Édi

siI
II|
Janua
ri2017
Jur
nal
Sas
traBal
iModér
en

Sua
raSa
kingBa
li

Sat
uaCut
et Pr
osaLi
ri
s Ar
tike
l
-
IBW Widias
aKe ni
tén -
Kingki
ngakung -
GdéDha r
na
-
INyoma nBudaArimbawa Puisi SatuaMas ambung
-
NiKetutRenesMulia
ni -
IPutuWa hyaSantosa -IDKRa kaKus
uma
Sat
uaBal i -
IGedéAgusWi r
ya wan Profi
lPangawi
-
IBal
uan -
AgusMa hardi
ka -
GdéDha r
na
 Édi
siI
II|
Janua
ri2017

Jur
nal
Sas
traBal
iModér
en

Sua
raSa
kingBa
li
Kawe
darAnt
uk Peri
nti
slanPe
mimpi
nRé
daks
i
Pa
seme
tona
nSua
raSa
kingBa
li Sua
raSa
kingBa
li

Al
amat Penas
éhat
GgMawa rI,Sambangan, IDKRa kaKus
uma
Singar
aja
-Bali
HP.085237966984 Pangremba
e
mai
l:s
uar
a.s
aki
ngbali
@gma il
.com IMa déSugianto|
IPutuSupart
ika
|Alit
Jul
iart
ha|Ma déSuar
-Timuhun|Agus
Sudipt
a|Ke t
utSandi
yasa|
PutraAria
wan|
Wa yanPaing
Réda ksinerimar eriptanma rupapui si
,satua
c
ut e
t, arti
kel,
r esénsibuku, wi a
di nna skaht er
-
j
ema hanma basaBa li
. Reri
pt anpuni kama ngda LayOut
kaki rimr inge ma i
l:
s
ua ra.
sakingba l
i@g mail.c
om
Mani
kSudr
a
Re riptansa neka kiri
m ma ng daka dagingin
biodatac utet.Re ri
ptans anéka mua tring I
lust
ras
iCove
r
jurnalpuni kinént enpolihhonor ,nanging
polihbukt iterbit(fi
le.pdf )
.Liananr ing Mani
kSudr
a
puni ka,rédaks ital
e rnerimapot réka nke gi
a-
tans astraBalimodé ren,l
anpot ré
ka népuni ka
ma ngdaka dag i
ng i
nul asanc utet. Il
ust
rasiIs
i
ManikSudra
INyomanBudaAr
imba
wa

Suks
mama
jengr
ing

Sua
raSa
kingBa
li
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

Dagi
ngCakepan

SatuaCutet
-IBW Wi dias
aKe nit
én 2
-INyomanBudaAr imbawa 6
-NiKe t
utRe nesMul i
ani 11
SatuaBa l
i
-IBaluan 14
ProsaLiri
s
-Kingkingakung 18
Puisi
-IPutuWahyaSant osa 20
-IGedéAgusWi ryawan 24
-AgusMahar di
ka 29
Artike
l
-GdéDhar na 31
SatuaMa sambung
-IDKRakaKus uma 33
Pangawi
-GdéDhar na 38

Sua
raSa
kingBa
li 1
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

SatuaCutet

Gel
em I
BW Wi
diasaKeni
tén

Miri
bbaanpaneséngent aklant
asujannekai
n,BapaLanus
gel
em ngetor
.Iacaraanakniwang.Munyinétusi
ngseken.
Sagetsekensagetsaru.Panaknésubangali
hangbalian.Suba
ngal
ihangdoktertamatanJer
manmasit usi
ngseger.

P
l
as
angawi
saki
t
ak pul
t

es
né,ul
.Sabil
ingor
angpet
né.Sabi l
ahangs
eng,ngak
ang j
i

am r
r
ahné
ube-
oras i
pi
Kul
nutur
awar
i
ganédongs
n apang t
an.I pian ent ot
us i
ubamak
ng ny
uah i si
ej
anget
n pul
ang
ang
esan
peteng,j egent en.Ipiannéj el
ék-jel
ék apang ada t uturang dibangunné.
koné.T aénngi pic egutlipi.Taénngi pi Sak éwala,k enehnéBapaLanuss uba
l
abl aba.T aén ngi pient unganga k a t
us i
ngdadi ajakk éto.
grémbéngédal em.Sabi langi ainget Maant unas angak atukangtenungé.
t
ek én ipianné ent o,pr ajanipeluhné Orahanga k aponggor . Kawi t
anné
nrébéspes u.Jejehlakars eken-seken t
us i
ng t er i
ma t ek én bi kas Bapa
nepéni pianné. Lanus é.Sambat angaBapaLanusde-
Sua
raSa
kingBa
li 2
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

menan di pi saga t ek éni ng ngr u- panak bapané ngant én aj ak k eris.

nguangk awi tannépadi di .Yéndis isi Bapat us ingbaningor ahi nLuhDar mi
seleg pes an,y én dij umahné padi di nglabuhang.J ejehpes anbapat ekén
mac akli.Mageneps ambat angai ndi k pami ndanda ané t aén t epuk in bapa.
BapaLanus é.Subak onét unas anga Lak ar upapi r
a bapa panak né Luh
pangampur a,mas it
us ingny aks eger . Dar mi.”
Dugas néenudadi anakt runa,k oné Si ep.Sepij ampidugas éni k a.Apa
t
aén Bapa Lanus ngel ong s emay a. nyén s ambat ang? Di k ulawar gané
Anakl uhanés ubany er ahangawak né tuah ada per nah mi sanné dogén.I a
ento bel ing.Sak éwal a,Bapa Lanus s ubanawangLuhDar mi ngadutk awi-
t
us ingny akny uang.I as ingpr acay a tan anak l én.Si nah mani an l ak ar
t
ek én gegėl ané t otonan.Kant ipi ng nepuk i biut abui n.
kuda- kuda, anak él uh ent o ngi dih “Pa,s ebetbapanéaj akmak ejang
apangny akny uang.Mas itet eptus ing ngr as aang. Tus ing Bapa dogén.
nyak l ant as baan j engah r eramané, Tus i
ngLuhDar mi dogén.Kul awar gan
anak é l uh ent o ant énanga aj ak iraganés ubaent ungi nat ai.YénBapa
pernah mi sanné.Dugas é ent o,ada k étomas i LuhDar mi ny ak,tiangl ak ar
reramannéanél uhmamas t
u. nyuang Luh Dar mi ,” Way an Sus i
la
“Lanus ,i bal ak ark as ak itanmani an. mamuny i
.
I
bas ubany engahi nk ai di gumi né. Ku- “Saja ent o,Yan?”Bapanné Luh
l
awar gan k ainé éndahang i ba.I ba Dar mi mat akon.
t
us ingmabi k asmanus a.Mi r
ibbur on “Saj apes anPa. ”
numi t
ist ek én i ba.Kul i
tc ai né dogén “Kénk énLuh?”
manus a,i sinnéj ati
nébur on.Mani an “Blil egaang pes an bi kas t i
angé
l
ak art ampedang i ba s ar i
n pagaén s uba ngal etehin k ulawar ga. ” Luh
cainé. ” Dar mingel i
ngs i
gs igan.“ Subany elé-
“
J ani,k awi tanc ainé,k aianéngr u- k angBapaaj akmak ejang.Ti angané
nguang.I bal ak arnemus engs ara.I ba pel i
hbesk ali
wat kabandabaant resna
dadis ugi h ban ar tak éwal ak eneh s agétk ak éné t epuk int iang.J engah
i
banéni sta. ” pes ant iang.Tus i
ngbi s angabaawak .
Mak ejang ané k a umahné Bapa Tus i
ng bi s a ngal egani nk ul awar ga.
Lanusdugas ėent omas ebenggedeg. J ani,Bl inampedangt iangdis ubané
Tus ingmaday al akark ak ét obi kas né tiangj elébuk ak éné. ”
Bapa Lanus .Tus i
ng ny ak ngak uin “Edaent os elselaLuh.Di as tunLuh
pagaénpadi di. subabuk aj ani,bl itet epnr ima.Peda-
“
Mai mul ihLuh.Bebur onr unguang. ”l
em ané dibas ang Luhé ent o.I a
Dinanéent omak ejangmapupuldi t us i
ng pel i
h.J anik awi tini dupé aj ak
umahnéLuhDar mi.Bapanémapi sa- bl i
.”
ratk éné. LuhDar mis ay anngel i
ngs igs i
gan.
“
Lamun t us ing ada ny ak ngant én Kenehnény ag.Muny inmi sannéané
ajaks ent anan bapané depang s uba dadi somahnéj ani lek ina.“ Kadénané

Sua
raSa
kingBa
li 3
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

j
oh mel ah,s agétj eléna l i
u pes an,” ngant énék anti ngandi kak éné.
LuhDar mi ngelutWay anSus i
l
a. “Enémar aanakc erikk atut ugbaan
Maj alan pangant énanné Way an bant en.Madak apang s etat a enten
Sus i
laaj akLuhDar mi .Anét ek amas i kenehnémani an. ”
l
iu. Timpal -ti
mpal né Way an Sus i
la “Mogi -mogiRat u Pr anda.Dumogi
subanawang. paripolah i puné nganut in was t
an
“Mul a dueg IWay an t us ing t uyuh i
puné.GedéDar ma. ”
sagéts ubamaanas il.” “
Madakapangl anuspaj al
anné. ”
Anéni ngehangadamabl ek isk edék . Kendel pes ank ulawar ganéLuhDar mi
Adaanémapi -
mapi tus ingni ngeh. sasuk atl ek ad s ent ané ent o.I dupné
“Ny aknampedang pegaén t impal . sayanmel ah.Tr es naas ihdik ulawar-
Béhy ént awangk éto,s ingul ipi dan ganes ay andegdeg.
gaénangbel i
ngan.Si ngs ubat ampe- Pi nceran gumi né maj alan énggal
danga. ” buk a pinek ané t empuh angi n baret.
“Tondénmadagangs ubamaanbat i
. GedéDar mas ay anngel ihang.I dupné
Aéngaget né.” mas is ayanngamel ahang.Sagétada
Mak ejangngonj ak inWay anSus il
a, anakunc ul -unc ulmat ak on.“ Enépa-
sakéwal a,i atus i
ngl ek .Lak arnguj ang nak néLuhDar mi ?”
l
ek .Atmaanéadadi bas angmi sanné “Benehpes an. ”
entopedal ema. “Kadénbapannéanés ekent usi
ng
“
Péh agetada ISus il
a,y én s i
ng ngak uinipi dan?”
kéto.Dongngant énaj akk er i
sdadi né “Béh,i ndi kéent ot us ings ubat i
ang
Luh Dar mi .Dong s ay an l i
u or t
nané nawang. ”Anak é ané aj ak a ngr aos
dadiné. ” entot using ny ak ny ambat ang ané
Kant il ek ad panak né ul iLuh Dar - sujati.
miné t us i
ng t aén mat ak on k ulawar - “Jani,bapanné ané s ek en s uba
ganéBapaLanus .Bui naBapaLanus gelem s angetpes an.Konébaanngu-
sayan ngej ohang dogén k enehné. t
ang s ent anané.Pek akné k oné anė
Lantasi amagediul idés annépadi di
. ngidih nas ik a mr ac epada, gedeg
Tus i
ngbui nmadés adi tu.I ak ak ota pes an.Or ahi nangal i
h.Yéns i
ngk éto,
ngejohinLuhDar mi . l
ak argel a- geladogéndi baléné. ”
Telubul ans uba.LuhDar mingal e- “Béht us i
ngbi sat iangny aut i
n.Le-
kadang s entanané.Muani .Adani na gaangt i
angl ak armul i
hmal u.MaiDé
Gedé Dar ma. Kul awar gané Way an mul i
h!”
Sus i
langupapi r
ar aréné.Say annga- GedéDar mamul ih.Dik enehnél i
u
l
egani ndogénpaj alanr aréné.Tut uga patak onné. “ Apa s aja ir aga ené
baan bant en telung bul an,bant en t
us i
ngpanaks ujatinéIBapa?”
enem bul an.Dis ubanény andangal i Iangant iangmémébapannémul i
h
hangapamay uh,t unas angapamay uh uli
magaé.Kenehnér untangmar ane-
kager ia. puk i
nmémébapanét ek a.Sak éwala,
PedandaGedéanémuput dugas né i
amel ednawangk as ujatianné.

