KATA PENGANTAR

Puji syukur penyusun panjatkan kehadirat Tuhan Yang Maha Esa atas
Karunia-Nya karena dari Rahmat-Nyalah maka kajian Studi Kelayakan
Penambangan Zirkon dapat tersusun sebagaimana mestinya, dimana tujuan dari
penyusunan ini guna memenuhi persyaratan permohonan Rencana Izin Usaha
Pertambangan Operasi Poduksi Bahan Galian Mineral Zirkon.
Adapun Study Kelayakan ini disusun atas nama CV. Kalbar Karya Energi
dengan berdasarkan hasil Eksplorasi Bahan Galian Mineral Zirkon di dalam wilayah
Izin Usaha Pertambangan Eksplorasi seluas 6.858,96 Ha di Kecamatan Meliau dan
Kecamatan Kapuas Kabupaten Sanggau Provinsi Kalimantan Barat dan akan
ditingkatkan menjadi Rencana Izin Usaha Pertambangan Operasi Pertambangan.
Adapun dari kegiatan yang dilakukan, penyusun banyak mengucapkan
ucapan terima kasih kepada yang terhormat :
1. Bapak Kepala Dinas Penanaman Modal dan Pelayanan Terpadu Satu Pintu
Provinsi Kalimantan Barat yang telah Memberikan Izin Usaha
Pertambangan Eksplorasi kepada CV. Kalbar Karya Energi,
2. Bapak Kepala Dinas Energi dan Sumber Daya Mineral Provinsi Kalbar yang
sudah memberikan bimbingan kepada penyusun,
3. Bapak Camat Kecamatan Meliau dan Kapuas, Kabupaten Sanggau,
4. Semua pihak yang sudah banyak memberikan bantuan dari awal sampai
tersusunnya kajian Studi Kelayakan ini,
Akhir kata penyusun mengharapkan Studi Kelayakan ini sebagai bahan
pertimbangan bagi pemerintah Kabupaten Sanggau dapat memberikan secara
undang-undang yang berlaku untuk melanjutkan Izin Usaha Pertambangan Operasi
Pertambangan kepada CV. Kalbar Karya Energi dan sebagai pedoman pelaksanaan
kegiatan kami.

Hormat Kami

i
Saras Sepita Rahmaniar
Direktur Utama

ii
 DAFTAR ISI

KATA PENGANTAR....................................................................................... i
DAFTAR ISI...................................................................................................... ii
DAFTAR GAMBAR......................................................................................... vi
DAFTAR PETA................................................................................................ vii
DAFTAR TABEL.............................................................................................. ix

BAB I PENDAHULUAN.................................................................................. I-1

1.1. Latar Belakang........................................................................................ I-1
1.2. Maksud dan Tujuan................................................................................. I-2
1.2.1. Maksud.......................................................................................... I-2
1.2.2. Tujuan............................................................................................ I-2
1.3. Ruang Lingkup........................................................................................ I-2
1.4. Metode Studi........................................................................................... I-3
1.5. Pelaksana Studi....................................................................................... I-4
1.6. Jadwal Waktu Studi................................................................................. I-4

BAB II KEADAAN UMUM............................................................................. II-1

2.1. Lokasi Pertambangan.............................................................................. II-1
2.2. Kesampaian Daerah dan Sarana Perhubungan Setempat........................ II-5
2.3. Keadaan Lingkungan Daerah.................................................................. II-7
2.3.1. Penduduk....................................................................................... II-9
2.3.2. Flora Dan Fauna............................................................................ II-10
2.3.3. Iklim.............................................................................................. II-16
2.4. Morfologi................................................................................................ II-17

BAB III GEOLOGI DAN KEADAAN ENDAPAN....................................... III-1

3.1. Geologi Daerah Penyelidikan dan Sekitar.............................................. III-1
3.1.1. Geologi Regional........................................................................... III-1
3.1.2. Stratigrafi....................................................................................... III-1
3.1.3. Geologi Lokal................................................................................ III-3
3.1.4. Struktur.......................................................................................... III-4
3.2. Keadaan Endapan.................................................................................... III-6
3.2.1. Bentuk dan Penyebaran Endapan.................................................. III-6
3.2.2. Sifat dan kualitas Endapan............................................................ III-6
3.2.3. Cadangan....................................................................................... III-7

iii
 3.2.4.Cara Perhitungan Cadangan .......................................................... III-8
3.2.5. Klarifikasi dan Jumlah Cadangan................................................. III-8

