siVI|
Apr
il2017
Jur
nal
Sas
traBal
iModér
en
Sua
raSa
kingBa
li
Car
maCi
trawat
i,Kut
angSayangGemelMaduil
anRancagé2017
•IW.Wikana
-Se
ray
a •Ng a
kanKasubSi
dan •Ge
déS
eranaAsthaS
idhi
•BudaAri
mbawa •Ali
tJu
lia
rth
a •Agu sMahar
dika
•IDKRa k
aKu s
uma •Wé daSanj
aya •IMa déSua
rsa
Gegu
rit
anBongk
li
ng;Sa
tuaKidangte
kénCek
cek;
Kar
tunPu t
raAri
awan
Édi
siVI|
Apr
il2017
Ra
haj
eng
DewaAyuCar
maCi
trawat
i
Sampunngamoli
hangHadiahSaster
a
Rancage2017ant
ukcakepannyanesanemamur
da
KUTANG SAYANG GEMELMADUI
&
IPut
uSupar
tika
Sampunngamoli
hangHadiahSaster
a
Rancage2017ri
ngwidangjasa
Édi
siVI|
Apr
il2017
Jur
nal
Sas
traBal
iModér
en
Sua
raSa
kingBa
li
KawedarAntuk Pe
rint
is
Pa
seme
tona
nSuar
aSakingBal
i Pa
semetona
nSua
raSa
kingBa
li
Penas
éhat
Alamat IDKRa kaKus
uma
GgMawa rI,Sambangan,
Singar
aja
-Bali Pemimpi
nRé daks
i
HP.085237966984 IPut
uSupar
ti
ka
e
mai
l:s
uar
a.s
aki
ngbali
@gma il
.com
Sékre
tar
is
Réda ksinerimar eriptanma rupapui si
,sat ua IGedéPutr
aAr
iawa
n
c
ut e
t, arti
kel,
r esénsibuku, wi a
dinna skaht e r
-
j
ema hanma basaBa li
. Reri
pt anpuni kama ngda
kaki rimr inge ma il:
Pangr emba
s
ua ra.
sakingbali@gma il.com Kar angasem:IWa yanPa i
ng,NyomanAgusSudi pta
,
Re riptansa neka kiri
m ma ngdaka dagingi n KetutSa ndi
yasa.Klungkung:Ma déSuar-Ti
muhun,
biodatac utet.Re ri
ptans anéka mua tr ing Ngaka nKa s
ubSi dan,Aryawa nKenc
eng.Gianyar:
jurnalpuni kinént enpolihhonor ,nangi ng Tudé kamatr
a.Dé npasar:GitaPur
nama,Ca r
ma
polihbukt iterbit(fi
le.pdf).Liananr ing Cit
ra wat.Tabanan:IMa
i déSugiant
o,AriDwijayant
i.
puni ka,rédaks ital
e rnerimapot réka nke gia- Bangl i
:IKoma ngAl i
tJul
iar
tha,I
GADa rmaPutra.
tans astraBalimodé ren,l
anpot r
éka népuni ka Buleleng:Wa hyaSa ntos
a.
ma ngdaka daginginul asanc ut et.
LayOut
Mani
kSudr
a
I
lus
tras
iCover
INyomanBudaAr
imba
wa
Il
ust
rasiI
si
INyomanBudaAr i
mbawa
IGedéPut
raAriawan
IPut
uSupart
ika
Suks
mamaj
engr
ing
Sua
raSa
kingBa
li
Édisi VI | April 2017
Daging Jurnal
Wawancara
Carma Citrawati, Kutang Sayang Gemel Maduwi, lan Rancagé 2017 2
Gatra
Carma Citrawati lan Putu Supartika Polih Rancagé 2017 6
Mligbagang Indik Ngawi Cerpén ring Batungsel 9
Buléléng: Tigang Rahina Féstival 100 Monolog Putu Wijaya; Pacang
Kalaksanayang ring Sajebag Bali Kantos Panguntat Warsa 2017 12
Satua Cutet
Panampahan Galungan (I Nyoman Buda Arimbawa) 14
Tawur Kasanga (I Gedé Agus Mahardika) 22
Sayang (I Komang Alit Juliartha) 29
Satua Bali
Kidang Tekén Cekcek 34
Prosa Liris
Ngakan Madé Kasub Sidan
-Tabuh Rah 39
-Nyelang Kalangan 40
Puisi
I Gst Bagus Wéda Sanjaya
-Pamegat Manah 42
-Candi Kuning 43
-Beratan 44
I W. Wikana-Seraya
-Tembang Kesanga 45
I Putu Gedé Serana Asta Sidhi
-Kanistan Urip 47
-Ngakak 48
Satua Masambung
Rasti ( IDK Raka Kusuma) 50
Pangawi
I Madé Suarsa: Makekawian, Ngangkat Isu Sosial 56
Artikel
Galungan Ping 1.135, Sampunké Dharma Sida Ngasorang
Adharma né? (Ngakan Madé Kasub Sidan) 59
Geguritan
Bongkling 65
WARSA 2017 puniki, Yayasan Kebudayaan Rancagé sané magenah ring Bandung,
malih ngicénin penghargaan majeng ring pangawi sastra daérah luiré Sunda, Jawa,
Bali, Lampung, Batak, lan Banjar. Ring sastra Bali modéren, pangawi sané
ngamolihang Rancagé 2017 wantah Déwa Ayu Carma Citrawati antuk
kakawiannyané sané mamurda “Kutang Sayang Gemel Madui.” Dané embas ring
Getakan, Banjarangkan, Klungkung, 24 Fébruari 1990, lan sané mangkin dados
guru ring SMPN 3 Dénpasar. Sadurungné dané sareng Gita Purnama taler naanin
ngamedalang cakepan sané mamurda Smara Réka (2014). Sapunapiké pamargin
nyurat dané kantos mersidayang ngamedalang cakepané punika (Kutang Sayang
Gemel Madui) lan ngamolihang Rancagé 2017? Rédaksi Suara Saking Bali
ngawéntenang wawancara majeng ring Déwa Ayu Carma Citrawati.
Ring Bali Post miwah Médiaswari (Pos Bali), lan cerpén mabasa Indonésia tiangé
wénten taler ring antologi “Dénpasar Kota Persimpangan, Sanur Tetap Ramai.”
Napi sané rasaang tiang ten lén rasa seneng duaning tumbén polih penghargaan
sangkaning nulis sastra Bali modéren. Kadén tiang ten polih, ulian saingané méweh-
méweh.
