PEMERINTAH KABUPATEN JEMBRANA

DINAS PENDIDIKAN PEMUDA OLAHRAGA

PARIWISATA DAN KEBUDAYAAN
SMP NEGERI 1 MELAYA
RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN
Nama Sekolah : SMP Negeri 1 Melaya
Kelas/ Semester : IX / 1
Mata Pelajaran : IPA
Topik : Sistem Ekskresi
Wakt Pelaksanaan : ! " #$ Menit %1 kali perteman&
A. Standar Kompetensi
1. Memahami berbagai sistem dalam kehidupan manusia.
B. KompetensiDasar
1.1 Mendeskripsikan sistem ekskresi pada manusia dan hubungannya dengan kesehatan.
C. Indikator Pencapaian Kompetensi
1. Men'eskripsikan (entk/(angn organ)organ penysn sistem ekskresi pa'a mansia*
2. Men'eskripsikan +ngsi sistem ekskresi
D. Tujuan Pembelajaran
1. Melali 'isksi in+ormasi, sis-a 'apat men'eskripsikan (entk/(angn organ)organ
penysn sistem ekskresi pa'a mansia (Pendidikan karaker !an" di#$n%$&kan
'er(ikir &)"i*+ krii*+ kreai,+ in)-ai,+ in"in a.$+ dan e&ii/0
2. Melali 'emonstrasi, sis-a 'apat men'eskripsikan +ngsi sistem ekskresi (Pendidikan
karaker !an" di#$n%$&kan 'er(ikir &)"i*+ krii*+ kreai,+ in)-ai,+ in"in a.$+
%er#a dan e&ii/0
E. Maeri A1ar
1. Gin1a&
.injal merpakan a&a ek*kre*i !an" $a#a* .injal (er(entk menyerpai (iji ka/ang
(n/is, (er-arna merah /okelat* 0i 'alam t(h mansia ter'apat sepasang ginjal yang terletak
'i 'ekat tlang)tlang pinggang* Perhatikan .am(ar 1*
.injal kiri (iasanya (erkran le(ih (esar 'aripa'a ginjal kanan* .injal kanan le(ih
ren'ah letaknya 'aripa'a ginjal kiri karena ter'esak oleh hepar %hati&* 0ari masing)masing ginjal
'ikelarkan 1at sisa penyaringan 'arah (erpa rine %air seni& yang 'ialirkan melali reter
menj ke kan'ng kemih %2esika rinaria&, kem'ian melali retra 'ikelarkan 'ari t(h*
Se/ara anatomis ginjal terssn atas lapisan lar yang 'ise(t klit ginjal %korteks& 'an lapisan
se(elah 'alam yang 'ise(t smsm ginjal %me'la&* 3apisan paling 'alam (erpa rongga ginjal
yang 'ise(t pel2is renalis* 4agian korteks mengan'ng jtaan alat penyaring yang 'ise(t
ne+ron* Perhatikan .am(ar 5*
Sat ne+ron ter'iri atas (a'an malpighi 'an t(la* 4a'an malphigi terssn atas kapsla
4o-man 'an glomerls yang (erpa glngan pem(lh 'arah* 2$n"*i "in1a& a'alah
menyaring 'arah* 0ari proses penyaringan ini 'kelarkan 1at sisa (erpa rine* Proses 'i 'alam
ginjal melipti penyaringan %+iltrasi&, penyerapan kem(ali 1at)1at yang (ergna %rea(sorpsi&, 'an
pengelaran 1at yang pa'a saat it ti'ak 'iperlkan serta ti'ak 'apat 'isimpan 'alam t(h
%agmentasi&*
Proses penyaringan (erlangsng pa'a (a'an malpighi* 0alam hal ini glomerls
(erperan se(agai alat penyaring* 0arah yang mengalir menj glomerls mengalami
