SKRIPSI

HUBUNGAN ANTARA NILAI PENGUKURAN TEKANAN

DARAH DENGAN TINGKAT KECEMASAN PASIEN
DI WILAYAH KERJA PUSKESMAS
ASEMBAGUS SITUBONDO
TAHUN 2013

Oleh :

BUDI VEBRIYONO. Amd,Kep

NIM : 2009.02.040 B

PROGRAM STUDI S 1 KEPERAWATAN

SEKOLAH TINGGI ILMU KESEHATAN BANYUWANGI
2013

i
 SKRIPSI

HUBUNGAN ANTARA NILAI PENGUKURAN TEKANAN

DARAH DENGAN TINGKAT KECEMASAN PASIEN
DI WILAYAH KERJA PUSKESMAS
ASEMBAGUS SITUBONDO
TAHUN 2013

Untuk Memperoleh Gelar Sarjana Keperawatan (S.Kep)

Pada Program studi S-1 Keperawatan STIKES Banyuwangi

Oleh :

BUDI VEBRIYONO. Amd,Kep

NIM : 2009.02.040 B

PROGRAM STUDI S 1 KEPERAWATAN

SEKOLAH TINGGI ILMU KESEHATAN BANYUWANGI
2013

i
 LEMBAR PERNYATAAN

Saya bersumpah bahwa Skripsi ini adalah hasil karya saya sendiri dan
belum pernah dikumpulkan oleh orang lain untuk memperoleh gelar dari berbagai
jenjang pendidikan di Perguruan Tinggi manapun.

Banyuwangi, Maret 2013

Yang Menyatakan

BUDI VEBRIYONO. Amd,Kep

NIM : 2009.02.040 B

ii
 LEMBAR PENGESAHAN

Skripsi Berjudul

Hubungan antara Nilai Pengukuran Tekanan Darah dengan Tingkat

Kecemasan Pasien Di Wilayah Kerja Puskesmas
Asembagus Situbondo Tahun 2013

Telah diterima dan disetujui

Tanggal, Maret 2013

Oleh
Pembimbing I

HANIPAN.S.KM, M.Kes
NIDN : 0721047304

Mengetahui
Ketua
Program Studi S1 Keperawatan
Sekolah Tinggi Ilmu kesehatan Banyuwangi

HENY NURMA YUNITA, S.Kep.Ners, MMRS

NIDN. 072 5087701

iii
 LEMBAR PENETAPAN PANITIA PENGUJI

Skripsi Berjudul

Hubungan antara Nilai Pengukuran Tekanan Darah Dengan Tingkat

Kecemasan Pasien Di Wilayah Kerja Puskesmas
Asembagus Situbondo Tahun 2013

Telah diuji dihadapan Tim Penguji Skripsi

Pada Program Studi S1 Keperawatan
Sekolah Tinggi Ilmu kesehatan Banyuwangi
Pada tanggal, Maret 2013

PANITIA PENGUJI

Ketua : Heny Nurma Yunita, S.Kep., Ners, MMRS .......................................

Anggota : 1. Essy Sonontiko Sayekti, S.Kep., Ners .......................................

2. Hanipan, SKM .......................................

.......................................

Mengetahui
Ketua
Sekolah Tinggi Ilmu Kesehatan
Banyuwangi

Drs. H. SOEKARDJO, S.Kep., MM

NIK. 06.001.0906

iv
v
 UCAPAN TERIMA KASIH

Puji syukur kehadirat Allah SWT, yang mana atas berkat dan rahmatnya
penulis dapat menyelesaikan Skripsi yang berjudul “Hubungan antara Nilai
Pengukuran Tekanan Darah dengan Tingkat Kecemasan Pasien Di Wilayah
Kerja Puskesmas Asembagus Situbondo Tahun 2013”sesuai waktu yang
ditentukan. Skripsi ini merupakan salah satu syarat untuk memperoleh gelar
sarjana keperawatan (S.Kep) pada program studi S-1 keperawatan STIKES
banyuwangi
Dalam penyusunan, penulis mendapatkan banyak pengarahan dan bantuan
dari berbagai pihak, untuk itu dalam kesempatan ini penulis tidak lupa
mengucapkan terima kasih kepada yang terhormat:
1. Drs. H. Soekardjo, S. Kep, MM, selaku Ketua STIKES Banyuwangi yang
telah memberikan kesempatan dan fasilitas pada kami untuk mengikuti dan
menyelesaikan pendidikan Program S1 Keperawatan STIKES Banyuwangi.
2. Heny Nurma Yunita. S.Kep.Ner., MMRS selaku Ketua Program S1
Keperawatan STIKES Banyuwangi yang telah memberikan kesempatan pada
kami untuk mengikuti dan menyelesaikan perkuliahan Program S1
Keperawatan STIKES Banyuwangi.
3. Hanipan S.KM, selaku Dosen Pembimbing I yang telah memberikan
bimbingan dan pengarahan dalam penyusunan Skripsi penelitian ini.
4. dr. Sindiana, selaku Kepala Puskesmas Asembagus situbondo yang telah
memberikan ijin serta sarana dan prasarana selama melakukan penelitian.
5. Rekan-rekan angkatan II dan semua pihak yang telah membantu dalam
menyelesaikan Skripsi penelitian ini.
Semoga Allah SWT membalas budi baik semua pihak yang telah
memberikan kesempatan dukungan dan bantuan dalam menyelesaikan Skripsi
penelitian ini dengan sebaik-baiknya. Namun demikian penulis menyadari bahwa
masih banyak kekurangan. Penulis mengharapkan adanya kritik dan saran dari
semua pihak untuk menyempurnakannya.
Banyuwangi, Maret 2013