Suar, Putra Ariawan, Putu Supartika miwah sané tiosan, pang wénten napi sané istri-
istri taler.
www.suara-sakingbali.blogspot.co.id
KALIH pangawi anom Bali ngamolihang Hadiah Sastera Rancagé 2017. Makekalih
pangawi punika wantah Déwa Ayu Carma Citrawati lan I Putu Supartika. Carma
Citrawati polih hadiah Rancagé ring widang karya sastra antuk cakepan sané
mamurda “Kutang Sayang Gemel Madui.” Manut juri Rancagé sastra Bali modéren,
Nyoman Darma Putra, satua cutet sané dados murdan cakepan puniki maduwé
konflik sané kuat lan makulit. Lianan ring punika, daging satua cutet “Petani”
mabinayan pisan sareng kawéntenan ring kauripané sarahina-rahina. Yéning
biasané i rerama sané kukuh sumangdané pianakné dados petani, nanging iriki
ipianak sané kukuh mangda dados petani.
Hadiah Sastera Rancagé warsa 2017, taler kaserahang majeng ring pangawi
mabasa daérah lianan inggih punika sastra daérah Sunda, Jawa, Lampung, Batak,
miwah Banjar. Ring sastra Sunda, sané ngamolihang Rancagé widang karya sastra
inggih punika Aan Amilia antuk cakepan sané mamurda “Di Antara Tilu Jaman,”
lan ring widang yasa prawerti inggih punika Komunitas “Ngejah”
Sukawangi, Singajaya, Kabupaten Garut, Jawa Barat.
Sané ngamolihang Rancagé 2017 widang karya sastra mabasa Jawa wantah
Moh Syaiful antuk cakepan sané mamurda “Agul-Agul Belambangan” lan ring
widang yasa prawerti wantah H. Abdullah Purwodarsono. Ring sastra Lampung,
sané ngamolihang Rancagé ring widang karya sastra wantah Udo Z. Karzi antuk
cakepan “Negarabatin,” nanging nénten wénten sané ngamolihang ring widang yasa
prawerti. Hadiah Rancagé sastra Batak, widang karya sastra kaaturang majeng ring
Tansiswo Siagian antuk cakepan “Sonduk Hela,” lan ring yasa prawerti inggih
punika Grup Tortor Sangombas. Majeng ring sastra Banjar, sané ngamolihang
wantah Jamal T Suryanata antuk cakepan “Pembatangan”. Hadiah “Samsudi”
kaserahang majeng ring Darpan antuk cakepan Nala.
Syarat:
1. Tema bebas
2. Nenten SARA lan
porno.
3. Minimal 10 cerpén
4. Maksimal 15 cérpen
Madé Astika, Wayan Artika, Putra Ariawan, Putu Supartika, lan Madé Sugianto
rikala acara pabligbaga ring Batungsel.
TIGANG diri pangawi anom, Madé Sugianto, Putra Ariawan, lan Putu Supartika
kajodi dados narawakia ring Désa Belajar, sané magenah ring Désa Batungsel,
Kecamatan Pupuan, Tabanan, Redité (19/1). Makatiga pangawi puniki polih oleman
saking Mahasiswa Jurusan Pendidikan Bahasa dan Sastra Indonesia (JPBSI)
Pamilet Pabligbagan
Putra Ariawan ngangkenin, dané polih rasa bagia sangkaning nyurat. Indiké
punika karasayang rikala dané naanin keni pikobet sané banget natunin kenehipuné.
“Nyurat punika nirgamayang titiang pinaka tamba rikala keni pikobet, sangkaning
nyurat manah titiangé manados galang,” kénten dané nguningayang. Sangkaning
nyurat dané taler prasida numbas bungkung rikala acara pawiwahan danéné,
duwaning daweg punika dané polih Rancagé 2015.
Wayan Artika, Dosen Undiksha sané dados pengelola Désa Belajar maosang
rutin nglaksanayang acara sekadi puniki anggén nincapang budaya literasi
yowanané. Irika taler wénten perpustakaan madaging cakepan sané becik tur adung.
Lianan ring punika, ketua jurusan JPBSI, Madé Astika, ngaturang suksma ring
narawakia sané sampun prasida rauh lan dané mapengapti dumogi napi sané sampun
kabligbagang maduwé pikenoh majeng ring pamilet acarané punika. (sup/anto)
GATRA
RAHINA Buda (23/3) wengi ring Rumah Belajar Komunitas Mahima, Jalan Pantai
Indah Singaraja kalaksanaang pembukaan Féstival 100 Monolog Putu Wijaya.
Acara sané pacang kelaksanaang kantos panguntat warsa 2017 lan kelaksanaang
ring sajebag Bali puniki maduwé tetujon anggén ngaprésiasi kakawian saking
pangawi Taban, Putu Wijaya, utaminé sané marupa naskah monolog.
Ring dina kaping tiga, taler kelaksanayang ring Kampus Bawah Undiksha
antuk orasi budaya Cok Sawitri sané kawacén olih Kadék Sonia Piscayanti. Naskah
sané kapentasang inggih punika “Damai” antuk Téater Kalangan (sutradara lan
aktor Wayan Sumahardika), “Nol” olih Téater Puntung Rokok (sutradara Syahrul
Iman lan aktor Dhani Mahatma Gandhi), miwah “Anjing” antuk Téater Kampung
Seni Banyuning (aktor lan sutradara Putu Satria Kusuma).
iteh ipun magarapan di arep paonné, sagét suba teka kurenané uli mabelanja.
Dapetanga pianakné ngeling kagéntét tekén kurenané.
Wayan Dangin matakon tekén kurenané “Kénkén adi kanti ngeling pianaké
Luh…?”, masaut kurenané “Ae Bli, tusing nyak orahin tuun, jeg sakit sajan
bangkiangé ngeyang… magenep pesan tagiha di tongosé mabelanja, suba beliang
kemanisan nagih jaja misi gula, inguh sirahé ngurusang”.
Disubané ngejang lakar basa lan belanjaan sané lénan, lantas kurenané
Wayan Dangin macelep ka paon. Mara akijapan méng, kurenané Wayan Dangin
makesiab.
“Bliiiiii… nak nguda tusing ancit kuskusané? Nasin iragané puun, telah nyat
yéhné…”
Wayan Dangin bangun uli tegakané sambil ngasgas sirah nuju ka paon,
“Biihh,, kudiang men Luh, ba kadung engsap.. jumunin naké nyakan buin”.
“Aiiiss.. adéng-adéng naké Luh, das batis Bliné teteh payuk kebus.. sabar
naké malu, katimbang iraga uyut ulian nasi puun, adaan nyakan jumunin”.
“Nah nah Luh, eda naké ngambul kéto, nyanan suudan Galungan lakar
lunasin Bli utang iragané makejang”. Buin masaut kurenané, “suba pang kuda
kadén Bli ngomong kéto, sakéwala tusing taén mabukti munyin Bliné.”
“Sabar naké Luh, Bli kondén maan gagaén ané cager… katimbang
magerengan, adaan seduhang malu Bli kopi, suba kebet-kebet sirah Bliné uli
semengan kondén maan ngopi..”