penyaringan yang selanjtnya mask ke kapsla 4o-man* Sisa penyaringan (erpa rine yang
masih mengan'ng (anyak 1at yang 'iperlkan oleh t(h, seperti glkosa, garam)garam, 'an
asam amino* 6at)1at yang masih 'iperlkan t(h akan mengalami proses rea(sor(si ata
penyerapan kem(ali 'i 'alam kapsl 4o-man*
7rine yang telah ter(entk 'i ginjal selanjtnya 'iterskan menj kan'ng kemih
melali reter* 7ntk sementara, rine 'itampng 'alam kan'ng rine sampai jmlah tertent
%sekitar !$$ //&* 0ari kan'ng rine 'iterskan kelar t(h melali retra 'an pengelarannya
'iatr oleh otot s+inkter serta kegiatan ssnan sara+, ke/ali pa'a anak ke/il ata pa'a orang
yang telah lanjt sia*
8mlah rine yang 'ikelarkan ti'ak hanya 'ipengarhi (anyaknya /airan yang 'iminm
'an pengarh .)r#)n anidi$reika, tetapi jga 'itentkan jmlah garam yang hars
'ikelarkan 'ari 'arah agar tekanan osmosis 'arah tetap*
2. Hai
9ati merpakan kelenjar ter(esar 'alam t(h mansia yang (eratnya sekitar 5 kg 'an
(er-arna merah ta* 9ati terletak 'i rongga pert se(elah kanan %tepatnya 'i (a-ah sekat
rongga 'a'a&*
Se(agai alat pengelaran .ai 'er$"a* menyaring (ilir(in 'ari 'arah 'an kem'ian
mem(angnya (ersama 'engan /airan empe'* 4ilir(in merpakan hasil penghan/ran sel
'arah merah yang telah ta* 8ika hati ti'ak mamp menyaring (ilir(in 'ari 'arah maka (ilir(in
yang (er-arna kekningan akan menmpk pa'a jaringan)jaringan lain 'an menye(a(kan
-arna kekningan pa'a mata 'an klit* 0i samping it jika terja'i penym(atan pa'a salran
empe', /airan empe' jga akan mask ke 'alam sistem pere'aran 'arah* Aki(atnya, /airan
'arah menja'i le(ih kning 'an meng(ah -arna mata serta klit menja'i kning*
3. Par$3(ar$
Selain se(agai alat perna+asan, par)par jga (er+ngsi se(agai alat pengelaran
%ekskresi&* 6at sisa yang 'ikelarkan 'ari par)par (erpa $a( air %9
5
:& 'an "a* kar')n
di)k*ida %;:
5
&* Pertkaran gas oksigen 'an kar(on 'ioksi'a (erlangsng 'i gelem(ng par)
par al2eols* 0arah pa'a pem(lh kapiler akan melepaskan kar(on 'ioksi'a ke 'alam
al2eols 'an se(aliknya mengam(il oksigen 'ari al2eols*
4. K$&i
K$&i 'er,$n"*i ntk melin'ngi jaringan 'i (a-ahnya 'ari kersakan)kersakan +isik
karena gesekan, penyinaran, kmankman, 'an 1at kimia* Selain it, k$&i 1$"a 'er,$n"*i ntk
mengrangi kehilangan air, mengatr sh t(h, menerima rangsangan 'ari lar, 'an se(agai
alat ekskresi*
Se/ara anatomi, klit ter'iri atas lapisan lar %epi'ermis&, lapisan 'alam %'ermis&, 'an
lapisan (a-ah 'ermis %hipo'ermis&* Perhatikan .am(ar 1*!* Epi'ermis terssn atas lapisan)
lapisan yang (erpa sel)sel klit 'an lapisan malpigi* Pa'a (agian epi'ermis ti'ak ter'apat
