PDF

PROSIDING NADWAH ULAMA NUSANTARA (NUN) IV, 25-26 NOVEMBER 2011
Prosiding Nadwah Ulama Nusantara (NUN) IV: Ulama Pemacu Transformasi Negara
disunting oleh: Azmul Fahimi Kamaruzaman, Ezad Azraai Jamsari, Ermy Azziaty Rozali, Farid Mat Zain, Hakim Zainal,
Izziah Suryani Mat Resad @ Arshad, Maheram Ahmad, Md Nor Abdullah, Napisah Karimah Ismail & Zamri Arifin
Jabatan Pengajian Arab dan Tamadun Islam, Fakulti Pengajian Islam, Universiti Kebangsaan Malaysia, Bangi, Selangor
ISBN 978-983-9368-57-4 (2011), http://www.ukm.my/nun/prosiding%20atas%20talian.htm
Haji Abdul Rahman Limbong dan Kebangkitan Rakyat di Terengganu 1928

Abdul Qayyum M Suhaimi & Mohd Roslan Mohd Nor
Jabatan Sejarah dan Tamadun Islam, Akademi Pengajian Islam

Universiti Malaya, 50603 Kuala Lumpur
Abstrak: Terengganu merupakan antara negeri terawal menerima kedatangan Islam di Tanah Melayu.
Kelahiran tokoh-tokoh agama di Terengganu menjadikan masyarakat setempat sentiasa mendampingi tokoh-
tokoh agama ini. Abdul Rahman Limbong merupakan salah seorang tokoh agama dan pemimpin di
Terengganu yang memimpin rakyat untuk bangkit menentang penjajah terutamanya dari kalangan petani yang
mana penceritaannya kurang didedahkan Perjuangan beliau dan juga rakyat Terengganu ketika itu dikatakan
perjuangan tani kerana rakyat kebanyakan ketika itu bekerja sebagai petani. Kertas kerja ini dikemukakan bagi
membincangkan latarbelakang serta ketokohan Haji Abdul Rahman Limbong dan juga peranannya dalam
kebangkitan di Terengganu.Dalam usaha penelitian ini, beberapa perkara akan diberikan tumpuan. Pertama
latarbelakang Haji Abdul Rahman Limbong di Terengganu sebagai pemimpin dan juga ulama, keduanya kisah
kebangkitan menentang penjajah di Terengganu yang dipelopori oleh golongan petani. Ketiganya analisis
mengenai sumbangan dan peranan beliau dalam kebangkitan rakyat di Terengganu dan akhirnya keempat
kesimpulan dan beberapa cadangan mengenai kajian ini.
PENGENALAN Latar Belakang Kehidupan dan Pendidikan:

Perkembangan Islam di Terengganu yang mana
Islam telah bertapak di Alam Melayu sejak sekian dalam tempoh sekitar empat abad menyaksikan
lama.Perkembangan Islam di Malaysia menunjukkan bagaimana ianya mempamerkan ciri-ciri
perkembangan yang cukup pesat. Jika kita keislamannya. Begitu ramai tokoh ilmuan yang lahir
menulusuri sejarah Malaysia pasti kita akan dapati dan begitu banyak institusi-institusi pondok,
ramai tokoh-tokoh ilmuan dan agama lahir di negara madrasah yang muncul bagaikan cendawan yang
ini yang pergi menuntut di pelbagai institusi baik di tumbuh selepas hujan. Di dalam buku Ulama
Timur Tengah mahupun di Nusantara ini sendiri. Terengganu Suatu Sorotan ada menyebutkan
Kelahiran ilmuan-ilmuan ini menjadikan mereka bahawa tidak keterlaluan jika dikatakan bahawa
cuba untuk memperbaiki situasi masyarakat kehadiran ulama menjadi paksi kepada perubahan
setempat ketika itu dan melakukan pengislahan ke sosial di beberapa daerah dan pada beberapa waktu
atas masyarakat. Hasil daripada usaha mereka ini, penting (Muhammad Abu Bakar 1991: 4).
segelintir masyarakat ketika itu yang turut Penulis amat bersetuju dengan kenyataan yang
mempunyai rasa sensitiviti terhadap masyarakat dinyatakan tersebut kerana jika kita lihat sehingga
awam khususnya umat Islam itu sendiri telah turut hari ini juga, Terengganu merupakan antara pusat
bersama-sama para ilmuan ini untuk melakukan pengajian agama baik melalui sistem pondok
pengislahan terhadap masyarakat maka terbitlah mahupun sistem pendidikan secara formal di
gerakan-gerakan islah yang bergerak secara sekolah-sekolah agama. Maka sudah pastilah punca
kumpulan bagi memudahkan gerak kerja mereka kepada lahirnya institusi-institusi keagamaan ini
untuk menegakkan syiar dan kalimah Allah SWT di adalah kerana kehadiran ulama-ulama pewaris
bumi Nusantara umumnya dan Malaysia khususnya. Nabi ini sejak awal-awal kedatangan Islam ke
Salah seorang tokoh ilmuan dan ulama yang Terengganu lagi.
banyak berjasa terutamanya di Terengganu adalah Selain itu, dapat dilihat 3 faktor besar yang
Haji Abdul Rahman Limbong yang banyak menyumbang kepada perkembangan dan
memimpin masyarakat untuk sama-sama bangkit kebangkitan ulama di Terengganu di mana faktor
menentang penjajah yang menguasai dan menindas yang pertama adalah keadaan realiti masyarakat
masyarakat yang kebanyakannya adalah golongan sosial yang ada pada ketika itu mempunyai
petani ketika itu. Kertas kerja ini akan kesedaran yang amat tinggi terhadap ajaran Islam.
membincangkan latarbelakang Haji Abdul Rahman Kemudian faktor yang kedua adalah hubungan yang
Limbong serta sumbangan beliau dalam kebangkitan rapat antara golongan ulama dengan para
rakyat menentang penjajah di Terengganu pada pemerintah ketika itu dan faktor yang ketiga adalah
tahun 1928. ulama merupakan satu kelompok ataupun kumpulan
11
yang dapat dilihat sebagai satu entiti yang tidak 1285H/1868M dan meninggal pada tahun
mempunyai saingan daripada pihak lain sebagai 1347H/1928M di Mekah (Engku Ahmad Zaki
pemimpin masyarakat sosial (Muhammad Abu Engku Alwi 2007: 56).
Bakar 1991: 4-5). Beliau banyak terlibat dan mengetuai sendiri
Perkara ini tidak boleh dinafikan menjadi gerakan-gerakan menentang penjajah British dan
faktor utama para ulama ini menjadi perhatian kerajaan yang mengikut telunjuk British
dikalangan masyarakat. Jika kita lihat, satu-satu menyebabkan akhirnya beliau ditangkap dan
proses dakwah mahupun pembelajaran pasti wujud ditahan. Menteri Besar dan penasihat Inggeris W.M
interaksi antara dua pihak dan jika hanya pada satu Millington bersama sultan telah berbincang dan
pihak, nescaya ianya tidak akan berjaya. Oleh kerana telah menjatuhkan hukuman buang negeri ke atas
itu, para ulama ketika itu mendampingi masyarakat beliau (Muhamed Bin Endut 1970: 28).
awam dan membina hubungan yang rapat dengan Perkara ini juga merupakan nasihat yang
mereka disamping rapat dengan pemerintah bagi diberikan oleh Dato Seri Amar Diraja Haji Ngah
memudahkan mereka menjalankan gerak kerja Muhammad (Puteri Fahsyar 2004: 6). Beliau telah
dakwah mereka. Kebanyakkan para pendakwah dibuang negeri sebanyak 2 kali di mana kali pertama
sejak dari dahulu lagi dan Nabi Muhammad sendiri dibuang di Singapura dan kali ke dua dibuang ke
rapat dengan pemimpin dan mengahwini keturunan Mekah (Engku Ahmad Zaki Engku Alwi 2007: 59)
pemerintah agar mudah untuk menjalankan dakwah dan beliau menemui ajalnya di sana.
kerana kebiasaannya para rakyat akan mengikut apa Haji Abdul Rahman Limbong semasa zaman
yang dianuti oleh pemimpin mereka. Pada hemat kecilnya beliau tinggal di Mekah bersama bapa
penulis, ini merupakan satu strategi dakwah yang saudaranya iaitu Haji Tun Muhammad Zain (Tun
sangat berkesan dan berjaya mendatangkan hasil Mamat). Bapa saudaranya banyak mengajar beliau
yang baik kepada agama Islam itu sendiri. tentang selok belok agama dan beliau begitu rapat
Perkembangan para ulama di Terengganu sekali dengan Tun Mamat. Bapa beliau sendiri
dapat disaksikan lagi dengan penubuhan Sarekat merupakan seorang tokoh agama dan banyak
Islam yang mana di Terengganu diasaskan oleh Syed membimbing beliau mengenai selok belok agama.
Abdul Rahman yang berasal daripada keturunan Sekembalinya beliau daripada Mekah, Haji Abdul
diraja Siak (Abdullah Zakaria Ghazali 1996: 175). Rahman Limbong mengetahui seorang Tok Guru
Penubuhan Sarekat Islam ini adalah demi menjaga yang mengajar di sebuah pondok di Terengganu.
kebajikan ahlinya. Sarekat Islam ini juga merupakan Beliau ingin sekali menuntut dengan Tok Guru
antara kelompok yang kuat menentang penjajah tersebut di mana Tok Guru tersebut adalah Tok Ku
British dalam siri-siri pemberontakan yang Paloh yang mana memang sudah begitu terkenal di
dilakukan terutamanya pada tahun 1928 (Abdullah Terengganu sebagai seorang ulama yang sangat