Sagét kopiné masisa tuah buin agerosan, kéto masi nangka lan don
blimbingé suba makejang katektek olih Wayan Dangin, jani Wayan Dangin
nglanturang nektek bé céléng, ngaé basan lawar lan basan timbungan. Kurenané
ngintuk bé céléng lakar kaanggon saté. Pianakné maplisahan di natah arep
paonné, sambil mapalalianan madagang-dagangan. Pianakné Wayan Dangin lua,
sakéwala gobané maong makodong, pipiné uap téngés, bokné gading seming ulian
tusing taén mambuh. Yén alih sujatiné, pianakné jegég pisan. Bibihné tipis,
sabilang makenyem sujénané ngenah maka duang anéh. Ento koné ulian méméné
jegég lan bapané bagus, yadiastun idupné tusing sajegég lan sabagus gobané.
Lawaré suba pragat, bon timbungané suba murbur kanti ka pisaga. Wayan
Dangin jani nglanturang ngaé saté. Disubané saténé lebeng, lawar suba pada
maurab, timbungané suba gebuh, lantas kagampilang lan katekepin tekén
kurenané Wayan Dangin, “Bli, sambil ngantos nasi lebeng, gorok malu siapé ané
lakar anggon aturan buin mani. Ingetang lantas goréng basangné miwah atiné,
apang ada baang pianaké”, masaut Wayan Dangin, “Nah Luh, jani suba lakar
tampah Bli siapé”.
“Bli, tiang lakar luas kayeh manjus sambilang ngalih yéh anyar, melah-
melahang nekepin dadaarané jumah nah, méong pisagané pasliwer, nyanan apang
tusing plaibang méong dadaarané”, sinambi mudang madingang siap mapanggang
di natah arep paonné, Wayan Dangin masaut, “Nah Luh… panjusin pianaké masi,
apang tusing maong buka silapin méng gobané”.
“Suba Pak Tut, kanggoang nglawar tuah abedik, tusing nyidaang meli bé liu-
liu. Lakar basa kanggoang nganggeh tuni,” Wayan Dangin masaut sada
maselselan tekén kawéntenan déwékné.
Wayan Dangin negak laut bengong, sakéwala tusing engsap nyiup rokoné
kanti telah. Ipun ngentungang pungpungan rokoné lan kajekjek apang apiné mati.
“Nah nah Pak Tut,” Wayan Dangin bangun uli tegakané, lantas ipun majalan
mulian lakar nyemak linggis.
“Dadong, tiang orahina nyemakang lengis tekén Pak Tut,” kéto munyiné
Wayan Dangin tekén méméné Pak Tut. Méméné Pak Tut pesu uli paonné ngaba
pucung misi lengis nyuh, laut jemakina tekén Wayan Dangin.
Disubané teked diwang, Wayan Dangin maekin Pak Tut, “Niki Pak Tut…”
“Apa né? Ngudiang ngaba pucung?” Pak Tut makesiab tekén unduké Wayan
Dangin teka ngaba pucung misi lengis.
“Yan, ci kondén bangun apa kénkén né? Pak Tut ngorahin nyemak linggis
ngudiang lengis jemak?” Wayan Dangin kilang-kileng, kajengat-kajengit
nyaruang lek ati.
“Tusing seken dingeh tiang munyin Pak Tuté mara,” Wayan Dangin mélanin
déwékné sambilanga majalan mulian lakar ngejang lengis lan nyumunin nyemak
linggis.
Gelis carita, jani pénjoré suba majujuk. Ditu lantas katingalin tekén Wayan
Dangin kurenané teka uli kaja nyuun émbér misi yéh, matimpal ngenyang pianak.
Wayan Dangin nyagjagin kurenané, pianakné jemakina, gandonga ajaka mulih.
Teked di arep paonné, Wayang Dangin nulungin kurenané nuunang émbér uli
pasuunané.
“Bli, ajak malu pianaké, tiang lakar maturan malu di sanggah” pangidih
kurenané tekén Wayan Dangin.
“Nah Luh…” Wayan Dangin masaut sinambi ngenyit roko ané masisa tuah
buin akatih.
SATUA CUTET
Matan ainé suba tegeh, "Mé... mé... apa gaé mémé daarang nasiné?" kéto
kéwala I Lengut enu I Lengut kauk-kauk, sambilanga ngungkab-
masih kliad-kliud di ngungkaban kekebé di paon.
pasaréané, mirib enu
"Mé... mé... mémé... kija I mémé né nah?"
luwung karasaang ipiané
kéto I Lengut buin makaukan, makaengan
ibi saja ngaénang baat
pedidina wiréh tusing ada né nyautin munyiné.
pesan kenehné
Méméné uling tuni semeng suba luas tedun di
ningtingang sirah
banjar, kéto masih bapané suba luas magaé.
ngedatang peningalan.
Buin kesepné méméné teka uli rurungé,
Sujatiné ia suba enten,
ngaba surat édaran bacakan caru kasanga uling di
wiréh munyin montor lan
banjar. I Lengut enu di paoné, ngalih-ngalihin
anaké mentas suba ramé
daaran nasi, mekejang ungkabanga nanging tuara
pesan di rurungé. Jani
ada apa.
ulian basangé suba
marasa seduk mara "Yih Wayan jumah?" kéto méméné
makinkinan ia bangun, matakon, sada tengkejut.
ngusap-ngusapin
"Jumah, men ija buin! Apa daarang nasiné
paningalan lantas ia
mé? Basang tiangé seduk san," kéto pasaut I
masugi.
Lenguté bawak.
"Ah mémé ceg sing nundunin tunian, lek atin tiangé jak timpal-timpalé
masan nyananin ogoh-ogoh tiang sing kemu," kéto pesautné sada bangras.
Di balé banjar truna-trunané suba ramé, suba pada negak malingser sambil
magénjékan, tingalina ogoh-ogohé masih suba masanan tekek, wiréh suba uling
semengan, mara nyumu endag ainé trunané suba nedunin.
"Yih Wayan Lengut mara teka, mara tuwun penginané uling bengbengané?",
kéto abesik trunané nguyonin. Diduri ada masih ané griang-grieng ngamikmik,
"ba suwud gaéné mara teka, sepalanan da ya mai!!" kéto krimikané. Barak biing
muan I Lenguté, ngusap-ngusapin sirah, kejengat-kejengit tusing ngidang masaut.
"Nah... sing éngkén, mai dini negak! Jani harus bareng ci", kéto abesik
terunané ngomong. Cara siamin yéh, lega pesan keneh I Lenguté, ningeh munyi
trunané mara, prajani tis kuping lan kenehné, lantas ia negak. Nyumu slukiané
pinceranga, kéto masih munyin tipé geluranga, saka besik trunané teka, nyansan
ngeliunang tetabuhané teka. Nyansan makeloan pinceran selukiané nyangsan
Ainé jani suba badauh, galahé nyaluk sanja kéto masih banjaré saka besik
suba pada ngaba aturan ka catus phatané, jro mangkuné masih suba makiré rauh,
kéwala munyin tipé enu ngelur, truna-trunané enu masih cegak-cegik di balé
banjaré, gruak-gruék ngiteran slukian. Mén Lengut inget tekén pianakné, lantas ia
nyagjag ka balé banjar. Dapetanga ditu panakné sedek ancog-ancog gendang-
gending cara nak buduh.
