Anda di halaman 1dari 12

BAB 4.

TEMBANG MACAPAT DASAR

Lagu pada Tembang Macapat terletak pada tinggi rendahnya suara, luk, gregel, dan
cengkok. Tinggi rendahnya suara tidak terikat dengan adanya pedoman, akan tetapi banyak
tergantung pada siapa yang akan melagukan tembang tersebut. Akan tetapi apabila dalam
penyajiannya sudah tercantum laras-nya apa (Pelog atau Slendro), pathet-nya apa (Sanga,
Nem, Manyura atau Lima, Barang, Nem), maka sebaiknya didalam melagukannya lebih
disesuaikan dengan yang tertulis tersebut. Selanjutnya, yang disebut luk adalah lika-liku
suara ditinjau dari panjang pendeknya suara. Suara yang dilagukan agak panjang disebut
sebagai luk, sedangkan yang hanya sebentar/pendek saja disebut sebagai gregel. Cengkok
merupakan salah satu perwujudan lagu yang dilahirkan melalui perasaan orang/penyanyi
yang melagukannya. Kelazimannya setiap penyanyi tentu mempunyai kesenangan sendiri-
sendiri dalam melagukan suatu tembang, misalnya cengkok dari Nyi Candralukita tentu
akan berbeda dengan cengkok dari Nyi Tukinem. Dengan demikian, sudah barang tentu
dalam melagukan tembang Jawa, tiap-tiap penyanyi tidak akan sama kecuali mereka yang
menerima pendidikan menyanyi dari seorang guru. Sajian berikut ini merupakan tauladan
lagu Tembang Macapat dalam laras Slendro dan atau Pelog dengan catatan bahwa lagu-
lagu tersebut merupakan “dasar” dan bagaimana pengembangan sehubungan dengan luk,
gregel, dan cengkok, penulis menyilakan kepada para pembaca. Contoh Tembang Macapat
cakepan (syair) beserta titi-laras-nya (notasi-nya) adalah sebagai berikut.

4.1.1. MASKUMAMBANG, laras Slendro pathet Sanga


2 5 6 6 ‘ 6 1> 2>3> 1> 5 5321 3 5653
Na-dyan si-lih ba-pa bi-yung ka - ki ni - ni
6 1> 2> 2> 1> 61>
Sa-du-lur myang sa-nak
5 2 2 2 2 1235 321 6<5<
Ka-la-mun mu-ruk tan be - cik
1 2 2 2 23 212 16<5< 6<1
No-ra pan-tes yen den nut – a

4.1.2. MASKUMAMBANG, laras Pelog pathet Nem


5 61> 1> 1> 1> 1> 1> 1> 2>
3> 1> 65
Pu - tri Ci-na ge-lang-sar-an me-las a - sih
1> 2>3> 3> 3> 2> 1> 2>
Wa - ra Ke - las - wa - ra
6 5 5 5 6 1>2> 653 21
Pe-dhang-en ju-ren wak ma - mi
1>>>> 2>? 3 1 2 3 32 35
A-ja an-de-da-wa wi-rang

A-pan ka-ya mang-ko-no wa-te-kan i-ki


Sa-na-dyan wong tu-wa
Yen du-we wa-tek tan be-cik
Mi-wah tin-dak tan pra-yo-ga

1
4.1.3. MASKUMAMBANG, laras Pelog pathet Barang
2 35 5 5 5 5 6 6 6 7 5 32
Ka - ping pat-te ya ma-rang gu - ru sa-yek-ti
5 6 7 7 6 56
Sem-bah ka-ping li - ma
3 2 2 2 2 2 327 6
Ya ma-rang Gus-ti ni - re - ki
5< 6< 7< 5< 6< 7< 6< 7<2
Pa-rin-ci-ne ka-wruh - a - na