Sua
raSa
kingBa
li 4
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

“Bapa,Mémé.Ampur ayang ti
ang. buka j ani k antitiang gedé bi s a
Yadi astun ti
ang enu c er
ik,k éwal a nawangawak .”
meledmas iti
angnawanganés ujati.” “Janit i
ang mat akon.Saj a Mémé
“
Dadi tumbénGedémamuny ikéto?” suba beling dugasé ngant én? Buina
“
Ituniadaanakny ambatang.Ti ang Mé,bapan t iangé ané ngr ékat i
ang
suj
at inét usi
ngs entanéIBapa.Baan j
anik onégel em gedék r
anai angan-
i
ngett ekén pany amaan.Bui na i
nget t
ewér éyang awak t iangé.Nempor a-
t
ek én awakt iangé dibas ang Mémé t
angawakt iangé.Tiangl ak arngalih
l
ant as IBapa ny uang Mémé.I tuni bapant i
angé,Mé.”
seken pes an ti
ang ni ngeh.Imémé LuhDar mik amemegan.Yéhpani -
subamel i
ngangt i
ang.Sak éwala,ané ngalannénr ébéspes u.Mar at emala-
melinginMémét usingngak u.Wel as ngina,sentananéénggal anmagedi .
asi
hnéIBapangr anayangt i
angi dup

IBW Wi diasaKeni t
énembasr ingGer i
aGel umpang,Kar angasem,20Januar i1967.Onengr i
ng
sastraBaliklasi
k,sastr
aBalimodérent al
ersast
raIndonésia.Kakawi anidanékawedarr ingBaliPost,
Buratwangi,Mémor andum,WartaBali,Bali
Aga,Maj alahSinarAgung,Maj al
ahÉkspr ési,Bal
iTri
bun,
PosBal i
.Ngamol i
hangHadiahSast r
aRancagér ingwar sa2006ant ukpupulansatuacut etBuduhNg-
lawang.Ri ngwarsa2015i dangamolihangPenghar gaanWi dyaPat akaantukcakepanJer oLalung
Ngut ah.

Rer
ambangan
Same tonsanésenengngwacénkakawi anmar upapui s i
,satuacutet
,
wiadinark elmabasaBalir
ari
sangr auhr i
ngbl ogS uaraS aki
ngBali
Blogpunik i
wantahsaranamage nduwi rasas are
ngs ast
raBali mo-
déren. Ri
kal
asastr
aBalimodérensepi peni
k matbl ogpuni kaembas
mak tami s
isumangdanésast
raBal i
modé r
e ns ayank asenengi
nl an
maduwéakéhpangwac én.
h
ttp
s://s
uar
a-s
aki
ngb
ali
.bl
ogs
pot
.c
o.i
d/

SUARA
SAKI NG
BALI
Na
ngunYasa
,
Ni
ndi
hinSa
str
aBa
liModé
ren

Sua
raSa
kingBa
li 5
SatuaCutet
Édi
siI
II|J
anuar
i2017

INyomanBudaAr
imbawa

Uli
anJengah
l
anTresna
Sua
raSa
kingBa
li 6
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

Y
ént us i
ngul ianj engahdéwékt ia- ané pal i
ng Ny oman,k ur enan t iangé
ngé, adénant iangmat ik atimbang suba k enipeny ak it.Kur enan t iangé
t
iang nepuk in unduk é puni ki.Ti ang t
us ingny i
daangbui nny emakgagaén,
mar asas uba t us i
ng dadimanus a, ny angs an mak elos ak i
tné ny angs an
ras ané déwék t i
angé pat uh s ak adi ny anget ang.Kemu mait i
ang ngat e-
bur ons anépi nihni sta.Ul imar ama- hang k ur enan t iangé maubad,
kur enan,t iang k asek aang,k apui k i
n, sak éwant en t using mas i ny idaang
kagedegi nol ihpi sagané.Napik adén seger .Kur enan t iangé gaéna apang
pel i
ht i
angé,dadit iang k as engguh sak it
,bel ogbaant iangny ambat ang,
bisangl éak ,ngababay apat i kaumah kur enan t iangé al ianga pak akas k a
pisaga.Yént us ingul iant res nat iang bal i
an t ekén anak é ané ngedegang
t
ek én pi anak l an k ur enan,adénan apangngi daangngamat i
angk ur enan
t
iangmagediul ijumah.Ti angngel ah t
iangé.Adan s ak it
né t us ing k ar uan,
pianak muani -muani t atel u, apak é apak adénadané, tiangs i
ngmaanng-
uli
an ent o anak éi ril autny ekaang runguangdugas éent o.
t
iang?Ngant osmangk int i
angk ondén Di kénk énépes udi di hput ihul icang-
nger t
i
. kem k urenant i
angé,di kénk énénuuh
Tiangmawas taNiKet utT ari,tiang kapet eng k alemah, y én s i
ng k eto
embasr ingbanj arSel atPek en,Buda gal ak,dengk ak-dengk ik, ngamuk ,ma-
Kel iwon Mat al ,t anggalnapik adén kejangper abotpaonépant iganga,en-
t
iangembas ,t anwént ens anér ungu t
ungangak emumai ,k ant i telahbel ah,
daweg j amané ni ka,k éwant en war - beny ah.Mak ejang pi sagané ngor a
sanék ariinget ,y ént eni wangwar sa hangk urenant iangébuduh.Kéwal a
1965. sujatiné tus ing ja buduh,peny ak i
tné
Tiangngant ént uahmas elat témbok , anéngaénangi nguht urngamukc ara
t
iang ngant én ngaj ak pi s aga del od anakbuduh.
umaht i
angé. Tus i
ngi langnangak ebi- Ingett i
angt ek énpi anakt i
angéané
t
anul imanaht iangé, y énk eneh- kene- pal i
ng Way an,ul ic eni kk ings anang
hang t i
ang,k énk én j ac ar at epuk in dinidi tu or ahi nt iang maur uknguk i
r.
t
iangbui ndi ar eppany ingak ant iangé, Tus i
ng ny idaang t iang ngengs apang
kur enan t i
angé k aings ak,k ak ec uhin, gal ahé ipidan dugaspi anakt iangé I
kalangk ahin,k ajitin,k aenc ehi n,t ekén Way an ngel i
ng di ar ep r eramané
anak é ané ngedegang k aluwar gan nagi h mas uk mas ek olah r ing SMP,
t
iangé. Kur enan t iangé k at eguldi sak éwal at i
angt us i
ngny idaangny e-
nat ahé,l imannék acangk l
ing,bat i
sné kolahang i pun k rana t en ny idaang
kategul ,pas ur yak anak é ané ny e- t
iangmey ani n.Sebet ,s ak itat i
nt iangé
kaang,ul i
an bes k al i
watl iang l an nepuk i
npi anakt iangény lémpohnge-
kendelk enehnémaanny ak it
ink ure l
ing,dengk ik atek énbapané.
nan t iangé.Unduk é puni k it us i
ng j a “Awakt us ingngel ahpi pisapal akar
ac epok . anggonmas uk…! ”Pi anakt i
angés i
g-
Mar aduangt ibant uuhpi anakt i
angé sigan,t us ing ny idaang nuut ang t im-

Sua
raSa
kingBa
li 7
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

pal-ti
mpal né ané mas uk mas ek ol ah t
iangé k arial itt using nawang apa,
SMP. t
uahbi sangel ingnepuk inbapanék a-
Di k arangt iangéwént ennem bel as sekaang.Ul imak udang- k udanganak
KK,magenepans or ohmanus anéada anék undanganadamas ianét epuk
dini,c enikk elih,t ua baj ang,t iwas t
iang ngel i
ng nepuk in unduk é ent o,
sugih,pol os aj um,k olok but a,l an miribipunmar asak apiwel as ant ekén
péc éngpér otmapunduhdadi bes ikdi ukudank ur enant i
angé,k éwal atus i
ng
karangt iangé.Kéwal at us ingadaané bani ngomongapa,s awi réhi punél i
ng
banimak risi
k anl ak arnul ungi nt i
ang, t
ek én déwéki puné nént en s i
ra- si
ra.
mak ej ang c ara pur nama t ek epi n I
punwant ahTuaAs ti,anakl ings i
rané
ambun,mak l
ieb pet eng.Kar it atas biasa aj ak t iang maduman ngadol
ri
ng k eneh t i
angé, y én t en i wang bant en,ipunngel i
ngger ong- ger ongdi
war sa2003,wént enupac aramat at ah l
ojidauhnepuk i
nk ur enant iangék a-
dik arang t i
angé,s awi r
éh k urenan j
ek j
ek ,kaor os ,kapai d.
t
iangé s ak itné s edeng s anget l an Ul i
an j engah, t i
ang mal ajahang
i
nguh y éni ng nepuk in anak r amé, déwékul iidupt i
angés anék alintang
kénk énj ac ar aapis i
am baanbéns in, nist
a puni ki.Kemu mait iang ngal i
-
nyangs annger ug,di t
ul ant ask urenan hangk urenant i
angét ongosmaubad,
t
iangény emakt ambah,ngamuk ,uy ut kudangbal iank adéns ubak atunas in
dinat ahé,diar epanakr amé,diar ep ubad,t us i
ng mas iny i
daang s eger,
undanganul idi j
ak adén,diar eppar a t
iangs ak ulawar gat aénngi ngs anang
prajurubanj ar ,k ur enant iangédeng- déwékdiT edung,Gi any ar,dij umah
kak-dengk iknguy engt ambah. mbok t i
angé apang j oh ul ij umah
Anak é ané ngedegang mak ejang t
iangé. Kemu mai t i
ang mabur uh
sali
ng pas aat i
n ngej uk k urenan ngal i
hpi pisapangadaanggont i
ang
t
iangé,t anpar as awel asas i
hdik e- mel ibaasj ak an,apangny i
daangpi a-
nehné, k ur enan t iangé k aej uk , nak -pi
anak t i
angé s abat ek mak inyu-
kacangk ling,bat isné k ategul ,muan kan,k ondén bui nt i
ang ngenehang
i
puné k apugpugi n,s awi réh k urenan l
ak armay ahbi ay ar umahs ak i
t.Sabi -
t
iangéngl awanr i
k alaej uk a.Lauti pun l
angadapi sagant iangénumbasbi as
kapai d,k énk én j ac ar a mai dc icing utawi bat ak o, magr udugan t i
ang
mak iré bangk a, k aor os,k ak edeng bareng mak ajang,maan padung s iu
pak sak ant it elah babakbel urawak rupiahk anggo,t aénmas i ti
angmabu-
kurenan t iangé, di subané nek ed ruht ekéndagangbéc éléng,s abi l
ang
diwang,k urenant i
angék as urungl an adapi saganéngel ahupac ar aagama,
kaent ungang di pal ungan mobi l prajanitiangnak onangl ak arnumbas
kériné, l aut pal aibanga k a Bangl i
. bant enapat using,y énnumbast i
ang
Tiangwant ahanakl uhni s ta,t ambet misadi a ngadol .Li anan t ek én ent o,
kali
nt ang s ané ngawi nang t i
ang t en t
aénmas itiangmabur uhdadit uk ang
nyidaang ngomong apa,t iang t uah sepuhbok or.Kemumai ti
angngr ereh
bisa ngel ing s igs igan,pi anak -pi anak bok or,sak anc anumahc elepi nt i
ang,

