan#sun# rese1t$r an#i$tensin ti1e B (AT1!* rese1t$r /an# mem1erantai e+ek an#i$tensin BB. 4. I 'l$4ker : I a,ren$rese1t$r J 'l$4kin# ,ru#sD* e+ek ,e1resi sentral* menurunkan 4ar,ia4 $ut1ut ,an men#uran#i 1r$,uksi rennin. 0. -ia0etes me1it(s 1. Bnsulin: menurunkan ka,ar #ula ,arah ,en#an menstimulasi 1en#am'ilan #luk$sa 1eri+er ,an men#ham'at 1r$,uksi #luk$sa he1atik. (. "ul+$nilurea: meran#san# sekresi insulin 1a,a 1an4reas sehin##a han/a e+ekti+ 'ila sel 'eta 1an4reas masih ,a1at 'er1r$,uksi. 3. 6i#uani,a: men#ham'at #luk$ne$#enesis ,an menin#katkan 1en##unaan #luk$sa ,i %arin#an. 4. TiaA$li,in,i$n: menin#katkan sensiti2itas insulin 1a,a $t$t ,an %arin#an a,i1$se ,an men#ham'at #luk$ne$#enesis he1atik.
8

:. Pen#ham'at K-#luk$si,ase: men#ham'at K-#luk$si,ase sehin##a men4e#ah 1en#uraian sukr$sa ,an kar'$hi,rat k$m1leks ,alam usus halus ,en#an ,emikian mem1erlam'at ,an men#ham'at 1en/era1an kar'$hi,rat. I@. P:;9A!ASAN =AS: Pr&01em 1ist : >K8 #ra,e @ ,en#an : 1 a! Anemia mikr$sitik hi1$kr$m ( '! =i1ertensi ;ra,e BB 3 4! 8ia'etes mellitus ti1e BB 1. =K- den"an Anemia ;ikr&sitik !i/&kr&m Anemia ,i%um1ai 1a,a se'a#ian 'esar 1asien #a#al #in%al kr$nik (;;K! . anemia /an# ti,ak ,iatasi akan menim'ulkan #an##uan +isi$l$#is se1erti su1lai $ksi#en ke %arin#an 'erkuran#* 1enin#katan 4urah %antun#* hi1ertr$+i 2entrikel kiri* an#ina* 1a/ah %antun# k$n#esti+* 1enurunan kemam1uan k$#niti+ ,an mental* #an##uan siklus menstruasi* im1$tensi* ,an #an##uan res1$n imun. Anemia 1a,a ;;K * telah ter'ukti mem1en#aruhi kualitas hi,u1* menin#katkan m$r'i,itas ,an m$rtalitas * $leh karena itu harus ,i kel$la ,en#an $1timal. Anemia 1a,a ;;K terutama ,ise'a'kan $leh 'erkuran#n/a 1r$,uksi eritr$1etin. Pen/e'a' lain a,alah ,e+isiensi 'esi $leh karena 'e'era1a hal* se1erti kehilan#an ,arah selama 1r$se,ur hem$,ialisis (=8! * tin,akan +le'$t$mi 'erulan# untuk 1emeriksaan la'$rat$rium* malnutrisi* ,an 1er,arahan #astr$intestinal. "elain itu* anemia ,a1at %u#a ,ise'a'kan $leh kea,aan hi1er1aratir$i, * hi1$tir$i,* int$ksikasi alumunium* ,e+isiensi asam +$lat* 2itamin 61(* ,ll. Anemia n$rm$kr$mik n$rm$sitik terutama 'erkem'an# ,ari sintesis #in%al 1enurunan eritr$1$ietin* h$rm$n /an# 'ertan##un# %a.a' untuk stimulasi sumsum tulan# untuk sel ,arah merah 1r$,uksi (-6>!. Bni ,imulai 1a,a a.al 1er%alanan 1en/akit ,an men%a,i le'ih 1arah karena ;&- menurun se4ara 1r$#resi+ ,en#an menurunn/a massa #in%al. Ti,ak a,a res1$n retikul$sit ter%a,i. -6> kelan#sun#an hi,u1 menurun* ,an ke4en,erun#an 1er,arahan menin#kat ,ari ,is+un#si uremia /an# ,iin,uksi $leh tr$m'$sit. ?2aluasi anemia : 1 ( 3 G 8imulai 'ila =' L 1) #<,l * =t L 3)E G 8ia#n$sis la'$rat$rium anemia : =em$#l$'in* hemat$krit
9

4 5 6

M$r+$l$#i eritr$sit : M>@* M>= (se,iaan ha1us! =itun# retikul$sit "tatus 'esi :

"aturasi trans+erin ("T! M K6" < KB6T K6" : ka,ar 'esi serum atau serum ir$n KB6T : ka1asitas ikat 'esi t$tal (TB6>!
1

?2aluasi 1en/e'a' anemia lainn/a 'ia a,a ke4uri#aan klinis. Misalkan : u%i ,arah samar G ?2aluasi 1en/akit kar,i$sere'r$2askular An#ina 1e4t$ris Pen/akit %antun# iskemik =i1ertr$+i 2entrikel kiri ;a#al %antun# "tr$ke

+eses ;B 'lee,in# ( 3 4 5 6 7

2. =K- den"an !i/erka1emia Kemam1uan untuk mem1ertahankan kalium (K! ekskresi 1a,a tin#kat n$rmal umumn/a ,i1ertahankan 1a,a 1en/akit #in%al kr$nis selama ke,ua sekresi al,$ster$n ,an aliran ,istal ,i1ertahankan. -etensi kalium 1a,a 1asien ,en#an 1en/akit #in%al kr$nis menin#kat ekskresi kalium ,alam saluran 1en4ernaan* /an# %u#a 'era,a ,i 'a.ah ken,ali al,$ster$n. 3leh karena itu* hi1erkalemia 'iasan/a 'erkem'an# saat ;&- turun men%a,i kuran# ,ari ()-(: ml < menit karena 1enurunan kemam1uan ,ari #in%al untuk men#ekskresikan kalium. =al ini ,a1at ,iamati le'ih 4e1at 1a,a 1asien /an# menelan ,iet ka/a 1$tasium atau %ika ka,ar al,$ster$n serum ren,ah* se1erti 1a,a asi,$sis tu'ulus #in%al B@ umumn/a ,iamati 1a,a $ran# ,en#an ,ia'etes atau ,en#an 1en##unaan an#i$tensin-4$n2ertin# enA/me (A>?! inhi'it$r atau n$n-ster$i, $'at anti-in+lamasi (N"AB8!. =i1erkalemia 1a,a 1en/akit #in%al kr$nis ,a1at ,i1er'uruk $leh 1er#eseran kalium ekstraseluler* se1erti /an# ter%a,i ,alam 1en#aturan asi,emia atau ,ari kekuran#an insulin.

10

3. =K- den"an !i/ertensi 6rade II 6an/ak +akt$r /an# men#$ntr$l tekanan ,arah 'erk$ntri'usi se4ara 1$tensial ,alam ter'entukn/a hi1ertensiH +akt$r-+akt$r terse'ut a,alah: 1 G Menin#katn/a akti+itas sistem sara+ sim1atik (t$nus sim1atis ,an<atau 2ariasi ,iurnal!* mun#kin 'erhu'un#an ,en#an menin#katn/a res1$ns terha,a1 stress 1sik$s$sial ,ll 1 ( 3 4 : 6 Pr$,uksi 'erle'ihan h$rm$n /an# menahan natrium ,an 2as$k$nstrikt$r G Asu1an natrium (#aram! 'erle'ihan G Ti,ak 4uku1n/a asu1an kalium ,an kalsium G Menin#katn/a sekresi renin sehin##a men#aki'atkan menin#katn/a 1r$,uksi G 8e+isiensi 2as$,ilat$r se1erti 1r$stasiklin* nitrik $9i,a (N3!* ,an 1e1ti,e natriuretik G Peru'ahan ,alam eks1resi sistem kallikrein-kinin /an# mem1en#aruhi t$nus2askular G A'n$rmalitas tahanan 1em'uluh ,arah* termasuk #an##uan 1a,a 1em'uluh ,arah ke4il ,i #in%al 5 9 1) 11 1( G 8ia'etes mellitus ,an -esistensi insulin G 3'esitas G Menin#katn/a akti2itas vascular growth factors G Peru'ahan rese1t$r a,rener#ik /an# mem1en#aruhi ,en/ut %antun#* karakteristik G 6eru'ahn/a trans1$r i$n ,alam sel