4.2.1. MIJIL, laras Slendro pathet Sanga


6 6 6 6 6 1> 1> 1> 1> 1>
La-mun si - ra ma-deg Na-ra-pa-ti
6 5 6 6 1>6 5
Ya-yi we-kas ing-ngong
5 6 6 61> 5 2 2 2 16< 6<
A-pan a - na - ing Pra-bu u-ger-e
6< 1 6 2 1 6< 6< 6< 6< 6<
Sas-tra ce-tha u-lat-an-a ya-yi
1 2 2 2 2 2
O-mah-na den pas-ti
1 1 6< 6< 16< 5<
Wu-lang-e sas - tre - ku

Po-ma ka-ki pa-dha di-pun e-ling


Mring pi-tu-tur ing-ngong
Si-ra u-ga sa-tri-ya a-ran-e
Ku-du an-teng jat-mi-ka ing bu-di
Ru-ruh sar-ta wa-sis
Sa-mu-ba-rang-i-pun

4.2.2. MIJIL, laras Plog pathet Nem


6 6 1> 2> 2> 2> 2> 2>1>
2> 3>
Ku - du - ku - du mrih a - wak pri - ba - di
1> 6 1> 1> 1>2> 2>
La-li ing le - la - kon
1> 2> 3> 1>2> 6 5 5 5 65 3
Ra- tu i - ku ra - tu - ne wong a - keh
2 3 5 6 5 3 3 3 3 3
Lan gu-nem-e ka - la-mun ti - na - ri
5 6 6 6 6 6
Pa-sa-mu-wan sa-mi

2
2 3 5 5 65 32
No - ra bi - sa me - tu
4.2.3. MIJIL, laras Plog pathet Barang
3 3 5 6 6 6 6 65 6 7
Mi-wah la-mun a-prang nde-dhi-ngin-i
5 3 5 5 56 5
Sru po - lah lok - a - lok
5 6 7 56 3 2 2 2 32 7<
Ing ba – tin - e a - nge - pek ku - wa - nen
6< 7< 2 3 2 7< 7< 7< 7<
7<
I - ya du - du du - wek - e pri - ba - di
2 3 3 3 3 3
Kang mang - ko - no ya - yi
6< 7< 2 2 32 7<6<
Pre - nah - na den gu - puh

4.3.1. KINANTHI, laras Sendro pathet Sanga


5 6 6 6 6 1> 2> >2>
Dhuh De - wa dhuh Ja - wa - ta gung
2> 2> 1>> 1> 6 61> 6 6
Ti - ngal - a - na so - lah ma - mi
5 6 1> 1> 1> 1> 1> 61>
Se - wu la - ra se - wu brang - ta
5 5 5 5 5 2 32 1
Tan a - na tim - bang - e ma - mi
1 2 3 5 5 5 5 5
Yen ta u - lun tan peng - gih - a
3 2 2 2 2 32 3 5
Ka - la - wan pa - nge - ran ma - mi

4.3.2. KINANTHI, laras Pelog pathet Nem


5 6 6 6 6 6 6 6
Pun Ba - pa pan sam - pun tu - mut
6 1> 1> 1> 2> 54 5 6
Sa - ba - la - ni - ra wus mba - lik
5 6 1> 1> 1> 1> 1>2> 1>
Mring pra - bu Ra - ma - wi - ja - ya
6 5 5 5 4 54 2 1
Me - mung - suh - an lan wa A - ji
1 2 4 5 5 5 5 5
Ba - la wre - war - ti wus nya - brang

3
4 4 2 1 2 4 45 5
Keh prap - teng su - we - la - gi - ri
Pa-da gu-lang-en ing kal-bu
Ing sas-mi-ta a-mrih lan-tip
A-ja pi-jer ma-ngan nen-dra
Ka-pra-wi-ran kang den es-ti
Pe-su-nen sa-ri-ra-ni-ra
Ce-gah-en da-har lan gu-ling

