EDU3106- KULIAH1-

BUDAYA DAN
KEPELBAGAIAN KELOMPOK
DI MALAYSIA
HJ.KHALID ABDULLAH
IPGDA
 Kandungan
1. Konsep Budaya
2. Sejarah/ latarbelakang
3. Kepelbagaian kelompok/budaya
 KONSEP BUDAYA

• Budaya – nilai, kepercayaan, tingkah laku

dan objek-objek material yang meliputi
cara hidup
• Ahli Sosiologi – 2 sudut
– budaya bukan material yang mencerminkan
aspek intangible/idea abstrak iaitu idea yg
dibentuk oleh ahli dalam masyarakat
– Budaya material iaitu bahan-bahan artifak
yang dicipta oleh masyarakat
 Schein (1985)
• Intipati budaya – andaian-andaian asas &
kepercayaan yg dikongsi oleh warga
organisasi
• Organisasi menganggap amalan dan nilai
organisasi sebagai biasa. Cth. Sistem
pengaliran dan pendekatan sekolah
mendisiplin pelajar dipercayai paling baik
 Nias & rakan-rakan(1989)
• Sistem kepercayaan organisasi sukar
diubah. Cth. Pembentukan budaya
sebagai lapisan bawang yg dipotong
memanjang
• 1 amalan & t/laku artifak
• 2 norma masyarakat
• 3 sistem nilai
• 4 sistem kepercayaan
 BUDAYA
Kepercayaan

Agama

CARA Adat Resam

HIDUP Bahasa

Ekonomi

Politik, dll
CARA HIDUP

…. diwarisi oleh anggota sesebuah

masyarakat & dari semasa ke
semasa & dari satu generasi ke
satu generasi ….

[ Christopher Bates Doob, 1985 ]

 KEBUDAYAAN

…. keseluruhan cara hidup (yang merangkumi cara

bertindak, berkelakuan, dan berfikir) serta segala
hasil kegiatan dan penciptaan yang berupa
kebendaan atau kerohanian sesuatu masyarakat,
tamadun, peradaban, dan kemajuan ….

[ Kamus Dewan, 1994 ]

Kebudayaan …. keseluruhan cara hidup manusia
meliputi kehidupan kelompok yang bercorak kebendaan
& bukan kebendaan. Budaya kebendaan (artifak)
merupakan apa sahaja ciptaan manusia berbentuk objek
(alat, bangunan, senjata, kenderaan). Manakala mentifak
(bukan kebendaan) pula ciptaan manusia yang
berbentuk abstrak seperti kepercayaan, adat, undang-
undang, dsb….

Modern Dictionary of Sociology

Kebudayaan…. Kelengkapan hidup,
sistem kemasyarakatan, sistem ekonomi,
bahasa, kesenian, ilmu pengetahuan dan
keagamaan….
…. Segala yang diterima, dipercayai dan
diamalkan oleh masyarakat itu mestilah
berterusan atau diulangi oleh generasi
berikutnya, jika tidak, ia dianggap
terkeluar daripada kelompok budaya ….

[ AL Kroeber dan Clyde Kluckhohn, 1952 ]

RUMUSAN

…. Keseluruhan cara hidup manusia sama ada

dalam bentuk fikiran, kepercayaan, perlakuan
ataupun penghasilan dalam sesebuah
masyarakat yang diterima oleh sebahagian
besar anggota masyarakat dan diwarisi secara
turun-temurun ….
…. Ia meliputi sosial, politik, adat istiadat
serta ekonomi sesebuah masyarakat ….
 Komponen Budaya
• Simbol -lambang yg bermakna
• Bahasa- membolehkan ahli masyarakat
berkomunikasi
• Nilai-prinsip umum berasaskan
kepercayaan
• Norma- peraturan
• Objek material-artifak & kaedah yang
digunakan dlm kehidupan seharian
kelompok sosial
Konsep-konsep Berhubung budaya
• Konflik & ketidaktekalan nilai
• Kawalan sosial
• Budaya ideal – pola-pola sosial yg.
Ditentukan oleh nilai & norma budaya
• Budaya real/sebenar- pola yg bertepatan
dgn nilai
• Subbudaya-pola yg berbeza drp budaya
induk
 BUDAYA SEKOLAH
• Reid & Holy (1987) hasil drp cara individu di
sekolah berinteraksi, berkelakuan & harapan
• Budaya ini bergantung : kemajuan akademik,
sosial & personal yg dicapai oleh individu
• Budaya sekolah : cara hidup yg meliputi
luar dan dalam bilik darjah, yg
mencerminkan nilai, kepercayaan dan
norma yg. Dikongsi bersama oleh
warganya, ada yg diwarisi dan ada yg
dibentuk oleh warga sekolah sendiri
 Cara nilai dan kebudayaan
ditonjolkan
• Simbol, upacara dan adat istiadat, bentuk
komunikasi, sikap warga sekolah, amalan
P& P, peraturan sekolah, keceriaan
sekolah, artifak yg. Ditonjolkan, visi dan
misi sekolah, hubungan warga sekolah
dsb.
• Halpin & Croft (1962) budaya sekolah:
sahsiah atau “the feel of the school”
• Rutter & rakan-rakan(1979) Budaya
Sekolah : sebagai etos sekolah yang
mencerminkan iklim sosial sesebuah
sekolah
• Termasuk layanan kpd. Pelajar
• Keberkesanan organisasi
 Budaya formal & tidak formal
• Budaya formal – cara hidup di sekolah yg
mengarah kepada pencapaian matlamat
rasminya seperti sosialisasi golongan
muda, kemahiran, perkembangan JERI
• Budaya tidak formal – kurikulum
tersirat/tersembunyi spt. disiplin,
semangat patriotik.
 Subbudaya sekolah
• Aspek yg menyumbang kepada sekolah
drp guru, pentadbir, murid, pekerja
sokongan dan ibu bapa
 Faktor Mempengaruhi Budaya
Sekolah
• Sejarah
• Warganya
• Komuniti di sekeliling
• Polisi pendidikan
• Perubahan ekonomi dan politik
 Kepentingan
• Memahami budaya organisasi tempat
mereka
• Organisasi mempengaruhi produktiviti
 KEPELBAGAIAN KAUM/
KELOMPOK DI MALAYSIA
Pembentukan Masyarakat Majmuk