an#i$tensin BB ,an al,$ster$n

,an 1enan#anan #aram $leh #in%al

in$tr$1ik ,ari %antun#* ,an t$nus 2as4ular

11

Pen#uran#an massa #in%al men/e'a'kan hi1ertr$+i sisa ne+r$n se4ara struktural ,an +un#si$nal se'a#ai u1a/a k$m1ensasi. =i1ertr$+i Jk$m1ensat$riD ini aki'at hi1er+iltrasi a,a1ti+ /an# ,i1erantarai $leh 1enam'ahan tekanan ka1iler ,an aliran #l$merulus. Pr$ses a,a1tasi ini 'erlan#sun# sin#kat akhirn/a ,iikuti $leh 1r$ses mala,a1tasi 'eru1a skler$sis ne+r$n /an# masih tersisa. Pr$ses ini akhirn/a ,iikuti ,en#an 1enurunan +un#si ne+r$n /an# 1r$#resi+ .alau1un 1en/akit ,asarn/a su,ah ti,ak akti+ la#i. A,an/a 1enin#katan akti2itas aksis renin-an#i$tensinal,$ster$n intrarenal ikut mem'erikan k$nstri'usi terha,a1 ter%a,in/a hi1er+iltrasi* skler$sis ,an 1r$#esi+itas terse'ut. Akti2itas %an#ka 1an%an# aksis renin-an#i$tensin-al,$ster$n* se'a#ian ,i1erantarai $leh #r$.th +a4t$r se1erti trans+$rmin# #r$.th +a4t$r N. 6e'era1a hal /an# %u#a ,ian##a1 'er1eran terha,a1 ter%a,in/a 1r$#resi+itas 1en/akit #in%al kr$nik a,alah al'uminuria* hi1ertensi* hi1er#likemia* ,isli1i,emia.3-: Ter,a1at 2aria'ilitas interin,i2i,ual untuk ter%a,in/a skler$sis ,an +i'r$sis #l$merulus mau1un tu'ul$interstitial. Pa,a sta,ium /an# 1alin# ,ini 1en/akit #in%al kr$nik ter%a,i kehilan#an ,a/a 4a,an# #in%al (renal reser2e!* 1a,a kea,aan mana 'asal L&; masih n$rmal atau 'ahkan menin#kat. Kemu,ian se4ara 1erlahan ta1i 1asti akan ter%a,i 1enurunan +un#si ne+r$n /an# 1r$#resi+* /an# ,itan,ai ,en#an 1enin#katan ka,ar urea ,an kreatinin serum. "am1ai 1a,a L&; se'esar 6)E* 1asien masih 'elum merasakan keluhan (asimt$matik!* ta1i su,ah ter%a,i 1enin#katan ka,ar urea ,an kreatinin serum. "am1ai 1a,a L&; se'esar 3)E* mulai ter%a,i keluhan 1a,a 1asien se1erti n$kturia* 'a,an lemah* mual* na+su makan kuran# ,an 1enurunan 'erat 'a,an. "am1ai 1a,a L&; ,i 'a.ah 3)E* 1asien mem1erlihatkan #e%ala ,an tan,a uremia /an# n/ata se1erti anemia* 1enin#katan tekanan ,arah* #an##uan meta'$lisme +$s+$r ,an kalsium* 1ruritus* mual* muntah ,an lain se'a#ain/a. Pasien %u#a mu,ah terkena in+eksi se1erti in+eksi saluran kemih* in+eksi saluran na1as* mau1un in+eksi saluran 4erna. Ju#a akan ter%a,i #an##uan keseim'an#an air se1erti hi1$ atau hi1er2$lemia* #an##uan keseim'an#an elektr$lit antara lain natrium ,an kalium. Pa,a L&; ,i'a.ah 1:E akan ter%a,i #e%ala ,an k$m1likasi /an# le'ih serius* ,an 1asien su,ah memerlukan tera1i 1en##anti #in%al (renal re1la4ement thera1/! antara lain ,ialisis atau trans1lantasi #in%al. Pa,a kea,aan ini 1asien ,ikatakan sam1ai 1a,a sta,ium #a#al #in%al.4*: Ja,i 1en/e'a' hi1ertensi 1a,a 1en/akit #a#al #in%al kr$nik : 1 ( G -etensi natrium G Penin#katan -AA aki'at iskemia relati2e karena kerusakan re#i$nal
12

1 ( 3

Akti2itas sara+ sim1atis menin#kat aki'at kerusakan #in%al G =i1er1aratir$i, sekun,er G Pem'erian eritr$1$etin

4 $. =K- den"an -ia0etes ;e11it(s ti/e II Kele'ihan #ula ,arah memasuki sel #l$merulus melalui +asilitas glucose transporter (;LUT1!* terutama ;LUT 1 /an# men#aki'atkan akti2itas 'e'era1a mekanisme se1erti polyol pathway, hexoamine pathway, protein kinase C (PKC) pathway, ,an 1enum1ukan A;?O" (advance Glycation end product! * /an# 'er1eran 1entin# ,alam 1ertum'uhan sel* ,i+erensiasi sel* ,an sintesis 'ahan matriks intraseluler. 8iantara Aat ini a,alah mitogen activated protein kinase (M PKs), PKC!" isoform ,an ekstraceluller regulated protein kinase (#$K !. 8itemukannn/a Aat /an# mam1u men#ham'at akti2itas Aat-Aat terse'ut telah ter'ukti men#uran#i aki'at /an# tim'ul* se1erti men4e#ah 1enin#katan ,era%at al'uminuria ,an ,era%at kerusakan stru4tural 'eru1a 1enum1ukkan matriks mesan#eal. Kemun#kinan 'esar 1enurunan ,ise'a'kan karena 1enurunan eksresi transforming growth factor " (%G&!") ,an 1enurunan ekstracelluler matriks (#CM)' Peran T;&-I ,alam 1erkem'an#an ne+r$1ati ,ia'eti4 ini telah ,itun%ukkan 1ula $leh 'er'a#ai 1eneliti * 'ah.a ka,ar Aat ini menin#kat 1a,a #in%al 1asien ,ia'etes.'er'a#ai 1r$ses ,iatas ,i1er4a/a 'ukan sa%a ter'entukn/a ne+r$1ati 1a,a 1asien 8M* akan teta1i %u#a ,alam 1r$#resi+itasn/a menu%u taha1 lan%utan. Penelitian ,en#an men##unakan mikr$ 1un4ture menun%ukkan 'ah.a tekanan intra#l$merulus meni#kat 1a,a 1asien 8M* 'ahkan se'elum tekanan ,arah sistemik menin#kat. Peru'ahan hem$,inamik ,i ,u#a terkait ,en#an h$rm$ne 2as$akti+* se1erti an#i$tensin BB (A-BB! ,an en,h$telin. Pasien ,en#an ne+r$1ati ,ia'eti4 %u#a memiliki resik$ tin##i untuk men,a1at 1en/ulit 1en/akit kar,i$2askular se'a#aimana %u#a retin$1ati ,an neur$1ati. Pasien >K8 ,en#an 1en/akit 8ia'etes Mellitus akan le'ih mu,ah terkena in+eksi. I@. :@ALUASI T:RAPI T:RPILI! a. Farmak&1&"i :

13

i. 3'at ter1ilih hi1ertensi : Aml$,i1inH se'a#ai #aram aml$,i1in 'esilat atau aml$,i1in asetat* $'at ini #$l$n#an Calcium channel (locker, men#ham'at masukn/a kalsium ke ,alam $t$t 1$l$s 1em'uluh ,arah sehin##a men#uran#i tahanan 1eri+er. 1. -esik$ Khusus a. Pen##unaan 1a,a 1asien ,en#an ke#a#alan +un#si hati. Faktu 1aruh eliminasi aml$,i1in

le'ih 1an%an# 1a,a 1asien ,en#an ke#a#alan +un#si hati ,an rek$men,asi ,$sis 1a,a 1asien ini 'elum ,iteta1kan. "e'aikn/a 1erlu ,i'erikan 1erhatian khusus 1en##unaan aml$,i1in 1a,a 1en,erita ,en#an ke#a#alan +un#si hati #$l$n#an A>?-Bnhi'it$r karena meru1akan tera1i hi1ertensi /an# 1alin# e+ekti+ untuk 1asien ,en#an k$m1likasi #a#al #in%al kr$nik ,an ,ia'etes militus. 3'at /an# ,i1ilih a,alah ?nala1ril ( () m#! Bn,ikasi : hi1ertensi esensial semua tin#katan* hi1ertensi ren$2askular* #a#al %antun# kr$nik. K$ntra Bn,ikasi : ri.a/at an#in$ e,ema 'erhu'un#an ,en#an tera1i se'elumn/a a4einhi'it$r. Bnteraksi $'at : $'at antihi1ertensi lain* su1lemen K* ,iureti4 hemat K. ii. 3'at ter1ilih ,ia'etes militus ti1e ( : Met+$rmin :))m# ta' 3 9 1 k$ntrain,ikasi:

K$ma ,ia'etik ,an ket$asi,$sis. ;an##uan +un#si #in%al /an# serius* karena semua $'at-$'atan terutama ,ieksresi melalui #in%al.

Pen/akit hati kr$nis* ke#a#alan %antun#* mi$kar,ial in+ark* alk$h$lisme* kea,aan 1en/akit kr$nik atau akut /an# 'erkaitan ,en#an hi1$ksia %arin#an. Kea,aan /an#
14

'erhu'un#an ,en#an laktat asi,$sis se1erti s/$k* insu+isiensi 1ulm$nal* ri.a/at laktat asi,$sis* ,an kea,aan /an# ,itan,ai ,en#an hi1$ksemia.

=i1ersensiti+ teha,a1 $'at ini. Kehamilan ,an men/usui. ;$l$n#an insulin /an# meru1akan tera1i e+ekti+ untuk 8M ti1e ( ,en#an k$m1likasi #a#al #in%al kr$nik. 3'at /an# ,i1ilih a,alah =umal$#< =umal$# Mi9 (: Bn,ikasi : Untuk 1asien 8M /an# memerlukan insulin untuk memelihara h$me$statis n$rmal #luk$sa. =umal$# "ta'ilitas a.al untuk 8M* ,a1at ,i#unakan 'ersama insulin manusia ker%a lama untuk 1em'erian 1ra-1ran,ial.

iii. $'at ter1ilih ,e+isiensi asam +$lat : &$li4 a4i, ta' 3 9 1 Karena 1a,a ;;K ter%a,i #an##uan eritr$1$esis : salah satun/a ,e+isiensi asam +$lat 6iasan/a ,i'erikan 1a,a 1asien ;;K ,en#an rutin hem$,ialisa* karena 1a,a 1asien =8 asam +$lat 'an/ak /an# ter'uan#. i2.$'at ter1ilih untuk in+eksi sekun,er 1a,a 1asien >K8 : 4e+i9ime ( 9 1)) m# #$l$n#an se+al$s1$rine #enerasi 3 e+ekti+ ,i'erikan 1a,a in+eksi saluran kemih* .alau1un ,iekskresikan ,i #in%al namun %aran# menim'ulkan ne+r$t$ksik ,i'an,in#akan #$l$n#an amin$#lik$si,a ,an 1$limiksin. 2. $'at 1ilihan untuk 1r$teksi #i%al : t$nar (essential ket$a4i,! in,ikasi : isu+isiensi #in%al kr$nik >ara ker%a : mem1er'aiki #e%ala uremia* menurunkan hi1$+$s+atemia Pa,a insu+isiensi #in%al kr$nik : 6 P 5 4a1s
15

0. N&n #armak&1&"i: 1. 8iet #aram (. 6an/ak $lah ra#a 3. Menin#katkan asu1an sa/ur Q 'uah 4. P$la hi,u1 sehat

P:N-A!ULUAN
Pen/akit #in%al kr$nik (P;K! atau chronic kidney disease a,alah suatu sin,r$m klinis /an# ,ise'a'kan #an##uan struktur atau 1enurunan +un#si #in%al /an# ter%a,i le'ih ,ari 3 'ulan* 'er,asarkan kelainan 1at$l$#is atau 1etan,a kerusakan #in%al se1erti 1r$teinuria. =al ini ter%a,i a1a'ila la%u +iltrasi #l$merular (L&;! kuran# ,ari :) mL<mnt. Pen/akit #in%al kr$nik sesuai ,en#an taha1ann/a* ,a1at rin#an* se,an# atau 'erat. ;a#al #in%al taha1 akhir ( end stage renal disease! a,alah tin#kat #a#al #in%al /an# ,a1at men#aki'atkan kematian ke4uali %ika ,ilakukan tera1i 1en##anti. Bnsu+isiensi #in%al kr$nik a,alah 1enurunan +aal #in%al /an# menahun teta1i le'ih rin#an ,ari P;K.
16