BAB IV RENCANA PENAMBANGAN......................................................... IV-1

4.1. Sistem/Metode dan Tata Cara Penambangan.......................................... IV-1
4.2. Tahapan Kegiatan Penambangan............................................................ IV-2
4.2.1. Tahap Pra Kontruksi...................................................................... IV-2
4.2.2. Tahap Kontruksi............................................................................ IV-3
4.2.3. Tahap Operasi............................................................................... IV-12
4.2.4. Tahap Pasca Operasi..................................................................... IV-19
4.3. Rencana Operasi Produksi...................................................................... IV-20
4.4. Peralatan Tambang.................................................................................. IV-22
4.5. Jadwal Rencana Produksi dan Umur Tambang...................................... IV-22
4.6. Rencana Penanganan Bahan Galian yang Belum Terpasarkan............... IV-51
4.7. Rencana Pemanfaatan Bahan Galian dan Mineral Ikutan....................... IV-51
4.8. Rencana Penanganan Sisa Cadangan pada Pasca Tambang................... IV-51

BAB V RENCANA PENGOLAHAN DAN PEMURNIAN.......................... V-1

5.1. Pengolahan Zirkon.................................................................................. V-1
5.2. Tahapan Pengolahan Zirkon................................................................... V-1
5.3. Peralatan Pengolahan dan Pemurnian..................................................... V-4
5.4. Hasil Pengolahan dan Rencana Pemanfaatan Mineral Ikutan................. V-5
5.5. Pengolahan Tailing.................................................................................. V-5

BAB VI PENGANGKUTAN DAN PENIMBUNAN..................................... VI-1

6.1. Tata cara Pengangkutan dan Penimbunan............................................... VI-1
6.1.1. Pembuatan Jalan Angkut............................................................... VI-1
6.2. Penimbunan dan Pemuatan tambang...................................................... VI-7

BAB VII LINGKUNGAN, KESEHATAN DAN KESELAMATAN KERJA

...................................................................................................................VII-1
7.1. Lingkungan............................................................................................. VII-1
7.1.1. Dampak Kegiatan.......................................................................... VII-1
7.1.2. Pengelolaan Lingkungan............................................................... VII-2
7.1.2.1. Konflik Keruangan......................................................... VII-2
7.1.2.2. Perubahan Tingkat Kebisingan....................................... VII-3

iv
 7.1.2.3. Perubahan Kualitas Udara.............................................. VII-3
7.1.2.4. Penurunan Kualitas Air.................................................. VII-4
7.1.2.5. Peningkatan Laju Erosi................................................... VII-5
7.1.2.6. Penurunan Tingkat Kesuburan Tanah............................ VII-6
7.1.2.7. Peningkatan Kesempatan Kerja dan Usaha.................... VII-7
7.1.2.8. Peningkatan Sarana dan Prasarana Perekonomian......... VII-8
7.1.2.9. Dinamika Persepsi Masyarakat...................................... VII-8
7.1.2.10. PerubahanTingkatKesehatanMasyarakat..................... VII-9
7.1.2.11. PerubahanTingkatKeselamatan Kerja.......................... VII-9
7.1.3. Pemantauan Lingkungan............................................................... VII-11
7.1.3.1. Konflik Keruangan........................................................ VII-11
7.1.3.2. Perubahan Tingkat Kebisingan...................................... VII-11
7.1.3.3. Perubahan Kualitas Udara............................................. VII-12
7.1.3.4. Perubahan Kualitas Air.................................................. VII-12
7.1.3.5. Peningkatan Laju Erosi.................................................. VII-12
7.1.3.6. Penurunan Tingkat Kesuburan Tanah........................... VII-13
7.1.3.7. Peningkatan Kesempatan Kerja dan Usaha................... VII-13
7.1.3.8. PeningkatanSarana dan PrasaranaPerekonomian.......... VII-13
7.1.3.9. Dinamika Persepsi Masyarakat..................................... VII-14
7.1.3.10.Perubahan Tingkat Kesehatan Masyarakat................... VII-14
7.1.1.11.Perubahan Tingkat Keselamatan Kerja......................... VII-14
7.1.4.RencanaReklamasi danPemanfaatanLahanPascaTambang............ VII-14
7.1.4.1. Persiapan....................................................................... VII-15
7.1.4.2. Reklamasi Lahan Bekas Tambang............................... VII-15
7.1.4.3. Metode Reklamasi........................................................ VII-16
7.1.4.4. Pembiayaan Reklamasi................................................. VII-18
7.2. Keselamatan dan Kesehatan Kerja.......................................................... VII-19
7.2.1. Organisasi K3................................................................................ VII-20
7.2.2. Peralatan........................................................................................ VII-20
7.2.3. Langkah-Langkah Pelaksanaan K-3 Pertambangan...................... VII-22