Zakaria Ghazali 1996: 179). dalam ilmunya.
Haji Abdul Rahman bin Abd Hamid bin Abd Namun begitu, sebelum belajar dengan Tok Ku
Kadir dikenali dengan panggilan Haji Abdul Paloh, Haji Abdul Rahman Limbong telah belajar
Rahman Limbong. Beliau juga turut dikenali sebagai terlebih dahulu dengan Haji Yaakub Paya Bunga
Haji Derahman Limbong di beberapa tempat lain. ilmu nahu dan fikah sekitar 2 bulan sahaja.
Gelaran ini sempena dari kampung Limbong di Dikatakan ketika beliau menuntut dengan Hj
Kemaman yang mana tempat ini senantiasa Yaakub, beliau sangat lambat dalam menguasai ilmu
dikunjung oleh beliau acap kali datang ke sana yang di ajar dan pernah dimarahi oleh gurunya.
(Abdullah Zakaria Ghazali 1996: 60). Manakala Namun, setelah dimarahi, beliau nekad untuk
pendapat lain mengatakan bahawa bahawa gelaran berubah dan akhirnya menjadi seorang pelajar yang
ini diperolehinya daripada pembabitannya sebagai begitu cepat dan pantas dalam menguasai ilmu
guru di kampung Limbong, Cukai, Kemaman dalam bidang apa sahaja pun (Timah Hamzah 1981:
(Muhammad Abu Bakar 1991: 190). 29-30).
Manakala ibu beliau pula bernama Tun Tijah Sebagai seorang ulama maka sudah pasti
Binti Tun Akut yang berketurunan Tuan Zain Indera beliau merupakan seorang yang sangat cintakan ilmu
(Raja Tersat pada masa Terengganu berada di bawah dan ini didapati dalam perbahasan mengenai sikap
pemerintahan kesultanan Johor (Timah Hamzah beliau yang begitu cintakan ilmu pengetahuan dan
1981: 28). Ayah beliau pula iaitu Haji Abdul Hamid dapat dilihat beberapa orang tokoh ilmuan terkenal
bin Abdul Kadir dikatakan berasal daripada yang menjadi guru dan pembimbing kepada beliau.
keturunan Patani (Timah Hamzah 1981: 29). Suatu keperibadian beliau yang dapat dilihat adalah
Maka bolehlah dikatakan bahawa Haji Abdul di mana Haji Abdul Rahman Limbong ini sangat
Rahman Limbong merupakan anak watan suka bermutalaah dan bersendirian ketika beliau
Terengganu yang berasal ataupun berketurunan ingin mengulangkaji ataupun membaca kitab. Haji
Johor yang diambil daripada nasab ibunya manakala Abdul Rahman Limbong juga merupakan seorang
Patani yang diambil daripada nasab ayahnya pula. yang sangat wara, bersopan santun, tenang hati dan
Beliau dilahirkan di Kampung Jongok Tong, banyak lagi sikap-sikap mahmudah iaitu sikap yang
Beladau Kolam, Kuala Terengganu pada tahun baik yang ada pada dirinya. Namun begitu, beliau
12
sangat tegas dan keras terutamanya dalam perkara- Ketika beliau berjalan, beliau sering menundukkan
perkara yang melibatkan agama dan padanya kepala tanda tawadu beliau dan hanya mengangkat
perkara tersebut bukanlah perkara yang ringan yang kepala apabila bertemu dengan orang sahaja.
boleh diambil sambil lewa dan dibuat main-main. Kemudian beliau akan menundukkan pandangan
kembali (Abdullah Zakaria Ghazali 1976: 13).
Kepimpinan: Umum mengetahui bahawa Selepas berguru dengan Haji Yaakub, beliau
pergerakan menentang penjajah British di belajar pula dengan Haji Wan Musa juga di Paya
Terengganu diketuai oleh Haji Abdul Rahman Bunga, Kuala Terengganu. Setelah selesai menuntut
Terengganu atau lebih dikenali sebagai Haji Abdul dengan kedua-dua guru ini barulah beliau pergi
Rahman Limbong. Terdapat beberapa pucuk surat menuntut dengan Tok Ku Paloh.3 Beliau dikatakan
yang dihantar kepada ahli Sarekat Islam bagi menuntut dengan Tok Ku Paloh hanyalah sekadar
memberikan mereka arahan selanjutnya dan ditulis untuk merapatkan dirinya kepada Allah melalui
pada atas surat itu nama Haji Abdul Rahman tasawuf. Pada perinkat awalnya, beliau hanya
Limbong dan ini menunjukkan bahawa beliau berkhidmat sebagai khadam kepada Tok Ku Paloh di
merupakan pemimpin dan ketua dalam ekspedisi mana beliau membuat kerja-kerja seperti sapu
pemberontakan tersebut. Beliau juga merupakan halaman, membersihkan surau, kerat kayu, sediakan
salah seorang tokoh ilmuan agama Terengganu yang air di kolah dan sebagainya. Beliau hanya
lahir dan bergiat aktif dalam memperjuangkan mendengar kuliah dan pengajaran daripada Tok Ku
kebajikan masyarakat awam khususnya golongan Paloh daripada belakang dan secara senyap-senyap,
petani yang mana pada ketika itu majoriti penduduk sehingga akhirnya diketahui oleh Tok Ku Paloh
adalah bekerja sebagai petani. barulah beliau menuntut secara formal seperti
Sebagai seorang yang lembut hati, Haji Abdul murid-murid yang lain (Timah Hamzah 1981: 31).
Rahman Limbong merupakan seorang yang sangat Beliau begitu disayangi oleh Tok Ku Paloh sehingga
mengasihi kanak-kanak dan anak yatim. Menurut dikatakan Tok Ku Paloh membayangkan bahawa
beliau, kanak-kanak perlu dilayan dan dimanja beliau lah yang akan menggantikan tempatnya suatu
seperti anak sendiri kerana mereka masih kecil dan masa kelak. Tok Ku Paloh juga dikatakan orang
memerlukan kasih sayang. Beliau juga merupakan yang paling memberi pengaruh kepada pembentukan
seorang yang berhemah tinggi dan peramah tetapi peribadi, sikap serta perangai Haji Abdul Rahman
hanya dalam perkara-perkara yang mustahak dan Limbong (Engku Ahmad Zaki Engku Alwi 2007:
benar sahaja (Timah Hamzah 1981: 32-34). 57).
Haji Abdul Rahman Limbong seorang yang Haji Abdul Rahman Limbong seperti mana
sangat suka menolong orang lain dan beliau tidak ulama-ulama lain yang lahir di muka bumi ini di
suka menggunakan pengaruhnya hasil daripada mana kebanyakkan ulama yang lahir pasti akan
kepercayaan daripada orang ramai dan masyarakat dikaitkan dengan beberapa keistimewaan tersendiri
sekeliling untuk kepentingan peribadinya. Selain ataupun disebut sebagai karamah. Perkara ini dapat
merupakan seorang ulama yang sangat berilmu, dilihat dalam beberapa kes-kes ataupun keadaan
Haji Abdul Rahman Limbong juga merupakan yang berlaku ke atas beliau yang dapat dilihat oleh
seorang pengamal undang-undang ataupun sebagai msyarakat sekeliling.