Pen/akit #in%al kr$nik meru1akan salah satu masalah utama ,alam 1ela/anan kesehatan 'aik ,i ne#ara ma%u mau1un 'erkem'an#. 8i1erkirakan 5)).))) 1en,u,uk Amerika men#alami P;K ,en#an kreatinin serum (*) m#<,L ,an le'ih ,ari 6*( %uta $ran# ka,ar kreatinin serum men4a1ai 1*: m#<,L atau le'ih. "ur2e/ /an# ,ilakukan Perne+ri ,i em1at k$ta meli1uti 94)) $ran#* 1emeriksaan kreatinin serum ,ilakukan 1a,a 1()) $ran# ,isertai hi1ertensi* 1r$teinuria 1ersisten atau ,ia'etes. Pen/akit #in%al kr$nik /an# ,inilai ,en#an e;&- C 6)ml<min.1* 3m ( menurut +$rmula >$4kr$+t-;ault ,i,a1atkan 1a,a 1(*:E. Pa,a 1enurunan +un#si #in%al men4a1ai taha1 tertentu* 1erkem'an#an P;K menu%u 1en/akit #in%al taha1 akhir (P;TA! ti,ak terhin,arkan la#i. 8ata terse'ut men#is/aratkan 1entin#n/a melakukan u1a/a 1en4e#ahan ter%a,in/a P;K ,an seti,akn/a men#ham'at 1r$#resi+itas 1en/akit. 6er'a#ai kea,aan ,an 1en/akit misaln/a ,ia'etes mellitus (8M!* hi1ertensi* 1en/akit kar,i$2askular* 'atu #in%al* hi1ertr$+i 1r$stat* 1en/akit #in%al sistemik* ,an ri.a/at #a#al #in%al 1a,a keluar#a 'er1eran se'a#ai +akt$r resik$ 1a,a P;K. "elain 'er1eran se'a#ai +akt$r resik$ P;K* ,ia'etes %u#a meru1akan 1en/e'a' terserin# P;TA. Penurunan L&; C 6)ml<min.1* 3m ( meru1akan resik$ kematian kar,i$2askular 1remature 1a,a P;K. Pa,a 8M kemun#kinan 1re2alensi P;K ti,ak ,iketahui .alau1un k$m1likasi /an# lain 'iasan/a telah 'ermani+estasi klinis. =i1ertensi serin# 'ersama ,en#an k$m$r'i,itas atau k$n,isi lain misaln/a 8M ,an k$m'inasi ke,uan/a mema4u 1r$#resi2itas P;K ,an 1enurunan +un#si #in%al. Kelainan #in%al sistemik serin# ,itan,ai ,en#an e,ema* hi1ertensi* atau tan,a sistemik lain se'elum 'erkem'an# men%a,i P;K.

TINBAUAN PUSTAKA
-e#inisi ;a#al #in%al kr$nik a,alah kerusakan #in%al /an# ter%a,i selama le'ih ,ari 3 'ulan* 'er,asarkan kelainan 1at$l$#is atau 1etan,a kerusakan #in%al se1erti 1r$teinuria. Jika ti,ak a,a tan,a kerusakan #in%al maka ,ia#n$sis 1en/akit #in%al kr$nik ,ite#akkan 'ila nilai la%u +iltrasi #l$merulus kuran# ,ari 6) ml<menit<1* 3m(. Pa,a tahun ())(* )ational Kidney &oundation (NK&! Kidney *isease +utcome ,uality -nitiative (K83RB! men/usun 1e,$man 1raktis 1enatalaksanaan klinis tentan# e2aluasi* klasi+ikasi* ,an strati+ikasi 1en/akit #in%al kr$nik. 6atasan 1en/akit #in%al kr$nik meli1uti :
17

1. Kerusakan #in%al S 3 'ulan* /aitu kelainan struktur atau +un#si #in%al* ,en#an atau tan1a 1enurunan la%u +iltrasi #l$merulus 'er,asarkan: Kelainan 1at$l$#ik atau Petan,a kerusakan #in%al se1erti 1r$teinuria* atau kelainan 1a,a 1emeriksaan 1en4itraan. (. La%u +iltrasi #l$merulus C 6) ml<menit<1* 3m( selama S 3 'ulan ,en#an atau tan1a kerusakan #in%al. Pa,a 1asien ,en#an 1en/akit #in%al kr$nik* klasi+ikasi sta,ium ,itentukan $leh nilai la%u +iltrasi #l$merulus* /aitu sta,ium /an# le'ih tin##i menun%ukkan nilai la%u +iltrasi #l$merulus /an# le'ih ren,ah. Klasi+ikasi terse'ut mem'a#i 1en/akit #in%al kr$nik ,alam lima sta,ium. "ta,ium 1 a,alah kerusakan #in%al ,en#an +un#si #in%al /an# masih n$rmal* sta,ium ( kerusakan #in%al ,en#an 1enurunan +un#si #in%al /an# rin#an* sta,ium 3 kerusakan #in%al ,en#an 1enurunan /an# se,an# +un#si #in%al* sta,ium 4 kerusakan #in%al ,en#an 1enurunan 'erat +un#si #in%al* ,an sta,ium : a,alah #a#al #in%al. =al ini ,a1at ,ilihat 1a,a Ta'el:

=. K1asi#ikasi =K1

Klasi+ikasi >K8 'er,asarkan Ki,ne/ 8isease 3ut4$mes Rualit/ Bnitiati2e (K83RB! 1a,a tahun ())( /aitu:

Untuk menilai ;&- (;l$melular &iltrati$n -ate! < >>T (>learan4e >reatinin Test! ,a1at ,i#unakan rumus : >learan4e 4reatinin (ml< menit! M (14)-umur ! 9 'erat 'a,an (k#! ( 9 4reatinin serum
18

T! Pa,a .anita hasil terse'ut ,ikalikan ,en#an )*5: a! "ta,ium 1 ;in%al teta1 'er+un#si se4ara n$rmal meski1un ti,ak la#i ,alam k$n,isi 1))E sehin##a 'an/ak 1en,erita /an# ti,ak men#etahui k$n,isi #in%aln/a ,alam sta,ium 1. '! "ta,ium ( "ama se1erti 1a,a sta,ium a.al* sese$ran# /an# 'era,a 1a,a sta,ium ( %u#a ti,ak merasakan #e%ala karena #in%al teta1 ,a1at 'er+un#si ,en#an 'aik* .alau1un ,en#an ;&- /an# mulai menurun. 4! "ta,ium 3 "ese$ran# /an# men,erita >K8 sta,ium 3 men#alami 1enurunan ;&- m$,erat /aitu ,iantara 3) s<, :9 ml<min. 8en#an 1enurunan 1a,a tin#kat ini akumulasi sisaPsisa meta'$lisme akan menum1uk ,alam ,arah /an# ,ise'ut uremia. Pa,a sta,ium ini mun4ul k$m1likasi se1erti tekanan ,arah tin##i (hi1ertensi!* anemia atau keluhan 1a,a tulan#. ,! "ta,ium 4 Pa,a sta,ium ini +un#si #in%al han/a sekitar 1:P3)E sa%a ,an a1a'ila sese$ran# 'era,a 1a,a sta,ium ini san#at mun#kin ,alam .aktu ,ekat ,iharuskan men%alani tera1i 1en##anti #in%al<,ialisis atau melakukan trans1lantasi. K$n,isi ,imana ter%a,i 1enum1ukan ra4un ,alam ,arah atau uremia 'iasan/a mun4ul 1a,a sta,ium ini. "elain itu 'esar kemun#kinan mun4ul k$m1likasi se1erti tekanan ,arah tin##i (hi1ertensi!* anemia* 1en/akit tulan#* masalah 1a,a %antun# ,an 1en/akit kar,i$2askular lainn/a. e! "ta,ium : Pa,a sta,ium ini #in%al kehilan#an ham1ir seluruh kemam1uann/a untuk 'eker%a se4ara $1timal. Untuk itu ,i1erlukan suatu tera1i 1en##anti #in%al (,ialisis! atau trans1lantasi a#ar 1en,erita ,a1at 'ertahan hi,u1.

19

:/idemi&1&"i Pen/akit ;in%al Kr$nik (P;K! kini telah men%a,i 1ers$alan kesehatan serius mas/arakat ,i ,unia. Menurut (F=3*())(! ,an ;l$'al 6ur,en $+ 8isease (;68!* 1en/akit #in%al ,an saluran kemih telah men/e'a'kan kematian sekitar 5:).))) $ran# setia1 tahunn/a. =al ini menun%ukkan 'ah.a 1en/akit ini me,u,uki 1erin#kat ke -1( tertin##i an#ka kematian atau 1erin#kat tertin##i ke-1 an#ka ke4a4atan. Pre2alensi P;K atau /an# ,ise'ut %u#a Chronic Kidney *isease (CK*) menin#kat setia1 tahunn/a. 8alam kurun .aktu tahun 1999 hin##a ())4* ter,a1at 16.5E ,ari 1$1ulasi 1en,u,uk usia ,i atas () tahun men#alami P;K. Persentase ini menin#kat 'ila ,i'an,in#kan ,ata 1a,a 6 tahun se'elumn/a* /akni 14.:E 8i Amerika "erikat* insi,ens 1en/akit #in%al kr$nik ,i1erkirakan 1)) kasus 1er %uta 1en,u,uk 1er tahun* ,an an#ka ini menin#kat sekitar 5E setia1 tahunn/a. 8i Mala/sia ,i1erkirakan ter,a1at 15)) kasus 'aru #a#al #in%al 1er tahun. 8i ne#ara-ne#ara 'erkem'an#* insi,ens ini ,i1erkirakan sekitar 4)-6) kasus 1er %uta 1en,u,uk 1er tahun. 8i Bn,$nesia* ,ari ,ata ,i 'e'era1a 'a#ian ne+r$l$#i* ,i1erkirakan insi,ens P;K 'erkisar 1))-1:) 1er 1 %uta 1en,u,uk.