BAB VIII ORGANISASI DAN TENAGA KERJA....................................... VIII-1

8.1. Bagan Organisasi.................................................................................... VIII-1
8.1.1. Sistem Organisasi.......................................................................... VIII-1
8.1.2. Struktur Organisasi........................................................................ VIII-1
8.2. Tenaga Kerja........................................................................................... VIII-2
8.2.1. Jumlah dan Kriteria Tenaga Kerja................................................. VIII-2
8.2.2. Sistem Gaji dan Upah.................................................................... VIII-4
8.2.3. Sistem Kerja.................................................................................. VIII-4

v
BAB IX PEMASARAN..................................................................................... IX-1
9.1 Jenis dan harga Zirkon............................................................................ IX-1
9.2 Prospek Pemasaran Zirkon...................................................................... IX-1
9.3 Kebijakan Pemerintah............................................................................. IX-2
9.4 Perkiraan Penjualan................................................................................. IX-4

BAB X INVESTASI DAN ANALISA KELAYAKAN.................................. X-1

10.1. Biaya........................................................................................................ X-1
10.2. Investasi.................................................................................................... X-4
10.2.1. Modal Tetap................................................................................ X-4
10.2.2.Modal Kerja.................................................................................. X-7
10.3. Analisa Kelayakan................................................................................... X-9
10.3.1. Biaya produksi............................................................................. X-9
10.3.2. Pendapatan Penjualan.................................................................. X-10
10.3.3.Cash Flow.................................................................................... X-10
10.3.4. Nilai Sekarang Bersih (Net Present Value/NPV)........................ X-10
10.3.5.Internal Rate of Return (IRR)...................................................... X-11
10.3.6.Perhitungan Break Even Point (BEP).......................................... X-12
10.3.7. Waktu Pengembalian Modal (PBP)............................................ X-12

BAB XI KESIMPULAN................................................................................... XI-1

LAMPIRAN

vi
vii
 DAFTAR GAMBAR

Gambar 1.1. Bagan Alir Studi Kelayakan Tambang..................................... I-3

Gambar 2.1. Kondisi Jalan Kesampaian Lokasi IUP
CV. Kalbar Karya Energi.......................................................... II-5
Gambar 3.1. Stratigrafi Regional Lembar Pontianak/Nangataman............... III-3
Gambar 3.2. Kondisi Penyebaran Endapan Bahan Galian Pasir Zirkon........ III-6
Gambar 4.1. Bagan Alir Kegiatan Penambangan.......................................... IV-2
Gambar 4.2. Contoh Pembukaan Lahan........................................................ IV-12
Gambar 4.3. Metode Penambangan .............................................................. IV-14
Gambar 4.4. Diagram Alir Proses Penambangan Zirkon .............................. IV-18
Gambar 5.1. Diagram Alir Pengolahan dan Pemurnian................................. V-4
Gambar 5.2. Ilustrasi Pengolahan dan Pemurnian Zirkon............................. V-4
Gambar 5.3. Dimensi dan Jumlah Settling Pond........................................... V-6
Gambar 6.1. Lebar Jalan Angkut Lurus Dua Jalur........................................ VI-2
Gambar 6.2. Lebar Jalan Angkut Untuk Dua Jalur Pada Tikungan............... VI-2
Gambar 6.3. Penampang Melintan Cross Slope............................................ VI-7
Gambar 7.1. Pola Penanaman Kembali Pada Lereng Bekas Tambang......... VII-17
Gambar 7.2. Pola dan Jarak Lubang Penanaman........................................... VII-18
Gambar 7.3. Struktur Organisasi K-3 Pertambangan.................................... VII-20
Gambar 8.1. Organisasi pada Kegiatan Usaha Pertambangan....................... VIII-2
Gambar 9.1. Grafik Harga Zirkon Dari Tahun1980 Hingga Prediksi
Tahun 2019............................................................................... IX-4
Gambar 10.1 Grafik Net Present Value.......................................................... X-11

viii
 DAFTAR PETA

Peta 2.1. Peta Lokasi Izin Usaha Pertambangan Eksplorasi......................... II-3