"Yiih Yan suwud monto malu, pabedikin awak enu cerik, I Pekak mangku
imang rauh, banjaré ba masih ramé, lek atiné suwud monto malu!!", kéto Mén
Lengut ngorahin, sambilanga ngedeng liman pianakné. Mara ningeh munyin Mén
Lenguté teruna-terunané prajani masuryak.
"Apa alih mémé mai, mulihang ragané éngkén, ceg sepeg nasné!" kéto
munyin I Lenguté bangras, sambil ningtingang blakasné. Prajani méméné ngetor,
lantas ngeling malaib mulih nyagjagin muaniné.
"Bli neng ja orahin panaké ditu di balé banjaré, tiang ngorahin beneh-beneh
nagih sepega!!"
Pan Lengut tengkejut ningeh munyin kurenané, dadi wanén kakéto panakné
nagih nyepeg méméné, kéwala Pan Lengut suba nawang mirib panakné suba
punyah, sangkan munyiné kangin kauh ngulah pesu.
"Depangin ba Luh, panak suba karasukan buta kala bakat runguang!!", kéto
pasautné banban.
"Ah bli adi buka kéto, lek atiné ngajak banjaré, masan maaturan panaké milu
uyut di balé banjar!", kéto buin Mén Lenguté nyambung munyiné sada jenget.
"Nak éngkén to Luh nguda mauyutan mara teka li rurungé?" kéto matuané
muani matakon banban.
"To pa cucuné I Wayan ceg sing dadi orahin, masan banjar lakar maaturan ia
mamunyah misi nguyut di balé banjaré, né bapané ba orahin masih tusing nyak
jagjagina panakné!" kéto Mén Lengut nyautin petakon matuané sambilanga
maelingan.
"Nah..nah, jani bapa kar nelokin kemu!" kéto matuané nyautin, lantas
majalan ka balé banjar.
"Mai kak, dini negak, né alih asluki anggon ngangetang tangkahé!" kéto
masaut I Lengut, sambilanga blekak-blekuk, uak-uék sing dadi ngutah.
"Cai mulan nak cerik tusing karesep tekén munyi, kakéné gén amah nganti
slekak-slekék, biin misi gaak-giik, reramané jumah maelingan jani! Mulih-mulih
makejang, ba ker imang ngarap ogoh-ogoh, né kéné gén daar, bin kesep injun
batisé ngidaang ningtingan ogoh-ogoh!" Kéto Pekak Lengut ngomong jenget,
alisné ba mapecuk wiréh suba gedeg pesan ngajak cucuné.
"Éh kak, da pekak uyut dini, néh amen demen siup, amen sing demen siep,
ajak cucun pekaké mulih! Anak ba masana jani kakéné, nak ba tradisi né!!"
"Bapa sing ngelah cucu kakéto, tusing dadi petain, kalingké nyak ajak mulih,
waké tua mara ngomong suba suryakina, campahina, to sing ja jelema, buta kala
mara kakéto tingkahné," mara amonto pasaut matuané prajani maklieb muan Mén
Lenguté, buin ia masasambat ngajak né muani, "bli, neng jani bli tegarang kemu
alih panaké, kalud ia tusing maan madaran uling semengan". Kondén pegat
munyin Mén Lenguté sagét suba ramé trunané uyut dirurungé, kéto masih ada tua-
tua teka nyambatang I Lengut pungkat, ngutahang getih di balé banjar. Prajani
ngadebras bapané bangun malaib, kondén nengok ka rurungé sagét suba teka
trunané ngarap I Lengut ané suba lemet tuara inget, uli bibihné enu sisan-sisan
getihé ané utahanga.
"Mimih déwa ratu pianak titiangé, nak éngkén to Yaan..?" kéto Méméné
malaib nyagjagin pianakné sambilanga ngeling grang-gerong.
Neked dirumah sakit I Lengut tondén masih inget, makelo préksana tekén
dokteré di IGD, sugin-suginina muané tekén méméné, buin kesepné gradap-gridip
ia nyumu inget.
"Aduh mé, pa basang ajak tangkahé sakit san guminé mapincer kéné adi,"
kéto petelan ia ngomong, misi blekak-blekuk. Bapané suba gedeg pesan, kéto
masih méméné diastun marasa sebet nanging kenehné enu gedeg tekén panakné.
"Pak, bu malam ini anaknya harus di observasi satu kali 24 jam," mara
monto dokteré ngomong, timpalina tekén Pan Lenguté, "néh, masan anaké
nyalanan tawur kasanga di catus phatané kanggoang dini di rumah sakit jani
matawuran."
"Men éngkénan bli, dini buta kalané nyelémpang jani, mara mai garapa toh."
"Sajaba enjutin jani né mara ya, apang tenangan kenehé," kéto reramané
makaengan saling sautin, I Lengut kijap-kijap tusing pesu munyi, kéto masih
perawat jak dokteré ané mréksa milu ia kajengat-kajengit ningehang.
Buin kesepné ada pisagané teka ngaba orta, di désa truna-truna témpékané
masih mauyutan ulian saling sengeg ngarap ogoh-ogoh, nganti majaguran saling
tangtangin.
"Ah suba biasa to, yén sing uyut si sing pangrupukan adané nak pang
magupuk suba tradisi koné, patuh cara mamunyah di pangrupukané nak ba cara
tradisi, yén sing punyah sing somia buta kalané, pang nganti ngrasuk di awaké
kalané malu mara beneh pailehé, sing kéto Ngut?" kéto Pan Lenguté ngomong
masasambat. Sambilanga nyekenang munyi tekén panakné.
Satondén nyomiang Buta Kala ané di Buana Agungé, jalan somyaang Buta
Kala ané ada di Buana Alité padidi apang sida rahayu jagaté.
bareng ngamatiang anak dugasé ené. Kéwala neked jani tondén ada ané bani
mastikayang. Liu ipun ngelah timpal préman. Kéto masi pergaulané soroh préman
ané demen mégal, matajén, majaguran, minum, ada masi ané laad dadi bogolan
ulian ngamaling, marikosa muah ngamatiang anak. Ulian ento pisaga-pisaga sing
pati sanget matakon ajak Pan Karta, jejeh. Tuah bisa makrimik dogénan di duri.
Sujatiné Pan Karta pidan nak luung. Sayang jak kulawarga. Diapin uling
pidan demen majaguran kéwala ipun sing demen nyemak gaé mamati-mati.
Nanging sesukat pianakné ané pinih duur Wayan Karta mati ulian pugpugina laut
orosa aji sepéda montor kén musuhné, ulian ento ipun malénan. Timpal-timpalné
kaukina ajakina bareng ngamatiang anak ané ngamatiang panakné. Alih-alihina
tusing katemu. Pamuput polisi payu ané makatang malunan. Suba mapenjara
anaké totonan ajaka 6 ané makemul ngamatiang Wayan Karta.