20

Menurut "uhar,%$n$ (())) !* ,i Bn,$nesia* 'er,asarkan Pusat 8ata Q Bn+$rmasi Perhim1unan -umah "akit "eluruh Bn,$nesia (P8P?-"!* %umlah 1en,erita P;K ,i1erkirakan sekitar :) $ran#<1 %uta 1en,u,uk. Pa,a tahun ())6 ter,a1at sekitar 1)).))) $ran# 1en,erita #a#al #in%al kr$nik ,i Bn,$nesia. Pen/e'a' #a#al #in%al /an# men%alani hem$,ialisis ,i Bn,$nesia : 1. ;l$merul$ne+ritis (36.4E! (. 3'struksi ,an in+eksi ((4.4E! 3. 8ia'etes Mellitus (19.9E! 4. =i1ertensi (9.1E! :. "e'a' lain (:.(E! 6. "e'a' /an# ti,ak ,iketahui (3.5E! . P$l/4/sti4 Ki,ne/ 8isease (1.(E! Pen/akit #a#al #in%al kr$nik le'ih serin# ter%a,i 1a,a 1ria ,ari1a,a .anita. :ti&1&"i ?ti$l$#i ,ari 1en/akit #in%al kr$nik antara lain : a' Glomerulonefritis ;l$merul$ne+ritis akut men#arah 1a,a seran#kaian tertentu 1en/akit #in%al ,i mana mekanisme keke'alan tu'uh memi4u 1era,an#an ,an 1r$li+erasi %arin#an #l$merular /an# ,a1at men#aki'atkan kerusakan 1a,a mem'ran 'asal* mesan#ium* atau en,$telium ka1iler. =i11$4rates a.aln/a men##am'arkan mani+estasi n/eri 1un##un# ,an hematuria* lalu %u#a $li#uria atau anuria. 8en#an 'erkem'an#n/a mikr$sk$1* Lan#hans kemu,ian mam1u men##am'arkan 1eru'ahan 1ath$1h/si$l$#i4 #l$merular ini. "e'a#ian 'esar 1enelitian asli 'er+$kus 1a,a 1asien 1as4a-stre1t$4$44us. ;l$merul$ne+ritis akut ,i,e+inisikan se'a#ai seran#an /an# ti'a-ti'a menun%ukkan a,an/a hematuria* 1r$teinuria* ,an silin,er sel ,arah merah. ;am'aran klinis ini serin# ,isertai ,en#an hi1ertensi* e,ema* ,an +un#si #in%al ter#an##u. 6er,asarkan sum'er ter%a,in/a kelainan* #l$merul$ne+ritis ,i'e,akan 1rimer ,an sekun,er. ;l$merul$ne+ritis 1rimer a1a'ila 1en/akit ,asarn/a 'erasal ,ari #in%al sen,iri se,an#kan #l$merul$ne+ritis sekun,er a1a'ila kelainan #in%al ter%a,i aki'at 1en/akit sistemik lain se1erti ,ia'etes melitus* lu1us eritemat$sus sistemik (L?"!* miel$ma multi1el* atau amil$i,$sis. Ke'an/akan kasus ter%a,i 1a,a 1asien 'erusia :-1: tahun. =an/a 1)E ter%a,i 1a,a 1asien /an# le'ih tua ,ari 4) tahun. ;e%ala #l$merul$ne+ritis akut /aitu ,a1at ter%a,i
21

hematurim $li#$uri* e,ema 1re$r'ital /an# 'iasan/a 1a,a 1a#i hari* hi1ertensi* sesak na1as* ,an n/eri 1in##an# karena 1ere#an#an ka1sul #in%al. (' *ia(etes melitus Menurut merican *ia(etes ssociation (())3! ,ia'etes melitus meru1akan suatu kel$m1$k 1en/akit meta'$lik ,en#an karakteristik hi1er#likemia /an# ter%a,i karena kelainan sekresi insulin* ker%a insulin atau ke,ua ,uan/a. 8ia'etes melitus serin# ,ise'ut se'a#ai the great imitator* karena 1en/akit ini ,a1at men#enai semua $r#an tu'uh ,an menim'ulkan 'er'a#ai ma4am keluhan. ;e%alan/a san#at 'er2ariasi. 8ia'etes melitus ,a1at tim'ul se4ara 1erlahan-lahan sehin##a 1asien ti,ak men/a,ari akan a,an/a 1eru'ahan se1erti minum /an# men%a,i le'ih 'an/ak* 'uan# air ke4il le'ih serin# atau1un 'erat 'a,an /an# menurun.

Ter%a,in/a ,ia'etes ,itan,ai ,en#an #an##uan meta'$lisme ,an hem$,inamik /an# menin#katkan 1ermea'ilitas 1em'uluh ,arah* menin#katkan tekanan ,arah sistemik* ,an men#u'ah 1en#aturan tekanan intra4a1illar/. 8i #in%al* 1eru'ahan ini mun#kin men/e'a'kan mun4uln/a 1r$tein ,alam urin (1r$teinuria!. Keha,iran 1r$teinuria ti,ak han/a tan,a a.al 1en/akit #in%al ,ia'etes* teta1i ,a1at men/e'a'kan kerusakan ,an tu'ul$interstitial #l$merular /an# 1a,a akhirn/a men#arah ke #l$merul$s4ler$sis ,ia'etes. =u'un#an /an# kuat antara 1r$teinuria ,an k$m1likasi ,ia'etes lainn/a men,ukun# 1an,an#an 'ah.a 1enin#katan ekskresi 1r$tein urin men4erminkan #an##uan 2askular umum /an# mem1en#aruhi 'an/ak $r#an* termasuk mata* %antun#* ,an sistem sara+.
22

c' .ipertensi =i1ertensi a,alah tekanan ,arah sist$lik U 14) mm=# ,an tekanan ,arah ,iast$lik U 9) mm=# 1a,a sese$ran# /an# ti,ak makan $'at anti hi1ertensi. 6er,asarkan 1en/e'a'n/a* hi1ertensi ,i'a#i men%a,i ,ua #$l$n#an /aitu hi1ertensi esensial atau hi1ertensi 1rimer /an# ti,ak ,iketahui 1en/e'a'n/a atau i,i$1atik* ,an hi1ertensi sekun,er atau ,ise'ut %u#a hi1ertensi renal. Tar#et tekanan ,arah 1a,a tera1i 1asien ,en#an >K8 atau ,ia'etes a,alah C13)<5) mm=#. Ta'el 'erikut a,alah klasi+ikasi serta 1en#$'atan hi1ertensi 1a,a ,e.asa :

9P =1ass

S9P

-9P

N$rmal Pre-=/1ertensi$n "ta#e B =/1ertensi$n

C 1() 1()-139 14)-1:9

C5) 3r 5)-59 3r 9)-99

"ta#e ( =/1ertensi$n

S16)

3r U 1))

Initia1 -r(" Thera/F Fith$ut >$m1ellin# 4$m1ellin# in,$4ati$n in,i4ati$n ?n4$ura#e N$ne N$ne Ves N$ 8ru#(s! antih/1ertensi2e ,ru# in,i4ae, Ves ThiaAi,e-t/1e 3ther ,iureti4s +$r antih/1ertensi2e m$st. Ma/ ,ru#s (,iureti4s* 4$nsi,er : A>?B* A-6* 66* A>?B* A-6* >>6! as nee,e,. 66* >>6* $r 4$m'inati$n Ves T.$-,ru# 4$m'inati$n (usuall/ thiaAi,e an, A>?B $r A-6 $r 66 $r >>6!

Li#estF1e

d' Gin/al polikistik Kista a,alah suatu r$n##a /an# 'er,in,in# e1itel ,an 'erisi 4airan atau material /an# semis$li,. P$likistik 'erarti 'an/ak kista. Pa,a kea,aan ini ,a1at ,itemukan kista kista /an# terse'ar ,i ke,ua #in%al* 'aik ,i k$rteks mau1un ,i me,ula. "elain $leh karena kelainan #enetik* kista ,a1at ,ise'a'kan $leh 'er'a#ai kea,aan atau 1en/akit. Ja,i #in%al 1$likistik
23

meru1akan kelainan #enetik /an# 1alin# serin# ,i,a1atkan. Nama lain /an# le'ih ,ahulu ,i1akai a,alah 1en/akit #in%al 1$likistik ,e.asa ( adult polycystic kidney disease!* $leh karena se'a#ian 'esar 'aru 'ermani+estasi 1a,a usia ,i atas 3) tahun. Tern/ata kelainan ini ,a1at ,itemukan 1a,a +etus* 'a/i ,an anak ke4il* sehin##a istilah ,$minan aut$s$mal le'ih te1at ,i1akai ,ari1a,a istilah 1en/akit #in%al 1$likistik ,e.asa. Fakt&r Resik& &akt$r risik$ 1en/akit #in%al kr$nik menurut )ational Kidney &oundation* /aitu 1a,a 1asien ,en#an ,ia'etes melitus atau hi1ertensi* 1en/akit aut$imun* 'atu #in%al* sem'uh ,ari #a#al #in%al akut* in+eksi saluran kemih* 'erat 'a,an lahir ren,ah* ,an +akt$r s$4ial ,an lin#kun#an se1erti $'esitas atau 1er$k$k* 'erumur le'ih ,ari :) tahun* ,an in,i2i,u ,en#an ri.a/at 1en/akit ,ia'etes melitus* hi1ertensi* ,an 1en/akit #in%al ,alam keluar#a* 'er1en,i,ikan ren,ah* ,an tereks1$s ,en#an 'ahan kimia ,an lin#kun#an tertentu. Pat&#isi&1&"i Pat$+isi$l$#i 1en/akit #in%al kr$nik 1a,a a.aln/a ter#antun# 1a,a 1en/akit /an# men,asarin/a* ta1i ,alam 1erkem'an#an selan%utn/a 1r$ses /an# ter%a,i kuran# le'ih sama. Pen#uran#an massa #in%al men#aki'atkan hi1ertr$+i struktural ,an +un#si$nal ne+r$n /an# masih tersisa (sur2i2in# ne+r$n! se'a#ai u1a/a k$m1ensasi* /an# ,i1erantarai $leh m$lekul 2as$akti+ se1erti sit$kin ,an growth factors. =al ini men#aki'atkan hi1er+iltrasi* /an# ,iikuti $leh 1enin#katan tekanan ka1iler ,an aliran ,arah #l$mer$lus. Pr$ses a,a1tasi ini 'erlan#sun# sin#kat* akhirn/a ,iikuti $leh 1r$ses mala,a1tasi 'eru1a skelr$sis ne+r$n /an# masih tersisa. Pr$ses ini akhirn/a ,iikuti ,en#an 1enurunan +un#si ne+r$n /an# 1r$#resi+* .alau1un 1en/akit ,asarn/a su,ah ti,ak akti+ la#i. A,an/a 1enin#katan akti2itas aksis renin-an#i$tensin-al,$ster$n intrarenal* ikut mem'erikan k$ntri'usi terha,a1 ter%a,in/a hi1er+iltrasi* skler$sis* ,an 1r$#resi+itas terse'ut. Akti2asi %an#ka 1an%an# aksis renin-an#i$tensin-al,$ster$n* se'a#ian ,i1erantarai $leh growth factor se1erti transforming growth factor " (%G&!")' 6e'era1a hal /an# %u#a ,ian##a1 'er1eran terha,a1 ter%a,in/a 1r$#resi+itas 1en/akit #in%al kr$nik a,alah al'uminuria* hi1ertensi* hi1er#likemia* ,isli1i,emia. Ter,a1at 2aria'ilitas interin,i2i,ual untuk ter%a,in/a skler$sis ,an +i'r$sis #l$mer$lus mau1un interstitial.