seorang peguam (anonymous 1986: 8) yang mana Antara perkara karamah yang dapat dilihat
perkara ini pada pendapat penulis menjadi satu terjadi kepada diri beliau adalah beliau mampu
bonusataupun kelebihan pada masyarakat awam menghilangkan diri secara tiba-tiba. Perkara ini
ketika itu yang ramai antara mereka ditangkap oleh dapat dilihat dalam peristiwa di mana beliau telah
pihak British. Apabila mereka ditangkap, maka Haji diekori oleh beberapa anak murid Tok Ku Paloh
Abdul Rahman Limbong akan membebaskan yang mana mereka ini berasa ingin tahu mengapa
mereka melalui jalan undang-undang kerana beliau Haji Abdul Rahman Limbong ini begitu disayangi
mahir dalam selok-belok perundangan pada ketika oleh Tok Guru mereka. Dalam masa mereka
itu. mengekori Haji Abdul Rahman Limbong, secara
Haji Abdul Rahman Limbong juga merupakan tiba-tiba beliau telah hilang daripada pandangan
seorang tokoh sufi yang mana didapati tujuan ketika mereka bertiga dan hal ini merupakan antara perkara
mana beliau menuntut dengan Tok Ku Paloh, beliau karamah ataupun perkara luar biasa yang berlaku ke
sebenarnya ingin lebih rapat kepada Allah dengan atas diri Haji Abdul Rahman Limbong.
jalan kesufian. Sesuai dengan jiwa kesufiannya, Selain itu, dikatakan pada suatu hari beliau
beliau merupakan seorang yang sangat kuat pergi meminjam kepada seseorang duit untuk
beribadah dan dikatakan isteri beliau sendiri sangat digunakan sebagai belanja. Setelah Haji Abdul
sukar untuk dilihat oleh khadamya sendiri. Perkara Rahman Limbong pulang ke rumah, isteri orang
ini diakui sendiri oleh 2 orang yang pernah menjadi yang memberi pinjam duit kepada beliau tadi pulang
khadamnya,1 iaitu Haji Hussin bin Muhammad dan ke rumah dan memarahi suaminya kerana terlalu
juga Haji Ali Yaakub (Timah Hamzah 1981: 36). lurus dan suka sangat memberi pinjaman kepada
Sebagai seorang tokoh ulama, beliau sentiasa orang lain. Keesokan harinya, Haji Abdul Rahman
memakai jubah dan terendak2 di kepala beliau. Limbong telah pergi ke rumah orang tersebut dan
13
memulangkan semula duit yang dipinjamkannya dan keistimewaan ini tidak boleh dinafikan kerana
serta mengatakan kepada orang tersebut bahawa memang Allah SWT ada menganugerahkan
beliau tidak mahu meminjam daripada orang yang keistimewaan ini kepada hamba-hambaNya yang
tidak ikhlas. Peristiwa ini juga merupakan antara terpilih.
keistimewaan beliau, walaupun isteri orang yang Haji Abdul Rahman Limbong merupakan
memberi pinjaman duit tersebut tidak merungut di seorang tokoh yang sangat terkenal terutamanya di
depan beliau sendiri, namun beliau dapat negeri Terengganu Darul Iman. Di mata penduduk
mengetahuinya juga. ataupun masyarakat setempat, beliau dipandang
Kejadian pelik yang berlaku ke atas Haji Abdul begitu tinggi dan sangat-sangat disanjungi oleh
Rahman Limbong juga dapat dilihat dalam peristiwa semua orang dan pengaruhnya sangat menebal di
antara beliau dan juga seorang pengemis. Pada suatu dalam diri masyarakat setempat baik yang hidup
hari, seorang pengemis datang kepada beliau dan bersamanya dan berada di sekitarnya mahupun
meminta sedekah daripada beliau. Beliau mereka yang tidak pernah berjumpa dengannya dan
kemudiannya mengarahkan pengemis tersebut hanya mendengar tentangnya sahaja. Perkara ini
supaya mengambil segantang beras di tempat juga dapat dilihat dalam diri generasi kini di mana
simpanan padi. Setibanya pengemis tersebut di ada beberapa kelompok seperti golongan anak muda
tempat simpanan padi, dia mulai rasa tamak dan yang aktif bergerak dan melakukan perubahan yang
merasakan bahawa jika dia mengambil lebih mana perkara tersebut merupakan kesinambungan
daripada yang diberikan pasti Haji Abdul Rahman daripada perjuangan Haji Abdul Rahman Limbong
Limbong tidak akan mengetahuinya. Setelah dia dan beliau juga turut menyambung dan meneruskan
mengambilnya, secara tiba-tiba pengemis tersebut perjuangan generasi sebelumnya.
tidak menjumpai jalan keluar dan terperangkap di Antara perkara yang dapat dikoreksi apakah
tempat tersebut sehinggalah Haji Abdul Rahman pandangan masyarakat umum terhadap beliau,
Limbong muncul dan pengemis tersebut meminta penulis dapati beliau sering di anggap sebagai
maaf daripada beliau barulah pengemis tersebut seorang ketua seperti yang berlaku di Telemong.
menemui jalan keluar (Engku Ahmad Zaki Engku Setiap kata-katanya atau arahannya pasti setiap
Alwi 2007: 37-38). penduduk kampung akan mematuhinya. Masyarakat
Ketika peristiwa penduduk kampung awam ketika itu mengikuti arahannya bukan kerana
membersihkan sebuah jalan di kampung, dikatakan takut kepada beliau disebabkan karamah yang ada
Haji Abdul Rahman Limbong telah mengarahkan pada beliau, tetapi kerana sikap beliau yang sangat
beberapa orang pemuda untuk sama-sama peramah dan berjiwa rakyat serta dasar
membersihkan jalan tersebut, namun begitu mereka perjuangannya yang bersifat perjuangan masyarakat
mengingkarinya dan mengatakan bahawa arahan tempatan. Sebagai contoh, kita dapat lihat di mana
tersebut bukanlah datang daripada Haji Abdul beliau menyatakan bahawa menanam cacar4
Rahman Limbong. Secara tiba-tiba, perut mereka bukanlah di atas hukum Islam dan hanya boleh
berasa amat sakit dan apabila mereka pergi dilakukan jika ianya tidak mendatangkan kesan ke
menolong membersihkan jalan secara tiba-tiba juga atas mereka yang ditanam cacar (Abdullah Zakaria
sakit perut mereka hilang dan sembuh. Ghazali 1976: 146).
Peristiwa pelik lain yang pernah berlaku ke Pengaruh beliau juga sangat kuat sebagai ketua
atas diri Haji Abdul Rahman Limbong adalah antara menyebabkan penduduk tempatan sering melawan
beliau dan seorang pelombong cina. Pelombong cina dan menentang arahan kerajaan yang dipandu oleh
ini dengan sengaja dengki dan khianat kepada Haji pihak British. Jika sebelum ini kebanyakkan