Sesukat pianakné paling kelih kalud muani aukud mati, Pan Karta cara
jelema paling. Sing taén ipun ngoyong jumah. Somah jak pianakné ané
manengahan sing taén runguanga. Geginané tuah matajén jak majaguran. Suba
ping kuda kadén dingeha ipun miyegan. Kéto masi dingeha maan pipis liu tur
orahina bareng ngamatiang anak. Malénan bikasné kén ané pidan. Mulih abulan
cepok paling makelo nganti sanja laut buin luas.
Mén Karta ban sayangné ngajak kurenan, mara tawanga Pan Karta mulih
ipun jumujug pesu meli darang nasi. Prajani nyakan pang ngelah nasi anyar turin
anget. Kéto masi darangné ané jaen. Kenehné tuah abesik Pan Karta nyak seleg
madaar apabuin nyak nengil di jumah tusing buin ideh-ideh.
"Bli, madaar malu. Nasiné suba lebeng. Kéto masi darangné. Ada pindang
demenan Bliné," Men Karta ngajakin kurenané madaar.
Pan Karta pesu uli kamarné. Matianga rokonné ané nu bin atugel. Kéto masi
siupa kopi agerosan satondéné bangun. Ungkabanga tekep darang nasiné. Seken
ada pindang mabasa bawang matah demenan ipuné.
Negak ipun sambilanga madaar. Men Karta bagia nepukin muaninné seleg
madaar. Diapin kudiang jelékné, Pan Karta wantah kurenan ipuné. Bapan pianak-
pianakné yadiastun pianakné nu bin adiri.
"Sing tawang!"
"Jumah masaré nah, Bli. Tiang kangen masaré bareng jak Bli," Mén Karta
ngalemesin.
"Bli.."
"Hmm.."
"Yén dadi tiang ngidih ajak Bli, suud ja Bli bareng-bareng dadi préman.
Suud matimpal ngajal timpal-timpal Bliné ané jani. Tiang jejeh kadung joh Bli
maenceban, nyansan nyelékang pajalan Bliné. Tiang ngomong kéné ulian tiang
sayang kéto masi ulian pianak iraga. Diapin Wayan suba malunan ngungsi ka
genah wayah, kéwala iraga nu ngelah Nengah Bli. Diapin maawak luh, Nengah
Rasti tetep pianak iraga," lantang Mén Karta ngomong. Pan Karta mendep
dogénan.
"Saja Bli bareng ngamatiang anak ané dugas aminggu tepukina di telabahé
ento?"
Pan Karta majujuk laut magedi. Kutanga nasiné ané tondén telah daara. Mén
Karta nguber kurenané. Gisianga liman kurenané laut kedenga tusing baanga pesu.
"Bli.. sautin patakon tiangé? Tiang sing nyak Bli nganti malaksana buka kéto.
Ingetang pianaké Bli. Pang sing tulada mani puan."
Bes liu mirib Mén Karta mamunyi, belbelan otakné Pan Karta. Ping keti
matakon ngaénang ipun pedih. Mimbuh matakon unduk anak ané mati dugas
aminggu ento. Prajani Pan Karta ngantem somahné. Getih pesu uli bibihné Mén
Karta.
"Endepang awaké! Awak lua eda pati milu-milu urusan nak muani. Panaké
gén itungang."
"Tiang tuah matakon, Bli. Pelih tiang matakon kéto? Tiang somah Bliné."
"Nyai mula somah icangé. Kéwala eda nyai pati sanget ngatur-ngatur icang
apabuin nganti matakon kéné-kéto unduk pajalan icangé. Tengilang ibané jumah.
Sekenang ngempu panaké. Kuangan pipis ané baang icang?" Keras munyinné Pan
Karta nyautin patakon somahné.
"Sing kuangan. To buin besik lakar takonin tiang, uli dija tekan pipisé ané
baang Bli kén tiang? Magaé apa Bli nganti ngelah pipis bek? Sing ulian bayaha
kén anak pang nyak ngamatiang anak?" wanénanga raganné matakon yadiastun
ipun nawang Pan Karta nyangetang kal mamedih.
Bin cepok, muanné Mén Karta kena bogem. Pan Karta tusing nyautin
patakon somahné. Mén Karta pungkat. Nyangetang ngeling. Sebet kenehné tusing
nyidang naenang. Liangé dugas nyiagayang dedaaran baang Pan Karta, prajani
ilang. Kaliwat sakit keneh ipuné maan munyi kasar mimbuh kena antem.
Madéngan ipun bangun laut macelep ka kamar. Celepanga bajunné muah bajun
pianakné. Jumujug pesu laut nyemak pianakné ané sedeng iteh madagang-
dagangan ngajak timpal-timpalné. Pianakné ngeling gerong-gerong wiréh nu
demen maplalianan suba paksana luas magedi nuju umah bajang méménné. Mén
Karta ngusap-usap yéh paningalané kéto masi getih ané pesu uli bibihné.
Tindakané ngambang kéto masi kenehné lakar cerai apa lanturang.
Tlektekanga pianakné. Nengah Rasti ané makada ipun makeneh ping siu kal
nyemak keputusan.
I Komang Alit Juliartha embas ring Bekasi, 15 Juli 1991. Dané alumni
saking program studi Pendidikan Bahasa Bali IHDN Dénpasar lan
meneng ring Banjar Kubu, Kelurahan Kubu, Kabupatén Bangli.
Kakawian-kakawiannyané marupa puisi, satua cutet, lan ésai kamuat ring
surat kabar sakadi Bali Orti (Bali Post), lan Média Swari (Pos Bali).
Cakepané sané sampun kawedar marupa pupulan satua cutet sané
mamurda “Swécan Widhi” warsa 2015 lan ngamolihang hadiah Sastra
Rancagé warsa 2016 tur “Satyaning Ati” (novel 2016).
Gelisin tuturan satua, jani teka dina pasubayanné, tusing makelo lantas teka I
Kidang tur ngomong, “Ih Cekcek, jani suba payu muber-uberan.”
Masaut I Cekcek, “nah payu, sakéwala jalan ngawitin uli di punyan kayuné!”
“Suba, jani payu,” kéto I Cekcek. Béh palaibné I Kidang masepuk baana
buké. Jani crita das nganteg di tampulé I Kidang mlaib lantas makaukan, “ih,
Cekcek cai dija?”
Mara kéto ngomong I Kidang, “béh, saja ririh cai Cekcek. Nah jani buin
mlaib mlipetan.” Ngulahang pesan I Kidang mlaib kanti bungkut-bungkut
déwékné. Kéto masih mara das neked di punyan kayuné, makaukan lantas I
Kidang, “neked dija cai Cekcek?”