24

Per%alanan umum #a#al #in%al kr$nik ,a1at ,i'a#i men%a,i em1at sta,ium. "ta,ium rin#an ,inamakan 1enurunan 4a,an#an #in%al. "elama sta,ium ini kreatinin serum ,an ka,ar 6UN n$rmal ,an 1en,erita asim1t$matik. ;an##uan +un#si #in%al mun#kin han/a ,a1at ,iketahui ,en#an mem'eri 'e'an ker%a /an# 'erat 1a,a #in%al terse'ut* se1erti test 1emekatan kemih /an# lama atau ,en#an men#a,akan test L&; /an# teliti. "ta,ium se,an# 1erkem'an#an terse'ut ,ise'ut insu+isiensi #in%al* ,imana le'ih ,ari :E %arin#an /an# 'er+un#si telah rusak (L&; 'esarn/a (:E ,ari n$rmal!. Pa,a taha1 ini ka,ar 6UN 'aru mulai menin#kat ,iatas 'atas n$rmal. Penin#katan k$nsentrasi 6UN ini 'er'e,a-'e,a* ter#antun# ,ari ka,ar 1r$tein ,alam ,iet. Pa,a sta,ium ini* ka,ar kreatinin serum %u#a mulai menin#kat mele'ihi ka,ar n$rmal. AA$temia 'iasan/a rin#an* ke4uali 'ila 1en,erita misaln/a men#alami stress aki'at in+eksi* #a#al %antun#* atau ,ehi,rasi. Pa,a sta,ium insu+isiensi #in%al ini 1ula #e%ala-#e%ala n$kturia ,an 1$liuria (,iaki'atkan $leh ke#a#alan 1emekatan! mulai tim'ul. ;e%ala-#e%ala ini tim'ul se'a#ai res1$ns terha,a1 stress ,an 1eru'ahan makanan atau minuman /an# ti'a-ti'a. Pen,erita 'iasan/a ti,ak terlalu mem1erhatikan #e%ala-#e%ala ini* sehin##a #e%ala terse'ut han/a akan terun#ka1 ,en#an men#a%ukan 1ertan/aan-1ertan/aan /an# teliti. "ta,ium 'erat ,an sta,ium terminal #a#al #in%al kr$nik ,ise'ut #a#al #in%al sta,ium akhir atau uremia. ;a#al #in%al sta,ium akhir tim'ul a1a'ila sekitar 9)E ,ari massa ne+r$n telah han4ur* atau han/a sekitar ()).))) ne+r$n sa%a /an# masih utuh. Nilai L&; han/a 1)E ,ari kea,aan n$rmal* ,an 'ersihan kreatinin mun#kin se'esar :-1) ml 1er menit atau kuran#. Pa,a kea,aan ini kreatinin serum ,an ka,ar 6UN akan menin#kat ,en#an san#at men/$l$k se'a#ai res1$ns terha,a1 L&; /an# men#alami se,ikit 1enurunan. Pa,a sta,ium akhir #a#al #in%al* 1en,erita mulai merasakan #e%ala-#e%ala /an# 4uku1 1arah* karena #in%al ti,ak san##u1 la#i mem1ertahankan h$me$stasis 4airan ,an elektr$lit ,alam tu'uh. Urin men%a,i is$$sm$tis ,en#an 1lasma 1a,a 'erat %enis /an# teta1 se'esar 1*)1). Pen,erita 'iasan/a men%a,i $li#$urik (1en#eluaran kemih kuran# ,ari :)) ml<hari! karena ke#a#alan #l$merulus meski1un 1r$ses 1en/akit mula-mula men/eran# tu'ulus #in%al. K$m1leks 1eru'ahan 'i$kimia ,an #e%ala-#e%ala /an# ,inamakan sin,r$m uremik mem1en#aruhi setia1 s/stem ,alam tu'uh. Pa,a sta,ium akhir #a#al #in%al* 1en,erita 1asti akan menin##al ke4uali 'ila men,a1at 1en#$'atan ,alam 'entuk trans1lantasi #in%al atau ,ialisis. Meski1un 1er%alanan klinis 1en/akit #in%al kr$nik ,i'a#i

25

men%a,i em1at sta,ium* teta1i ,alam 1raktekn/a ti,ak a,a 'atas-'atas /an# %elas antara sta,iumsta,ium terse'ut.

26

;ani#estasi K1inis ;am'aran klinik 1en/akit #in%al kr$nik 'erat ,isertai sin,r$m aA$temia san#at k$m1leks* meli1uti kelainan-kelainan 'er'a#ai $r#an se1erti: kelainan hem$1$eisis* saluran 4erna* mata* kulit* sela1ut ser$sa* kelainan neur$1sikiatri ,an kelainan kar,i$2askular.

27

a' Kelainan hemopoeisis Anemia n$rm$kr$m n$rm$siter ,an n$rm$siter (M>@ 5-94 >U!* serin# ,itemukan 1a,a 1asien #a#al #in%al kr$nik. Anemia 1a,a 1asien #a#al #in%al kr$nik terutama ,ise'a'kan $leh ,e+isiensi eritr$1$etin. =al lain /an# ikut 'er1eran ,alam ter%a,in/a anemia a,alah ,e+isiensi 'esi* kehilan#an ,arah (misal 1er,arahan saluran 4erna* hematuri!* masa hi,u1 eritr$sit /an#
28

1en,ek aki'at ter%a,in/a hem$lisis* ,e+isiensi asam +$lat* 1enekanan sumsum tulan# $leh su'stansi uremik* 1r$ses in+lamasi akut atau1un kr$nik. ?2aluasi terha,a1 anemia ,imulai saat ka,ar hem$#l$'in C 1) #<,L atau hemat$krit C 3) E* meli1uti e2aluasi terha,a1 status 'esi (ka,ar 'esi serum < serum iron, ka1asitas ikat 'esi t$tal < %otal -ron (inding Capacity (%-0C)* +eritin serum!* men4ari sum'er 1er,arahan* m$r+$l$#i eritr$sit* kemun#kinan a,an/a hem$lisis ,an se'a#ain/a. Penatalaksanaan terutama ,itu%ukan 1a,a 1en/e'a' utaman/a* ,i sam1in# 1en/e'a' lain 'ila ,itemukan. Pem'erian eritr$1$etin (?P3! meru1akan tera1i /an# ,ian%urkan. Pem'erian tran+usi 1a,a 1en/akit #in%al kr$nik harus ,ilakukan hati-hati* 'er,asarkan in,ikasi /an# te1at ,an 1emantauan /an# 4ermat. Tran+usi ,arah /an# ,ilakukan se4ara ti,ak 4ermat men#aki'atkan kele'ihan 4airan tu'uh* hi1erkalemia* ,an 1er'urukan +un#si #in%al. "asaran hem$#l$'in menurut 'er'a#ai stu,i klinik a,alah 11-1( #<,L. (' Kelainan saluran cerna Mual ,an muntah serin# meru1akan keluhan utama ,ari se'a#ian 1asien #a#al #in%al kr$nik terutama 1a,a sta,ium terminal. Pat$#enesis mual ,an muntah masih 'elum %elas* ,i,u#a mem1un/ai hu'un#an ,en#an ,ek$m1resi $leh +l$ra usus sehin##a ter'entuk am$nia. Am$nia inilah /an# men/e'a'kan iritasi atau ran#san#an muk$sa lam'un# ,an usus halus. Keluhankeluhan saluran 4erna ini akan se#era mere,a atau hilan# setelah 1em'atasan ,iet 1r$tein ,an anti'i$tika. c' Kelainan mata @isus hilan# (aA$temia amaur$sis! han/a ,i%um1ai 1a,a se'a#ian ke4il 1asien 1en/akit #in%al kr$nik. ;an##uan 2isus 4e1at hilan# setelah 'e'era1a hari men,a1at 1en#$'atan #a#al #in%al kr$nik /an# a,ekuat* misaln/a hem$,ialisis. Kelainan sara+ mata menim'ulkan #e%ala nista#mus* mi$sis ,an 1u1il asimetris. Kelainan retina (retin$1ati! mun#kin ,ise'a'kan hi1ertensi mau1un anemia /an# serin# ,i%um1ai 1a,a 1asien #a#al #in%al kr$nik. Penim'unan atau ,e1$sit #aram kalsium 1a,a con/unctiva men/e'a'kan #e%ala red eye syndrome aki'at iritasi ,an hi1er2askularisasi. Kerat$1ati mun#kin %u#a ,i%um1ai 1a,a 'e'era1a 1asien 1en/akit #in%al kr$nik aki'at 1en/ulit hi1er1aratir$i,isme sekun,er atau tersier. d' Kelainan kulit ;atal serin# men##an##u 1asien* 1at$#enesisn/a masih 'elum %elas ,an ,i,u#a 'erhu'un#an ,en#an hi1er1aratir$i,isme sekun,er. Keluhan #atal ini akan se#era hilan# setelah