Peta 2.2. Peta Rencana Izin UsahaPertambangan Operasi Produksi............. II-4
Peta 2.3. Peta Kesampaian Lokasi CV. Kalbar Karya Energi...................... II-6
Peta 2.4. Peta Topografi Rencana Izin Usaha Pertambangan
Operasi Produksi CV. Kalbar Karya Energi.................................. II-18
Peta 2.5. Peta Geomorfologi Rencana Izin Usaha Pertambangan
Operasi Produksi CV. Kalbar Karya Energi.................................. II-19
Peta 3.1. Peta Geologi Daerah Rencana Izin Usaha Pertambangan
Operasi Produksi CV. Kalbar Karya Energi.................................. III-5
Peta 3.2. Peta Titik Test Pit (Grid 50m) Rencana Izin Usaha Pertambangan
Operasi Produksi CV. Kalbar Karya Energi.................................. III-10
Peta 4.1. Peta Sarana dan Prasana CV. Kalbar Karya Energi....................... IV-11
Peta 4.2. Peta Rencana Penambangan Tahun ke-1....................................... IV-27
Peta 4.3. Peta Rencana Penambangan Tahun ke-2....................................... IV-28
Peta 4.4. Peta Rencana Penambangan Tahun ke-3....................................... IV-29
Peta 4.5. Peta Rencana Penambangan Tahun ke-4....................................... IV-30
Peta 4.6. Peta Rencana Penambangan Tahun ke-5....................................... IV-31
Peta 4.7. Peta Rencana Penambangan Tahun ke-6....................................... IV-32
Peta 4.8. Peta Rencana Penambangan Tahun ke-7....................................... IV-33
Peta 4.9. Peta Rencana Penambangan Tahun ke-8....................................... IV-34
Peta 4.10. Peta Rencana Penambangan Tahun ke-9....................................... IV-35
Peta 4.11. Peta Rencana Penambangan Tahun ke-10..................................... IV-36
Peta 4.12. Peta Rencana Penambangan Tahun ke-11..................................... IV-37
Peta 4.13. Peta Rencana Penambangan Tahun ke-12..................................... IV-38
Peta 4.14. Peta Rencana Penambangan Tahun ke-13..................................... IV-39
Peta 4.15. Peta Rencana Penambangan Tahun ke-14..................................... IV-40
Peta 4.16. Peta Rencana Penambangan Tahun ke-15..................................... IV-41
Peta 4.17. Peta Rencana Penambangan Tahun ke-16..................................... IV-42

ix
Peta 4.18. Peta Rencana Penambangan Tahun ke-17..................................... IV-43
Peta 4.19. Peta Rencana Penambangan Tahun ke-18..................................... IV-44
Peta 4.20. Peta Rencana Penambangan Tahun ke-19..................................... IV-45
Peta 4.21. Peta Rencana Penambangan Tahun ke-20..................................... IV-46
Peta 4.22. Peta Rencana Penambangan Tahun ke-21..................................... IV-47
Peta 4.23. Peta Rencana Penambangan Tahun ke-22..................................... IV-48
Peta 4.24. Peta Rencana Penambangan Tahun ke-23..................................... IV-49
Peta 4.25. Peta Rencana Penambangan Tahun ke-24..................................... IV-50

x
 DAFTAR TABEL

Tabel 1.1. Jadwal Pelaksanaan Studi Kelayakan............................................ I-4