Sua
raSa
kingBa
li 8
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

sakanc an dés ar ur uh t i
ang,apang Dikénk éné pi anak t iangé nut ug,
maanbok orlak ars epuht i
ang.Sabi - dikénk énéj umahor aint iangngi j
eng.
l
ang ada odal an dipur a,l iut iang Tatami an k urenan t i
angé ul ibapané
maan bok or,s awi réh l iu anak é ané mak ej ang magadé, c arik magadé,
dotngel ahbok ork edasanggonama- t
egalmagadé,per abotk énék ét
oma-
bant en. Pak etéltél pel uh t iangé, kejang maadep,apang ada anggon
anc ul-anc ul ngeny ang pi anak ané mel i baas j ak an anggon ngi si
nin
pali
ng Ny oman,ngént étané pal i
ng bas ang s abi l
ang wai .Ti ang t using
Madé,mai mbuhny uunbok orak ran- ngel ahapa- apaj ani,tiangt uahngel ah
j
ang,maj alanul idasl emahél uask a kaluwar gas anét r
es naint iang,di as -
banj arPandé,Bangl i,t ongost i
angé t
uni dupt i
angés et at
anemus engk ala,
malaj ah ny epuh bok or,s ambi lang entot us ing ngaénang t iang ny erah,
t
iang mal alik a Rumah Sak itJ iwa t
iang s atata maut saha s ambi l
ang
nglalinink urenant i
angéanék as eng t
iang mal ajahang déwék . Ri ng
guhbuduht ekénpi saganéanet us i
ng manah,r ing at it i
ang per cayaI da
dement ek enk aluwar gant i
angé. Hy ang Wi dhipac ang s atat a nunt un
Di suudnébui nt iangngangs ehang pamar gi nt i
angé t urmi c ay ang war a-
majal an mul i
h, s ak i
tk aras a ent ud nugr aha maj eng r i
ng k ulawargan
t
iangés abi l
angwaianggont iangma- t
iangé.
j
alanngangi nangngawanangs ambi l Di subane mak elo, t i
ang ngel ah
nyuun ané baat -baat . Mat an ai né modall ak aranggon t i
ang mel is a-
nyent ak ,panesbar a,k ebusr asaang kanc an per abotpany epuhan bok or,
t
iang, bedak s eduk maaduk an r a- dit
ul ant ast i
angmel ipr abot anéent o
saang t iang,di k énk éné uj an bal es, sané ngawi nang t i
ang ny i
daang
angi n bar ettepuk int i
ang dij alané, nyepuhbok orj umah,t us ingbui nti
ang
sakéwant ent etept iangngangs ehang kemu k a Bangl i
. Ul ian gagaéné
apang ny i
daang nek ed j umah. puni ka t iang ny i
daang mel i baas
Dikénk éné ngel i
ng pi anak t i
angé j
ak an,l ak arbas a,dar angnas i,miwah
sawi réh t us i
ng ny i
daang naanang perabotpaon,ul i
an gagaéné puni ka
bedakl an s edukbas angné,dengk ik t
iangny idaangmunduhangpi pis.
t
iangpi anakt iangédi arepanakr amé Tiang ngat urang s uk s ma pi san
ditengahj alanédi Bangl i. maj eng r ing I da Sang Hy ang Wi dhi,
“Eda s ebak anga i bané, k utang mal arapan ant ukwar anugr ahan I da,
poloné di ni ny en…” ny anget ang pras i
da t iang nebus bi ay a r umah
pianakt i
angés i
gs i
gan,mai mbuhk a- sak i
t,s anéngawi nangk ur enant i
angé
plakint iangl angi mpekt i
angpaané. nyidaang mawal ibudalul iRumah
Di subané t ek ed j umah,boy aj a Sak itJ iwa. Sak anc an c ari
k ané
t
iang l ak armas ar é ul i
an s ak i
tawak magadé s uba ny i
daang t ebus t i
ang
t
iangé,k éwal at i
angbui nl uask emu l
an k at anemi n ent i
k -ent i
k an,s akadi
mail ak arngul i
angbok oranés epuh padi ,s éla,mi wahs anél ianan.Mang-
t
iangk aumahanak éanéngel ahang. ki
n pi anak t iangé s uba pada gedé,

Sua
raSa
kingBa
li 9
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

subapadamal ajah,mal ajahangraga

anggon bekelidup.Kur enan ti
angé INyomanBudaAr i
mbawaembasr i
ngBanj ar
subas eger
,séhat ,lannyidaangbui n SelatPeken,Kec amat anSus ut
,Kabupatén
Bangli-
Bal i
,ri
ngr ahinaBudaWagéWar i
-
ngali
hgagaénl ak aranggonngi si
nin gadéan,21Ok t
ober1998.Ngr anj
ingmas eko-
basang sawai-
wai né,k ét
o mas iri
ng l
ahr i
ngSMANBal iMandar awarsa2014.
cari
kny i
daangtiangngubuhk ucitl
an Ngawi ti
nmal ajahny uratcerpénmi wahpuisi
ngubuh godél
,ny i
daang tiang mupu mabas aBal iwi
adinbas aI ndonési
ar i
kala
ngranji
ngr i
ngk elas3SMA.Pol i
hinspir
asi
padimiwahentik-entikansanéli
anan. nyuratc er
pénmabas aBal ir
ikal
angwac énc a-
Segerogersadi arahayu…. kepan“ TuturBali”kak awi
anWay anWés ta.
Cerpéns anémamur da“UlianJengahlan
Tresna”puniki wantahc erpénk apert
amas ané
naanink awedarr i
ngmédi a.
Kubut
ambahan,20Novémber2016

Ganj
el
N
gama
tia
ngA
ksa
ra
Mani
kSudr
a
II
Angi
n ,
diol
askeber
angort
anétoto
nan.Or
taind
ikaksaran
éa némati
.Mat
ian
gtia
ng.Ti
ang.
T
ianganéngama t
i
ang.Edamil
u-mil
usokngengkebang.
Tiangnawang,
raga
nép a
sti
ning
a-
l
indugasti
angngamati
angaksara
nétot
onan.Tut
urang,d
iol
astut
ur
angkénkénduga
séto-
t
o n
antian
gn gamat
ia
nga ks
ara.Sakabes
ik,
kantit
ela
hma ti
.Tut
ura
ngsagal
ang-
gala
ngné,
sater
ang-t
era
ngné.Ti
angtusi
ngtakut
makej
anga nakénawang.Buk
araost
iang
étunyén,
singadaanésandangt
akuti
nti
ang.Ti
angtus
ingjalak
arma l
ai
bngal
ihl
angi
tanélén
an
u
tawimengk
ebd is
langka
nganguminéyénin
gli
ua nak
én a
wang.

I
II
L amunkénduwegnéISa n
gkuningékaday
a?T i
angbaninant
ang,b
a n
i masai
ng.Ny én
ké
a
n épali
ngduwe g
an gé
kad a
ya,ti
angapaia.I
anyi
d a
angng a
énangIPan da
wak al
a hri
kal
a
ma j
udi
,ti
angnyida
angn g
ama t
ia
ngma kej
angaksar
ané.I
an yi
daan
gn guju
k-uj
uki
nKu rawa
apangma r
ebutwari
sankant
imama t
i-
mati
,ti
angnyi
daangngaénangma ke
jangnétusi
ng
madan,tus
ingkasambat
,idupt
idongmati
ti
dong,sepi
,si
ep,si
peng
, k
olok.Boyajati
ang
sombong,sakéwal
ati
angma sit
usi
ngn y
akma bi
kascar
aIPa di
.Ti
angdo t
nyentokangapa
l
ebihnédéwéktian
gétekéni
ngISangkuni
.ISangkuni
li
ci
k?Tiangl
ic
ikantekénent
o .Lebi
h
beli
gtekéni
ngli
ndung,l
ebi
hsaktit
eké
ningangi
n,l
ebihpet
engtekéni
ngp e
teng.

Sua
raSa
kingBa
li 1
0
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

Sat
uaCut
et

Pel
ihMal
NiKet
aksana
utRenesMul
iani

" Huék..
..Huuuékkkkkk..
.uhuuukkk..uhuuukkk. .
..Méé,Pa. .
.
Ti
anggel em."LuhSar ingauki
nreramannyané.
" NakkénkénnéLuh,ngudi angPaneskénédéwéké,mai mbuh
nagih ngutah bi
inan?"Patakon Mén Sariné sada mapecukan
al
isné.
" TentawangMé. "
" Pan Sari
..
..Paaaa..
..panaké gel
em,maiat ehin ka Rumah
Sakit.
"
Éngal -
énggalPan Sar ingidupang mont orl ant
as ngatehin
pi
anaki punéanégel em.
Neked dir umah sakit
,Luh Saripréksanatekén Dokteré,lan
orahangaLuhSar it
uahkebusdingin.
Sua
raSa
kingBa
li 1
1
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