29

tin,akan 1aratir$i,ekt$mi. Kulit 'iasan/a kerin# ,an 'ersisik* ti,ak %aran# ,i%um1ai tim'unan kristal urea 1a,a kulit muka ,an ,inamakan urea frost' e' Kelainan neuropsikiatri 6e'era1a kelainan mental rin#an se1erti em$si la'il* ,ilusi* ins$mnia* ,an ,e1resi serin# ,i%um1ai 1a,a 1asien #a#al #in%al kr$nik. Kelainan mental 'erat se1erti k$n+usi* ,ilusi* ,an ti,ak %aran# ,en#an #e%ala 1sik$sis %u#a serin# ,i%um1ai 1a,a 1asien ;;K. Kelainan mental rin#an atau 'erat ini serin# ,i%um1ai 1a,a 1asien ,en#an atau tan1a hem$,ialisis* ,an ter#antun# ,ari ,asar ke1ri'a,iann/a (1ers$nalitas!. f' Kelainan kardiovaskular Pat$#enesis #a#al %antun# k$n#esti+ (;JK! 1a,a #a#al #in%al kr$nik san#at k$m1leks. 6e'era1a +akt$r se1erti anemia* hi1ertensi* ater$skler$sis* kalsi+ikasi sistem 2askular* serin# ,i%um1ai 1a,a 1asien #a#al #in%al kr$nik terutama 1a,a sta,ium terminal ,an ,a1at men/e'a'kan ke#a#alan +aal %antun#. -ia"n&sis Pen,ekatan ,ia#n$sis #a#al #in%al kr$nik (;;K! ,ilihat ,ari anamnesis* 1emeriksaan +isik* #am'aran ra,i$l$#is* ,an a1a'ila 1erlu #am'aharan hist$1at$l$#is. 1. Memastikan a,an/a 1enurunan +aal #in%al (L&;! (. Men#e%ar eti$l$#i ;;K /an# mun#kin ,a1at ,ik$reksi 3. Men#i,enti+ikasi semua +akt$r 1em'uruk +aal #in%al (reversi(le factors! 4. Menentukan strate#i tera1i rasi$nal :. Meramalkan 1r$#n$sis Pen,ekatan ,ia#n$sis men4a1ai sasaran /an# ,ihara1kan 'ila ,ilakukan 1emeriksaan /an# terarah ,an kr$n$l$#is* mulai ,ari anamnesis* 1emeriksaan +isik ,ia#n$sis ,an 1emeriksaan 1enun%an# ,ia#n$sis rutin ,an khusus. a' namnesis dan pemeriksaan fisik Anamnesis harus terarah ,en#an men#um1ulkan semua keluhan /an# 'erhu'un#an ,en#an retensi atau akumulasi t$ksin aA$temia* eti$l$#i P;K* 1er%alanan 1en/akit termasuk semua +akt$r /an# ,a1at mem1er'uruk +aal #in%al (L&;!. ;am'aran klinik (keluhan su'%ekti+ ,an $'%ekti+ termasuk kelainan la'$rat$rium! mem1un/ai s1ektrum klinik luas ,an meli'atkan
30

'an/ak $r#an ,an ter#antun# ,ari ,era%at 1enurunan +aal #in%al. ;am'aran klinis 1asien 1en/akit #in%al kr$nik meli1uti: i! sesuai ,en#an 1en/akit /an# men,asariH ii! sin,r$m uremia /an# ter,iri ,ari lemah* letar#i* an$reksia* mual* muntah* n$kturia* kele'ihan 4airan (volume overload!* neur$1ati 1eri+er* 1ruritus* uremic frost* 1erikar,itis* ke%an#-ke%an# sam1ai k$maH iii! #e%ala k$m1likasin/a antara lain hi1ertensi* anemia* $ste$,istr$+i renal* 1a/ah %antun#* asi,$sis meta'$lik* #an##uan keseim'an#an elektr$lit (s$,ium* kalium*4hl$ri,a!. (' Pemeriksaan la(oratorium ;am'aran la'$rat$rium 1en/akit #in%al kr$nik meli1uti sesuai ,en#an 1en/akit /an# men,asarin/a* 1enurunan +un#si #in%al 'eru1a 1enin#katan ureum ,an kreatinin serum* ,an 1enurunan la%u +iltrasi #l$mer$lus (L&;! /an# ,a1at ,ihitun# mem1er#unakan rumus >$4k4r$+t;ault* serta kelainan 'i$kimia ,arah lainn/a* se1erti 1enurunan ka,ar hem$#l$'in* hi1er atau hi1$kalemia* hi1er+$s+atemia* hi1$kalsemia. Kelainan urinalisis meli1uti 1r$teinuria* hematuri* leuk$suria* ,an silin,er. c' Pemeriksaan penun/ang diagnosis Pemeriksaan ra,i$l$#is 1en/akit #in%al kr$nik meli1uti: 1. +$t$ 1$l$s a',$men: ,a1at terlihat 'atu ra,i$ $1ak (. 1iel$#ra+i intra2ena: sekaran# %aran# ,i#unakan karena k$ntras seriin# ti,ak 'isa mele.ati +ilter #l$mer$lus* ,i sam1in# kekha.atiran ter%a,in/a 1en#aruh t$ksisk $leh k$ntras terha,a1 #in%al /an# su,ah men#alami kerusakan 3. 1iel$#ra+i anter#ra, atau retr$#ra,e ,ilakukan sesuai in,ikasi 4. ultras$n$#ra+i #in%al ,a1at mem1erlihatkan ukuran #in%al /an# men#e4il* k$rteks /an# meni1is* a,an/a hi,r$ne+r$sis atau 'atu #in%al* kista* massa* klasi+ikasi. :. 1emeriksaan 1emin,aan #in%al atau ren$#ra+i ,iker%akan 'ila a,a in,ikasi. Penata1aksanaan Pen#$'atan ,a1at ,i'a#i ( #$l$n#an: 1 a. Pen#$'atan k$nser2ati+
31

Pa,a umumn/a ,a1at ,ikatakan 'ah.a 1en#$'atan k$nser2ati+ masih mun#kin ,ilakukan* 'ila klirens kreatinin le'ih ,ari : ml<menit * teta1i 'ila su,ah turun sam1ai kuran# ,ari : ml<menit* harus ,iteta1kan a1akah 1en,erita terse'ut mun#kin ,i'eri 1en#$'atan 1en##anti. Tu%uan 1en#$'atan k$nser2ati+ a,alah meman+aatkan +aal #in%al /an# masih 'isa* men4e#ah +akt$r+akt$r 1em'erat ,an ,i mana mun#kin men4$'a mem1erlam'at 1r$#resi #a#al #in%al. 1. Pen#$'atan 1en/akit ,asar Pen#$'atan terha,a1 1en/akit ,asar /an# masih ,a1at ,ik$reksi mutlak harus ,ilakukan. Termasuk 1en#en,alian tekanan ,arah* re#ulasi #ula ,arah 1a,a 1asien 8M* k$reksi %ika a,a $'struksi saluran ken4in# serta 1en#$'atan in+eksi saluran kemih (B"K!.

(. Pen#en,alian keseim'an#an air ,an #aram

32

;aram 'ersi+at menahan air. Jika men#uran#i asu1an #aram* 4airan ,alam tu'uh %u#a ti,ak terlalu 'an/ak menum1uk* 1em'en#kakan tan#an ,an kaki /an# serin# ter%a,i manakala 4airan tu'uh 'erle'ihan %u#a akan 'erkuran#* ,an ker%a %antun# serta 1aru-1aru %u#a men%a,i le'ih rin#an sehin##a men#uran#i keluhan sesak ,an sulit 'erna1as. "elain itu* %ika men#uran#i #aram* rasa haus %u#a akan 'erkuran# sehin##a $t$matis ti,ak terlalu 'an/ak minum air. Pem'erian 4airan ,isesuaikan ,en#an 1r$,uksi urine. Vaitu 1r$,uksi urine (4%am ,itam'ah :))ml. asu1an #aram ter#antun# e2aluasi elektr$lit* umumn/a ,i'atasi 4)-1() m?W (9()( 6)m#!. ,iet n$rmal men#an,un# rata-rata 1:) m?W ("aha'at ;in%al* ()1)!. &ur$semi, ,$sis tin##i masih ,a1at ,i#unakan 1a,a a.al P;K* akan teta1i 1a,a +ase lan%ut ti,ak la#i 'erman+aat ,an 1a,a $'struksi meru1akan k$ntrain,ikasi. Penim'an#an 'erat 'a,an* 1emantauan 1r$,uksi urine serta 1en4atatan keseim'an#an 4airan akan mem'antu keseim'an#n 4airan ,an #aram. 3. 8iet ren,ah 1r$tein tin##i kal$ri -ata-rata ke'utuhan sehari 1a,a 1en,erita ;;K a,alah ()-4)#r. Ke'utuhan kal$ri minimal 3: k4al<k#66<hari.

8iet ren,ah 1r$tein tin##i kal$ri akan mem1er'aiki keluhan mual* menurunkan 6UN ,an akan mem1er'aiki #e%ala. "elain tiu ,iet ren,ah 1r$tein akan men#ham'at 1r$#resi2itas 1enurunan +un#si #in%al.
33

4. Pen#en,alian tekanan ,arah 6er'e,a ,en#an 1en#en,alian hi1ertensi 1a,a umumn/a* 1a,a P;K 1em'atasan 4airan mutlak ,ilakukan. Tar#et tekanan ,arah 1(:< : ,i1erlukan untuk men#ham'at la%u 1r$#resi2itas 1enrunan +aal 1aru. A>?-inhi'it$r ,an A-6 ,ihara1kan ,a1at men#ham'at 1r$#resi2itas P;K. Pemantauan +aal #in%al se4ara serial 1erlu ,lakukan 1a,a a.al 1en#$'atan hi1ertensi %ika ,i#unakan A>?-inhi'it$r ,an A-6. A1a'ila ,i4uri#ai a,an/a sten$sis erteria renal* A>?inhi'it$r meru1akan k$ntra in,ikasi. :. Pen#en,alian #an##uan keseim'an#an elektr$lit ,an asam 'asa ;an##uan keseim'an#an elektr$lit utama 1a,a P;K a,alah hi1erkalemi ,an asi,$sis. =i1erkalemi akan teta1 asimt$matis .alau1un telah men#an4am %i.a. Peru'ahan #am'aran ?K; 'aru terlihat setelah hi1erkalemi mem'aha/akan %i.a. Pen4e#ahan meli1uti ,iet ren,ah kalium. 6. Pen4e#ahan ,an 1en#$'atan $ste$,istri+i renal a. Pen#en,alian =i1er1h$s1hatemia Ka,ar P serum harus ,i1ertahankan C6m#<,l. 8en#an 4ara ,iet ren,ah 1h$s1h$r sa%a ka,an# ti,ak 4uku1* sehin##a 1erlu ,i'erikan $'at 1en#ikat 1h$s1hat. Aluminium hi,r$ksi,a 3))-15)) m# ,i'erikan 'ersama makan. >ara ini sekaran# ,itin##alkan karena e+ek sam1in# ter%a,in/a int$ksikasi aluminium ,an k$nsti1asi. "e'a#ai 1ilihan lain ,a1at ,i'erikan kalsium kar'$nat :))-3))) m# 'ersama makan ,en#an keuntun#an menam'ah asu1an kalsium ,an %u#a untuk k$reksi hi1$kalsemi. Makanan /an# men#an,un# tin##i 1h$s1h$r harus ,ihin,ari misaln/a susu* ke%u* /$#urt* es krim* ikan ,an ka4an#-ka4an#an. Pen#en,alian hi1er1h$s1h$temia %u#a ,a1at men#ham'at 1r$#resi2itas 1enurunan +aal #in%al. '. "u1lemen 2itamen 83 akti+ 1.(: 8ihi,r$ksi 2itamin 83 (kalsitri$l! han/a ,i'erikan %ika ka,ar P n$rmal. 6atasan 1em'erian %ika >a 9 P C6:. 8$sis /an# ,i'erikan a,alah )*(: mikr$#ram<hari.