Masaut I Kidang, “Nah cai Cekcek, kai inget pesan tekén janji, déning kai
saja kalah baan iba, da iba nampah kai. Cendekné kai ngidih témpo tekén iba. Nah
Cekcek, mani puan kai mati, dinumitis kainé buin acepok, kai manadi siap biing
selem miananan, tur yan cai mati disubané cai numitis, manadi siap buik kuning
rajah kebek, ditu mara patut cai ngalap jiwan kainé.”
Kéto katuturan siapé biing kalahanga baan siap buik kuning rajah kebek kala
di patajénan. Don klampuak don kunyit, satua bawak buin kincit.
Kaketus Saking:
Kembang Rampé Kasusastraan Bali Purwa sané kapupulang antuk I Gusti
Ngurah Bagus sareng I Ketut Ginarsa.
TABUH RAH
NYELANG KALANGAN
Ngakan Madé Kasub Sidan,S.Pd.M.Pd., embas ring désa Satra Klungkung nemonin
Saraswati warsa 1959. Ngawit warsa 1982 ngunggahang reriptayan marupa: puisi,
cerpén, artikel, sekar alit, lan éssai ring Bali Post, Nusa Tenggara, Karya Bhakti,
Satwa, Canang Sari, tur nglimbak ring Anita Cemerlang lan Zaman (Jakarta), Mimbar
Masyarakat (Samarinda). Ngamolihang makudang-kudang jayanti, lan penghargaan
sekadi anugerah “Widya Kusuma” (Tokoh Pendidikan Bali ) saking Gubernur Bali
warsa 2010. Sané mangkin, ngayah dados pengawas SD/MI Kecamatan Klungkung
Tabuh Rah
I/ Panyapa
Yadnya bébék putih jambul/ miber genah kalér kangin/ ngareresik dasa mala/ sor
akasa duur pertiwi/ nglikub bayu apah téja/ yumiratang sunya resik/ ring ginati
tembangnyané.
II/ Panglintih
Duh Hyang, matedoh tiding nyakupang nunggilang manah, durus najeg ngentér
ring siwa dwara. Mangda sida netesang sapangrauh catur bhuta. Lampahé sida
masahang butha anggapati saking butha mrajapati, banaspati, lan banaspati raja.
Saking Ning ngawi Ning titiang sida ngedat. Hyang, pasahang kabyahparan sané
kalikub buta bendu agung karaksasan antuk japa mantra, nasi a kepel maulam
bawang jahé. Hyang, tujuhin ja titiang kandha pat panyaman titiang sané durung
sida tatas antuk titiang genahnyané.
III/ Panyengker
Om durga patuh bhuta patuh kala patuh dengen patuh léak patuh sing masyung
pada patuh. Patuh patuh patuh.
Nyelang Kalangan
(Katur ring: Sang Momo Angkara, Duratmaka)
Suling sunari sané miber prasida ngiter akasa gumanti wit metu saking siwa dwara.
Tabuh gagambelan sampun andel ring gambelannyané suang-suang. Giing ugal
ngaruruhang sasuluh margi. Petuk nuut mangda pamargine anut. Gedigan
kendang masangsih cecepolan céngcéng sahasa nimpalin candet réong. Gong
sapisan, sapisan tetabuhan janggel, tan pa suara. Arangsukan panganggo pragina
sampun karangsuk. Stéwel akit ngiket cokor ngawi tandang tangkep mangda sida
lampah lumampah kadi tanjek tabuh. Wastra angkeb raga ngardi sané tan wenang
cingakin tan kacingak sang mapanyingakan jalir, ngulurin momo. Kampuh lan
awir ngawinang dada tan makanten nanging kakantenang asri, alep alus. Badong
sumringah maka depdep, pakanyohnyoh gumanti nudut nuut sunari ampehang
4itian masikian ring tembang macapat pragina, tan lémpas ring lelintihan carita.
Gelungan, gelang kana, lan panyangkepnyané nyakepin patitis sregep paripurna
sayaga nangkepin pangantos tetabuhan. Nanging dados maéndahan tapel
kaanggen 40 itian 40 é prerai? Dados langsé durung katanjebang, napiké
sangkaning pangresikan durung resik? Dados kalangan durung kagelar napi tan
kelingan malih yadiastun carun kalangan sampun kagelar? Rarisang saur ninaurin
mangkin mangda tan kasép, mangda beriuk sapanggul! Nyelang kalangan genah
ngetohang nyolahang sesolahan. Titiang nyantos. Jantos 40itian. Tan ajerih. Tan
makirig atampak!
PUISI
Pamegat Manah
Beratan
Candikuning
I Gst Bagus Wéda Sanjaya, dados guru Bahasa Bali ring SMA Bali
Mandara
Pamegat Manah
: Candikuning, Ngiring Druénang
Candikuning
Pedungan,
Soma Wagé Perangbakat
3 Oktober 2011
Beratan
Pedungan,
Soma Wagé Perangbakat
3 Oktober 2011
Puisi I W. Wikana-Seraya
Tembang Kesanga
(25-03-2017)
I Putu Gedé Serana Asta Sidhi, masekolah ring SMKN 3 Dénpasar Jurusan Tata
Boga. Alumni SMP Dharma Wiwéka
Durus cingak.
Lebur,
Kanistan maidehan,
Lali,
Lémpas,
Pejah.
Ngakak
Kadi solah,
Tan pegatang,
Nglimurang manah,
Kadi solah,
Tan pegatang,
Ruangé ngucak,
Encak-encak.
Bibih makobar.
Tuara sayan,
Prasida masuryak,
Uyak,
Encak,
Déwéké,
Lemah.
20 Agustus 2016
SATUA MASAMBUNG
Rasti
(6)
A
nggara. Jam kutus semengan. Rasti lan timpal-timpalné di
kelasé sing ada bani makrisikan. Ané ngranaang palajahan ané
teranganga tekén guruné di malun kelasé. Palajahané,
palajahan Matematika. Guru ané ngajahin galak tan kadi. Di
nujuné nerangang, yén ada murid makrisikan tur tawanga, muridé orahina ka
malun kelasé. Teked di malun kelasé orahina nyongkok-majujuk pang selaé. Suud
kéto tulisanga soal ané ketil gati tur tundéna nyawis. Sing di bangkuné orahina
nyawis. Di papané. Wiréh soalé ketil, ané orahina sing lakar nyidaang nyawis.
Ditu, guruné ané ngajahin Matematika neldel aji raos sing sida baan ningehang.
Mimbuh milus, nyapingin, di kénkéné nanjungin.
Sakéwala, kisi-kisi Méi Chu ngorahin déwékné, “Nyanan jumah baca.” Das
Rasti simpatan ningeh raosné Méi Chu ento.
“Lénan tekén Rasti, da kanti anak lén maca,” buin kisi-kisi Méi Chu
ngorahin. Buin Rasti das simpatan.