Duani ng buk ak étor aosdok t

er é, mahné,k apai dpi anaki puné,k edenga
PanSar is arengMénSar ingaj akpi a- l
imanné,k oc ok aawakpi anak nés aha
nak némul ihk apondok . ngraos
Bénj angné del ok ina pi anak né k a "Tuar a madal em uk udan, t uar a
kamar ,enumas ihk ebus ,pr agat nagih madal em r erama,ny ama,ngul ahal uh
ngut ah.Sabi l
ang pr ék saanga,méh- nyemakgaéanét idong- tidong.Sabi -
méhs ubapangt elu,t er usor ahanga l
angwainat ak angl ima,s abi l
angwai
ipunt uahk ebusdi ngi n. suba j ak anang,gaénang j uk ut ,apa
Abul an ada mak eloné Luh Sar i buin panganggo,s abilang waii s i
nin
gelem,l anpr agatmas aré,adak eneh Bapa k eneh ny ainé.Dong dadiat i
reraman i puné ngaj ak Luh Sar ik a nyainy emakgaék ak éné.Tuar ai nget
RumahSak itUmum. Nek eddi Rumah t
ek én legan r erama déwék ny ainé. "
Sak itdandana Luh Sar it ek én Dok - Rengas muny in Pan Sar i
né ngaj ak
t
er é,aj ak ak ar uangpas ien.Bui nk e- pianaknéLuhSar i.
j
epné pes u Dok t
er é ul ing r uangané "Bapa,mémé,menk udiangt i
ang,
nikal anngauk i
nPanSar i sar engMén t
iangs ubak adungpel ih,s ubak adung
Sar i. j
emakt i
anggaéné,edaMémébapa
"Bu,Pak ,mr iki
angnegakaj ebos ". nyelselin ngel ah pi anak buk at i
ang,
Énggal r eraman Luh Sar iné ampur ay angt iangMé,Pa. "Buk ak éto
maek in Dok teré. Lant as dok teré raosLuh Sar iné,s ambi langa nget é-
ngr aosBanban. l
angy éhmat a,ul i
ani punmas els elan
"Pak ,Bu,s ujati
nnépi anakI bul an t
ek énunduki punés ubabel i
ngy adia-
Bapak és ampun madagi ng, "k ondén pinipunwauk elas2SMA.
suudDok ter éngomong,énggalPan "Bes amoné j egég ny ainé,s emu
Sar iny autin. kalem,k eny em mani s,dongny idaang
"Madagi ng napini ka Bu?,k ena nyemakgaéanék éné,c arat uar aada
napipi anak t iangé?"Mak es iab Pan muanil énan.Panakny én ent ot ing-
Sar iny ambi l
angmat ak on. kangin? Pi anakny én? Ba gedé ba-
"Sabar Pak , pi anak Bapak é sangé mar a ny aingel ing maimul ih,
sampun bel i
ng,mi nab k uang l ebih dugasl iangny ainédi tu. .
..dituuuu. .
. di
abul ans ampunmak el onné. " t
ongos ny ainé mademenan,i nget ké
"Napi .
..
.?T en dok ,t en mungk in, nyai t
ek énBapa?I nget ?, Basngenc o-
t
iangt enper cay a,"bar enganPanSar i t
ang s aj an bel eré dadipi anak ,ny én
sarengMénSar i mak es iab. ngelah bel i
ngané né?Amun t ondén
"J aktinik apak ,mr i
k is arengi nny i
- ada ngak uin eda ba mat ak on aj ak
ngak inhas ilnyané. " MéméBapa,awakk éto,c ar apanak
Mar angar aosbuk ak ét odok t
er é, bebinjat."Bangr as r aos Pan Sar iné
énggal -
énggalPan Sar inaurbi aya uli
angedegi punét ank adik adit ek én
pamer ék saan pi anak né,l ant asmai d pianakné.
pianak néngaj akmul ihné. Uli
ng s uk atni ngeh r aosbapanné
Tus i
ng mak elo nek ed l ant as ju- ané bangr as ,s abilang waiLuh Sar i

Sua
raSa
kingBa
li 1
2
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

ngel i
ngt uar ar érénan,i punmapange- s uba mak urenan j aniLuh Sar iajak
nan t ek én apa ané s uba k apabuat gegél anny ané, mi nab bagi a pi san
ngant ii pun bel ing, apabui n i pun i pun,ngaénangr eramanny anény an-
sedeng ngr anj i
ng r i
ng SMA.Mi nab s ani l
angpedi hnéngaj akLuhSar i
,lan
mas a puber tas ané ngar anay ang, ny ambat ang, dumogi I Luh s t
ata
napimal ihi puns ampunpol i
hr ajahan r ahay u,mel ahang mak urenan Luh,
ngani ninSi s tem Repr oduk s i
. melahangngaj akmat uané,edaILuh
Ada mi nab t elung di na mak elon bani -baningal awan mat wa,apabui n
i
puné di k amar ny ane ngoy ong,s t
ata k urenan.DumogiILuh s etatal ang-
ngel i
ngs igsigan, ul iantus i
ngbani ma- gengl anbagi a.Buk ak ét or aosMén
t
ak on t ek én r er amanny ané. Ada Sar iné l antas ngel ut pi anak né l an
l
ant ask enehi punngaj ak ingegél an- ngal ahinmal i
pet ank apondok né.
nyanéngant én.
"BliYan. " 1Dés émber2016.
"TiangLuhj egég,oj angi nbi i
ny uk !
"
"Aukbl i,tiangs ubabel i
ng,ngant én
maibl i
,bl ihar us t anggung j awab, "
buk ak étoBBM LuhSar iné,s ambi l
an-
gangel i
ng. NiKetutRenesMul ianiembasr ingBangli
,14
"Apa. ..?Bel i
ng. ...
?Di jamapr ek sa Juni2000.Sanémangk inkantunmas ekol
ah
Luh? Men k énk én abetr eraman I ri
ngSMANeger i1Sus ut
,lanmenengr i
ng
BanjarPeny ebeh,Dés aPengotan.
Luhé?"Mak es i
abgagél anLuhSar iné
sahany al élégdi sak anbal ébengong-
né.
"Aht os ingpent i
ngbl i,ti
angnunt ut
t
anggungj awabbl iné."
"Nah Luh,j anibl ilak arny amba-
t
angt ek énr er amanbl i
né,ngor ahang
blil
ak arny uangILuh. "
"Janji bli?"
"Pas ti Luh. "
Mar a buk ak ét ol i
ang pes an at i
n
LuhSar iné.Tus i
ngmas aréipunul ian
l
iangnét ank adi-k adi .
Mi nab r ing paek -
paek an di nané
dugas ent o mel ah- mel ah duas ané,
sagétbénj angné ada nang j am 3
sanja,t ek ak ulawar gagegél ani puné,
l
ak arngi dihLuhSar itek énr eraman-
nyané.
Tuar a mak eloi ndi ké ent o,s agét

Sua
raSa
kingBa
li 1
3
 SatuaBali
Édi
siI
II|J
anuar
i2017

Sat
uaI
Kac
er
Bal
i
t
uan
ayangAnt
uk
MangkuWayanDr
est
a

Sua
raSa
kingBa
li 1
4
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

ADAkonét utur ans atuaIBal uan. engs ek pes an k énéhné k ant it uar a
Kac eri
tas edekIBal uan t angk ilr i
ng nyidaangpul es .
I
daSangPr abuSi nga,r atunbur oné Gel i
sins atua, énggal k ac eritas uba
mak ejang.Ngandi kaI daSangPr abu, l
emah,l ant asIBl at ukngi r
éangl ak ar
“I
h,c aiBal uanapaadat unas angc ai t
angk ilk a pur ian. Sas ubané pada
t
ek éni cang?” genepbabek elanny ané,l auti amaj a-
Rar i
smat urIBal uan,k énéat urné, l
an.T an k ac erita dij alan,j anis uba
“I
nggi hr atus angpr abu,t unas angt i
- t
ek ed i a dipur i
an,k atuj uI da Sang
t
iang r i
ng pal ungguh c ok orIDéwa, PrabuSi ngas edekmal i
nggi hs ibal é
punapii punIBl atuk ,dadosny abr an panangk i
lan,k atangk ili
n ant uk par a
rahina ngebug k ulkul ,gumant ir i
but yogiané.LautIBl atuk mat urs aha
kaulan pal ungguh c ok or I Déwa, sembah.Kéné at ur né,“ I
nggi h Rat u
sawi r
éht anwént enpas alpunapa- pu- SangPr abu,t i
tiangnawegmat urma-
napi.Puni k as ané t unas ang t it
iang, mitangl ugr a. ”
sapunapi s apat utnéIBl atukpuni ka?” Rar i
s ngandi kaI da Sang Pr abu,
Ngandi kaI da Sang Pr abu,“ Nah c ai “I
h,ny énc ai ent o?IBl atuk ?”
Baluan, y éni ngs aj ak étot i
ngk ahI Bl a- “Inggi h,t it
iang k aul an pal ungguh
t
uk e,k emas ubac aimul ih!Nangi ng Cok or I Déwa.Awi nan pal ungguh
orahin I Bl at uk ,s emengan apang Cok orIDéwa nauhi nt it
iang,napi
subanangk i
l k apur i!” sanéwént enwac anaangr i
ngt it
iang?”
Rar i
smat urIBal uan,“ Inggihr atu, Ngandi kaI daSangPr abu,“ i
hc ai
t
iti
angpac angmapami tmangk i
n. ” Blatuk ,né ada panguni ng IBal uan
Kac erita dij alan r arisk ac unduk t
ek éni ngi c ang.Saj ak éc ais alemah-
i
punr i
ngIBl atuk ,turngomongk éné, l
emahngedi gk ulk ul,bui nat uar aada
“I
h né s edeng mel aha c ait epuk in apa- apa? Yéni ng s aja k ét o,
i
c angdi ni.” wenangc aik adendaant ukny aman-
Mas aut I Bl atuk ,“ Man nguda nyamanc ainémak ej ang. ”
Baluan?” Kas aut i
n ol ih I Bal uan, Mat urIBl atuk ,“ I
nggi hRat uSang
“Wah,c aibui n manis emengan,k a- Prabu s ungs ungan t iti
ang, wi ak t
i
pangandi kaang t angk ilk a pur i
an, sakadipangandi kanpal ungguhRat u.
sakingpangandi k anI daSangPr abu. ” Awi nant i
tiangpur unngedi gk ulkul sa-
“Kénk én mawi nan t umbén I da l
emah- l
emah,wi réh IT emi s is et ata
SangPr abumadedauhan?”Két opa- i
puni leh-il
ehngabaumah. Inggi has a-
t
ak onéIBl at ukt ek énIBal uan. punapipat utné IT emi sias apuni ka?”
“Buatent oi c ang t using nawang, Kétoat uri punIBl at ukr ingI daSang
mani ditut unas angdi pur i
an! ” PrabuSi nga.
“Nah y an k ét o,i cang ngi ring s ak adi Dadi meneng I da Sang Pr abu
pangandi kanSangPr abu. ” ajahan,r aris ngandi ka,“ Uh,beneh
Ditu pada- pada bel as pej alanné sajaundukc ainék éto.J ani ,dadi suba
pada ngungs i ngamul ihang. Sas u- mul i
hénggal -énggal !TundénIT emi si
bané I Bl at uk t ek ed di j umahné, mani s emengan mai ngapur i
ang,