34

4. Paratir$i,ekt$mi 8ilakukan %ika 38- terus 'erlan%ut. . Pen#$'atan #e%ala uremik s1esi+ik Termasuk ,isini a,alah 1en#$'atan* simt$matis ,ari 1ruritus* keluhan #astr$intestinal ,an 1enan#anan anemia. 8iet ren,ah 1r$tein* 1en#en,alian P serta 1em'erian ,/1enhi,ramine ,a1at mem1er'aiki keluhan 1ruritus. 8iet ren,ah 1r$tein %u#a mem1er'aiki keluhan an$reksia ,an mual-mual. Anemia /an# ter%a,i 1a,a 1en/akit #in%al kr$nis terutama ,ise'a'kan $leh ,e+isiensi h$rm$ne eritr$1$itin. "elain itu %u#a 'isa ,ise'a'kan $leh ,e+isiensi &e* asam +$lat atau 2itamin 61(. Pem'erian eritr$1$etin rek$m'inan 1a,a 1en,erita 1en/akit #in%al kr$nis /an# men#alami =8 akan mem1er'aiki kualitas hi,u1* ,a1at 1ula ,i'erikan 1a,a 1en,erita 1en/akit #in%al kr$nis 1ra-=8. "e'elum 1em'erian eritr$1$etin ,an su1lemen &e ,i1erlukan e2aluasi ka,ar "B* TB6> ,an &eritin B. 5. 8eteksi ,ini ,an 1en#$'atan in+eksi Pen,erita 1en/akit #in%al kr$nis meru1akan 1en,erita ,en#an res1$n imun /an# ren,ah* sehin##a kemun#kinan in+eksi harus selaluu ,i1ertim'an#kan. ;e%ala +e'ris terka,an# ti,ak mun4ul karena kea,aan res1$n imun /an# ren,ah. '. Pen#$'atan 1en##anti (-e1la4ement treatment! Pen,erita P;K ,an keluar#a su,ah harus ,i'eritahu se%ak a.al 'ah.a 1a,a suatu saat 1en,erita akan memerlukan =8 atau trans1lantasi #in%al. 8ialisis a,alah met$,e tera1i /an# 'ertu%uan untuk men##antikan +un#si<ker%a #in%al* /aitu mem'uan# Aat-Aat sisa ,an kele'ihan 4airan ,ari tu'uh. 8ialisis ,a1at ,ilakukan untuk men4e#ah k$m1likasi #a#al #in%al /an# serius* se1erti hi1erkalemia* 1erikar,itis ,an ke%an#. 8ialisis ,a1at 'eru1a: 1 ( 3 4 : 1. =em$,ialisis (. 8ialisis 1erit$neal 3. 8ialisis intestinal 4. 8ialisis 1leural :. 8ialisis 1erikar,ial

35

(.1) =em$,ialisa =em$,ialisis (=8! a,alah ,ialisis ,en#an men##unakan mesin ,ialiser /an# 'er+un#si se'a#ai 1gin/al (uatan1. Pa,a =8* ,arah ,i1$m1a keluar ,ari tu'uh* masuk ke ,alam mesin ,ialiser. 8i ,alam mesin ,ialiser* ,arah ,i'ersihkan ,ari Aat-Aat ra4un melalui 1r$ses ,i+usi ,an ultra+iltrasi $leh dialisat (suatu 4airan khusus untuk ,ialisis!* lalu ,ialirkan kem'ali ke ,alam tu'uh. Pr$ses =8 ,ilakukan 1-3 kali semin##u ,i rumah sakit ,an setia1 kalin/a mem'utuhkan .aktu sekitar (-4 %am ("aha'at ;in%al* ()1)!.

A#ar 1r$se,ur hem$,ialisis ,a1at 'erlan#sun#* se'elumn/a 1erlu ,i'uatkan akses untuk keluar ,an masukn/a ,arah ,ari tu'uh. Akses untuk hem$,ialisis ,a1at 'ersi+at tem1$rer (sementara! atau 1ermanen. Pem'uatan akses 2askuler se'aikn/a su,ah ,iker%akan se'elum klirens kreatinin ,i'a.ah 1: ml<menit. 8ian%urkan 1em'uatan akses 2askuler %ika klirens kreatini telah ,i'a.ah () ml<menit. Akses tem1$rer /aitu 'eru1a kateter /an# ,i1asan# 1a,a 1em'uluh ,arah 'alik (2ena! ,i ,aerah leher ("aha'at ;in%al* ()1)!. Akses tem1$rer /aitu 'eru1a kateter /an# ,i1asan# 1a,a 1em'uluh ,arah 'alik (2ena! ,i ,aerah leher

36

Akses 1ermanen 'iasan/a ,i'uat ,en#an men#hu'un#kan salah satu 1em'uluh ,arah 'alik (2ena! ,en#an 1em'uluh na,i (arteri! 1a,a len#an 'a.ah. Akses m$,el &istula ini 1$1uler ,en#an nama >imin$ .

;am'ar 6 Akses Permanen (.11 Trans1lantasi ;in%al Trans1lantasi #in%al a,alah suatu met$,e tera1i ,en#an 4ara Xmeman+aatkanX se'uah #in%al sehat (/an# ,i1er$leh melalui 1r$ses 1en,$n$ran! melalui 1r$se,ur 1em'e,ahan. ;in%al sehat ,a1at 'erasal ,ari in,i2i,u /an# masih hi,u1 (,$n$r hi,u1! atau /an# 'aru sa%a menin##al (,$n$r ka,a2er!. ;in%al Y4an#k$kanO ini selan%utn/a akan men#am'il alih +un#si ke,ua #in%al /an# su,ah rusak. Ke,ua #in%al lama* .alau1un su,ah ti,ak 'an/ak 'er1eran teta1 'era,a 1a,a 1$sisin/a semula* ti,ak ,i'uan#* ke4uali %ika #in%al lama ini menim'ulkan k$m1likasi in+eksi atau tekanan ,arah tin##i. Pr$se,ur 'e,ah trans1lantasi #in%al 'iasan/a mem'utuhkan .aktu antara 3 sam1ai 6 %am. ;in%al 'aru ,item1atkan 1a,a r$n##a 1erut 'a#ian 'a.ah (,ekat ,aerah 1an##ul! a#ar terlin,un# $leh tulan# 1an##ul. Pem'uluh na,i (arteri! ,an 1em'uluh ,arah 'alik (2ena! ,ari #in%al Y'aruO ini ,ihu'un#kan ke arteri ,an 2ena tu'uh. 8en#an ,emikian* ,arah ,a1at ,ialirkan ke #in%al sehat ini untuk ,isarin#. Ureter (saluran kemih! ,ari #in%al 'aru ,ihu'un#kan ke kan,un# kemih a#ar urin ,a1at ,ialirkan keluar
37

;am'ar

Trans1lantasi ;in%al

Trans1lantasi #in%al ti,ak ,a1at ,ilakukan untuk semua kasus 1en/akit #in%al kr$nik. Bn,i2i,u ,en#an k$n,isi* se1erti kanker* in+eksi serius* atau 1en/akit kar,i$2askular (1em'uluh ,arah %antun#! ti,ak ,ian%urkan untuk menerima trans1lantasi #in%al karena kemun#kinan ter%a,in/a ke#a#alan /an# 4uku1 tin##i . Trans1lantasi ;in%al ,in/atakan 'erhasil %ika #in%al terse'ut ,a1at 'eker%a se'a#ai Y1en/arin# ,arahO se'a#aimana la/akn/a #in%al sehat sehin##a ti,ak la#i memerlukan tin,akan 8ialisis (4u4i ,arah!. Karena #in%al Y'aruO ini 'ukan meru1akan #in%al /an# 'erasal ,ari tu'uh 1asien sen,iri* maka a,a kemun#kinan ter%a,i reaksi tu'uh untuk men$lak Y'en,a asin#O terse'ut. Untuk men4e#ah ter%a,in/a reaksi 1en$lakan ini* 1asien 1erlu men#$nsumsi $'at-$'at anti-re%eksi atau imun$su1resan se#era sesu,ah men%alani trans1lantasi 3'at-$'at imun$su1resan 'eker%a ,en#an %alan menekan sistem imun tu'uh sehin##a men#uran#i risik$ ter%a,in/a reaksi 1en$lakan tu'uh terha,a1 #in%al 4an#k$kan. 3'at imun$su1resan ,a1at mem'uat sistem imun (,a/a tahan tu'uh terha,a1 1en/akit! men%a,i lemah sehin##a mu,ah terkena in+eksi. ?+ek sam1in# lainn/a ,ari imun$su1resan: .a%ah men%a,i 'ulat* 'er%era.at* atau tum'uh 'ulu-'ulu halus 1a,a .a%ah* %u#a ,a1at men/e'a'kan 1enin#katan 'erat 'a,an. 6eritahu ,$kter %ika An,a men#alami e+ek-e+ek sam1in# se1erti ini untuk se#era ,itan#ani se4ara te1at ("aha'at ;in%al* ()1)!. -e%eksi 1a,a trans1lantasi ta,in/a ,i,u#a sesuatu 1r$ses arah ,ari sistema keke'alan tu'uh resi1ien untuk men$lak #in%al ,$n$r. Akan teta1i kemu,ian ,isa,ari 'ah.a a,a %u#a 1r$ses /an#
38

men#uran#i kemun#kinan re%eksi atau inhi'it$r re%eksi. Bm'an#an ke,ua +akt$r inilah /an# menentukan ter%a,in/a atau ti,ak ter%a,in/a re%eksi.