Ibi Suéni maan ngorahin iang. Koné Rasti maan ngorahin ia unduk Rasti
lakar ka umah iangé. Suéni ngorahang, Rasti tombaanga. Aget Rasti buung ka
umah iangé. Yén payu sing buungan Rasti ulaha tekén tiah iangé. Wiréh dugas
Rasti ngrencana malali ka umah iangé, tiah ngentah inguhné.
Takeh iang, Suéni suba ngorahin Rasti apa ané ngranaang tiah iangé kéto.
Suéni sing takonin iang. Suéni sing ngorahang tekén iang. Uli klisatné iang
nawang, Suéni suba ngorahin Rasti. Iang sing gedeg yén Suéni suba ngorahin
Rasti.
Krana I Suéni suba ngorahin Rasti unduk tiah iangé, jani Rasti lakar orahin
iang unduk ané lénan. Ané takonang Rasti. Sing lén, ngudiang Yap Wai Shing
nyambat iang singkék totok enceh ratun Gerwani. Sakéwala, Rasti, makejang ané
lakar orahang iang kapining Rasti sig suraté ténénan ulian anak lén ngorahin iang.
Anaké lén ento nu mapagelahan ajak iang. Adin tiah iangé ané muani.
Anaké Cina ané teka ka kotané ené ada duang soroh. Cina uli Tiongkok
daratan lan Cina uli Taiwan. Iang soroh Cina uli Tiongkok daratan. Yap Wai
Shing, soroh Cina uli Taiwan. Engkong iangé, kaki yén anak Bali nyambat, PKI.
Engkongné Yap Wai Shing PNI. Iang maan nakonang ajak adin tiah iangé ané
muani, ngudiang paturu Cina mabinaan parté. Pasaut adin tiah iangé: mula kéto
uli pidan.
Sawiréh engkong iangé PKI, niok iangé, dadong yén anak Bali nyambat,
dadi krama Gerwani. Lantas kapilih dugas pamilihan pengurusé dadi bendahara.
Adin tiah iangé ané muani ngorahang, niok iangé barés pesan tekén Gerwaniné.
Sakancan ané perluanga tekén Gerwaniné, ané penting ngorahang, jag kisinan.
Baan barésné, pengurus lan krama Gerwaniné sing bani tulak tekén pangidih niok
iangé. Makelo-kelo ngenah, niok iangé kuasa pesan tur dadi prakanggo. Lawan
politikné, kéto adin tiah iangé ané muani ngorahang, nyambat niok iangé ratun
Gerwani. Tur kaimbuhin aji kruna: singkék totok. Ento awanan, kéto adin tiah
iangé ané muani, yén lawan politik niok iangé nyambat, sing adan niok iangé ané
kasambat. Ané kasambat, singkék totok ratun Gerwani.
Ané jani lakar orahin iang Rasti. Uli pidan Yap Wai Shing nyambat iang
singkék totok enceh ratun Gerwani. Mirib Rasti makesiab yén orahang iang uli
masekolah di SD. Yén sing pelih uli kelas lima. Apa krana Yap Wai Shing
nawang déwék iangé cucun ratun Gerwani? Unduké ené taén takonang iang tekén
adin tiah iangé ané muani. Orahanga ané ngorahin, engkongné. Engkongné Yap
Wai Shing. Sing takonin iang, adin tiah iangé ané muani nerangang ngudiang ia
bani ngadanin engkongné Yap Wai Shing. Engkongné Yap Wai Shing taén nyilih
pipis tekén adin tiah iangé. Wiréh engkongné Yap Wai Shing nyelametang
engkong lan niok iangé dugas panumpasané, adin tiah iangé ané muani maang
ngidih. Sing maang nyilih. Mirib marasa nyelametang, ngamolas lemeng
engkongné Yap Wai Shing nagih pipis. Marasa liu maang, adin tiah iangé ané
muani, sabilang tagihina ngorahang sing ngelah. Tawang Rasti, anggona gena
pipisé? Anggona matajén. Sekaté sing baanga pipis, engkongné Yap Wai Shing
gedeg. Satondén magedi, engkongné Yap Wai Shing nuding adin tiah iangé ané
muani sarwi nengkik.
“Yén buin pidan ada panumpasan buin, cang sing nyak nyelametang singkék
totok enceh ratun Gerwani!”
Yap Wai Shing, sayanganga gati tekén engkongné. Uli ditu adin tiah iangé
ané muani ngorahang: engkongné ané ngorahin Yap Wai Shing.
Dugasé nu di SD iang sing bani nglawan Yap Wai Shing sabilang sambata
kéto. Ngawit SMP iang makita nglawan. Dugas adin tiah iangé ané muani orahin
iang, tombaanga iang nglawan. Kéné adin tiah iangé ané muani mesuang raos
nombaang.
“Da nyangetang raos jalema buduh. Yén Méi Chu nyangetang, Méi Chu
milu buduh. Depang bungutné mapeta. Da sangetanga. Da sangetanga.”
Suud maca suratné Méi Chu, Rasti bengong. Sing aséna, raos sambung-
sinambung di kenehné. Buka benang layangan maundrusin tan parérénan.
Mabukti jani ané baosanga tekén Pak Kenitén ipidan. Anak ngelah nasib
jelék lakar kacunduk ajak paturu anak manasib jelék. Kapin jelék nasibé sing
patuh. Sulasmi, méménné Gerwani. Méi Chu dadongné Gerwani. I déwék kapin
tondén seken, masi pianak Gerwani, yadiapin ulian kadalih. Kadalih baan I
Sudiasih.
Yén padaang, nasibné Méi Chu pinih melaha. Nasib iragané pinih jeléka.
Sulasmi méménné Gerwani. Juang anak. I déwék kadalih ngelah mémé Gerwani,
sakéwala sing tawang. Sing tawang, kénkén jujukné tur jenengné. Méi Chu, kapin
lumpuh laut ngalahin, taén ngasanin tresnan mémé minakadi wélangan mémé ané
madasar ulian sayang tekén pianak. Méi Chu taén ngasanin kénkén rasané dadi
pianak piara mémé.
Nadaksara ujan ngripis buka sambehang uli langité. Rasti macebur uli baléné.
Ngojog jendéla. Ngampakang. Tur nlektekang panginané ngawangsitin pianakné
apang nyagjagin déwékné lakar ajaka masayuban. Nadaksara uli kenehné membah
raos. Déwa Ratu! Nasib iragané jelékan tekén pitik. Pitik nawang tur ngrasaang
tresnan méménné. I déwék?
Ujané ngripis endang. Matan ainé masunaran uli selagan gulemé tipis.
Guminé seka bedik ngalangang. Pitiké liang nututin inanné ngesik. Rasti, nu
bengong. (Pacang Kalanturang......)
I Madé Suarsa:
I
Madé Suarsa wantah pangawi sastra Bali modéren sané embas ring
Banjar Gelulung, Désa Sukawati, Kecamatan Sukawati, Kabupatén
Gianyar, 15 Méi 1954. Dané wantah oka saking pangawi sastra Bali
modéren I Nyoman Sanggra (almarhum), putra kaping kalih saking pitung raka rai.