Abdul Rahman Limbong dengan membiarkan air penduduk hanya turut dan patuh kepada arahan
lombongnya membanjiri tanah Haji Abdul Rahman pihak kerajaan, tetapi dengan kehadiran Haji Abdul
Limbong dan sentiasa mencaci serta menghina Rahman Limbong serta pengaruhnya berjaya
beliau. Keesokannya harinya pula, lombong cina membuka mata dan menyedarkan rakyat bahawa
tersebut banjir dan dilimpahi air (Abdullah Zakaria mereka semua mempunyai hak dan perkara ini telah
Ghazali 1976: 13). dijanjikan dalam Islam di mana semua orang berhak
Itulah antara beberapa keajaiban ataupun mempertahankan hak mereka.
karamah yang berlaku ke atas diri Haji Abdul
Rahman Limbong yang dapat penulis temui dalam Sumbangan dan Peranan dalam Kebangkitan
penulisan-penulisan yang lain. Sebagai seorang Rakyat di Terengganu 1928: Jika dikaji dengan
ulama, mungkin sekali karamah ini dikurniakan secara teliti dan mendalam, kita akan dapati
oleh Allah kepada beliau, namun begitu pada keperibadian dan ketokohan Haji Abdul Rahman
pendapat penulis, cerita-cerita mengenai Limbong sangat memberi kesan dan pengaruh ke
keistimewaan dan karamah seseorang ulama ini atas kehidupan dan juga kerja-kerja seharian
masih perlu kepada pengkajian yang lebih teliti penduduk tempatan khususnya di Terengganu.
kerana dikhuatiri cerita-cerita seperti ini tersebar Antara pengaruh beliau yang dapat dikenal pasti
dengan cepat tetapi hakikat yang berlaku tidaklah adalah pengaruh yang banyak dimainkan oleh beliau
seperti yang diceritakan. Namun begitu, karamah dalam perjuangan menentang penjajah British.
14
Dalam salah satu -siri perjuangan menentang pengaruh beliau yang dapat dilihat terkesan dalam
penjajah, Haji Abdul Rahman Limbong menyokong setiap jiwa penduduk kampung ketika itu.
pengajaran menentang perintah undang-undang Sebenarnya Haji Abdul Rahman Limbong
Cukai Tanah dan larangan menebas tebang hutan tidak pernah mengatakan bahawa tanah tersebut
(Muhammad Saleh Haji Awang 1992: 330) Ini merupakan hak miliknya, tetapi penduduk kampung
kerana beliau sangat tidak suka dengan campur yang menyifatkan sedemikian rupa bagi
tangan British dalam pentadbiran negeri menggambarkan bahawa Haji Abdul Rahman
Terengganu. Perjuangan menentang penjajah ini Limbong adalah ketua mereka. Apa yang sering Haji
sebenarnya adalah berkesinambungan daripada Abdul Rahman Limbong pegang dan nyatakan
perjuangan menentang British di Pahang dalam kepada penduduk kampung mengenai tanah adalah,
tahun 1891-1895 (Abdullah Zakaria bin Ghazali t.t: tanah adalah hak Allah, oleh itu kerajaan tidak
279). Menurut pandangan penulis, sudah pasti di berhak untuk memungut cukai. Rakyat tidak perlu
Pahang juga perjuangan menentang penjajah adalah membayar cukai tanah yang dikenakan oleh
atas nama agama kerana kebiasannya ianya kerajaan (Talib Samat 2010: 36).
dipelopori oleh para ulama. Pada 3 Mei tahun 1925M, berlaku kekacauan
Sebenarnya, menurut apa yang telah dikaji oleh di Telemong yang membabitkan penduduk kampung
penulis, perjuangan yang berlaku di Terengganu sekitar 300 hingga 500 orang keluar untuk
adalah perubahan perjuangan daripada golongan membersihkan tanah Tengku Nik. Beliau adalah
bangsawan sebelum telah bergerak terlebih dahulu saudara Sultan Sulaiman Badrul Alam Syah. Surat
seperti Haji Ngah Mohamed bin Yusof, Sayyid kerahan untuk sama-sama turun ini ditulis oleh
Abdul Rahman al-Idrus dan ramai lagi golongan beliau sendiri dan juga Haji Abdul Rahman
bangsawan kepada golongan masyarakat desa dan Limbong (Abdullah Zakaria Ghazali 1976: 19).
dipimpin oleh para ulama (Abdullah Zakaria bin Perkara ini menjadi bukti kepada ketokohan dan
Ghazali 1982: 115).Atas sebab Haji Abdul Rahman pengaruh beliau terhadap penduduk kampung ketika
Limbong merupakan seorang yang sangat berjiwa itu. Surat kerahan yang tertulis nama beliau
rakyat dan perjuangannya membawa kepada menjadikan penduduk kampung sanggup untuk
kebajikan masyarakat, maka kerana itulah keluar beramai-ramai turun membersihkan tanah dan
perjuangan ini berubah kepada perjuangan melawan perintah kerajaan.
masyarakat desa. Haji Abdul Rahman Limbong juga Perkara yang berlaku di Telemong ini
merupakan ketua kepada tentangan-tentangan yang sebenarnya bukanlah pemberontakan dan tidak
berlaku pada tahun-tahun 1922M, 1925M dan berlaku pun pertempuran antara penduduk kampung
1928M. Sebenarnya, pada pandangan penulis apa dan juga pihak kerajaan. Penduduk kampung keluar
yang menjadikan perjuangan beliau mendapat beramai-ramai ketika ini hanyalah untuk
sokongan dan dokongan daripada masyarakat membersihkan tanah milik Tengku Nik dan
tempatan adalah kerana beliau menyifatkan British bukannya untuk memberontak. Cuma nampak
dan segala peraturan baru adalah peraturan kafir seperti melawan pihak kerajaan kerana mereka
(Puteri Fahsyar 2004: 6). membersihkan tanah tersebut tanpa kebenaran
Hal ini kerana peraturan-peraturan tersebut kerajaan dan tidak mengambil pas daripada kerajaan.
menyusahkan penduduk dan hanya untuk Perkara ini juga dapat dilihat dalam peristiwa di
kepentingan peribadi sahaja. Di samping itu, mana Sarekat Islam telah mengutus tiga pucuk surat
masyarakat Melayu ketika itu juga sangat kepada penduduk tempatan supaya berkumpul di
bersemangat apabila disebut mengenai agama apatah Kuala Berang atau di Telemong. Di bahagian atas
lagi dalam hal-hal yang membabitkan mengenai surat ini, tertulis nama Haji Abdul Rahman Limbong
perjuangan yang boleh dikatakan sebagai jihad. (Abdullah Zakaria Ghazali 1996: 180).Ini juga
Selain itu, penduduk kampung juga sangat menunjukkan bahawa dengan ditulis nama beliau,
terpengaruh dengan Haji Abdul Rahman Limbong dapat mempengaruhi penduduk kampung untuk
dan sering menganggapnya sebagai seorang ketua. sama-sama turun berjuang.