(.1( M$,i+ikasi ;a/a =i,u1 "elain tera1i k$nser2ati+ ,an tera1i 1en##anti* 1erlu %u#a m$,i+ikasi #a/a hi,u1 1a,a 1en,erita 1en/akit #in%al kr$nis a#ar ti,ak mem1er4e1at 1r$#esi2itas ,ari 1en/akit ,an 1en,erita mam1u hi,u1 ,en#an le'ih 'aik. =al-hal /an# ,a1at ,ilakukan antara lain: 1. 8iet Peren4anaan menu makanan san#at 1entin# untuk memenuhi ke'utuhan tu'uh akan Aat #iAi. Ke'utuhan akan Aat #iAi ini 'er'e,a-'e,a* ter#antun# sta,ium 1en/akit #in%al kr$nik /an# ,ialami. (. 6er$lahra#a* 'aik untuk kesehatan tu'uh se4ara umum. Terle'ih la#i* saat #in%al men#alami #an##uan* mem1ertahankan kesehatan $r#an-$r#an tu'uh lainn/a men%a,i le'ih 1entin# la#i. 3lahra#a teratur akan men%a#a kesehatan 1aru-1aru ,an %antun#* mem1er'aiki aliran ,arah ke seluruh tu'uh* sehin##a mem'eri ener#i ,an men%a#a kiner%a seluruh $r#an tu'uh. 3lahra#a %u#a mem1er'aiki kelenturan $t$t* /an# akan mem'antu mem1erkuat tulan#-tulan# An,a. =al ini 1entin#* karena 1en/akit #in%al kr$nik serin#kali mem1erlemah tulan#. 3lahra#a aer$'ik (misaln/a lari* 'erenan#! %u#a mem'antu men#uran#i tekanan ,arah tin##i. 3. Men%a#a 'erat 'a,an ,alam 'atas n$rmal Men#uran#i kele'ihan 'erat 'a,an ,a1at mem'antu menurunkan tekanan ,arah ,an ka,ar k$lester$l<lemak ,arah. "e'a#ai 1e,$man* in,eks massa tu'uh ((ody mass index! n$rmal /an# ,ian%urkan: 15.: sam1ai ,en#an (4.9 k#<m(.

39

4. 6erhenti mer$k$k Mer$k$k ,a1at men#aki'atkan kerusakan 1a,a ,in,in# 1em'uluh ,arah sehin##a k$lester$l mu,ah tersan#kut ,an mem'entuk tim'unan 1lak 1a,a ,in,in# 1em'uluh ,arah. ?n,a1an k$lester$l men/e'a'kan ,in,in# 1em'uluh ,arah mene'al ,an men#eras sehin##a r$n##a 1em'uluh ,arah men#alami 1en/em1itan. Kea,aan ini men/e'a'kan 'erkuran#n/a aliran ,arah /an# menu%u #in%al ,an menin#katn/a tekanan ,arah. 3leh karena itu* in,i2i,u ,en#an P;K /an# memiliki ke'iasaan mer$k$k san#at ,ian%urkan untuk se,a1at mun#kin 'erhenti mer$k$k

KO;PLIKASI Pen/akit #in%al kr$nik men#aki'atkan 'er'a#ai k$m1likasi /an# mani+estasin/a sesuai ,en#an ,era%at 1enurunan +un#si #in%al /an# ter%a,i

40

Pr&"n&sis Pasien ,en#an #a#al #in%al kr$nik umumn/a akan menu%u sta,ium terminal atau sta,ium @. An#ka 1r$sesi2itasn/a ter#antun# ,ari ,ia#n$sis /an# men,asari* ke'erhasilan tera1i* ,an %u#a ,ari in,i2i,u masin#-masin#. Pasien /an# men%alani ,ialisis kr$nik akan mem1un/ai an#ka kesakitan ,an kematian /an# tin##i. Pasien ,en#an #a#al #in%al sta,ium akhir /an# men%alani trans1antasi #in%al akan hi,u1 le'ih lama ,ari1a,a /an# men%alani ,ialisis kr$nik. Kematian ter'an/ak a,alah karena ke#a#alan %antun# (4:E!* in+eksi (14E!* kelainan 1em'uluh ,arah $tak (6E!* ,an ke#anasan (4E!. PenCe"ahan
41

U1a/a 1en4e#ahan terha,a1 1en/akit #in%al kr$nik se'aikn/a su,ah mulai ,ilakukan 1a,a sta,ium ,ini 1en/akit #in%al kr$nik. 6er'a#ai u1a/a 1en4e#ahan /an# telah ter'ukti 'erman+aat ,alam men4e#ah 1en/akit #in%al ,an kar,i$2askular* /aitu 1en#$'atan hi1ertensi (makin ren,ah tekanan ,arah makin ke4il risik$ 1enurunan +un#si #in%al!* 1en#en,alian #ula ,arah* lemak ,arah* anemia* 1en#hentian mer$k$k* 1enin#katan akti2itas +isik ,an 1en#en,alian 'erat 'a,an.

K:SI;PULAN
42

Pen/akit #in%al kr$nik (P;K! atau chronic kidney disease a,alah suatu sin,r$m klinis /an# ,ise'a'kan #an##uan struktur atau 1enurunan +un#si #in%al /an# ter%a,i le'ih ,ari 3 'ulan* 'er,asarkan kelainan 1at$l$#is atau 1etan,a kerusakan #in%al se1erti 1r$teinuria. Pen/akit #in%al kr$nik ,itemukan 1a,a sekitar :) $ran#<1 %uta 1en,u,uk. Pa,a tahun ())6 ter,a1at sekitar 1)).))) $ran# 1en,erita

#a#al #in%al kr$nik ,i Bn,$nesia. Pen/e'a' ,ari 1en/akit ini ,a1at ,ise'a'kan $leh kelainan 1a,a #in%al atau 1en/akit sistemik lain /an# 'eraki'at 1a,a rusakn/a #in%al. Pen/e'a' terserin# 1a,a 1en,erita ,i Bn,$nesia a,alah #l$merul$ne+ritis* namun 1en/akit #in%al aki'at ,ia'etes mellitus atau ,ise'ut ne+r$1ati ,ia'etik* meru1akan 1en/e'a' utama 1en/akit #in%al kr$nik ,i ne#arane#ara ma%u se1erti Amerika "erikat. Untuk itu* ,i'utuhkan tin,akan 1en4e#ahan ,an ,eteksi ,ini terha,a1 1en/akit-1en/akit /an# ,a1at men/e'a'kan 1en/akit #in%al kr$nik* /an# akan 'eru%un# 1a,a 1en/akit #in%al taha1 akhir atau end stage renal disease (#2$*). Pen4e#ahan terha,a1 1en/akit ,ia'etes mellitus ,a1at ,ilakukan ,en#an 1er'aikan #a/a hi,u1 ,an melakukan 4ek kesehatan se4ara rutin* terutama 'ila memiliki +akt$r resik$ (usia* #enetik* ri.a/at ,alam keluar#a!. 6ila telah men,erita ,ia'etes mellitus* maka tin,akan untuk men4e#ah ter%a,in/a k$m1likasi 1a,a #in%al harus ,ilakukan. Pen/akit #in%al kr$nik akan men/e'a'kan ter%a,in/a 1en/akit #in%al taha1 akhir. 6ila hal ini ter%a,in/a* maka 1ilihan tera1i ter'aik a,alah ,en#an tera1i 1en##anti #in%al ( renal replacement therapy)* se'a#ai u1a/a terakhir untuk men##antikan +un#si #in%al /an# su,ah san#at menurun. 6ila tera1i ini ti,ak se#era ,i'erikan* maka ,a1at ter%a,i k$m1likasi /an# men#an4am n/a.a* se1erti kea,aan hi1erkalemia 'erat /an# ,a1at men/e'a'kan seran#an %antun# atau sin,r$m uremik /an# men/e'a'kan ke#a#alan 'er'a#ai sistem $r#an. Akan teta1i* $leh karena keter'atasan alat ,ia#n$sti4 ,an lan#kan/a sarana kesehatan /an# ,a1at mem'erikan tera1i 1en##anti #in%al men/e'a'kan sulitn/a 1enan#anan 1en/akit #in%al taha1 akhir. Untuk itu ,i'utuhkan ker%asama /an# siner#is ,ari 'er'a#ai tin#katan sarana kesehatan* mulai ,ari 1ela/anan 1rimer hin##a rumah sakit ru%ukan 1usat untuk 1en4e#ahan ,an 1enan#anan 1en/akit #in%al kr$nik a#ar an#ka kesakitan ,an kematian aki'at 1en/akit #in%al kr$nik ,i Bn,$nesia ,a1at 'erkuran# se4ara si#ni+ikan.

-AFTAR PUSTAKA
43

1. Chronic Kidney *isease. +r$m htt1:<<eme,i4ine.me,s4a1e.4$m<arti4le<(35 95-$2er2ie. (. ?,it$rial. K83RB >lini4al Pra4ti4e ;ui,elines +$r >hr$ni4 Ki,ne/ 8isease: ?2aluati$n* >lassi+i4ati$n*
3. ?,it$rial.

an, ;a#al

"trati+i4ati$n. ;in%al Kr$nik.

8iun,uh 8iun,uh

,ari: ,ari:

htt1:<<....ki,ne/.$r#<1r$+essi$nals<k,$Wi<#ui,elinesZ4k,<t$4.htm htt1:<<eme,i4ine.me,s4a1e.4$m<arti4le<(35 95-$2er2ie. 4. K$nsensus Pen#el$laan ,an Pen4e#ahan 8ia'etes Mellitus ,i Bn,$nesia. ()11. Perkeni : Jakarta. :. "u/$n$* "lamet* Pr$+. ,r. =. ,kk. 0uku /ar -lmu Penyakit *alam. ?,isi Keti#a. Jili, BB. Jakarta: 6alai Pener'it &KUB. ())6

44