4.3.3. KINANTHI, laras Pelog pathet Barang


2> 3> 3> 3> 3> 3> 3>
3>
Nar - pa - ti Ra - ma ling - nya rum
3 2> 2> 2> 2> 2> 3>2> 7
Ko - nen se - su - ci re - re - sik
7 2> 2> 2> 2> 2> 2>3> 2>
An - ja - rag se - dya su - ja - na
7 6 6 6 7 5 65 32
Ku - su - ma a - ri Man - thi - li
5 6 6 6 6 6 6 6
Te - te - la se - tya su - me - tya
5 5 5 5 56 53 5 6
Yek - ti sa - rat a - re - re - sik

4.4.1. SINOM, laras Pelog pathet Nem


5 6 1> 1> 1> 1> 1> 1>
Nul - a - da la - ku u - ta - ma
1> 2> 2> 7 1> 2> 2>1>
1>
Tum - rab - e wong ta - nah Ja - wi
1> 2> 2> 2> 1> 6 6
54
Wong a - gung ing Ngek - si - gan - da
4 4 4 5 4 2 1 2
Pa - nem - bah - an Se - na - pa - ti
4 5 5 5 54 5 6
Ka - pa - ti a - mar - su - di
4 4 4 4 45 42 4 5
Su - da - ning ha - wa lan nap - su
2 4 4 4 4 4 4
Pi - ne - su ta - pa bra - ta
4 4 4 5 4 2 1 2

4
Ta - na - pi ing si - ang ra - tri
2 4 5 6 5 5 5 5 56 54 2 45
A - me - ma - ngun kar - ye - nak tyas ing sa - sa - ma

4.4.2. SINOM, laras Pelog pathet Barang


6 7 2> 2> 2> 2> 2> 2>
Hi - ngi - ket - i - ket tan a - na
2> 3> 3> 1> 2> 3> 3>2> 2>
Bi - nu - di bu - di tan bu - di
2> 3> 3> 3 >2> 7 7 65
Lang - kung a - mar - di war - da - ya
5 5 5 6 5 3 2 3
Mek - sa tan a - na pi - nang - gih
5 6 6 6 65 6 7
Me - teg tyas ang - ra - nu - i
5 5 5 5 56 53 5 6
Den nyo - neng mring gar - wa - ni - pun
3 5 5 5 5 5 5
Mar - gi - ne da - tan a - na
5 5 5 6 5 3 2 3
Kang li - ya sa - ka ja - la - dri
3 5 6 7 6 6 6 6 67 65 3 56
Tyas i - ra ge prap - ta - a na - gri Nga - leng - ka

4.5.1. ASMARADANA, laras Slendro pathet Sanga


5< 6< 1 2 2 2 2 2
Pa - du - ka man - jing - a pu - ri
6 6 6 1> 5 2 16< 6<
Pra - ka - wis prap - ta - ning meng - sah
6< 1 1 1 6< 6<1 5< 6<
Wa - na - ra am - puh yu - da - ne
5 6 6 6 6 6 61> 6
Ka - thah Bu - pa - ti kang pe - jah
5 2 2 1 6<1 6< 5<
Tum - pes sa - wa - dya - ni - ra
5< 6< 1 2 2 2 16< 6<
Pra - jang - ga pra - gang - sa lam - pus
6< 1 1 1 6< 6< 16< 5<
Min - trak - na lan Wi - ru - pak – na

5
Wiwitana badan iki
Iya teka ing sarengat
Ananing manungsa kiye
Rukun Islam kang lelima
Nora kena tininggal
Iku parabot linuhung
Mungguh wong urip neng donga