Sua
raSa
kingBa
li 1
5
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

t
us i
ng dadis angk enang s ajawi ning orahini a IKunang- Kunang apanga
sakit!
”IBl atukl autmapami tngéngga- maik apur ian!”Két opangandi k anI da
l
ang. Sang Pr abu,l autIT emi singéngga-
Kac eri
tadiJ alant epuk inaIT emi si l
angmapami t
,turmaj al an.Sat ondén-
i
leh-il
eh ngaba umahné. Lant as I néi angant egdi umahné,l auti as i
ng-
Blatuk ngomong k éné,“ Uh,né k o gahdi umahIKunang- Kunangé.IKu-
sedengmel aha, I Temi si tepuk ini cang nang- Kunangk atuj ui aadaj umahné.
dini.
” Mat ak on I Kunang- Kunang, “ I
h,
Mas aut I T emi s i,“ Man nguda Temi si,ngénk énc ait umbénk aumah
Blatuk ?” i
c angé?”Mas autIT emi s i
,“ né t ekan
Mas autIBl at uk ,“ Manis emengans a- i
c angék aumahc ainés angk ani ngk a-
j
awi ninggel em,c aik apangandi kaang pangandi kaang ngor ahi nc aiapang
t
angk ilk apur ianol ihI daSangPr abu, mus t
ic ainangk ilk a pur ian!Tuah
t
us i
ngdadi s angk enang! ” amont o dedauhan I da Sang Pr abu.
“Lamunk ét oi cangngi rings ak adi Nahi cangmagedimal u.”IKunang-
pangandi kan I dané. ” LautIT emi si Kunang ngénggal ang mak irét angk i
l
ngamul ihang. T ek ed j umahné i a k a pur i.Sas ubané t ek ed dipur i
,
engs ek k énéhné t us ing ny idaang énggal -énggal i
at angk i
l ringI daSang
pules k ant il emah.Sas ubanné s e- PrabuSi nga,nunas angunduki banné
mengan,mak iréi anangk i
lk apur ian. kadauhan.
Tank ac arit
anandij alans ubaénggal Gel isang s atua,énggalngandi ka
i
anek eddi pur ian, laut nangk il r
ingI da I
da Sang Pr abu,“ bah,né c aiKu-
SangPr abu,as apuni ki atur né,“ Inggi h nang- Kunang s ajak oné c aii leh- il
eh
RatuSangPr abu,punapiawi nanpa- ngaba api ? Yéni ng s ajak ét o,ent o
l
ungguhCok orIDéwanembépi san pelihpes ant i
ngk ahc ainé,ny enbi sa
nauhi npar ek anés ak adi ti
tiang?” puun umah ny aman c ainé!Saj awa-
Ngandi k aI da Sang Pr abu,“ Cai ning c aingaé ny ama- nyama r ibut
Temi si,awi nanni ranauhi nc ai ,néada dogén. Wenangpes anc aik auk um s e-
panguni ng I Bl at uk t ek éni ng ni ra, patutné. ”
sajaké c ai i ndeng- indeng ngaba Mat urIKunang- Kunang,“ inggi h
umah?” Rat u Sang Pr abu,i nday ang j a pa-
“I
nggi hwi ak tipis ans ak adi pangan- kay unindumunat urt iti
angé.Awi nan
dikanpal ungguhCok orIDéwa.San- t
iti
angmat ingkahas apuni ka,s awi réh
t
uk an par ek an pal ungguh Cok or I puni kik aulan pal ungguh c ok or I
Déwai punpuni kaIKunang- Kunang Déwa,i punIBeduda,s et atai punma-
setatai leh- il
eh ngaba api . Puni ka kary abangbangr i
ngmar ginéwi adi n
awinan t i
ti
ang i leh- il
eh ngaba umah, ri
ng genahé l ian- l
ianan.Sawi réh t i
-
ajeri
hpi sant i
tiangy anumaht iti
angé t
iangs ampunbi as ar ingwengi nénga-
katunjel ant uk i pun I Kunang- Ku- rereht etadahan,aj erihr ingj agamac -
nang. ” l
empung bunt utt iti
angé r i
ng mar gi-
“Jani dadi s uba mul ih! Kéwal a mar gi.Puni kaawi nant itiangmamak ta

Sua
raSa
kingBa
li 1
6
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

suluh. ” Kengi nan k apat utang pi san Prabu,t it

ianggel isnunas angringpa-
atur I Kunang- Kunang as apuni ka l
ungguhCok orIDéwai ndi kt
it
iangk a-
ant ukI daSangPr abu. dauhan? Napi wént en wac anaang
“Kunang- Kunang,k emus ubaj ani ri
ngt i
tiang,mangdagel isRatungan-
mul ih! Kéwal a i nget ang or ahin I dikaang! ”
Bedudat undénmai j
ani nangk il!
” Rar i
s ngandi kaI da Sang Pr abu,
Lant asIKunang- Kunangmapami t
, “caiSampi ,s ajakéc aingawag- awag
paj alané gangs ar pes an. Di j alan dogénmej udi jal
a-jal
an?”
kac unduki atek énIBedudas edek an Mat urISampi ,“Inggihs awi yak t
i
i
a ngaé bangbang.Ngomong IKu- sakadipangandi kapal ungguh Cok or
nang- Kunang,“ ih,Beduda,mar eren IDéwa, ”kétomuny i
nISampi nés am-
mal ui bamagae.Neadaomongang bil
anga k edék k antingenah gi giné
i
c angt ek énc ai!”Két omuny inéIKu- mak ejang. Dadi kal
iwat dukaIdaSang
nang- Kunang,dadiIBedudat engk e- Prabu,t urtanj ungabungut néISampi
j
uts lengagant urmas aut,“apaomon- j
ant osaasgi ginipunés anébaduur an
gang c ai Kunang- Kunang, dadi mak ejang.Két ok atuturanISampi né,
ngr érénangi cangs edengngaébang- awanant us i
ngmagi gi sanébaduur an.
bang,t egar angor ahangj ani !
”
Rar i
s mas autIKunang- Kunang,
“né c aik andikaang t angk ilk a pur i
ant ukr atunawak éwat ekbur onéma-
kejang! ” MangkuWayanDr est
aembasr i
ng
I Beduda r ar i
s mas aut,“ nguda Bat
anNyuh,31Désémber1957.
mi ri
b Kunang- Kunang? Dadit umbén Magenahr
ingKar
angasem.
I
danauhi nicang?”
“Buatent oi c ang t using nawang,
ny andi tut unas angdi pur i
an!”
Lant asIKunang- kunangmul ihné,I
Beduda mar érén magaé ngl ant as
t
angk i
lk apur i
an.Sedengmel ahaI da
SangPr abus edekmal i
nggi hdibal é
panangk il
an.Mat urIBeduda nuna-
sangs uluribanék adauhi n.Ngandi ka
I
daSangPr abu,“ Awi nanni r
anauhi n
cai,baanc aikonék erengngaébang-
bangdij alan-jalan,nés akingpangu-
ning IKunang- Kunang.Yani ng s aja
kéto, ent o gedé pes an k apel ihan
cainé,wenangc aik asalahangs apa-
t
ut né. ”
Mat urIBeduda,“ Inggi hRat uSang

Sua
raSa
kingBa
li 1
7
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

Pr
osaLi
ri
s
Ki
ngki
nga
kung

Sa
nguSi
ngi
d
Adi
,Bl
inunaskenyungmanissanéngawina
ng
madunéki
mu d.Rar
aséayu,lekr
atunsekar
é
masan
d i
ngsarengadi
.Apab ui
nkrédé
pan
un
tuné,j
eri
hrumasaslak
anéma sangl
i
ng.
Ci
ngaki
nb ul
anénedengpurnani
ngkart
i
ka,
mengk
e bdidur
inambuné.Apaa n
éma kada?
Saj
awanin
graganadi.Tun
a sBli
sami,an
ggén
Bl
isan
g u,n
ujugenahési
ngid.

Ba
ngl
i
,22
/11
/20
16

Ki
ngki
nga
kung

Uni
ng?
Sanépi
ngitr
ingten
gahtanuné.Sapuni
kakocap
ka
sujat
i
anjati
né.Rereha
ngma r
g imawal
i.Wal
ia
ngrin
g
wi
ténumad i
.Krur
akarasuki
l
né.Ko ca
pkénte
n,ként
en
ko
cap.Becik
-beci
kangngra
ksas anépi
ngi
tpuni
ka,
masadhan
at i
aga.Mesehé,d
urgamas r
ipi
t
.Wé n
ten
sa
néma osang,menengmiwahk ar
yanéanggén
meran
gin.Sakéwant
en,napis
an érer
eh?Uni
ngin?

2
016

Sua
raSa
kingBa
li 1
8
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

Pr
osaLi
ri
s
Ki
ngki
nga
kung

Sa
wah-
Nat
ah
Sekarj
epunéma bul
i
sahanringnat
ahé.Ngrer
engihngaja
ptawang .
IAngin
ng
e ber
angamb unny
a n
é, j
enekr
ingtu
ng t
ungtwas.Lumutémlekorcar
ang
t
arujepu
nné,teke
kk er
etnakes.
I J
epuntuaraib
uk,ma wal
ingasi
h-asi
h
IL
u mut.
Se d
ahés ar
engma te
mp ung
,ku n
inggadi
ngwa rni
né.Nanjé
n a
ng
uk
u dan
,ruma pang
inang.Ri
nglangi
té,kedi
skokokanma k
eberkelodkauh.
Tu
u nmati
nggahri
ngc ar
a n
gb i
ngi
nné.Ringpundukanné,t
oyanéening.
Ngri
ci
kma padumunyinenggungéngat
e ngk
ung.IKli
pesnyar
u -
nyaru
ng
inti
p,r
ingbata
np ant
unéwa wutandurnyel
ag.Jub
e l
éngide
mt engah
pu
n duk
ané,kadianakma t
apari
nggoan é
.Na t
ah,sawah,san
ét u
a r
a
ge
lah.Dij
anatah,d
ij
as awah?

2
016

Ki ngakung,
ngki emb
asl
anma
gen
ahr
i
ngBa
ngl
i

Sua
raSa
kingBa
li 1
9
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

Pu
is
i
Put
uWahyaSant
osa

Pat
apanl
acur
Ti
ti
angt uahidusun
Anénget ohinbabonggan
Punyankayunnéel ung
Tuarajapayumabuahapa
Sejabaadakenyi rl
igi
r
Lankampuhr asaanébyahpar
a
Puyunggl ayungglayung

Duh,di
j
akétit
i
angpurun
Mapuni
akenyung
Yéni
ngwantahnéntenwéntensanétandr
uh
Masawi
trar
ingsat
uadéwékt i
ti
angsanépuruh
Si
nahpamuputnéyasanti
ti
angpacangmasangkurpuuh

2016

Sua
raSa
kingBa
li 20
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

Pu
is
i
Put
uWahyaSant
osa

Sat
uaCut
et
Lawatkenehémapapi ndayan
Sakadipajalanangi n
Anéaki j
apanngl ekadangsat ua
Katindakangbaansol ahikr una
Anésumusupdadibasar asa
Disubanécut etpragat
Adakéanémasi sa?
Sejabapuyung

2016

Sua
raSa
kingBa
li 21
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

Pu
is
i
Put
uWahyaSant
osa

BangayangTi
ti
angKal
angen
Duh,icént i
tiangngal apsekarkrunanér
awi
t
Jagianggént it
iangbabungah
Rikal
al ampahi depésalawas-l
awasnanem r
asaaj
eri
h
Diast
unwant ahsi dawar
egapakpakanbasé
Kéwalakal angenésanédemdem
Sapasiraképacangsi dangical
ang?
Turmani ngmasunari pundadossasuluh
Setat
anunduni dupépej
ah
Mewal ilumlum ni rmal
a

