Sains Pemikiran

dan Etika
(Edisi Kedua)

i
ii
GDN1043

Sains Pemikiran
dan Etika
(Edisi Kedua)
Abdullah Ismail
Abdul Rahim Abdul Rahman
Mardzelah Makhsin
Mohd. Zailani Mohd.Yusoff
Rosnaaini Hamid
Shuib Hussain

Pusat Pendidikan Profesional dan Lanjutan (PACE)

Universiti Utara Malaysia
Sintok • 2007

iii
ISBN 978-983-3827-40-4

Cetakan Pertama, 2004

Cetakan Kedua, 2005
Edisi Kedua, 2007
©Pusat Pendidikan Profesional dan Lanjutan (PACE)

Hak cipta terpelihara. Tidak dibenarkan mengeluar ulang mana-mana bahagian artikel,
ilustrasi dan isi kandungan buku ini dalam apa juga bentuk dan dengan cara apa jua
sama ada secara elektronik, fotokopi, mekanik, rakaman, atau cara lain sebelum
mendapat izin bertulis daripada Pengarah, Pusat Pendidikan Profesional dan Lanjutan
(PACE), Universiti Utara Malaysia, 06010 UUM Sintok, Kedah Darul Aman.

Siri Modul Kendiri merupakan bentuk bahan pengajaran dan pembelajaran kendiri di
bawah program Pendidikan Jarak Jauh, Universiti Utara Malaysia. Siri Modul Kendiri
diterbitkan tanpa melalui proses penilaian. Mutu Siri Modul Kendiri ini diperbaiki dari
semasa ke semasa berdasarkan maklum balas daripada aktiviti pengajaran. Edaran buku
ini terhad dalam kawasan Universiti Utara Malaysia.

iv
 KANDUNGAN

Prakata xvii
Matlamat xix
Kata Kunci xxi

BAB 1 PENGENALAN FALSAFAH, PEMIKIRAN

DAN ETIKA

Objektif Bab 1
1.1 Pengenalan 1
1.2 Falsafah dan Pemikiran 1
1.3 Pengertian Falsafah, Pemikiran dan Etika 3
1.3.1 Pengertian Falsafah 3
1.3.2 Pengertian Pemikiran 4
1.3.3 Pengertian Etika 8
1.4 Hubungan antara Falsafah, Pemikiran dan Etika dalam
Sistem Kehidupan 9
1.5 Manusia dan Kehidupan 10
Soalan Penilaian Kendiri 13

BAB 2 FALSAFAH ETIKA

Objektif Bab 15
2.1 Pengenalan 15
2.2 Konsep Etika 17
2.2.1 Perkara yang Menentukan Etika 17
2.2.2 Ukuran/Kriteria Etika 18
2.2.3 Ruang Lingkup Etika 19
2.2 Etika, Agama, Undang-Undang dan Falsafah 20
2.3.1 Peraturan Agama dan Etika 20
2.3.2 Peraturan Undang-Undang dan Etika 22
2.3 Pembahagian Etika 23
2.4.1 Etika Keagamaan 23
2.4.2 Etika Kerasionalan 24
2.4.3 Etika Keprofesionalan 25
2.4.4 Etika Perniagaan 25
2.5 Aliran-Aliran Etika 26
2.5.1 Aliran Nihilisme 26
2.5.2 Aliran Kerelatifan Moral 26
2.5.3 Teori Perintah Tuhan 28
2.6 Kepentingan Beretika 28
2.6.1 Fitrah 28
2.6.2 Keamanan 29
v
 2.6.3 Kelangsungan Tamadun Dunia 30
2.7 Petikan Kata-Kata Tokoh-Tokoh Etika 30
Soalan Penilaian Kendiri 32
Jawapan Soalan dalam Teks 33

BAB 3 PEMIKIRAN SEBAGAI ASAS ETIKA DAN

NILAI-NILAI MORAL

Objektif Bab 35
3.1 Pengenalan 35
3.2 Konsep Etika 35
3.2.1 Konsep Moral 36
3.3 Konsep Akhlak 37
3.4 Teori-Teori Etika 38
3.4.1 Latar Belakang 38
3.5 Teori Nilai-Nilai Murni (Virtues) 39
3.6 Teori Utilitarianisme 40
3.7 Ciri-Ciri Penting Utilitarianisme untuk Membantu
Penyelesaian Masalah 42
3.8 Teori Individualisme (Teori Hak Asasi) 42
3.9 Teori Prinsip Duti (Kewajipan) 43
3.10 Kelemahan-Kelemahan Teori Kewajipan 43
3.11 Kegunaan Teori Etika 44
Soalan Penilaian Kendiri 44