pem(lh 'arah 'an rat sara+* Pa'a (agian 'ermis, ter'apat otot penggerak ram(t, pem(lh
'arah 'an lim+a, in'ra, kelenjar minyak, 'an kelenjar keringat* 0i (a-ah 'ermis ter'apat lapisan
lemak yang (ertgas menghalangi pengarh per(ahan sh 'i lar t(h*
F. Me)de Pe#'e&a1aran
1. Mo'el : ) ;ooperati2e 3earning tipe 0ire/t Instr/tion
2. Meto'e : )0isksi in+ormasi
G. Ke"iaan Pe#'e&a1aran
N) Sr$k$r Ke"iaan (e#'e&a1aran Wak$
1
Kegiatan
Pen'ahlan
Oriena*i
.r menyampaikan salam 'an melakkan a(sensi
.r menyampaikan kompetensi 'asar 'an in'ikator
pen/apaian kompetensi yang akan 'i/apai pa'a
pem(elajaran
.r men'isksikan tjan kenapa penting (agi sis-a
ntk memahami eksresi pa'a mansia*
M)i-a*i
.r mengajkan pertanyaan <apakah mansia
mengalami ekskresi= 4agaimana 'engan tm(han,
apakah mengalami ata ti'ak= 4er'asarkan ja-a(an
kalian, apa yang 'imaks' 'engan ekskresi= Apakah
yang 'ikelarkan= Ter'iri 'ari organ apakah sistem
eksresi pa'a mansia=
1$
5 Kegiatan Inti Fase Eksplorasi%#$ menit&
.r menayangkan 2i'eo terkait sistem eksresi pa'a
mansia
.r meli(atkan kemampan peserta 'i'ik se/ara akti+
melali pertanyaan septar materi yang terkait %Tatap
Mka&
.r menjelaskan konsep terha'ap sis-a yang (elm
paham*
.r mem(erikan 3KS pa'a masing)masing kelompok
%Tatap Mka/Pengasan Terstrktr&
Tiap)tiap kelompok mengerjakan 3KS yang 'i(erikan
Fase Elaborasi%#$ menit&
.r mem(im(ing sis-a 'alam melakkan 'isksi
kelompok %Tatap Mka&
1$$
.r meminta salah sat kelompok ntk presentasi
Fase Konfirmasi%5$ menit&
.r memperhatikan presentasi sis-a
Menanyakan pa'a kelompok lain (agaimana ja-a(an
yang 'isampaikan oleh kelompok yang presentasi, gr
jga ikt mem(ant sis-a 'alam menja-a( pertanyaan
apa(ila ja-a(an yang 'isampaikan krang tepat
Mem(eri apresiasi pa'a sis-a yang telah
mempresentasikan hasil 'isksinya
!
Kegiatan
Pentp
E-a&$ai)n
.r meminta sis-a mem(at kesimplan tentang
materi yang telah 'iajarkan* Mem(erikan re+leksi, 'an
apresiasi pa'a sis-a* Mem(eritahkan topik yang akan
'i(i/arakan pa'a perteman selanjtnya* Mem(erikan
kis kepa'a sis-a tentang materi terkait*
1$
. Peni&aian Ha*i& Be&a1ar
Teknik : Tes Tertlis %>anah kogniti+&,
4entk : 7raian
!. S$#'er Be&a1ar
Wariyono, S* 'an Mharomah, ?*5$$@*Ilmu Alam Sekitar* 8akarta: Psat Per(kan,
0epartemen Pen'i'ikan Nasional*
Wi'ya-ati, .*, 'kk*5$1!* Intensif IPA-Terpadu* Solo: 7saha Makmr Solo*
"embar ker#a sis$a
Mengetahi,
Kepala SMP Negeri 1 Melaya
I Wa!an Ti#($.+ S0Pd+ M0Pd
NIP014567819 14:411 1 778
Melaya 1# 8li 5$1!
.r Mapel Ilm Pengetahan Alam
I Ke$ Mera A#a1a+ S0Pd0
NIP014517:7; 14:81; 177;