…. bermula sejak zaman Kesultanan

Melayu Melaka melalui kegiatan
perdagangan – pembukaan petempatan
pendatang asing

…. penjajah (Portugis / Belanda /

British) tidak menghalang kemasukan
imigran (Cina & India)
 Kepelbagaian Masyarakat Di Malaysia

Kawasan Etnik
• Melayu
SEMENANJUNG • Cina
MALAYSIA • India
• Serani
• Punjabi
• Orang Asli – Jakun,
Negrito, Semang, Senoi,
dll
KAWASAN ETNIK
• Kadazan-Dusun
SABAH • Bajau
• Murut
• Bisayah
• Kedayan
• Lotud
• Dumpas
• Rungus
• Sulu, dll
KAWASAN ETNIK
• Iban
SARAWAK • Bidayuh
• Melanau
• Orang Ulu
• Kayan
• Bisayah
• Kedayan
• Kelabit
• Kenyah
• Punan, dll
Pengertian MMT

…. masyarakat yang belum mengenali

dan dipengaruhi peradaban Barat
…. masyarakat yang berpegang kepada
nilai-nilai asal yang belum dipengaruhi
modenisasi
…. peringkat awal – dipengaruhi agama
Hindu dari Srivijaya
…. kedatangan Islam – pengaruh Hindu
diasimilasikan dengan nilai-nilai Islam
 Masyarakat Feudal
Zaman Kesultanan
Melayu Melaka
2 Tahap
Masyarakat Melayu
Sebelum Penjajahan
British
 STRUKTUR MMT

POLITIK SOSIAL

EKONOMI
POLITIK

…. diasaskan daripada struktur kerajaan Melayu Melaka

sejak kurun ke-15

…. sistem bercorak feudal – terdapat susun lapis sosial

berdasarkan status – pengaruh Hindu

…. hierarki – 2 tahap – golongan pemerintah & golongan

yang diperintah
 Raja

Bangsawan
Pemerintah
Pembesar

Penghulu

Rakyat Biasa Diperintah

Hamba

Sistem Pemerintahan MMT

 PEMERINTAH Berpengaruh
Kedudukan tinggi
Mempunyai pengikut
Kuasai sumber kekayaan

Orang Kerahan

DIPERINTAH

Ingkar – derhaka - dihukum

 Peringkat Pemerintah

Negeri Raja
Struktur Politik MMT
Daerah Pembesar
Kampung Penghulu

…. 3 unit politik diwujudkan untuk melicinkan

penyelarasan pentadbiran tradisional…..
Peringkat NEGERI

• unit politik terbesar – sempadan negeri ditentukan oleh faktor

geografi & sungai sebagai jalan perhubungan utama
• ibu negeri – tepi @ kuala sungai – memudahkan kawalan &
urusan keluar masuk
• pemerintah tertinggi – Raja @ Sultan – dibantu pembesar utama:
1. Bendahara
2. Temenggung
3. Laksamana
4. Penghulu Bendahari
5. Syahbandar
 PEMERINTAH PERANAN
berkuasa penuh – tadbir dalam & luar
RAJA negeri
• ketua tentera
ketua agama
• hak atas cukai
• simbol kemakmuran & kekuasaan
• pentadbiran dibantu pembesar-
pembesar

• penasihat raja
• urus hal-hal pentadbiran
BENDAHARA • pemangku raja
• orang kuat kedua dalam tentera
• ketua polis
• laksana undang-undang & jamin
TEMENGGUNG
keselamatan negeri
 PEMERINTAH PERANAN
• ketua angkatan laut
LAKSAMANA • jaga keselamatan pelabuhan
• pengawal peribadi raja
• kewangan dan perbendaharaan
PENGHULU • ketua adat istiadat
BENDAHARI • urusan kutipan cukai
• hal-hal istana
• perdagangan & lalu-lintas di
SYAHBANDAR pelabuhan
• rujukan untuk menjalankan
perniagaan
 Peringkat DAERAH

