LAPORAN KERJA PRAKTEK

PT PERTAMINA (PERSERO) REFINERY UNIT III

PLAJU – SUNGAI GERONG

( 1 AGUSTUS 2016 – 31 AGUSTUS 2016 )

ANALISA TRANSFORMATOR INCOMING PADA SUB STATION 14

PT. PERTAMINA REFINERY UNIT III PLAJU – SUNGAI GERONG

Laporan Ini Disusun Sebagai Persyaratan untuk Menyelesaikan

Pendidikan Diploma III Jurusan Teknik Listrik

Politeknik Negeri Sriwijaya

OLEH :

1. NELDI KURNIAWAN 061430311095

2. NURRAHMAN RENDY PRASETYO 061430311096
3. MUHAMMAD DARMAWAN 061430311972

JURUSAN TEKNIK LISTRIK

POLITEKNIK NEGERI SRIWIJAYA

2016

i
 LEMBAR PENGESAHAN

LAPORAN KERJA PRAKTEK

PT PERTAMINA (PERSERO) RU III PLAJJU – SUNGAI GERONG
( 1 AGUSTUS 2016 – 30 AGUSTUS 2016 )

Dengan Tugas Khusus

“ANALISA TRANSFORMATOR INCOMING PADA SUB STATION 14

PT. PERTAMINA REFINERY UNIT III PLAJU – SUNGAI GERONG”

OLEH :

1. NELDI KURNIAWAN 061430311095

2. NURRAHMAN RENDY PRASETYO 061430311096
3. MUHAMMAD DARMAWAN 061430311972

Palembang , Agustus 2016

Mengetahui,

Junior Officer HR. BP. Refenery,

Ulia Kurnia Rahman

ii
 LEMBAR PENGESAHAN
LAPORAN KERJA PRAKTEK
PT PERTAMINA (PERSERO) RU III PLAJJU – SUNGAI GERONG
( 1 AGUSTUS 2016 – 30 AGUSTUS 2016 )

Dengan Tugas Khusus

“ANALISA TRANSFORMATOR INCOMING PADA SUB STATION 14

PT. PERTAMINA REFINERY UNIT III PLAJU – SUNGAI GERONG”

OLEH :

1. NELDI KURNIAWAN 061430311095

2. NURRAHMAN RENDY PRASETYO 061430311096
3. MUHAMMAD DARMAWAN 061430311972

Palembang , Agustus 2016

Mengetahui, Mengetahui,

Utilities Section Head Pembimbing Lapangan

Ikhwan Rosadi Bambang

iii
 KATA PENGANTAR

Puji syukur penulis ucapkan kepada Allah SWT atas ridho dan rahmat-
Nya sehingga penulisan Laporan Kerja Praktek di Kilang Utilities PT. Pertamina (
Persero ) RU III Plaju – Sungai Gerong dapat diselesaikan tepat pada waktunya.
Laporan ini disusun berdasarkan hasil kerja praktek penulis selama kurang lebih
satu bulan mulai dari tanggal 1 Agustus 2016 sampai dengan 31 Agustus 2016 di
PT. Pertamina RU III Plaju - Sungai Gerong. Penyusunan Laporan Kerja Praktek
ini untuk memenuhi salah satu persyaratan kurikulum Jurusan Teknik Listrik
Politeknik Negeri Sriwijaya pada semester V.
Tujuan dari kerja praktek ini adalah untuk mempelajari proses serta
operasi yang terjadi di industri dan menerapkan ilmu- ilmu mengenai teknik listrik
yang didapat dibangku kuliah dengan kondisi nyata yang ada di lapangan.
Pada kesempatan ini penulis mengucapkan terima kasih kepada pihak –
pihak yang telah membantu penulis selama menjalani keja praktek di PT
Pertamina RU III Plaju - Sungai Gerong, antara lain :