Dané masekolah ring SPG Negeri Dénpasar warsa 1972, lan sausan punika
dané nglanturang masekolah ring PGSLP Negeri Dénpasar warsa 1974, raris
Ngawit warsa 1983 dané dados dosén ring Fakultas Sastra Universitas
Udayana. Dané nyurat makudang-kudang satua cutet, puisi, ésai, geguritan,
miwah prosa liris. Kakawian-kakawian dané akeh kawedar ring surat kabar
minakadi Bali Orti (Bali Post), Médiaswari (Pos Bali), miwah sané lianan.
ARTIKEL
K
easrian jagat Baliné nemonin Galungan yukti tan wénten samén pada.
Pénjor majéjér kajangkepin makudang-kudang payasan katon asri
gumanti sida nutdut kayun. Lanang istri mabusana adat lan alit-alit
mabusana sarwa bungah nyihnayang pakayunannyané taler bungah égar.
Éédan Galungan-Kuningan
Sesajén ring rahinan Kuningan: ring palinggih utama inggih punika tébog,
canang meraka, pasucian, canang burat wangi. Ring palinggih sané alitan katur
nasi selangi, canang meraka, pasucian, dan canang burat wangi. Ring kamar suci,
ngaturang pengambéyan, dapetan madaging nasi kuning, ulam sajangkepné. Ring
wewangunan sami (pelangkiran) kadagingin gantung-gantungan, éndongan,
tamiang, lan kolem. Éndongan pinaka simbol aturan ring Hyang Widhi. Tamyang
pinaka simbol panolak malabaya. Kolem pinaka simbol genah malingih Hyang
Widhi, para Déwa lan leluhur. Suang-suang paumahan makarya dapetan,
madaging sesayut prayascita luwih nasi kuning lan ulam bébék utawi ayam.
Tébog madaging nasi kuning maulam ulam segara, adéng dadar, lan wayang-
wayangan mawit saking daun timun. Tébog punika nganggé tatakan taledan sané
madaging tipat nasi kekalih, sampiannyané kepet-kepetan. Yaning ten polih tébog,
kangkat kagentosin antuk piring.
Ring Buda Kliwon Pahang sané kawastanin pegat uwakan, pinaka pewarah
Déwi Durga mantuk ring Sri Jaya Kasunu sané kacihnayang pamargin ngabut
pénjor raris kageseng, abunnyané kagenahang ring kelapa bungkak gading tur
ketanem ring pekarangan suang-suang. Wewantenan sané katurang ring pegat
uwakan sesayut dirgayusa, panyeneng, tatebus mantuk ring Ida Sanghyang Widhi.
Pegat uwakan wantah galah pinih ungkur ngamargiang éédan Galungan-Kuningan
selami asasih pitung rahina ( 42 rahina) mawit saking Sugimanik Jawa.
“Ndah Ta Kita Sang Sujana Sujani, Sira Umara Yadnva, Wruha Kiteng
Rumuhun, Rikedaden Dewa, Bhuta Umungguhi Ritekapi Yadnya, Dewa
Mekabehan Menadya Saraning Jagat Apang Saking Dewa Mantuk Ring
Widhi, Widhi Widana Ngaran Apan Sang Hyang Tri Purusa Meraga
Sedaging Jagat Rat, Bhuwana Kabeh, Hyang Siwa Meraga Candra, Hyang
Sadha Siwa Meraga “Windhune”, Sang Hyang Parama Siwa Nadha”
Kirang langkung artin ipun : Uduh sang wijaksana, sané ngamargiangn yadnya,
mangda sareng sami uning ring tata titi ngulati kadéwataan, sangkan punika sang
Bhuta manadi genah/tatakan/dasar yadnya punika, raris Déwa samudya manadi
intisari bhuwana agung, mangda saking Déwa sami mawali ring Ida Sanghyang
Widhi. Widhi widhana, tetuweknyané mangda sang Tri Purusa sida pinaka
daging bhuawana agung, Hyang Siwa manadi Bulan, Hyang Sadha Siwa manadi
windu (titik O), Sanghyang Parama Siwa manadi nadha (kecek), yan tunggilang
sami pinaka simbol Ong Kara.
Bambu
Plawa (dedaunan)
Palawija (biji-bijian minakadi padi lan jagung)
Palabungkah (umbi-umbian)
Palagantung (kelapa, pisang, timun)
Sanganan (Jaja-jaja)
Uang képéng 11
Sanggar Ardha Candra simbol Ong Kara.
Sampian pénjor sanée madaging porosan (mako, basé, apuh, buah,
gambir) lan sekar.
Tetuwek Galungan
/6/
Bawu madhem ibi sanja,
njahan tityang maresihin,
déning tityang mula totos,
mangaskara saking nguni,
tityang tan wénten huning,
ring banten punika ratu,
malih kirangan ngarap,
makadi kirangan daging,
dwaning hibuk,
tityang mangkin ngamanahang.
/7/
Wawu polih maangkuwan,
tityang wawu roras tali,
yan tan tityang sanangkahon,
malih limang dina mangkin,
ngutang raris mangirim,
asapunapi sasantun,
sané krawos uttama,
parandha hégar nyahurin,
da jwa hibuk,
yadyan kakurangan ngarap.
/8/
Lamun suba ada gelar,
né rowang kahiné dini,
ya pencad manggawé kénto,
nanding banten sahi-sahi,
kema iba delokin,
banten tatandingan puput,
banten anak ngaskara,
lén nto banten maresihin,
jani bangun,
Pan Bongkling hiju natasang.
/9/
Tatas banya mapawasan,
lawut malipetan gelis,
parandha kari mangantos,
di pamrajan gending-gending,
matur Pan Bongkling kenying,
inggih sampun tityang ratu,
natas banten punika,
wénten hémeng tityang kidik,
déning durung,
tityang nahen mangawasang.
/10/
Wénten nika mwadah dulang,
meka waja miwah lengis,
menuh sikapa asoroh,
boya tingkah banten suci,
punika anggén napi,
parandha ngandhika halus,
data takonang iba,
pipisé jwa haba mahi,
malih matur,
Pan Bongkling macitta nawang.
N
yep
iSa
ka1
939
(
28Ma
ret2017)
Ga
lun
gan
(
5Apr
il2017)
l
an
Ku
nin
gan
(
15Apr
il2017)
Jur
nalSastraBaliModéren
SuaraSakingBali
édisi1,2,3,4,& 5
RarisangDownloadri
ng:
www.
suar
a-sakingbal
i-
donl
ud.
blogspot
.co.
id
GangMawar1,Sambangan,Si
ngar
aja-
Bal
i
085237966984
Suar
aSaki
ngBal
i
s
uar
a.s
aki
ngbal
i@gmai
l.
com
www.
suar
a-s
aki
ngbal
i.
blogs
pot
.co.
id