BAB 4 ALIRAN FAHAMAN PEMIKIRAN

Objektif Bab 45
4.1 Pengenalan 45
4.2 Sejarah Pemikiran Dunia 45
4.3 Sekularisme 46
4.3.1 Takrif 47
4.3.2 Sekularisme dan Umat Islam Masa Kini 47
4.3.3 Fahaman Berasaskan Sekularisme 48
4.4 Liberalisme 56
4.4.1 Liberalisme dalam Hal Negara 56
4.4.2 Liberalisme dalam Bidang Ekonomi 57
4.4.3 Liberalisme dalam Nilai Etika 57
4.5 Kapitalisme 58
4.5.1 Kekeliruan Unsur-Unsur Kapitalisme 58
4.5.2 Sifat-Sifat Istimewa Kapitalisme (Barat Moden) 59
4.6 Sosialisme dan Komunisme 59
4.6.1 Persamaan antara Sosialisme dan Komunisme 59
4.6.2 Sosialisme (Marxisme) 60
4.6.3 Idea-Idea Palsu 60

vi
 4.6.4 Kesan-Kesan Idea Sosialisme (Marxisme) 62
4.6.5 Teori Sosialisme Tidak Berasaskan Kaedah Ilmiah 64
4.7 Kesimpulan 65
Soalan Penilaian Kendiri 65

BAB 5 TEORI KEJADIAN MANUSIA

Objektif Bab 67
5.1 Pengenalan 67
5.2 Pandangan Falsafah Tentang Asal Kejadian Manusia 67
5.2.1 Plato (427 – 347 SM) 67
5.2.2 Teori ‘Reincarnation’ Plato 68
5.2.3 Aristotles (384 – 322 SM) 68
5.3 Pandangan Barat Tentang Asal Kejadian Manusia 70
5.3.1 Charles Darwin 70
5.3.2 Teori Evolusi 70
5.3.3 Australopithecus “Beruk Selatan” 71
5.3.4 Homo Habilis “Beruk yang Dikenalkan Sebagai
Manusia” 72
5.3.5 Homo Eractus “Spesies Manusia yang Paling
Primitif” 73
5.3.6 Homo Sapiens Archaic, Homo Heidergensis dan
Cro Magno Man 73
5.3.7 Neanderthal “Bangsa Manusia yang Tegap” 74
5.4 Pandangan Islam Tentang Kejadian Manusia 75
5.4.1 Kejadian Nabi Adam (Abd Basyar/Bapa Segala
Manusia) 75
5.4.2 Kejadian Manusia Mengikut Hukum Sunatullah 77
5.5 Peranan dan Status Manusia 79
5.5.1 Manusia Sebagai Hamba 79
5.5.2 Peranan Manusia Sebagai Hamba Allah 80
5.6 Peranan Manusia Sebagai Khalifah 82
Soalan Penilaian Kendiri 84

BAB 6 KONSEP PEMIKIRAN ISLAM

Objektif Bab 87
6.1 Pengenalan 87
6.2 Konsep Pemikiran Islam 87
6.3 Objektif Pemikiran Islam 89
6.4 Menghayati Pemikiran Islam 90
6.4.1 Mewujudkan Sifat Keluhuran 90
6.4.2 Hubungan dengan Allah 91
6.4.3 Hubungan dengan Manusia 92
6.6.4 Kesan Menghayati Pemikiran Islam 93

vii
6.5 Panduan Membentuk Akhlak Terpuji 94
6.6 Kesimpulan 95
Soalan Penilaian Kendiri 96
Jawapan Soalan dalam Teks 97