Penulis
ABSTRAK

vi
 Hubungan antara Nilai Pengukuran Tekanan Darah dengan Tingkat
Kecemasan Pasien Di Wilayah Kerja Puskesmas Asembagus
Situbondo Tahun 2013

Disusun oleh: BUDI VEBRIYONO (2009.02.040 B)

Kecemasan merupakan respons psikologik terhadap stress yang

mengandung komponen fisiologik dan psikologik, perasaan takut atau tidak
tenang yang sebagai sumbernya tidak diketahui dan dikenali. Gejala kecemasan
meliputi fisik,emosi dan kognitif. Kecemasan yang sering muncul pada pasien
merupakan salah satu respon individu terhadap situasi yang mengancam atau
mengganggu integritas diri. Tujuan penelitian ini diketahuinya hubungan antara
nilai pengukuran tekanan darah dengan tingkat kecemasan pasien di wilayah kerja
Puskesmas Asembagus Situbondo.
Desain penelitian yang digunakan adalah analitik korelasi dengan
rancangan penelitian cross sectional. Populasi dalam penelitian adalah Pasien
yang berobat di Puskesmas Asembagus dan besar sampel 76 orang dengan
menggunakan teknik sampling Simpel Random Sampling. Pengambilan data
menggunakan lembar kuesioner dan observasi. Data yang diperoleh kemudian di
coding, scoring, tabulating, dan dianalisa dengan uji Rank Spearman.
Hasil penelitian didapatkan hampir setengah responden 32 orang (42,1%)
mengalami kenaikan tekanan darah dan lebih dari setengah responden 45 orang
(59,2%) mengalami cemas sedang. Hasil perhitungan menggunakan SPSS 17,0
for windows didapatkan nilai  = 0,000. karena nilai  (0,000) <  (0,05)
sehingga hipotesis nol ditolak dan hipotesis alternatif diterima, artinya hubungan
antara nilai pengukuran tekanan darah dengan tingkat kecemasan pasien di
wilayah kerja Puskesmas Asembagus.
Melihat hasil penelitian ini, pada saat pengukuran tekanan darah lebih
memperhatikan pemberian Komunikasi, Informasi dan Edukasi (KIE) tentang
penyakit dan prosedur tindakan untuk mengatasi kecemasan.

Kata kunci : tekanan darah, tingkat kecemasan

vii
 ABSTRACT

The correlation between the value of the Level of Blood Pressure Measuring
Patient Anxiety in the Work Area Health Center Asembagus
Situbondo Year 2013

Prepared by: Budi Vebriyono (2009.02.040 B)

Anxiety is a psychological response to stress containing physiological and

psychological components, fear or uneasy that its source is not known and
recognized. Symptoms of anxiety include physical, emotional and cognitive.
Anxiety that often occur in patients is one of the individual responses to situations
that threaten or disrupt the integrity of the self. The purpose of this study knew the
correlation between the values of blood pressure measurement of the level of
anxiety in the working area of health center patients Asembagus Situbondo.
The study design used was analytic correlation with cross-sectional
research design. The population in the study were patients who seek treatment at
the health center and the large sample Asembagus 76 people by using Simple
Random Sampling technique of sampling. Retrieval of data using questionnaires
and observation. The data obtained and in coding, scoring, tabulating, and
analyzed with the Spearman rank test.
The results, almost half of respondents 32 people (42.1%) experienced an
increase in blood pressure and more than half of the respondents 45 people
(59.2%) experienced moderate anxiety. The results of calculations using SPSS
17.0 for windows get value  = 0.000. because the value of  (0.000) < (0.05) so
that the null hypothesis is rejected and the alternative hypothesis accepted, the
connection between the value of blood pressure measurement to the level of
patient anxiety in the working area Asembagus Health Center.
Looking at the results of this study, when measuring blood pressure more
attention to the provision of Communication, Information, Education and
Communication (IEC) and the diseases and procedures to deal with anxiety
measures.

