RESPONSI

TRAUMA TUMPUL ABDOMEN

Pembimbing
Dr. dr. Koernia Swa Oetomo, SpB.FINACS(K)TRAUMA. FICS

Oleh :
Muhamad Taufan Iskandar 201610401011020
Frida Dylla Hidayati 201610401011007

SMF ILMU BEDAH

RSU HAJI SURABAYA
FAKULTAS KEDOKTERAN
UNIVERSITAS MUHAMMADIYAH MALANG
2017
 LEMBAR PENGESAHAN
RESPONSI
TRAUMA TUMPUL ABDOMEN

Tinjauan kepustakaan dengan judul Trauma Tumpul Abdomen telah diperiksa dan
disetujui sebagai salah satu tugas dalam rangka menyelesaikan studi kepaniteraan
Dokter Muda di bagian Ilmu Bedah.

Surabaya, Juni 2017

Pembimbing

Dr. dr. Koernia Swa Oetomo, SpB.FINACS(K)TRAUMA. FICS

ii
 KATA PENGANTAR

Assalamualaikum Wr.Wb.
Puji syukur penulis panjatkan kepada Allah SWT, karena atas berkat dan
rahmat-Nya, penulis telah menyelesaikan penulisan Responsi dengan judul
Trauma Tumpul Abdomen.
Penulisan tinjauan kepustakaan ini bertujuan untuk memenuhi salah satu
syarat kelulusan pada program pendidikan profesi dokter pada Fakultas
Kedokteran Universitas Muhammadiyah Malang yang dilaksanakan di RSU Haji
Surabaya.
Ucapan terima kasih penulis sampaikan kepada seluruh dokter pembimbing
khususnya kepada Dr. dr. Koernia Swa Oetomo, SpB.FINACS(K)TRAUMA.
FICS, selaku pembimbing, dan semua pihak terkait yang telah membantu
terselesaikannya responsi ini.
Tulisan tinjauan kepustakaan ini masih jauh dari kesempurnaan. Dengan
kerendahan hati, penulis mohon maaf yang sebesar-besarnya dan mengharapkan
kritik dan saran yang membangun. Semoga tulisan ini dapat bermanfaat bagi
semua pihak.
Wassalamualaikum WR.WB.

Surabaya, Juni 2017

Penulis

iii
 DAFTAR ISI

Halaman
HALAMAN JUDUL ................................................................................ i
LEMBAR PENGESAHAN ...................................................................... ii
KATA PENGANTAR ............................................................................... iii
DAFTAR ISI ............................................................................................. v
DAFTAR GAMBAR ................................................................................ vi
DAFTAR TABEL ..................................................................................... vii
DAFTAR SINGKATAN............................................................................ viii
BAB 1 PENDAHULUAN ....................................................................... 1
BAB 2 TINJAUAN PUSTAKA ............................................................... 3
2.1 Anatomi Abdomen ........................................................................ 3
2.1.1 Abdomen Anterior................................................................ 3
2.1.2 Pinggang (Flank).................................................................. 3
2.1.3 Punggung.............................................................................. 4
2.1.4 Thoracoabdominal................................................................ 5
2.1.5 Rongga Pelvis....................................................................... 5
2.1.6 Peritoneum............................................................................ 5
2.2 Definisi.......................................................................................... 6
2.3 Epidemiologi ................................................................................ 6
2.4 Mekanisme Trauma Abdomen ...................................................... 7
2.5 Pemeriksaan Fisik.......................................................................... 10
2.5.1 Primary Survey..................................................................... 10
2.5.2 Pemeriksaan Status Lokalis.................................................. 11
2.6 Pemeriksaan Penunjang.................................................................. 14
2.6.1 Pemeriksaan Laboratorium................................................... 14
2.6.2 Pemeriksaan Radiologi......................................................... 14

iv
 2.7 Penatalaksanaan.............................................................................. 19
2.7.1 Pasien dengan Hemodinamik Tidak Stabil........................... 20
2.7.2 Pasien dengan Hemodinamik yang Stabil............................ 20
2.7.3 Terapi Awal........................................................................... 21
2.7.4 Tinakan Operatif Laparotomi................................................ 21
2.7.5 Trauma Spesifik.................................................................... 22
2.8 Komplikasi........................................................................................... 25
2.9 Prognosis............................................................................................. 25
BAB 3 LAPORAN KASUS ..................................................................... 26
DAFTAR PUSTAKA ................................................................................ 34

v
 DAFTAR GAMBAR

Gambar Halaman

Gambar 2.1 Anatomi Abdomen Anteior

.............................................................................................................................
3
Gambar 2.2 Anatomi Flank
.............................................................................................................................
4
Gambar 2.3 Anatomi Punggung
.............................................................................................................................
4
Gambar 2.4 Cavum Peritoneum
.............................................................................................................................
5
Gambar 2.5 Tulang Penyebab Keruksakan Organ Lunak
.............................................................................................................................
10
Gambar 2.6 Grey Turner and Cullen Sign
.............................................................................................................................
12
Gambar 2.7 Evaluation of Pelvic Stability
.............................................................................................................................
14
Gambar 2.8 USG FAST
.............................................................................................................................
16
Gambar 2.9 Diagnostic Peritoneal Lavage
.............................................................................................................................
19
Gambar 2.10 Alogaritme Evaluasi Pasien Suspek Trauma Tumpul Abdomen

vi
.............................................................................................................................
21

vii
 DAFTAR TABEL

Gambar Halaman

Tabel 2.1 Skala Trauma pada Lien

.............................................................................................................................

22

Tabel 2.2 Skala Trauma pada Hepar

.............................................................................................................................

23

viii
 DAFTAR SINGKATAN

ABC : Airway, Breathing, Circulation

ABCDE : Airway, Breathing, Circulation, Disability, dan Exposure
ATLS : Advanced Trauma Life Support
CT : Computed Tomography
DPL : Diagnostic Peritoneal Lavage
DPT : Diagnostic peritoneal tap
FAST : Focused Assessment with Sonography in Trauma
LFT : Liver Function Test
NGT : Nasogastric Tube
SIAS : Spina Iliaca Anterior Superior
US : Ultrasound
USG : Ultrasonography

ix