4.5.2. ASMARADANA, laras Pelog pathet Barang


6< 7< 2 3 3 3 3 3
U - jar wa - lu - ya - ning da - di
3 5 6 6 6 65 6 7
Ra - har - ja a - jur ke - wa - la
3 2 7< 6< 7< 2 32 7<
Ka - lu - lun ke - lu a - la - ne
7 2> 3> 2> 7 65 6 7
Kang sa - mi a - mrih ra - har - ja
6 5 6 3 2 32 7<6<
Te - tep - e si - ne - wa - ka
7< 2 3 6< 7< 2 32 7<
Ka - wang - sul kang a - mrih ha - yu
7< 2 2 2 2 2 32 7<6<
Ko - lu kang a - mrih dur - si - la

4.6.1. GAMBUH, laras Slendro pathet Manyura


2 3 5 56 53 5 6
Ra - sa - ning tyas ka - yung - yun
3 5 3 2 2 3 5 53 5 6
A - nga - yom - i lu - ki - ta - ning kal - bu
2 1 6 12 2 2 2 2 3 1 6< 5<
Gam - bir wa - na ka - la - wan e - ning - ing a - ti
1 2 2 2 3 1 2 3
Ka - bek - ta ku - du pi - tu - tur
3 5 5 5 6 3 53 2
Su - ming - kir - e ing tyas mi - rong

4.6.2. GAMBUH, laras Pelog pathet Nem


2 3 5 5 5 3 56
Se - kar Gam - buh ping ca - tur
6 5 3 2 2 3 5 53 5 6
Kang ci - na - tur po - lah kang ka - lan - tur
2 1 6< 12 2 2 2 2 3 1 6< 5<
Tan - pa tu - tur ka - tu - la - tu - la ka - ta - li

6
1 2 2 2 3 1 2 3
Ka - da - lu war - sa ka - tu - tuh
3 5 5 5 6 3 53 2
Ka - pa - tuh pan da - di a - won

4.7.1. DHANDHANGGULA, laras Slendro pathet Sanga


2 5 6 6 6 1 1 1 1 1
Pa - me - dhar - e wa - si - ta - ning a – ti
1 1 6 6 6 6 6 6 6 6
Cu - man - ta - ka a - ni - ru pu - jang – ga
5 6 6 6 6 6 65 5
Da - hat mu - dha ing ba - tin – e
5 6 6 6 6 1 6
Na - nging ke - dah gi - nung - gung
5 5 2 2 2 2 2 2 16<
Da - tan wruh yen a - keh nge - sem - i
1 2 2 2 2 2 2
A - mek - sa ang - rum - po - ko
1 1 6< 6< 16< 5<
Ba - sa kang ka - lan - tur
1 2 2 2 2 2 2 2
Tu - tur kang ka - tu - la - tu - la
2 2 16< 6< 6< 6< 6< 6< 6< 1 2
2
Ti - na - la - ten ri - nu - ruh ka - la - wan ri - rih
5< 6< 1 6< 2 16< 1
Mrih pa - dhang ing sas - mi - ta

4.7.2. DHANDHANGGULA, laras Pelog pathet Nem


6 1> 1> 1> 1> 1>2> 2> 2>
2> 2>
Pa - ko - li - e ka - du - we sang A - ji

1> 1> 6 5 5 5 5 5 5 5
Am - bum - bon - i ka - ra - ha - yon - ing - rat

5 6 6 6 6 6 65 5
La - wan ta ya - yi ma - lih - e

5 6 1> 1> 1> 1>2> 1>


Am- be - cik a - na lu - rung
5< 6< 2 1 1 1 1 1 1
Myang mar - ga ring ja - ban ki - the - ki

7
6< 1 2 2 2 2 2
Reh - en pa - dhak - na to - ya

1 6< 1 1 21 6<5<
Sum - ber sen - dhang se - tu

5< 6< 1 1 1 1 1 1
Pan - cur - pan - cur - an ta - la - ga

1 1 2 1 6< 5< 5< 5< 5< 6<


1 2
U - rut mar - ga weh - a - na ba - le sa - yek - ti

5< 6< 1 1 1 23 21
Weh san - to - seng lu - mam - pah
4.7.3. DHANDHANGGULA, laras Pelog pathet Barang