Keywords: blood pressure, high levels of anxiety

viii
 DAFTAR ISI

Halaman Judul..................................................................................................
.............................................................................................................................
i
Surat Pernyataan..............................................................................................
.............................................................................................................................
ii
Lembar Persetujuan.........................................................................................
.............................................................................................................................
iii
Lembar Panitia Penguji....................................................................................
.............................................................................................................................
iv
Ucapan Terima Kasih ......................................................................................
.............................................................................................................................
v
Abstrak ..............................................................................................................
.............................................................................................................................
vi
Abstract .............................................................................................................
.............................................................................................................................
vii
Daftar Isi............................................................................................................
.............................................................................................................................
viii
Daftar Gambar .................................................................................................
.............................................................................................................................
xi
Daftar Diagram ................................................................................................
.............................................................................................................................
xii
Daftar Tabel.......................................................................................................
.............................................................................................................................
xiii
Daftar Singkatan...............................................................................................
.............................................................................................................................
xiv
Daftar Lampiran...............................................................................................
.............................................................................................................................

xv

BAB 1 PENDAHULUAN...............................................................................
...............................................................................................................
1
1.1. Latar Belakang.............................................................................

ix
 .....................................................................................................
1
1.2. Rumusan Masalah.......................................................................
.....................................................................................................
5
1.3. Tujuan Penelitian.........................................................................
.....................................................................................................
5
1.3.1 Tujuan umum ..................................................................
.........................................................................................
5
1.3.2 Tujuan khusus .................................................................
.........................................................................................
5
1.4. Manfaat Penelitian.......................................................................
.....................................................................................................
5
1.4.1 Bagi Peneliti Selanjutnya.................................................
.........................................................................................
5
1.4.2 Bagi ilmu pengetahuan....................................................
.........................................................................................
6
1.4.3 Bagi Puskesmas dan Profesi ...........................................
.........................................................................................
6
1.5. Relevansi.....................................................................................
.....................................................................................................
6

BAB 2 TINJAUAN PUSTAKA......................................................................

...............................................................................................................
8
2.1. Konsep Kecemasan.....................................................................
.....................................................................................................
8
2.1.1 Pengertian........................................................................
.........................................................................................
8
2.1.2 Kepribadian Pencemas.....................................................
.........................................................................................
9
2.1.3 Penyebab Kecemasan .....................................................
.........................................................................................
10
2.1.4 Pencetus Kecemasan .......................................................
.........................................................................................
10

x
 2.1.5 Gejala klinis cemas .........................................................
.........................................................................................
11
2.1.6 Klasifikasi Kecemasan ....................................................
.........................................................................................
11
2.1.7 Koping terhadap kecemasan ...........................................
.........................................................................................
14
2.2. Konsep Tekanan Darah................................................................
.....................................................................................................
15
2.2.1 Pengertian........................................................................
.........................................................................................
19
2.2.2 Bunyi Korotkov..............................................................
.........................................................................................
22
2.2.3 Prosedur Pengukuran Tekanan Darah .............................
.........................................................................................
23
2.2.4 Faktor-faktor yang Mempengaruhi Hasil Pengukuran
Tekanan Darah ................................................................
.........................................................................................
28
2.3. Hubungan Nilai Tekanan Darah dengan Tingkat Kecemasan.....
.....................................................................................................
31

xi
BAB 3 KERANGKA KONSEPTUAL DAN HIPOTESIS PENELITIAN
...............................................................................................................
34
3.1. Kerangka Konseptual..................................................................
.....................................................................................................
34
3.2. Hipotesis Penelitian.....................................................................
.....................................................................................................
34

BAB 4 METODOLOGI PENELITIAN........................................................

...............................................................................................................
35
4.1 Jenis dan Rancangan Penelitian...................................................
.....................................................................................................
35
4.2 Kerangka Kerja............................................................................
.....................................................................................................
36
4.3 Desain Sampling..........................................................................
.....................................................................................................
36
4.3.1 Populasi ..........................................................................
.........................................................................................
36
4.3.2 Sampel ............................................................................
.........................................................................................
37
4.3.3 Besarnya Sampel ............................................................
.........................................................................................
37
4.3.4 Tehnik Pengambilan Sampel ..........................................
.........................................................................................
38
4.4 Variabel Penelitian.......................................................................
.....................................................................................................
39
4.5 Definisi Operasional....................................................................
.....................................................................................................
39
4.6 Pengumpulan Data dan Pengolahan Data....................................
.....................................................................................................
41
4.6.1 Pengumpulan Data...........................................................
.........................................................................................
41
4.6.2 Instrumen Penelitian .......................................................