1. General Manager PT PERTAMINA (Persero) RU III Plaju – Sungai

Gerong,
2. Unit Manager HR, RU III,
3. Manager Production, RU III,
4. Officer HR BP, REFINERY,
5. Bapak Ikhwan Rosadi selaku Utilities Section Head PT PERTAMINA
(Persero) RU III Plaju – Sungai Gerong,
6. Bapak Bambang selaku pembimbing dalam pelaksanaan kerja praktek di
Kilang Utilities.
7. Seluruh karyawan Kilang Utilities yang telah banyak membantu kami
melaksanakan kerja Praktek,
8. Orang Tua yang telah membantu baik secara moril maupun materil selama
melaksanakan Kerja Praktek,

iv
9. Teman – teman kelas LC angkatan 2014 yang telah memberikan semangat
dalam menyelesaikan Laporan Kerja Praktek PT Pertamina (Persero) RU
III Plaju – Sungai Gerong,
10. Semua pihak yang telah membantu selama kerja prkatek dan dalam
penyusunan laporan ini.

Penulis menyadari bahwa laporan ini masih jauh dari kata sempurna. Oleh
karena itu, penulis mengharapkan kritik dan saran yang membangun untuk
menyempurnakan laporan kerja praktek ini.
Akhir kata, penulis berharap semoga laporan ini dapat menjadi referensi
dan bahan evaluasi kedepan serta bermanfaat bagi kita semua.

Palembang, Agustus 2016

Penulis

v
 DAFTAR ISI

Halaman

COVER.....................................................................................................................i

LEMBAR PENGESAHAN.....................................................................................ii

KATA PENGANTAR............................................................................................iv

DAFTAR ISI...........................................................................................................vi

DAFTAR GAMBAR..............................................................................................ix

DAFTAR TABEL...................................................................................................xi

BAB I PENDAHULUAN.......................................................................................1
1.1 Latar Belakang.......................................................................................1
1.2 Tujuan dan Manfaat Kerja Praktek.........................................................1
1.2.1 Tujuan Kerja Praktek............................................................1
1.2.2 Manfaat Kerja Praktek..........................................................2
1.3 Perumusan Masalah................................................................................3

BAB II TIN JAUAN UMUM................................................................................4

2.1 Sejarah PT. Pertamina (Persero)............................................................4
2.2 Sejarah PT. Pertamina (Persero) RU III PLAJU, PALEMBANG.........7
2.2.1 Sejarah PT. Pertamina (Persero) RU III PLAJU..................7
2.2.2 Lokasi Pabrik dan Tata Letak Kilang...................................9
2.3 Visi, Misi, serta Value dari PT. Pertamina (Persero) RU III................10
2.3.1 Visi........................................................................................10
2.3.2 Misi.......................................................................................10
2.3.3 Value.....................................................................................10
2.4 Struktur Organisasi PT. Pertamina (Persero) RU III PLAJU...............11
2.5 Facility Engineering.............................................................................13

vi
BAB III URAIAN PROSES................................................................................15
3.1 Unit Utilitas..........................................................................................15
3.1.1 Water Treating Unit (WTU).....................................................16
3.1.2 Rumah Pompa Air (RPA).........................................................17
3.1.3 Drinking Water Plant (DWP)...................................................18
3.1.4 Cooling Tower..........................................................................18
3.1.5 Demin Plant..............................................................................19
3.1.6 Compressor...............................................................................20
3.1.7 Nitrogen Plant..........................................................................20
3.1.8 Air Plant...................................................................................22
3.1.9 Pembangkit Listrik ...................................................................23
3.1.10 Penghasil Steam........................................................................23
3.1.11 Sistem Bahan Bakar..................................................................25