Sebagai contoh, perkara ini dapat dilihat apabila ada Sebagai seorang ulama yang berilmu tinggi,
seorang pemungut cukai yang datang ingin Haji Abdul Rahman Limbong mempunyai kelebihan
memungut cukai, tetapi ada penduduk kampung dan keupayaan menyelesaikan serta menghuraikan
yang menyatakan bahawa dia tidak mahu untuk masalah keagamaan yang menjadikannya sebagai
membayar cukai dan menegaskan bahawa tanah seorang yang sangat dipandang tinggi dan menjadi
tersebut adalah milik Haji Abdul Rahman Limbong tempat pergantungan kepada penduduk tempatan
(Haji Buyong Adil 1982: 187). bagi menyelesaikan masalah mereka (Abdullah
Perkara ini menunjukkan bahawa beliau Zakaria Ghazali 1996: 61).
dianggap sebagai ketua dan untuk melawan kerajaan Pada hemat penulis, mungkin sekali Haji
dan penjajah, penduduk kampung akan Abdul Rahman Limbong menyelesaikan masalah
menggunakan nama beliau sebagai menyatakan penduduk kampung melalui penyelesaian agama dan
bahawa masyarakat tempatan sentiasa mengikut juga keadaan semasa penduduk serta suasana
cakap Haji Abdul Rahman Limbong. Inilah antara keadaan sekeliling. Atas sebab ini jugalah yang
15
menjadikan beliau sangat dikagumi dan menjadi Pada pandangan penulis, kemungkinan pihak
tempat bergantung dan rujukan oleh penduduk kerajaan dan penasihat British ketika itu risau dan
kampung. Haji Abdul Rahman Limbong banyak takut akan kekecohan dan huru-hara yang bakal
terlibat dalam siri-siri perbicaraan di mahkamah berlaku sekiranya Haji Abdul Rahman Limbong
samada beliau mewakili penduduk kampung ataupun ditahan dan disumbatkan ke dalam penjara dan
perbicaraan berlaku ke atas dirinya sendiri. Ketika dilayan sepertimana banduan-banduan yang lain.
pertama kali beliau dibicarakan, kemenangan Perkara ini jelas menunjukkan pengaruh beliau
berpihak kepadanya kerana pihak British tidak dapat walaupun berada dalam tahanan tetapi masih
menjawab soalan-soalan yang diutarakan oleh Haji mendapat layanan yang aik dan menunjukkan
Abdul Rahman Limbong di samping hakim ketika pengaruhnya. Keterlibatan Haji Abdul Rahman
itu adalah anak murid beliau sendiri. Limbong dalam proses islah di Terengganu lebih
Pada perbicaraan kedua pula, pengaruhnya dapat dilihat dalam perjuangannya menentang
jelas teserlah apabila dapat dilihat halaman penjajah British. Adapun dalam bidang ilmuan,
mahkamah tinggi ketika itu dipenuhi dengan penulis merasakan keterlibatan beliau lebih kepada
pengikut dan anak muridnya yang menanti dan konsep pembelajaran itu sendiri kerana beliau cuba
bilangan mereka lebih kurang 800 hingga 1000 untuk tidak mengasingkan pendidikan antara
orang (Timah Hamzah 1981: 66).Jumlah mereka tuntutan dunia dan juga tuntutan akhirat.
yang sanggup menunggu Haji Abdul Rahman Dalam setiap kuliah dan juga ceramah agama
Limbong menunjukkan bahawa pengaruh beliau yang disampaikan oleh beliau pasti akan disentuh
dalam masyarakat tempatan sangat kuat dan mereka mengenai kehidupan di dunia dan juga kehidupan di
sanggup membuat apa sahaja jika terjadi apa-apa akhirat kelak. Beliau sering menekankan hal ini
kepada Haji Abdul Rahman Limbong. kerana beliau tidak mahu masyarakat ketika itu
Pengaruh Haji Abdul Rahman Limbong khususnya hanya menumpukan pendidikan pada
sebenarnya banyak dapat dilihat dalam peristiwa aspek-aspek akhirat sahaja tetapi tidak memandang
pemberontakan yang berlaku di Terengganu. Dalam kepada perkara dunia yang mana ianya bukanlah
siri-siri pemberontakan pada tahun 1921M, 1925M tuntutan dalam Islam kerana Islam dalam ajarannya
dan 1928M, pada tahun 1928M dianggap sebagai sangat menekankan agar umatnya menekankan dua
satu kebangkitan kerana seramai 2000 orang telah perkara tersebut.
terlibat dalam pemberontakan ini. Namun begitu, Haji Abdul Rahman Limbong juga sangat
sebenarnya peranan yang dimainkan oleh Haji berjasa dan terlibat sendiri dalam siri-siri
Abdul Rahman Limbong dalam kebangkitan ini pemberontakan yang berlaku di Terengganu.
kurang menyerlah tetapi ketua-ketua kebangkitan ini Sebagai contohnya, beliau telah memimpin
sering mendapatkan nasihat daripada beliau (Talib penduduk Telemong dengan menentang peraturan
Samat 2010: 39). baru dan membersih tanah tanpa mengambil pas
Pada penulis, Haji Abdul Rahman Limbong (Abdullah Zakaria Ghazali 1996: 188). Perkara ini
merupakan seorang yang sangat berpengaruh kepada menunjukkan bahawa beliau bukan sahaja seorang
penduduk kampung sehinggakan ketua-ketua kepada pemimpin yang bersifat pandai memberi arahan
kebangkitan yang berlaku sering mendapatkan sahaja, malah beliau turut sama-sama turun padang
nasihat dan pandangan daripada beliau walaupun dan berjuang menentang penjajah dan peraturan
beliau tidak bergiat secara aktif dan secara langsung yang menyusahkan penduduk tempatan untuk
dalam pemberontakan ini. Hakikatnya dalam menunjukkan bahawa beliau sangat perihatin atas
kebangkitan 1928M ini Haji Abdul Rahman kesusahan yang dihadapi oleh para penduduk
Limbong berperanan sebagai penaik semangat kampung khususnya di negeri Terengganu.
kepada masyarakat tempatan (Timah Hamzah 1981: Selain keterlibatannya bersama penduduk
81).Walaupun beliau tidak terlibat secara langsung, kampung dalam siri-siri pemberontakan yang
namun semangat yang ditanam olehnya kepada berlaku, Haji Abdul Rahman Limbong juga
penduduk kampung menjadikan mereka senantiasa memohon Lesen Wakil daripada kerajaan bagi
bersemangat dan yakin bahawa Haji Abdul Rahman membela masyarakat tempatan (Abdullah Zakaria
Limbong senantiasa menyokong perjuangan yang Ghazali 1982: 116). Menurut hemat penulis, ini juga
dilakukan oleh mereka. merupakan keterlibatan beliau dalam meneruskan
Pengaruh beliau juga dapat dilihat ketika mana agenda perubahan terhadap masyarakat tempatan.
apabila beliau ditahan di dalam penjara. Beliau telah Beliau sanggup memohon Lesen Wakil kepada