xii
 .........................................................................................
41
4.6.3 Lokasi dan Waktu Penelitian ..........................................
.........................................................................................
41
4.6.4 Analisa Data ....................................................................
.........................................................................................
41
4.7 Masalah Etika (Ethical Clearen).................................................
.....................................................................................................
43
4.7.1 Lembar Persetujuan Menjadi Responden (Informed
Consend)..........................................................................
.........................................................................................
43
4.7.2 Tanpa nama (Anonimity)..................................................
.........................................................................................
43
4.7.3 Kerahasiaan (Confidentiality)..........................................
.........................................................................................
44
4.7 Keterbatasan Penelitian ..............................................................
.....................................................................................................
44

BAB 5 HASIL PENELITIAN........................................................................

...............................................................................................................
45
5.1 Hasil Penelitian............................................................................
.....................................................................................................
45
5.1.1 Data Umum .....................................................................
.........................................................................................
45
5.1.2 Data Khusus.....................................................................
.........................................................................................
49
5.2 Pembahasan.................................................................................
.....................................................................................................
51
5.2.1 Tingkat Kecemasan Pasien Hipertensi di Wilayah Kerja
Puskesmas Asembagus ...................................................
.........................................................................................
52
5.2.2 Nilai Tekanan Darah pada Pasien Hipertensi di Wilayah
Kerja Puskesmas Asembagus .........................................
.........................................................................................
53

xiii
 5.2.3 Hubungan antara nilai pengukuran tekanan darah
dengan tingkat kecemasan pasien di wilayah kerja
Puskesmas Asembagus Situbondo ..................................
.........................................................................................
56

BAB 6 PENUTUP............................................................................................
...............................................................................................................
59
6.1 Kesimpulan..................................................................................
.....................................................................................................
59
6.2 Saran ...........................................................................................
.....................................................................................................
59

DAFTAR PUSTAKA
LAMPIRAN-LAMPIRAN

xiv
 DAFTAR GAMBAR

Halaman

Gambar 2.1 Rentang kcemasan ....................................................................

...................................................................................................

15

Gambar 3.1 Kerangka konseptual ................................................................

...................................................................................................
34

Gambar 4.1 Kerangka konseptual ................................................................

...................................................................................................
36

xv
 DAFTAR DIAGRAM

Halaman
Diagram 5.1 Usia Responden di wilayah kerja Puskesmas Asembagus
Situbondo .................................................................................
...................................................................................................
47

Diagram 5.2 Jenis Kelamin Responden di wilayah kerja Puskesmas

Asembagus Situbondo ..............................................................
...................................................................................................
48

Diagram 5.3 Tingkat Pendidikan Responden di wilayah kerja Puskesmas

Asembagus Situbondo ..............................................................
...................................................................................................
48

Diagram 5.4 Jenis PekerjaanResponden di wilayah kerja Puskesmas

Asembagus Situbondo ..............................................................
...................................................................................................
49

Diagram 5.5 Tekanan Darah Responden di Wilayah Kerja Puskesmas

Asembagus Situbondo ..............................................................
...................................................................................................
49

Diagram 5.6 Tingkat Kecemasan Responden di Wilayah Kerja Puskesmas

Asembagus Situbondo ..............................................................
...................................................................................................
50

xvi
 DAFTAR TABEL

Halaman
Tabel 2.1 Nilai Tekanan Darah Sesuai Dengan Usia .................................

22

Tabel 2.2 Rekomendasi Dimensi Ukuran Bladder Untuk Manset

Tekanan Darah ............................................................................ 34
30.................................................................................................

Tabel 4.1 Definisi Operasional....................................................................

41.................................................................................................

xvii
 DAFTAR SINGKATAN

ACTH : Adreno Cortico Tropin Hormon

CRF : Corticotropin Releasing Factor

HPA-axis : Hipotalamus, Pituitari dan Adrenal

HRS- A : Hamilton Rating Scale For Anxiety

IPD : Ilmu Penyakit Dalam

xviii
 DAFTAR LAMPIRAN

Lampiran 1 Jadwal Penelitian.

Lampiran 2 Lembar Persetujuan Penelitian

Lampiran 3 Lembar Persetujuan Responden

Lampiran 4 Surat Pendahuluan

Lampiran 5 Surat Balasan

Lampiran 6 Lembar Check List

Lampiran 7 Kuesioner Kecemasan

Lampiran 8 Lembar Observasi

Lampiran 9 Master Tabel

xix