Banggayangt iti
angdrikingayah
Ringpondoksat uasanéset atasuni
a
Dyastunwant ahkat i
mpalinkidungitadahasi hsanéngunngun
Lanl i
butsuaranpasi hsanésedi hbyahpar ari
ngselagantang-
kah
Nangi ng,wantahkrunasanési dangarditit
iangsetat
amaur i
p
Tatkalapangacept r
esnat ansidapacangnyuj uhisekargadung
Want ah dumilah suaran atisekayang- kayang anggén t
it
iang
masol ah
Mangdakenyungépuyungsi daadungl unglung

2016

Sua
raSa
kingBa
li 22
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

Pu
is
i
Put
uWahyaSant
osa

AdaKrunaané
TanSi
daMasamadana
Ngridi
pdi nikrunanéulungdit angkahbeli
Rikalatuarasidanyambat
Adakenehanénadaksar abungahmakedapan
Nalekepdipani ngalanadi né
Miri
bdidur iengkaganbat ubatuandusgunungbat uré
I
amengkebnyi li
bangraga
Kantingaliwatmakudang- kudangsasi
h
Lansuégat rairagamat i
lar
Kranagal ahésubangal ihpaj al
anpadidi
Kantijanituahenusi san-sisankri
ti
sanujanédinatahé
Anggon bel initi
pang rasa ané kadir
asa nugt
ug lawatadi
né
ngumbar a
Dinibelit
uahmar asasuwung
Disubanékr unakar manét uarasidabuinmakunyitdial
as

2016

IPutuWahyaSant osaalumn
usJur
usanPe ndi
di
kan
Bah
asaBa
lis
eri
ngny
uratp
uis
iBal
imo
dérenla
né sai
basa
Bal
i
.Sas
urat
anésampu
nkawedarr
ingBal
iOrt
i
lanMé d
ias
wari
.
Sua
raSa
kingBa
li 23
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

Pu
is
i
IGedéAgusWi
ryawan

I
luKant
osMangki
n
Kawéntenanjagat
élanduh
SuécanWi dhi
nékarasawi
buh
Cari
kéji
mbarpantunékuning
Pal
emahanéasr it
anpasanding

Alasémakebatngaledi
ngunung
Tarunét
egehpaksinénambung
Nyayubi
nmanusanémangdaél i
ng
Pakayunanéjej
ertanmabading

Toyaceburanét edun
Ngrudugngirangangkayun
Don-donanégadangl umlum
Tanpisanwént enrasal
ingl
ung

Suarantukadénget i
si
n
Anginégasirngasir
in
Sekarémi i
kngalubi
n
Wiaktidahatngangobin

Kasuen-suensayannguredang
Pangli
purésampunar ang
Tanpangrasasamikagarang
Kenyungéicalsahasamakutang

Sua
raSa
kingBa
li 24
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

Pu
is
i

I
lukantosmangki
nkaapt
iang
Néntenkar
idadosbant
ang

I
lukant
osmangki
nkaurat
iang
Sampunmasai
hkadicundang

I
lukant
osmangkinkat
ami
ang
Napi
képacangkant
osbénj
ang?

Sua
raSa
kingBa
li 25
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

Pu
is
i
IGedéAgusWi
ryawanl
anWayanGi
nawi

LémpasDadosAmpas
Yowana,yowana,sampunangngléwa
Maserahkatadahgalah,zamanédanmiwahkal
i
yuga
Nuut
insolahsalah,sol
ahsoléhngl
émpasi
nagama
Ngel
arangambekr aksasanemusengsara

Yowana,yowana,ngiri
ngjagra
Jer
oningsastrangrur
uhsuluh
Mamar giant
uksundihlui
h
Nujupangaptiwismabagiaturshant
i

Yowana,yowana,t
elebangmali
hngwacén
Embahindéwékéantukpatakén
Nyi
ksi
kkaweruhannguliksast
ra
Ngembahangdagingmanahsul ukkadit
oya

Ampakang...
ampakang...
!

Ampakangj
agatét anpatel
as...
Ampehangbayanékant osaas
Ti
sangetur
ipétunas
Pur
unlémpas,sajabadadosampas

Yowana
Numbuhangwinihamerta
Mayudamasanjatasast
ra
Nyi
ati
nawidyamesehr i
ngraga
Ngal
ubangwangsami wahpanegar
a

Sua
raSa
kingBa
li 26
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

Pu
is
i
IGedéAgusWi
ryawan

NyeduhTandr
uh
Imalutusi
ngnawangkangi nkauh
Majal
antusingngabasuluh
Munyinepesucaahcauh
Ti
ngkahémakej angngandangnganj
uh

Janimasuluhbaansast
ra
Lanmaimbuh-imbuhmaca
Tumbuhmadampi nganhanacar
aka
Mabrayatusi
ngtuahuli
anangka

Galahétusi
ngtaénngwatesi
nnyuj
uh
Yusanéjegjegwi
adi
nséngkauh,patuh
Cenikkeli
hmuaniwiadi
nluh
Makejangmenékangtuj
uhnyeduhtandruh

Néjaniadasunargalang
Karasaangetngupkupang
Kaweruhanémasambeh
Apangtawangencénanébeneh

Edabuinmameteng
Jemet
éimbuhi
nanteng
Kéwal
aedakantiul
ap
Tuahngaéi
dupébaat

Sua
raSa
kingBa
li 27
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

Pu
is
i
Tusi
ngsandangmusuhi n
Ngaépikobetngancandalem
Raket
angt i
mpali
n
Apangtusi
ngkantinyi
lem

IGedéAgusWi r
yawanembasr ingWanasar
i,15
Agustus1983.TamatS1Bahasal anSastraDaérah
Bali
,IKIPPGRIBal iwarsa2009lanmangkindados
gururingSMANeger i1Penebel.Dadoshubungin
ri
ngémai l
/
FB:agus_kwi r@yahoo.com

Sua
raSa
kingBa
li 28
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

Pu
is
i
AgusMahar
dika

Pai
caNadiSengkal
a
Anginér auhnedehangsabehér untuh
Masriok,masuryak
Satmakaamer t
a
Kri
ti
sanési dangicalangkasat anper t
i
winé
Sarwat umuwuhsamikasi rat
in
Runtuh,r unt
uh,ngawij agatgemuh
Rawatl i
angnémangki nil
angngul ayang
Ri
kalaamer t
anémasal i
nrupadadosbencana
Pai
canémamur t
ipinakasengkal a
Sabeh,sabeh,ngedehangbr ebeh
Want ahsangkaningl aksana
Boyaj asabehnéngawisengkal a
Nangi ngmanusanéngar ebéda

Sua
raSa
kingBa
li 29
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

Pu
is
i
AgusMahar
dika

Kal
aTr
iMur
tiNapakPer
tiwi
Kl
eningansuar anbaj ranémanyanggr a
Segehagungmangi derr ingCat usphata
Kal
apal awatanTr iMur ti
,t edunnapakper t
iwi
né
Makadipanyapuhj agat
Rari
slédangIRat umasol ah
Kai
ri
ngBal aAncanganPr ekanggésami
Ngal
alonté,sahanedehmangampehang
Ngi
calangmesehéngar usuh,ger i
ngmr ananéngal
alana
Gument ossidangawij agat élanduh
Ngardibhuwananéker t
har aharj
a
Ngamedal anglil
aci t
angasor angdukal ara
Ri
ngpangunt atr
ahi nanj agat,Galungan

IGedéAgusMahardi
kaembasr i
ngDemuli
h,17
Agust
us1991,
tamatr
ingPendi
dik
anBahasadan
Sast
raAgama IHDN Dénpas arwarsa 2013.
Mangki
nmenengringDs.Demulih,Kec
.Sus ut
,
Bangl
i

Sua
raSa
kingBa
li 30
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017
arti
kel

YudhaPani
k Ol
ih:IGdéDhar
na

Tulisanpunikikaryani
nt i
tianggumantinyawispi t
akéndané
IDKRakaKusuma,dawegdanési mpangringpecanggahant i
-
tiangésanél i
ntang.Dukpuni kadanémapitakén,“NapikéPak
Gdéuni ngringGust iNgurahYudhaPani k.Yaninguni ng,cari-
t
aint i
angindikkapangawi andanér i
ngsastraBaliAnyar.Taler
karyandanémar upapui sisanémamur daBal i
,sanékal okt
ah
pisanringsajebagjagatBal i
né.KadinapibeciksajakBal i
né
punika.
”
GustiNgur ahYudha Pani k,mul a sawi tr
an tit
iang.Pat emun t i
tiangé sar eng
danédawegémasanpar tainédumun.Ti ti
angmasi kiansar engdanér i
ngPar tai
NasionalI ndonésia( PNI )
.Ti ti
angdadosKet uaLKN r i
ngBul éléng.Raganér i
ng
PropinsiBal i.Dawegé puni ka r agana ngawangun sanggarsané kawast anin
“NandiGumar ang”,tit
iangt alermaduwésanggarsanémawast a“ EmbunPagi ”.
Pasawi t
rant it
iangsar engr aganasayanl eketduani ngkasenengandanépat eh
ri
ngdadement i
ti
angéi nggihpuni kakeseni anpingaj engkasusast r
aanI ndonésia
l
anBal ianyar ,tal
ersenisuar a.Raganangawipui siIndonésia,t it
iangt alerngawi ,
tur
mani ngkamuatr ingHar ianSul uhMar haén.Yani ngpademat emu,ser i
ngtit
i
ang
mabligbagani ndikkasusast raanI ndonési al anBal ianyar .Tanl alitalermaosang
i
ndikdr amamodér ensanénganggénbasaBal i.Mal arapanant ukpai cankayun
danét i
ti
angngawidr amabasaBal iwar sa1963sanémamur da“ SuryakPuyung” .
Dramapuni kakapent asangr ingdésa- désa.Ként ent alergendi ngBal ianyarsané
mamur da“ BuahBuni ”want ahpai cankayundanédawegt it
iangsar engr ombo-
ngansaki ngDénpasarkot aj agilungakaDésaCar angSar i
.
RagandanéGust iNgurahYudhaPani k,saderhana,kukuhr ingkayun,l ancita,
sati
ar i
ngsawi tra.Pinakabukt isanéj al
ar intit
iang,disampunéwar sa1971suwét i
-
Sua
raSa
kingBa
li 31
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