BAB 7 FALSAFAH AKHLAK ISLAM

Objektif Bab 99
7.1 Pengenalan 99
7.2 Konsep Akhlak Islam 102
7.3 Akhlak Manusia kepada Tuhan 104
7.3.1 Mentauhidkan Allah 105
7.3.2 Bersyukur kepada Allah 108
7.4 Akhlak Manusia kepada Rasul 112
7.4.1 Beriman kepada Nabi Muhammad S.A.W 112
7.4.2 Patuh dan Taat kepada Nabi Muhammad S.A.W 114
7.4.3 Berselawat kepada Nabi Muhammad S.A.W 116
7.5 Sumber Akhlak: Al-Quran dan Hadith 118
7.5.1 Akhlak Mengikut Perspektif Islam 118
7.5.2 Manusia dan Fungsinya 119
7.5.3 Panduan dari Al-Quran dan Hadis 122
7.6 Tokoh-Tokoh Akhlak Islam 126
7.6.1 Al-Farabi (357 - 337 H; 870 - 956 M) 126
7.6.2 Al-Ghazali 127
7.7 Kesimpulan 130
Soalan Penilaian Kendiri 132
Jawapan Soalan dalam Teks 132

BAB 8 PEMIKIRAN DAN ETIKA KRISTIAN

Objektif Bab 135

8.1 Pengenalan 135
8.2 Latar Belakang Jesus 135
8.3 Kitab Suci 140
8.3.1 Kitab Perjanjian Lama (The Old Testament) 140
8.3.2 Kitab Perjanjian Baru (The New Testament) 143
8.4 Konsep Ajaran Agama Kristian 146
8.5 Doktrin Asas Ajaran Kristian 147
8.6 Sistem Keimanan 148
8.7 Sistem Peraturan (Etika) Keagamaan 151
8.8 Upacara Keagamaan 152
Soalan Penilaian Kendiri 152

viii
BAB 9 PEMIKIRAN DAN ETIKA AGAMA HINDU

Objektif Bab 153

9.1 Pengenalan 153
9.2 Sistem Kepercayaan Agama Hindu 156
9.2.1 Tatwa 156
9.3 Sistem Kitab Suci Hinduisme 163
9.4 Sistem Etika Hinduisme 166
9.5 Sistem Upacara Keagamaan 170
9.6 Aspek-Aspek Kesucian dalam Agama Hindu 174
Soalan Penilaian Kendiri 175

BAB 10 PEMIKIRAN DAN ETIKA AGAMA BUDDHA

Objektif Bab 177

10.1 Pengenalan 177
10.1.1 Sejarah 177
10.2 Sistem Kepercayaan Agama Buddha 178
10.2.1 Percaya kepada Sang Hyang Adi Buddha 178
10.2.2 Percaya kepada Adanya Buddhisatwa dan Para
Buddha 178
10.2.3 Percaya kepada Adanya Hukum Abadi
(Kesunyatan) 179
10.2.4 Percaya kepada Adanya Kitab Suci 183
10.2.5 Percaya kepada Nirwana 184
10.3 Sistem Ajaran Moral Buddhisme 185
10.4 Sistem Upacara Kegamaan Buddhisme 188
Soalan Penilaian Kendiri 191

BAB 11 PEMIKIRAN DAN ETIKA CONFUCIANISME

Objektif Bab 193

11.1 Pengenalan 193
11.2 Kitab Suci 194
11.3 Pokok-Pokok Ajaran Confucius 194
11.3.1 Keimanan 194
11.3.2 Dasar Ajaran Confucius 195
11.4 Upacara-Upacara Keagamaan 196
11.5 Pemujaan terhadap Nenek Moyang 197
11.6 Idea Confucius tentang T’ien dan Syurga 197
11.7 Konsep Syurga 197
Soalan Penilaian Kendiri 198

ix
BAB 12 PEMIKIRAN KRITIS

Objektif Bab 199

12.1 Pendahuluan 199
12.2 Definisi Kritis 199
12.3 Skop Kritis 200
12.4 Jenis Pemikiran Kritis 201
12.5 Stail Pemikiran Kritis 201
12.6 Kesimpulan 204
Soalan Penilaian Kendiri 204