BAB IV TINJAUAN PUSTAKA........................................................................29

4.1 Pengertian Transformator.....................................................................29
4.2 Prinsip Kerja Transformator.................................................................30
4.3 Macam – Macam Transformator..........................................................31
4.3.1 Transformator Step – Up............................................................31
4.3.2 Transformator Step – Down.......................................................31
4.3.3 Autotransformator......................................................................31
4.3.4 Autotransformator Variabel.......................................................32
4.3.5 Transformator Isolasi.................................................................32
4.3.6 Transformator Pulsa...................................................................32
4.3.7 Transformator Tiga Fasa............................................................33
4.4 Hubungan Primer – Sekunder Transformator......................................33
4.5 Kerugian Transformator.......................................................................34
4.6 Efisiensi Transformator........................................................................35
4.7 Test – Test Transformator....................................................................35
4.7.1 Tes Untai Terbuka (Open Circuit).............................................35
4.7.2 Test Hubung Singkat Atau Impedansi.......................................36

vii
BAB V PEMBAHASAN.....................................................................................38
5.1 Sub Station 14......................................................................................38
5.2 Transformator Incoming Sub Station 14..............................................39
5.2.1 Spesifikasi Transformator..........................................................39
5.2.2 Efisiensi Transformator Incoming Sub Station 14.....................49

BAB VI PENUTUP..............................................................................................51
6.1 Kesimpulan..........................................................................................51
6.2 Saran.....................................................................................................51
DAFTAR PUSTAKA...........................................................................................52
LAMPIRAN..........................................................................................................53

viii
 DAFTAR GAMBAR

Gambar 1. Refinery Unit PT. PERTAMINA (PERSERO) di Indonesia.................6

Gambar 2.PT. PERTAMINA (PERSERO) RU III PLAJU.....................................9
Gambar 3. Struktur Organisasi PT. PERTAMINA (PERSERO) RU III PLAJU..11
Gambar 4. Skema Clarifier....................................................................................17
Gambar 5. Skema Pemrosesan Air Mentah...........................................................18
Gambar 6. Unit Penukaran Ion Demineralization Plant .......................................19
Gambar 7. Diagram Blok Nitrogen Plant..............................................................21
Gambar 8. Transformator ......................................................................................29
Gambar 9. Prinsip Kerja Transformator ................................................................30
Gambar 10. Transformator Step – Up ...................................................................31
Gambar 11. Transformator Step – Down ..............................................................31
Gambar 12. Autotransformator..............................................................................32
Gambar 13. Autotransformator Variabel...............................................................32
Gambar 14. Hubungan Primer – Sekunder Transformator....................................33
Gambar 15. Fluks Pada Transformator .................................................................33
Gambar 16. Rangkaian Test Untaian Terbuka (Open Cicuit)................................35
Gambar 17. Rangkaian Test Hubung Singkat........................................................36
Gambar 18. Gambar Ekupalen...............................................................................37
Gambar 19. Transformator Incoming 20 MVA.....................................................38
Gambar 20. High Voltage Bushing .......................................................................39
Gambar 21. Low Voltage Bushing.........................................................................40
Gambar 22. OFF – Circuit Tap Changer...............................................................40
Gambar 23. Dehydrating Breather........................................................................41
Gambar 24. Conservator........................................................................................42
Gambar 25. Radiator..............................................................................................42
Gambar 26. Dial Thermometer..............................................................................43
Gambar 27. Dial Oil Gauge ..................................................................................44
Gambar 28. Bucholtz Relay....................................................................................45
Gambar 29. Gas Check Valve................................................................................46

ix
Gambar 30. Oil Drain & Vilter Valve....................................................................46
Gambar 31. Connecting Valve ..............................................................................47
Gambar 32. Name Plate.........................................................................................48
Gambar 33. Lifting – Lug.......................................................................................49

x
 DAFTAR TABEL

Tabel 1. Sejarah Perkembangan PT. PERTAMINA (PERSERO) RU III...............7

Tabel 2. Power Station dan Unit Utilitas di Pertamina RU III..............................15
Tabel 3. Kondisi Operasi WTU.............................................................................16
Tabel 4. Warna Pipa Untuk Transfortasi Fluida....................................................22
Tabel 5. Jenis dan Fungsi Peralatan RU III............................................................26
Tabel 6. Jenis dan Fungsi Peralatan RU III (lanjutan)...........................................27
Tabel 7. Jenis dan Fungsi Peralatan RU III (lanjutan)...........................................28

xi