t
iang nént en mat emu.T an pas angk an panggi hi
nt i
tiang dané r ing J akar ta.
Ant ukis engés alinggel utt itiang.Rar i
st iti
angk aj
amuant ukpangank inum
j
ant osk al il
iht iti
ang.Dawegépuni k araganadadosAnggot aDPR.Sedeknga-
j
eng t it
iang mat urr i
ng dané s umangdénny a nént en l aliring Bal i
,duani ng
dawegpuni kaJ ak artanél i
nt angk abinawa.Rar i
sdanémas aurant ukbaos :
“Buinpi dant iangl iang,apangl i
angdi ni,dit engah- t
engahol égt ambul ili
ngan,
buinpi dant iangs ebet ,apangs ebetdi ni,k atembangi npupuhs emar andana,
buinpi dant iangmat i,apangmat idini,k ater angk ek awi npr i
hant emen. ”Wau
usandanémabaosas apuni ka,j ognget ély éhpani ngal ant i
tiangéant ukk en-
deléngal intang,t urmani ngi s engék adagi ngin.
Dawegpuni kaak idiknént enmar awatr ingmanaht iti
angy anbaos és ané
kamedal angpuni k amar upaunt engpui sindanés anémamur da“ Bal i
” .Mal i
h
pidanédi s ampunét it
iangngawac énpui s iBali any ar,waumak eby ahmanaht i
-
t
iangér i
ngbaosdanédawegr i
ngJ akarta.
I
ndi kk ar yandanés anémar upapui simamur da“ Bali”,manutpanampén,pa-
nawang,l an wi r
as an t it
iang mul a bec i
k,duani ng s ampun anutr i
ng s rana
ngwangunpui siinggi hpuni k as ak adi:mur da,unt eng( s uksma) ,s uar a,bar is,
l
engk ar a,wi ras a,mi wahk os abas a.
Puis i“ Bal i”puni kay adi as tus ader hana,nént en mak eh nganggé pel am-
bang- pel ambang,s akéwant enunt engi punl i
nt angdal em,ngunggahangr asa
asihs ay angs angpangawi ,r i
nggenahdanénéembas ,r i
ngt anahBal iDwi -
pané,k ay un- yunangant ukwi ramagendi ng,t etabuhans emar pagul i
ngan,k a-
dudutél ogani gel olégt ambul i
li
ngan.
Kamanahant ukt i
tiangpui sipuni k as ampunmat ak su,pat uts idak alok tah
sajebagj agatBal i,gel i
sk atampénar tosi punol ihpangwac ént al eri dadané
sanémi ar s ay ang.
Ngi r
ings areng- s arengngwac énant ukk ayuneni ngunt engs ajakdanéGus t
i
Ngur ahYudha:bui npi dant iangl i
ang,apangl i
angdi nidit engah- tengahol ég
t
ambul i
lingan,bui n pi dan t iang s ebet,apang t i
ang s ebetdi nik atembangi n
pupuhs emar andana,bui npi dant iangmat i,apangmat i dini
,k ater angk ek awi n
prihantemen.
Wengi nék apandus anguj anngar ibis.LawatGus tiNgur ahYudhanék aam-
pehangangi nény ir
s i
r,keny emék agant ungr i
ngs unia.

Si
ngar
aja,7Novémber2000

GdéDhar nae mbasri

ngSukasada,
27Ok to
ber1931.Ngawit
warsa1953danényur
ats
a j
akmiwahdra
map ent
as,
dra
mar a
diomiwahtél
evi
sis
a n
éma basaIndo
nési
awi a
dinmabasaBali
.Li
ananri
ngpuni
ka,da
nétal
erma k
arya
c
erp
én,t
embangma bas
aI n
donési
awiadi
nb as
aBa l
i
,la
g uj
angér,
génj
ék,dol
anan,g
egur
it
a n
,miwahpaduansuar
a.
Kak
awi
an-ka
kawia
nd anénaani
nkawed a
rri
ngSu l
uhMa r
haén,Bal
iPos
t,NusaTeng
gara
, Bur
atWangi
,lanCanang
Sar
i.Danényu
jurgenahsuwungri
ngrahi
naRe di
t
é,13Séptémbe
r2015.Art
ik
elpun
iki
kapic
aantuk
I
DKRa kaKusuma.

Sua
raSa
kingBa
li 32
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017
Sat
uaMASAMBUNG

Sua
raSa
kingBa
li
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

Mur id-mur i
d SMA t ongos né Ras t
i “Mémé- bapak i angé mul ih k a
mas ek olah, s el i
dan mul i
h. Ané Buléléng.Mi l
uar isank eluar ga.Bi bik
mak ada,gur u-guruné r apat .Sedek pembant uné di ni,mul i
hk a dés ané.
Ras timat amped- t
amped,Madé Su- Mat ulung. Nul ungi n anak magaé
l
as mi,Sul asmi yénRas tingauk in,t i
m- ngant én. ”
palnéas ek olahans ak éwal al énk elas, “Ny énngant én?”
kanténan l ek etné,maak i
n.T ek ed di “Keponak ané.Pi anakbel inné. ”
arepnéSul as mi ngr aos . Suud madaar ,mak adadua negak
“Ras ti,répotapas i
ngdi nanéj ani?” diampi ké.Sul as mingal ihs elahl ak ar
PlapanRas tinimbal in,“ Sing,l ak ar ngor ahang t et ujoné ngor ahi n Ras ti
ngudi ang?” si
nggah. Sul as mimak es iab, k rana
“Buin j ebos s i
nggah k a umah Ras tingamal ui n.
i
angé. ” “Apanél ak art ak onangSul asmi ?”
“Adaapa?” “Ras t
is i
nggedegy éni angnak o-
“Adal akart ak onang. ” nang?”
“Apa l akar t ak onang k apining “Amont o mak elonné i raga ma-
i
ang?” kanténan,t aéni anggedegdinuj uné
“Naht é.Ny akapas ings inggah?” Sulas mi mat ak on?”
“MenISuéni kénk én?” “Kéné Ras ti.I tuni,dis ek olahan,
“Sing. ” i
angni ngehor ta.Saj ai biISudi as i
h
“Sangk al sing?” nyambatRas tipi anakGer wani ?Apa
“Anét akonangi angt uahRas ti ajak sujatiné t et ujoné i a ny ambatRas ti
i
anganénawang. ” kéto?”
“Sek enné?” Ras tis ing pr ajanimas aut .Boy a
“Ngudi angi angngul uk -uluk.” sangk aning s ing ny ak ny aut in.Sa,
“Jejehi nc arai pidanny anan. ” sangk aningk amemegan.Mapanpa-
“Car ai pidank énk én?” t
ak onéent os ingk adénak at i
bat ek én
“Dik ondéné s inggah ngor ahang déwék né. Dua, Ras t
ikeda- k edany au-
penting.Dis ubanés inggahngaj akin t
inamuls ek ené.Ras t
inawangul ian
ngrujak s ambi lngenal ang i ang aj ak t
aénor ahinat ek énSul as mi.Sudi as i
h
anakt er una. ” mami ndon ul ian l uh aj ak Sul as mi .
“Sing,anéj ani sek en.Sek engat i
.” Méménné Sudi as i
h mami san s odét
Menj ek andinat ahumahnéSul as- ajak méménné Sul asmi .T el u,Ras ti
mi,Ras timec ukal is.Saj abak edi st i
ti
- nyeh y én i a ny aut i
n amulbenehné,
ran mi wah k ediss i
ung magant ung, Sulas mi s alaht ampi .
Ras tisingnepuk inny én. Sambi lnl ek tek angSul as mi ,Ras ti
“Ngudi ang s uung?” Si ng as éna ngragr ag pas aut di k enehné. Di
Ras times uangr aos . subané rer agr agané ras aanga
“Mak ejang pada mul i
h,”Sul as mi santep, kisidangak amunc ukl ay ahné.
nimbal i
n. Lant ask epl os anga.
“Mul i
hk ij
a?” “Buat I Sudi as i
h ny ambat i ang

Sua
raSa
kingBa
li 34
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

panakGer wani saj apes an.Sak éwala né.

apa t etujoné i a ny ambatk ét o,i ang “Pat uh?Pat uhk énk én?”
si
ngnawang. ” “Pas autbapani angé,pat uht ekén
Ngr aos amont o, Ras timendep. pas autbapan Ras ti
né s abilang i ang
Nyel ap i a k éto. T et ujoné, apang nak onang t ek én bapan i angé.Ras t
i
ngelah s el ah ngr agr ag pas aut ,y én nawang,s angk al sings uud- s uudi ang
Sulas mimes uangpat ak onanéngr a- nak onang i mémé t ek én bapan
naang i a bui nk amemegan.Saj aan. i
angé?”
Mabuk ti,Sul as mi ngemi kangbi bihné. Ras tingi tuk .Mar agat iRas timak i
-
“
Ras ti dagedegnah. ” t
uk an,Sul as mi ny aut i
npat ak onéent o.
Ngemi kangbi bihamont o,Sul asmi “ISudi as ih.Sépanani angmaang,
mendep.Ras t
inak eh,ul ibi bihnéSu- yéni amas i
lih-sili
hanut awi mai dih-i
di-
l
asmi ,s ing dadis i
ngang l ak arma- han, s ing dadi s ingang bungut né
keplos r aos . Mar upa pat ak on ané nyambati angpanakGer wani .”
ngranaang i a bui n k amemegan. Ras ti ny elagaj ipat ak on.
Sajaan. “DadibaniI Sudi as ih ny ambat
“
Saj aanméménRas ti
nébuk aané kéto?”
sambat at ek énISudi as ih?” “Baan s es ainé i a ny ambatk éto,
Ras timabadi ngmat ak onanggona gedegé s ing s ida baan nal es .T aén
ngengk ebangk amemegané. bak ats es edi a,tagi hiniangbuk t
i.Sing
“
Saj aank énkén?” pas aut pes uanga. Ny umi ngk i
n i a
“
Da gedeg nah.Saj aan mémén nyambat i ang panak Ger wani .
Ras ti
néGer wani ?” Sedeng mel aha dugas é ent oj umah
Yénnuut angk eneh,dugas éent o dini s uung. Si ng k éné s ing k éto,
Ras tis uba magedi t an papami t. j
ambak i ang bok né. Kapl ug-kaplu-
Mar as adadit ami u,t uri nget ,Sul asmi gangi angs irahnédit émbok é.Deng-
si
ngt aénmak enehj elékt ek éndéwék - kak-dengk i
ki ang nagi h buk ti.Lac ur,
né,mak saangawakRas ti ny aut i
n. satondén i ang ngampuangi n pél én-
“
Iangs ingnawang. ” ganébapani angét eka. ”
Ras tis ing ngadén pas aut né ent o Ras tis ing baniny elag.I a ngan-
ngranaangSudi as ihny es ed. t
iang Sul as mingl ant urang r aos .Ia
“
Sangk al si
ngnawang?” melednawangk énk énl ant urané.Me-
Ras ti, ngangs ehang mas aut, l
ednék i
s i
nan.
pasautané pes uanga k ual a mar upa “Dugas ét egak anga,i ang ngor a-
pasaut . hangapaanémak adai angbani tekén
“
Bapani angéngor ahang,mémén Sudi asih. TawangRas t
i kénk énbapan
i
angéngal ahi nul i
angel em s anget .” i
angédugas éent o?”
SagétSul asmi nimbal inaj iraos : Ras ti ngi tuk .
“
Pat uhy énk éto. ” “Iangpel ihanga.Si ngj apel i
hanga
Ras timak es i
ab.Baan s anget né dogén.I angbat bataaj ir aoss epettur
mak es i
ab, mak epl ospat ak onul ibibi
h- si
ngdadi dingehangbaank oping. ”