BAB 13 PEMIKIRAN KREATIF

Objektif Bab 207

13.1 Pengenalan 207
13.2 Definisi Pemikiran Kreatif 208
13.2.1 Definisi Kreatif sebagai Gaya Hidup 208
13.2.2 Definisi Kreatif sebagai Proses Intelektual 209
13.2.3 Definisi Kreatif sebagai Penghasilan Produk/Objek 209
13.2.4 Definisi Kreatif sebagai Proses Imaginasi 209
13.3 Sifat-Sifat Pemikiran Kreatif 210
13.3.1 Keaslian 210
13.3.2 Kelancaran 210
13.3.3 Kefleksibelan 211
13.3.4 Penghuraian 211
13.4 Teknik Menerbitkan Idea Kreatif 211
13.4.1 Proses Menyoal 211
13.4.2 Proses Cuba Jaya 212
13.4.3 Proses Tidak Sengaja 212
13.4.4 Pengalaman 212
13.4.5 Proses Kesilapan 212
13.4.6 Imaginasi dan Visualisasi 213
13.5 Stail Pemikiran Kreatif 213
13.5.1 Stail Lateral 213
13.5.2 Stail Projektif 214
13.5.3 Stail Emotif 214
13.5.4 Stail Negatif 214
13.5.5 Stail Positif 215
13.5.6 Stail Analitikal 215
13.5.7 Stail Objektif 215
13.5.8 Stail Imaginatif 215
13.6 Kemahiran Kreatif Mikro 216
13.6.1 Kreatif Mikro Tinggi 216
13.6.2 Kreatif Mikro Sederhana 217

x
 13.6.3 Kreatif Mikro Rendah 217
13.7 Proses Menerbitkan Idea Kreatif Secara Serius 218
13.7.1 Minat 218
13.7.2 Persediaan 218
13.7.3 Pengeraman 218
13.7.4 Keseronokan 218
13.7.5 Penemuan 219
13.7.6 Pengesahan 219
13.7.7 Aplikasi 219
13.8 Sifat Pemikir Kreatif 219
13.8.1 Sifat Terbuka 219
13.8.2 Gigih 220
13.8.3 Suka Mencuba 220
13.8.4 Proaktif 220
13.8.5 Idea Gila-Gila 220
13.8.6 Tidak Mengutamakan Logik 220
13.8.7 Berpandangan Jauh dan Bermaklumat 220
13.8.8 Sensitif Terhadap Masalah 221
13.8.9 Daya Tumpuan yang Tinggi 221
13.8.10 Fleksibel 221
13.8.11 Kebolehan Menerbitkan Idea yang Banyak 221
13.8.12 Berfikir dengan Imej 221
13.9 Idea dan Tokoh Kreatif 221
Soalan Penilaian Kendiri 222

BAB 14 PEMIKIRAN SAINTIFIK

Objektif Bab 225

14.1 Pengenalan 225
14.2 Minda Saintifik 225
14.3 Persediaan Minda 227
14.4 Ketidaksengajaan 228
14.5 Hipotesis 229
14.6 Imaginasi dan Intuisi 231
14.7 Logik 232
14.8 Penguji Kaji 234
14.9 Pentafsiran 235
Soalan Penilaian Kendiri 235

BAB 15 PENYELESAIAN MASALAH

Objektif Bab 237

15.1 Pengenalan 237
15.2 Masalah dan Isu 237
15.3 Sifat Penyelesai Masalah 237

xi
 15.3.1 Motivasi yang Kuat 238
15.3.2 Trait yang Positif 238
15.3.3 Jati Diri 239
15.3.4 Membina Kemahiran 239
15.4 Kategori Masalah 240
15.4.1 Misteri 240
15.4.2 Tugasan (Assignment) 240
15.4.3 Kesukaran (Difficulties) 241
15.4.4 Peluang (Opportunities) 241
15.4.5 Tidak Pasti (Puzzles) 242
15.4.6 Dilema 242
15.5 Model Penyelesaian Masalah Secara Saintifik dan Logik 243
15.5.1 Langkah Pertama: Mendefinisikan Masalah 244
15.5.2 Langkah Kedua: Mengkelaskan Masalah 244
15.5.3 Langkah Ketiga: Tentukan Objektif 244
15.5.4 Langkah Keempat: Tentukan Ukuran Kejayaan 244
15.5.5 Langkah Kelima: Kutipan Data 244
15.5.6 Langkah Keenam: Membuat Keputusan 246
15.5.7 Langkah Ketujuh: Melaksanakan Keputusan yang
Diambil 246
15.5.8 Penilaian (Review) 247
15.6 Penyelesaian Secara Saintifik 248
15.6.1 Mengadakan Hipotesis 248
15.6.2 Mengumpul Maklumat 248
15.6.3 Membuat Kesimpulan 248
15.7 Penyelesaian Secara Kreatif/Lateral 249
15.8 Penyelesaian Melalui Perasaan 251
15.9 Penyelesaian Secara Islam 252
15.9.1 Pendekatan Hukum 252
15.9.2 Pendekatan Sufi 253
Soalan Penilaian Kendiri 254