• sempadan daerah ditentukan sungai sebagai jalan perhubungan

• sebuah daerah mengawal beberapa buah kampung

• ditadbir oleh pembesar tempatan – Dato’

• pentadbiran tempatan
• menjaga keamanan daerah
• Peranan • pungutan cukai
• utusan raja
• perantara pemerintah - rakyat
Peringkat KAMPUNG

Pemimpin Keluarga

PENGHULU Rakyat Pemimpin Agama

Pemimpin Politik

Struktur Pentadbiran Kampung MMT

PENGHULU

• berstatus sosial yang tinggi

• jawatan keturunan
• orang tua yang berjasa – selesai masalah masyarakat
• Peranan:
• pungut cukai
• jaga keamanan
• perantara dengan pembesar daerah
• kerah anak buah laksana perintah orang atasan
 SOSIAL

Sistem SOSIAL
PEMERINTAH
[Aristokrat]
2 Golongan
DIPERINTAH
[Rakyat]
 RAJA Paling tinggi
PEMERINTAH BANGSAWA Kerabat diraja
N
PEMBESAR dilantik

RAKYAT Merdeka/bebas
DIPERINTAH
HAMBA Abdi/berhutang

Susun Lapis MMT

 Paling tinggi

Tiada orang boleh atasi

RAJA
Berkuasa mutlak

Pemimpin ditaati, dihormati, disegani

Ada keistimewaan – adat, bahasa, warna, alat kebesaran

BANGSAWAN

Pembesar utama
Pembesar utama negeri
negeri
Kerabat diraja
Kerabat diraja––anak
anakraja,
raja,pembesar
pembesar
berketurunan raja
berketurunan raja

Kedudukanistimewa
Kedudukan istimewa––jawatan
jawatantinggi
tinggi––
Bendahara, Temenggung
Bendahara, Temenggung

Gelaran ––orang-orang
Gelaran orang-orangkaya,
kaya,Tun
TunSeri
SeriSetia,
Setia,
Tun Bija
Tun BijaSura,
Sura,dsb
dsb
PEMBESAR Bukan berketurunan raja

Pentadbiran – orang kanan raja,

pentadbir daerah

Gelaran untuk membezakan daripada

rakyat biasa

Pengaruh besar dalam masyarakat – ada pengikut

Penaung kepada sesebuah kelompok masyarakat

RAKYAT Tempat tinggal berdasarkan
punca ekonomi
BIASA

nelayan – tepi pantai

petani – kawasan pedalaman

TIADA STATUS DALAM SISTEM SOSIAL MMT

HAMBA Mutlak Jual beli
Lanun

ABDI
Pesalah

Tawanan perang
Gagal bayar

BERHUTANG

Bebas bila hutang lunas

 HAMBA
TAAT SETIA TIDAK BERBELAH BAHAGI

DAULAT Simbol kebesaran dan keagungan

DERHAKA Dihukum @ buang negeri

EKONOMI

…. punca ekonomi berasaskan petempatan…

SARA DIRI untuk kehidupan

seharian

bayar cukai
Jenis Aktiviti Ekonomi
1 Pertanian/penternakan

2 Perikanan
3 Mencari dan mengumpul hasil hutan
4 Perdagangan
5 Pertukangan
6 Perlombongan
7 Ekonomi golongan atasan
PERTANIAN/PENTERNAKAN

… dijalankan di pedalaman

padi (sawah/huma@bukit), ubi kayu,

pisang, rempah ratus, sayuran,
Pertanian buah-buahan

tanah milik sendiri @ pajakan @ kerja untuk

tuan tanah
Penternakan
lembu, kambing, kerbau, ayam,
itik

ternakan di kawasan rumah

kegunaan sendiri @ dijual

kulit dijual untuk buat alat muzik

tradisional
PERIKANAN

sungai & pinggir laut

aktiviti secara kelompok –

perahu kecil & alatan tradisional
MENCARI HASIL HUTAN

aktiviti penduduk di pedalaman

Hasil – damar, rotan, buluh, akar kayu,

gading, kulit haiwan liar
PERDAGANGAN
mula dengan Barter System sebelum mata
wang diperkenalkan

barang dagangan – hasil pertanian, laut, hutan

pedagang – golongan pembesar – kuasa,

wang, pengaruh

Beli murah, jual mahal

Pedagang biasa rugi – untung dikaut orang tengah

PERTUKANGAN

memiliki kemahiran & kesabaran

alat terbatas – makan masa

bina rumah, ukiran, bina perahu

hasil menarik – dibeli pedagang asing

PERLOMBONGAN

Bijih timah, emas

Kaedah mendulang

Lumayan – ramai pembesar terlibat

Daya tarikan – Arab, Cina, India, Parsi

EKONOMI GOLONGAN
EKONOMI GOLONGAN ATASAN
ATASAN

RAJA

Cukai - tanah, dagang, tanaman, ternakan,

ufti, ganjaran dari pedagang, dll

BANGSAWAN PEMBESAR