menulis surat kepada pengikut-pengikutnya agar pihak kerajaan dan bersama-sama penduduk
tidak melakukan kekecohan sepanjang berlakunya menentang pihak pendakwa raya daripada Inggeris
perbicaraan beliau. Penulis juga dapati Haji Abdul melalui jalan perundangan. Perkara ini juga menjadi
Rahman Limbong ketika ditahan, beliau diberi mimpi buruk kepada pihak penjajah British kerana
layanan yang sangat baik malah beliau tidak ditahan Haji Abdul Rahman Limbong telah membuka mata
di dalam penjara tetapi beliau ditahan dalam sebuah mereka bahawa masyarakat tempatan juga mampu
rumah di kawasan istana Maziah (Abdullah Zakaria melawan mereka walaupun diperingkat undang-
Ghazali 1982: 124-125). undang kerana mereka berada di pihak yang benar.
16
Haji Abdul Rahman Limbong sangat dikenali dapat dinafikan. Bahkan beliaulah yang menjadi
selepas perbicaraan yang berlaku kerana menyatakan pemimpin yang menggerakkan kebangkitan rakyat
bahawa tanah adalah milik Allah SWT. tersebut. Namun begitu, jasa dan sumbangan beliau
Terdapat beberapa penulisan yang dikaji oleh juga tokoh-tokoh lain yang kuat menentang penjajah
penulis menyatakan bahawa Haji Abdul Rahman tidak diterapkan dalam buku-buku teks di peringkat
Limbong tidak terlibat secara langsung dalam sekolah. Penulisan mengenai mereka sangat kurang
kebangkitan 1928M kerana pada ketika itu beliau dan perkara ini perlu diambil berat oleh pelbagai
berada di tempat lain. Namun begitu, ketua-ketua pihak. Ini terutamanya untuk merumuskan sejarah
kebangkitan ini sering kali mendapatkan nasihat dan tatapan generasi akan datang mengenai jasa dan
panduan daripada Haji Abdul Rahman Limbong dan perjuangan golongan terdahulu yang menjadikan
jelas di sini bahawa beliau merupakan pemimpin kehidupan hari ini lebih baik berbanding zaman
utama dan penggerak penting yang membawa mereka dahulu.
kepada kebangkitan 1928M. Jelas di sini bahawa
walaupun beliau tidak terlibat secara langsung tetapi NOTA HUJUNG
beliau boleh dianggap sebagai tulang belakang
kepada kebangkitan ini. 1
Penulis tidak pasti siapakah yang dimaksudkan
Dalam peristiwa kebangkitan yang berlaku di dengan khadamnya namun Haji Hussin Bin
Terengganu ini, penulis berpendapat bahawa Haji Muhammad dan Haji Ali Yaakub merupakan
Abdul Rahman Limbong bukan sahaja seorang ketua anak murid dan juga khadam beliau.
yang berperanan sebagai orang yang menerangkan Kemungkinan apa yang dimaksudkan dengan
akan hak setiap penduduk kampung, malah beliau khadam adalah pembantu beliau kerana mereka
turut mengetengahkan ajaran agama Islam itu sendiri berdua merupakan orang kepercayaan Haji
di mana segalanya yang ada di atas muka bumi ini Abdul Rahman Limbong dan rapat dengan beliau
adalah milik Allah SWT dan kita hanya malah pernah tinggal bersama beliau. Mereka
diamanahkan untuk menjaga dan mengusahakannya diamanahkan untuk menguruskan kewangan,
sahaja tanpa perlu menindas orang lain. perniagaan dan perusahaan Haji Abdul Rahman
Ajaran seperti inilah yang membuatkan ramai Limbong (Timah Hamzah 1981: 130-131).
masyarakat ingin mengikut Haji Abdul Rahman 2
Terendak bermaksud penutup kepala ataupun
Limbong seterusnya dapat meningkatkan kefahaman tudung kepala yang lebar tepinya (diperbuat
dalam diri mereka apakah sebenarnya maksud daripada buluh, rotan dll), lihat Kamus Dewan
perjuangan yang merela lakukan itu. Boleh edisi keempat, hal. 1668. Penulis merasakan
dikatakan bahawa penduduk kampung ketika itu bahawa Haji Abdul Rahman Limbong yang
memperjuangkan hak mereka dan dalam masa yang hidup dikalangan masyarakat yang
sama mereka mempunyai pemahaman bahawasanya kebanyakannya adalah petani, maka penutup
semuanya adalah milik Allah SWT dan harus dijaga kepala ataupun terendak yang dipakainya
dan diurus dengan baik kerana semuanya nanti akan menyerupai topi jerami yang biasa dipakai oleh
disoal dan dipertanggungjawabkan di akhirat kelak. para petani di kampung-kampung.
Justeru, tidak dapat dinafikan dalam siri-siri 3
Nama sebenar beliau adalah Sayyid Abdul
pemberontakan dan penentangan yang berlaku Haji Rahman bin Muhammad al-Idris. Beliau
Abdul Rahman Limbong merupakan orang yang mendapat gelaran Tok Ku Paloh kerana menetap
penting dan menjadi penggerak utama dalam dan mengajar di Paloh. Beliau dilahirkan pada
kebangkitan tersebut. Walaupun pada kebangkitan tahun 1236H/1817M di Kampung Chabang tiga,
1928M beliau tidak terlibat secara langsung, akan Kuala Terengganu. Beliau mudah menguasai
tetapi pengaruhnya dan peristiwa tersebut tidak sesuatu pelajaran dan mendapat didikan agama
dapat disangkal dan dinafikan lagi. Jasa dan daripada ayahnya Tok Ku Tuan Besar yang
pengorbanan Haji Abdul Rahman Limbong bagi merupakan salah seorang ulama besar di
memastikan kebangkitan ini berjalan dengan lancar Terengganu ketika itu. Beliau juga pernah
sangat besar dan berharga disamping para penduduk menuntut di Mekah dengan dua orang ulama
kampung yang turut sama-sama bersungguh- yang masyhur ketika itu iaitu Sayyid Ahmad
sungguh berjuang mempertahankan hak mereka dan Zaini Dahlan dan Sayyid Abdullah Ali al-
juga tanah air mereka. Ini semua kerana hak mereka Zawawi. Beliau meninggal pada 1 Zulhijjah
telah dicabuli dan dirampas oleh pihak-pihak yang 1336/ September 1917.
tidak bertanggungjawab dan hanya mementingkan 4
Penulis tidak pasti apakah yang dimaksudkan
kepentingan peribadi sedangkan mereka tidak dengan menanam cacar kerana mengikut buku
mempunyai hak ke atas tanah air ini. yang penulis kaji tidak menceritakan dengan
lebih lanjut mengenai penanaman cacar dan buku
KESIMPULAN tersebut hanya menyebut penanaman cacar
tersebut hanya akan memberi kesan kepada siapa
Jasa dan sumbangan Haji Abdul Rahman Limbong yang melakukannya.
terhadap kebangkitan rakyat di Terengganu tidak
17
RUJUKAN Haji Buyong Adil (1982), Sejarah Trengganu, Kuala

Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Abdullah Zakaria bin Ghazali (1976), Haji Abdul Mohamed bin Endut (1970), 1928: Penderhakaan di-
Rahman bin Abdul Hamid (Haji Abdul Rahman Trengganu, (Latihan Ilmiah, Jabatan Sejarah,
Limbong) Trengganu, dalam Malaysia in Universiti Malaya)
History, vol. 19, Persatuan Sejarah Malaysia. Muhammad Abu Bakar (1991), Ulama Terengganu
Abdullah Zakaria bin Ghazali (1976), Kekacauan Suatu Sorotan, Terengganu: Utusan Publications
dan Kebangkitan Trengganu 1921-1928, Sdn. Bhd.
(Disertasi, Fakulti Sastera, Universiti Malaya). Muhammad Salleh Haji Awang (1992) (et. al),
Abdullah Zakaria bin Ghazali (1982), Islam dan Sejarah Darul Iman Hingga 1361H/1942M,
Politik Anti Penjajahan di Trengganu,Islamika II, Terengganu: Persatuan Sejarah Malaysia.
Jabatan Pengajian Islam, Universiti Malaya. Puteri Fahsyar (2004), Terengganu dan Kelantan,
Abdullah Zakaria Bin Ghazali (1996), Terengganu Kuala Lumpur: Pustaka Buona.
Tokoh, Pentadbiran dan Perjuangan, Kuala Talib Samat (2010), Kenali Tokoh Berjasa, jilid 1,
Lumpur: Persatuan Muzium Malaysia. Selangor: Pekan Ilmu Publications Sdn. Bhd.
Abdullah Zakaria Ghazali (t.t), Kebangkitan Timah Hamzah (1981), Pemberontakan Tani 1928:
Trengganu 1928. Satu Kajian Ketokohan & Kepimpinan Haji
Anonymous (1986), Terengganu, Selangor: Kompas Abdul Rahman Limbong, Kuala Lumpur: Dewan
Publishing Sdn. Bhd. Bahasa dan Pustaka.
Engku Ahmad Zaki Engku Alwi (2007), Tokoh
Ulama Negeri Terengganu: Biografi, Pemikiran
dan Sumbangan, Terengganu: Majlis Agama
Islam & Adat Melayu Terenganu (MAIDAM).
18

PDF

Diunggah oleh

Informasi Dokumen

Judul Asli

Hak Cipta

Format Tersedia

Bagikan dokumen Ini

Bagikan atau Tanam Dokumen

Opsi Berbagi

Apakah menurut Anda dokumen ini bermanfaat?

Apakah konten ini tidak pantas?

Hak Cipta:

Format Tersedia

PDF

Diunggah oleh

Hak Cipta:

Format Tersedia

PROSIDING NADWAH ULAMA NUSANTARA (NUN) IV, 25-26 NOVEMBER 2011

Haji Abdul Rahman Limbong dan Kebangkitan Rakyat di Terengganu 1928

Jabatan Sejarah dan Tamadun Islam, Akademi Pengajian Islam

PENGENALAN Latar Belakang Kehidupan dan Pendidikan:

RUJUKAN Haji Buyong Adil (1982), Sejarah Trengganu, Kuala

Anda mungkin juga menyukai