BAB 16 NILAI-NILAI MURNI MALAYSIA DAN ETIKA

PERKHIDMATAN AWAM

Objektif Bab 255

16.1 Pengenalan 255
16.2 Latar Belakang Sejarah Pembentukan Malaysia ke Arah
Menjadi Sebuah Negara 256
16.2.1 Dasar Perpaduan 256
16.2.2 Dasar Pembangunan 257
16.2.3 Etika dan Nilai-Nilai Murni Malaysia 257
16.3 Nilai-Nilai Murni Masyarakat Malaysia dan Nilai-Nilai Murni
Masyarakat 258
16.4 Etika Kerja Perkhidmatan Awam 258

xii
 16.4.1 Tonggak Dua Belas 259
16.4.2 Peningkatan Kualiti Perkhidmatan 267
16.5 Kesimpulan 267
Soalan Penilaian Kendiri 268

BAB 17 ETIKA PENGURUSAN

Objektif Bab 269

17.1 Pengenalan 269
17.2 Proses Pengurusan 270
17.3 Pengurusan yang Berjaya 271
17.4 Penerapan Nilai dan Budaya Kerja Cemerlang 272
17.5 Etika Negatif dalam Pengurusan 276
17.5.1 Jenayah Kolar Putih 276
17.5.2 Rasuah 277
17.6 Tindakan Mengawal Kebajikan Pekerja 277
17.6.1 Kesatuan Kerja 278
17.6.2 “Tiupan Wisel” 279
17.7 Organisasi dan Pekerja 280
17.8 Etika Organisasi terhadap Pekerja 281
17.9 Etika Pekerja terhadap Organisasi 282
17.10 Kesimpulan 283
Soalan Penilaian Kendiri 284
Jawapan Soalan dalam Teks 284

BAB 18 ETIKA PERNIAGAAN

Objektif Bab 287

18.1 Pengenalan 287
18.2 Ekonomi Islam 288
18.3 Etika Perniagaan 290
18.4 Etika Perniagaan Barat 292
18.5 Etika Perniagaan Islam 294
18.6 Insurans 296
18.7 Sistem Perbankan Islam 298
18.8 Riba 299
18.9 Kesimpulan 301
Soalan Penilaian Kendiri 302
Jawapan Soalan dalam Teks 302

BAB 19 ETIKA PENGURUSAN EKOLOGI DAN

ALAM SEKITAR

Objektif Bab 307

19.1 Pengenalan 307

xiii
19.2 Konsep Alam Sekitar 308
19.3 Tuntutan Islam dalam Amalan Etika Alam Sekitar 309
19.4 Pencemaran 310
19.5 Isu-Isu Alam Sekitar 311
19.6 Pengurusan Ekologi dan Alam Sekitar 316
19.6.1 Pendekatan Pengurusan Pencemaran 316
19.6.2 Pengawalan Pencemaran Ozon 318
19.6.3 Pengurusan Pengawalan Flora dan Fauna 319
19.6.4 Kitaran Semula 322
19.7 Kesimpulan 323
Soalan Penilaian Kendiri 323
Jawapan Soalan dalam Teks 323

BAB 20 PARADIGMA PEMIKIRAN MALAYSIA

Objektif Bab 327

20.1 Pengenalan 327
20.2 Pendidikan Sebagai Asas Kemantapan Bangsa 327
20.3 Pemikiran Sebagai Landasan Keagungan Bangsa 329
20.4 Etika Sebagai Cara Hidup 339
Soalan Penilaian Kendiri 341