Sua
raSa
kingBa
li 35
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

Sudi as i
h mendep.Ngunj alangk i- Ny én ngor ahin? Mel ed nawang,
han.Bui nngr aos . kénk énang c arané? Ny én t ak onin.
“Mak elo- kel
oi angnawang,bapan Timpal -timpal nédi sek olahan?Kant é-
i
angés ingmat umpasul i
annganggon nanéanémadanAr yani ?Gagél anéI
méméni angépas il
ur.” Sudi as i
hanémadanISur a?Mi ri
bang
“Pas i
lur?”Si ngas énaRas t
iny elag t
és ingadanawang.Sak éwalany én
aji pat ak on k éto. Tur s i
ng as éna nawangadaanét aénor ahinat ek énI
nglantur angpat ak onné. Sudi as i
h.Wi réhmak ejangmus uhk a-
“Pas i
lurk énk én?” pit
ui ,wi réhs i
ngmas oc apan,k udiang
“Mi san bapanné ISudi asih,ané abet é.Idéwék or ahi na mas ocapan
dadit ent er a diJ awa,nagi h mémén mal uan?Endénmal u!
i
angé. ” Ras ti mar érén nul is. Bengong.
“Nagi hk énk én?” Bongk olpul péné anggona ngas gas
“Anggona s omah. Yén bapan si
rahnéanét usinggeni t.Nadak sar a
i
angés ingmaangbapani angémat i. Ras tii ngett ekénbaosgur uagamadi
Yénmaang,i dup. ” sek olahané,I daBagusPut uKeni tén.
Sul as mibui nmendep.Bui nngun- “Nas i
bés i
ngdadik eli
din.Sak éwa-
j
al angk i
han.Ngr aos . l
as oléh.Anak é ané manas ibj elék,
“Mak elo- kel
oi angnawang.Mi san buk a uduhang,l akark ac unduk aj ak
bapanné Sudi as ihi pi
dan t aén dadi ané manas ib j elék . Yén s i
ng di
gagél anméméni angé.Méméni angé t
ondénémat i
mpal ,dis ubanémat i
m-
ngant én aj ak bapan i angé ul i
an pal.Két omas ianak émanas ibmel ah. ”
adung- adungananakt ua. ” Ras tibui nnul is.
Suud ngr aos k ét o, Sul asmi Pat utpes anbaos néPakKeni tén.
mendep.Ras t
imel edngemi kangbi - Boy as angk aning t andr uh y én tiang
bihné. Sak éwal a s ing ny idaang si
ng c umpu t ek én baos né Pak Ke-
baana.Buk aadal imanek ep.Li ugat i. nit
én.Si ngc umpunt i
angék éné.Si ng
Pet engé, s uud mal ajah, Ras ti mak ejanganak émanas ibjelékai du-
nyemak buk u har i
an ané nganggon panj elék .
bas aBal i.Ngebat ang.Nul i
s i
n. Ras tibui nbengong.Mar asapel ih
Pany umunnét i
angngadénanék a- ané t ulisa,k ertasbuk u har iané ané
sambatpanakGer wani baanSudi as i
h mar at ulisina pet ang l engk ara ent o
t
uahawakt i
angé.Pany umunnét iang uék a.Bej ek a.Kas iotangak abat aran
ngadént iangpedi dianéngel ahnas i
b kamar né.
j
elék :k as ambatpanakGer wani .Pu- Ras tibui nnul is.
putnéadaanakl én.Anak éent oSu- Yadi as tunnas i
bt i
angéaj aknas i
b-
l
as mi.Kant énant iangé. né Sul as mipada j elék ,nangi ng nu
Tiangs i
ngnawangny énngor ahinI aget ani a. Aget ank énk én?
Sudias ihk ant iia nawang ISul asmi ISul as minawangundukmémén-
pianakGer wani . Kétomas i
, kanti ISu- né. I Sul as mi nawang panadi an
diasihnawangt iangpanakGer wani . méménnéanédadiGer wani :anggon

Sua
raSa
kingBa
li 36
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

somahtent
era.Tent
er anéanéngang- Sing sangkani
ng kénkén,yén ti
ang
gon somah nu mapagel ahan ajak I ngorahang bagia pesan ISulasmi
.
Sulasmi
. Pinih s i
ng, I Sul asmi Sing sangkani
ng kénkén,yén ti
ang
nawang,méménnénui dupy adi
ast
un ngorahang,jel
éksajaannasibnéSu-
acepokiat
ondént aénni ngali
njel
eg l
as minangi
ngadanél egaanga.
t
urmuanméménnés ujati
.

IDK Raka Kusuma embas r ing Getakan Klungkung,21 Novémber1957 l an

sampunsenengnyur atsatuasakingngawiti
ndadosgur uringSekolahDasar.Nga-
molihangHadi
ahSast r
aRancagéwar sa2002ant ukjasa,l
anwar sa2011antukca-
kepanprosali
ri
sSangLel ana.War sa2012danéngamol i
hangPenghargaanWi dya
Pataka ant
uk cakepan Bégal.Kakawi an dané sané mabasa Bal iwiadi
n basa
Indonési
asampunkawedarr ingmakudang- kudangmédi asakadiBal iPost,Pos
Bali
,Piki
ranRakyat,SuaraKar ya,Républ
ika,miwahsanél ianan.

Syarat
:
-
-Minimal10Cer
pen
-
-TemaBebas
-
-NentenSara

NS
ga
ir
re
in
ng
gi
n

Sua
raSa
kingBa
li 37
Pangawi Édi
siI
II|J
anuar
i2017

GdéDharna
Ngr
ipt
alanMat
embangr
ingSuni
aLoka
GdéDhar n
ae mbasringSu k
asada,27Ok t
ober1931.Da néwantahpensi
unanPNSr i
ng
ka
ntorPerda
g a
n ganBu l
élén
g.Ng awi
twa r
sa1953danén yur
ats a
jakmiwahd r
amap ent
as,dra
ma
r
adi
omi wahtél
evis
i sanéma b
a s
aIndonési
awiadi
nma basaBali
.Liana
nringpuni
ka,danét
a l
erma-
ka
ryacerpén
, t
emb angma basaInd
o nés
iawiadi
nbasaBal
i,lag
uj a
ngér,gé
n j
ék,
dolan
a n
,geguri
t
an,
mi
wa hpaduansuara.Kakawia
n -
kakawi
and an
és a
nésampu nkawedarwia
dinkadoku
mé nt
asi
angmi-
nak
adi:
1
.Pu i
simabasaIn don
ési
a7 5sanék a
wedarri
ngkora
nSu luhMa r
haén,Bal
iPost
,NusaTengga
ra,l
ank amuat r
ingcakepa
np upul
anpuis
imamurdaPa nt
ai-
Pantai
;KakiLan
git
;Penyai
r
As é
an;lanPe rangJagar
agad al
amp ui
si
.
2
.Pu i
simabasaBa li8
0,sanék a
we da
rri
ngma j
al
ahBu ra
tWa ngi
,CanangSa r
i
,lankap
u p
u l
ang
ma nadoscakepans an
éma mu r
daKo bar
angApi
né(d r
amalanp ui
si
),Per
angBa l
i
,miwah
L é
akMe col
é kBu ng
a.
Sua
raSa
kingBa
li 38
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017

3.Dr amamabas aI ndonés i

awént en20,mar upanas kahs anék epent a-
sang r ing mas y arak at, RRI Si ngar aja, mi wah TVRI Dénpas ar.
4.Sk énar i
of i
lms anémamur daNgawi tSak i
ngBanj ar( fi
lm PKBk aput er
kelil
ingBal i
),Ki Bay anSul ing( k aput err ingBal ilanLombok )
,mi wahNi
Jempi r i
ng( k aput err ingBal i l
anLombok ).
5.T embang- t
embangpopwént en50s ampunk apupul angmanadosc ak e
panol ihDi nasPengaj aranPr ov i
ns iBal ipi nak at embangal it
-alitSD
(j
il
idI ,I I
,I I
I),lant alers ampunk apupul angmanadosc ak epanol i
hLi s-
t
iby aKabupat énBul éléng.
6.Gendi ngJ angérwént en50
7.Gendi ngpaduans uar amabas aBal iwént en12,l angendi ngs anéma
mur daDagangTuakk agendi ngangol i
hdut aBal ik at ingkatnas ional .
8.Lagu pop daér ah kat egor i déwas a wi adin alit-ali
t.
9.T embanggénj ékwént en30l annaani npol ihJ uar aILombaGénj éks e-
Bal i
.
10.Gegi tanwént en15,l ank ak ali
ht embangpuni kas anémamur daGi li
Menj angan l an IPepak a pol i
h penghar gaan s ak i
ng Guber nurBal i.
11.T embang dol anan wént en 12,l an Mar s mi wah Hy mne wént en 10
sek adi Mar s TP 45, Si nga Ambar a Raj a, Por da Bal i, ms l.
12.Kek al ihpupul ans atuabawakmabas aBal is anémamur daTus i
ngAda
ApaDé( 2003) ,mi wahDas aT al iDogén( 2009) .
13.Nov él mabas a I ndonés i
a mamur da Bi nt ang Den Buk it( 2015)
Makudang- kudangj uar al anpenghar gaant alers ampunk apoli
hangl ui r
é:
JuaraILombaPenul i
sanPui s iKar ti
nis e-Nus aT enggar a,J uar aLombaBi n-
t
angRadi oSe- Bali,J eni sSer i
os al anKer onc ong( Juar aIIwar s a1956;J uar aII
warsa1957,J uar aIwar s a1958,J uaraI Iwar sa1959,war sa1960,l anwar sa
1974),J uar aILombaPenul is anNas k ahDr amaMabas aBal isanék alak sa-
nayang ol i
h Li st
iby a Bal i war sa 1986, J uar a I Lomba Menul i
s Lagu
BaliAnak -anak( war sa1987;war s a1988,l anwar sa1994) ,J uaraIMenul i
s
LaguPopBal ijenisdéwas awar sa1989,J uar aI IMenul i
sLaguPopBal ij enis
remaja war sa 1994,penghar gaan Wi j
ay a Kus uma s aking Bupat iBul éléng
warsa1981,penghar gaanDhar maKus umas ak ingGuber nurBal iwarsa1989,
HadiahSas t
raRanc agés ak ingYay asanRanc agéI ndonés ia,l anpenghar gaan
Widy a Pat ak as ak i
ng Guber nurBal iant uk pupul an s atua c ut
etDas aT ali
Dogén.
Danény ujurgenahs uwungr i
ngr ahi naRedi t
é,13Sépt émber2015.Lan
samiank ak awi anwi adinpr és tas i
ndanépac angs etatak ak enangr ingj agat é.
Sanémangk inmi nabdanék ant unny ur atlanmat embangr ings unialok ak a-
sarengi
nant uks uarank edi swi adingambel ans anéwént eni rik a.

Sua
raSa
kingBa
li 39
 Édi
siI
II|J
anuar
i2017
Sas
ele
h

Sua
raSa
kingBa
li 40
CakepanAnyar

Nik
iwantah c
akepan anyars
ané s
ampun
kawedarwi
adi
npacangkawedar

Rer
eh,Tumbas
,Wac
én
 Jur
nalSastraBaliModér
en
SuaraSaki
ngBali
édi
si1& 2

RarisangDownloadri
ng:
www.
suar
a-sakingbal
i-
donl
ud.
blogspot
.co.
id

Ga
ngMa
war1,Sa
mba
nga
n,Si
nga
raj
a-Ba
li
085237966984
Sua
raSa
kingBa
li
s
uar
a.s
aki
ngba
li@g
mai
l.
com
www.
sua
ra-
saki
ngba
li.
blog
spot
.co.
id