7 2> 2> 2> 2> 3> 3> 3>


3> 3>
Da - di si - nga no - ra den ke - ring - i
2> 2> 7 6 6 6 6 6 6 6
Na - dyan ro - sa wus da - tan pa - kar - ya
6 7 7 7 7 7 76 6
Bu - di - ya a - glis ke - na - ne
6 7 2> 2> 2> 2>3> 2>
Da - dya wus jan - ji - ni - pun
6 7 3 2 2 2 2 2 2
Ra - tu i - ku a - sih ing da - sih
7< 2 3 3 3 3 3
Ma - can a - sih ing a - las
2 7< 2 2 32 7<6<
Wus u - ba - ya - ni - pun
6< 7< 2 2 2 2 2 2
Mar - ma - ne pri - hen u - ba - ya
2 2 3 2 7< 6< 6< 6<
6< 7< 2 3
Pung - ga - wa gung te - tep - e kang gu - na sek - ti
6< 7< 2 2 2 32 7<2
Ki - nen - an sa - king bo - ga

4.8.1. DURMA, laras Pelog pathet Nem

6< 1 2 3 3 3 3 3 2 23 1
6<5<

8
Wus an - de - del Ra - wa - na nga - yuh ge - ga - na
5< 6< 1 1 1 23 21
Sin - ta sru de - i - ra njrit
1 2 2 23 1 2
Sam - bat - sam - bat ma - rang
1 2 2 2 23 1 2
Ra - ka Ra - ma - wi - ja - ya
1 6< 1 5< 6< 1 1 1
Lan a - ri Laks - ma - na a - glis
1 2 3 1 6<5<
Re - but - en ing wang
5< 6< 1 2 3 1 21
Ci - ni - dreng di - tya ma - mi

4.8.2. DURMA, laras Pelog pathet Barang


3 5 6 7 7 7 7 7 6 67 5 32
Mi - tu - tur - i Sang pu - tri Man - thi - li - dir - ja
2 3 5 6 7 5 65
Yen Ra - ma - ba - dra mang - kin
5 6 6 67 5 6
Myar - sa jrih do - sa - nya
6 6 6 6 67 5 6
Den i - ra num - pes di - tya
5 3 5 2 3 5 5 5
Ing ba - la - ne Sri Bu - pa - ti
5 6 7 5 32
Mi - la tan ne - dya
2 3 5 6 7 5 65
Ngu - pa - ya gar - wa - ne - ki

4.9.1. PANGKUR, laras Slendro pathet Sanga


5< 6< 6< 6< 6< 6< 6<
6<
Su - ka Sri Ra - ma - wi - ja - ya
6< 1 1 1 1 1 1 6< 6< 16<
5<
Mu - lat sa - gung wre pra - wi - ra wus prap - ti
5< 6< 6< 6< 6< 1 2 2
Lir go - ra gam - bi - ra ca - tur
2 2 2 1 1 21 6<

9
Ya - yah bas - meng Nga - leng - ka
6< 1 2 2 2 2 1 1 6< 5<
6<1 1
De kang ba - la wa - na - ra sa - mya gul - a - gul
2 1 6< 2 1 6< 6< 6<
Sa - ma - ha - ma - ha sak - ti - ne
6< 1 1 1 6< 6< 16< 5<
Gum - re - gut ang - ge - gi - ris - i

Ming - kar ming - kur - ing u - ka - ra


A - ka - ra - na ka - re - nan mar - di - si - wi
Si - na - wung res - mi - ning ki - dung
Si - nu - ba si - nu - kar - ta
Mrih kre - tar - ta pa - kar - ti - ning il - mu lu - hung
Kang tum - rap ing ta - nah Ja - wa
A - ga - ma a - ge - ming a - ji