BAB 21 PARADIGMA PEMIKIRAN BERSEPADU

MALAYSIA

Objektif Bab 343

21.1 Pengenalan Dasar Wawasan Negara (DWN) 343
21.2 Teras Kritikal Wawasan Negara 344
21.3 Cabaran-Cabaran Wawasan 2020 344
21.4 Cabaran Wawasan 2020 346
21.5 Usaha Tun Dr. Mahathir bin Mohamad Mengubah
Paradigma Pemikiran Rakyat Malaysia 347
21.6 Strategi Perjuangan Tun Dr. Mahathir 348
21.7 Pandangan Tun Dr. Mahathir Tentang Sains dan
Teknologi 348
21.8 Pandangan Tun Dr. Mahathir Tentang E-Ekonomi 349
21.9 Dasar-Dasar yang Diperkenalkan 349
21.10 Dasar/Program Pembaharuan untuk Peningkatan
Produktiviti dan Kualiti dalam Perkhidmatan Awam 350
21.10.1 Rasional 350
21.10.2 Objektif dan Pembaharuan 351
21.11 Dasar dan Pelaksanaan Sistem Pendidikan Kebangsaan 352
21.12 Penggubalan Falsafah Pendidikan Negara 352
21.13 Dasar Pendidikan Kebangsaan 353
21.13.1 Latar Belakang 353
21.13.2 Rasional 353
xiv
 21.13.3 Objektif 353
21.13.4 Strategi Pelaksanaan 354
21.14 Peranan Tun Abdul Razak Hussein: Bapa Pembangunan
Malaysia 356
21.14.1 Riwayat Hidup Tun Abdul Razak Hussein 356
Jawapan Soalan Penilaian Kendiri 358

BIBLIOGRAFI 359

LAMPIRAN: Jawapan Soalan Penilaian Kendiri 367

xv
xvi
 PRAKATA
Siri Modul Kendiri Sains Pemikiran dan Etika adalah bahan pengajaran
dan pembelajaran yang ditawarkan secara pendidikan jarak jauh oleh Unit
Pendidikan Jarak Jauh, Pusat Pendidikan Profesional dan Lanjutan
(PACE), Universiti Utara Malaysia.

Modul ini mengandungi aspek teori dan aplikasi dalam kehidupan

seharian. Pemusatan modul ini adalah berdasarkan pemikiran dan etika
menurut konsep keagamaan dan nilai-nilai baik yang terdapat di Malaysia
dan secara global amnya. Melalui pembacaan dan pemahaman modul ini,
pembaca diharap dapat membuat keputusan yang beretika berasaskan
pemikiran dalam kehidupan seharian untuk mendapat kebahagiaan dunia
dan akhirat.

Dalam modul ini juga, disediakan beberapa soalan untuk menguji

pemahaman pembaca. Penulis turut menyediakan contoh atau skema
jawapan untuk soalan-soalan tersebut.

“Pemikiran dan Etika Asas Keutuhan Negara Bangsa”

Abdul Rahim Abdul Rahman

Abdullah Ismail
Mardzelah Makhsin
Mohd. Zailani Mohd.Yusoff
Rosnaaini Hamid
Shuib Hussain

xvii
xviii
 OBJEKTIF MODUL

Selepas mengikuti modul kursus ini, anda seharusnya boleh:

1. Mendefinisikan konsep-konsep pemikiran dan etika, moral dan

akhlak dari aspek keagamaan dan sekularisme.
2. Memahami konsep etika dari pelbagai perspektif, kepercayaan,
agama dan masyarakat.
3. Menghurai dan membezakan konsep-konsep yang terdapat
dalam pemikiran dan etika Islam, Kristianiti, Hinduisme,
Buddhisme dan Confucianisme.
4. Menghayati dan mengaplikasikan ajaran etika di dalam
pelbagi bidang kerjaya.

xix
xx
 KATA KUNCI

Terdapat beberapa lambang yang akan anda lihat di dalam modul ini.
Lambang tersebut memberi maksud tertentu seperti yang dinyatakan di
bawah. Lambang ini disediakan bagi membimbing dan melengkapkan
proses pengajaran dan pembelajaran anda.

Soalan Dalam Teks (SDT) adalah soalan latihan yang

merujuk kepada perbincangan dalam teks yang dipelajari.
Contoh jawapan disediakan di akhir setiap bab.

Soalan Penilaian Kendiri (SPK) adalah soalan ulang kaji

yang berkaitan dengan keseluruhan perbincangan bab.
Cadangan jawapan disediakan di akhir modul kursus.

Anda boleh menyemak jawapan latihan anda dengan

cadangan/skema jawapan yang disediakan di akhir bab
atau modul kursus.

Anda dikehendaki berfikir sejenak tentang situasi di

sekeliling anda atau mengimbas kembali pelajaran yang
lepas. Pelbagai soalan berkaitan dengan pelajaran anda
akan dikemukakan.

xxi