4.9.2. PANGKUR, laras Pelog pathet Barang

7< 2 2 2 2 7< 7< 7<


Si - ra De - wa - ning u - ta - ma
7< 2 2 2 2 2 3 2 2 7<
6<
Wi - nut - a - ken ka - u - ta - man sa - bu - mi
6< 7< 2 3 3 3 3 3
Pan - dum - e sa - king si - re - ku
3 2 2 2 2 32 7<
Ma - ra - ta - ni sa - ja - gag
7< 2 3 3 3 3 3 3 2 3 7<2 2
A - pan si - ra De - wa - ning da - di sa - we - gung
7< 2 3 3 2 7< 7< 7<
De - ne ta reh - ning ka - ci - dran
7< 2 2 2 2 2 32 7<6<
Yen ngam - bah pra - sa - sat ma - ti

4.9.3. POCUNG, laras Slendro pathet Sanga

2 2 2 2 6 6 6 1> 5 5 3 2
Ngel - mu i - ku ka - a - kon - e kan - thi la - ku
6 1> 5 2 1 6<
Le - kas - e la - wan kas

10
6< 1 6< 2 1 6< 6< 5<
Te - ges - e kas nyan - to - sa - ni
5< 1 2 2 1 1 6< 5< 6< 6<
6<1 1
Se - tya bu - dya pa - nge - kes - e dur ang - ka - ra

4.10.1. MEGRATRUH, laras Pelog pathet Barang

7 5 6 7 7 6 7 5 3 5 6 7
Si - ra Pra - bu Gu - na - wan ma - nem - bah nu - hun
7 7 7 7 6 6 76 5
Wong a - gung ngan - di - ka ma - lih
2 3 5 5 5 6 6 6
Ya - yi yen ing - sun tan a - yun
3 2 2 2 2 2 32 7<
Kang sa - we - neh a - na ang - ling
3 5 6 6 7 5 65 32
Mbe - suk ing pa - las - tra - ning ngong

4.11.1. POCUNG, laras Slendro pathet Manyura


6 6 5 3 1> 1> 1> 2> 6
6 5 3
Tim - bang nganggur pi - kir - an - e a - di nglan-tur
1 2 6 3 2 1
A - ngur nyam - but kar - ya
1 2 1 3 2 1 6 6
A - pa a - pa di - tan - dang - i
6 1 2 3 2 2 1 6 1 1 12 2
Wit ngre- ti - a wong nganggur ban - tal - e se - tan

4.11.2. POCUNG, laras Pelog pathet Nem


5 5 65 32 5 6 6 6 5 5 65 32
Ba - tha - ra gung ing - ngu - ger jro - ning je - jan - tung
5 6 2 2 21 6<
Je - nek Hyang Wi - se - sa
1 2 2 2 1 1 21 6<5<
Sa - pa - na - se - ne - dan su - ci
5< 6< 1 2 2 2 2 2 23 21 32
1
No - ra ka - ya si - mu - dha mu - dhar ang - ka - ra

11
4.11.3. POCUNG, laras Pelog pathet Barang
6 6 5 3 6 7 2> 2>3> 6 6 5
3
A - bot en - theng wong du - we sa - nak sa - du - lur
6 7 2 2 32 7<
En - theng-e yen pi - sah
7< 2 2 2 2 2 32 7<6<
Pi - ki - re ten da - di si - ji
6< 7< 2 3 2 2 7< 6< 7< 2
32 2
A - bot - i - pun yen se - bi - yan - tu ing kar - sa

4.11.4. POCUNG, laras Pelog pathet Manyura


3 3 3 3 1> 1> 1> 2> 6
6 5 3
No - ra u - wus u - ger - e a - ngu - wus - u - wus
1> 2> 6 3 2 1
U - wos - e tang a - na
1 2 2 2 3 1 2 6<
Mung jan - ji - ne mu - ring - mu - ring
6< 1 2 3 2 2 1 6< 1 1 12
2
Ka - ya bu - ta be - teh bu - teng nga - ni - a - ya

12

Anda mungkin juga menyukai