Tabel 2.1. Koordinat Wilayah Izin Usaha Pertambangan Eksplorasi
CV. Kalbar Karya Energi............................................................... II-1
Tabel 2.2. Luas Wilayah, Jumlah Penduduk,dan Kepadatan Penduduk
Di Kecamatan Meliau.................................................................... II-8
Tabel 2.3. Luas Wilayah, Jumlah Penduduk,dan Kepadatan Penduduk
Di Kecamatan Kapuas................................................................... II-8
Tabel 2.4. Jenis Vegetasi Budidaya di Sekitar Wilayah Rencana Operasi
Produksi CV. Kalbar Karya Energi............................................... II-10
Tabel 2.5. Jenis Vegetasi Semak di Sekitar Wilayah Rencana Operasi
Produksi CV. Kalbar Karya Energi............................................... II-11
Tabel 2.6. Jenis Burung di Sekitar Wilayah Rencana Operasi Produksi
CV. Kalbar Karya Energi............................................................... II-12
Tabel 2.7. Jenis Mamalia di Sekitar Wilayah Rencana Operasi Produksi
CV. Kalbar Karya Energi............................................................... II-13
Tabel 2.8. JenisReptil di Sekitar Wilayah Rencana Operasi Produksi
CV. Kalbar Karya Energi............................................................... II-13
Tabel 2.9. Jenis Ikan yang di Sekitar Rencana Operasi Produksi
CV. Kalbar Karya Energi............................................................... II-15
Tabel 2.10. Jumlah Curah Hujan dan Hari Hujan Bulanan di Kecamatan
Meliau............................................................................................ II-16
Tabel 2.11. Jumlah Curah Hujan dan Hari Hujan Bulanan di Kecamatan
Kapuas........................................................................................... II-17
Tabel 3.1. Rancangan Standar Nasional Indonesia Klasifikasi
Sumber Daya dan Cadangan Mineral............................................ III-8
Tabel 3.2. Hasil Rekapitulasi Estimasi Cadangan.......................................... III-11
Tabel 4.1. Rencana Pembangunan Sarana dan Prasarana Barak 1................. IV-4
Tabel 4.2. Rencana Pembangunan Sarana dan Prasarana Barak 2................. IV-5

xi
Tabel 4.3. Rencana Pembangunan Sarana dan Prasarana Barak 3................. IV-6
Tabel 4.4. Rencana Pembangunan Sarana dan Prasarana Barak 4................. IV-8
Tabel 4.5. Tekanan Semprot yang Dibutuhkan untuk Tiap Lapisan.............. IV-15
Tabel 4.6. Diameter Nozzle untuk Jenis Lapisan Tanah................................ IV-15
Tabel 4.7. Rencana Produksi CV. Kalbar Karya Energi................................. IV-21
Tabel 4.8. Rencana Penggunaan Peralatan Tambang..................................... IV-22
Tabel 4.9. Jadwal Kegiatan Penambangan..................................................... IV-26
Tabel 5.1. Hasil Pengolahan Tahunan Humprey Spiral.................................. V-2
Tabel 5.2. Hasil Pengolahan Harian Humprey Spiral..................................... V-2
Tabel 5.3. Hasil Pengolahan Tahunan Meja Goyang..................................... V-3
Tabel 5.4. Hasil Pengolahan Harian Meja Goyang......................................... V-3
Tabel 5.5. Rencana Penggunaan Peralatan Pengolahan.................................. V-5
Tabel 6.1. Nilai Superelevasi Yang di Ijinkan (rnrn) (Kaufman & Ault, 1977)
VI-4
Tabel 6.2. Nilai Tahanan Gizi Untuk Ban Karet Pada Berbagai Jalan........... VI-6
Tabel 7.1. Peralatan Keselamatan dan Kesehatan Kerja................................. VII-21
Tabel 8.1. Jumlah Tenaga Kerja CV. Kalbar Karya Energi........................... VIII-3
Tabel 10.1. RekapitulasiBiaya Penambangan Untuk Selama Masa
Pengusahaan Tambang.................................................................. X-2
Tabel 10.2. Modal Tetap................................................................................... X-4
Tabel 10.3. Rincian Biaya Kontruksi................................................................ X-6
Tabel 10.4. Rincian Biaya Pengadaan Peralatan Penambangan....................... X-6
Tabel 10.5. Rincian Biaya Peralatan Penunjang Lainnya................................. X-7
Tabel 10.6. Modal Kerja................................................................................... X-7
Tabel 10.7. Biaya Rutin Tahunan..................................................................... X-8
Tabel 10.8. Biaya Produksi............................................................................... X-8
Tabel 10.9. Biaya Reklamasi dan Kelola Lingkungan..................................... X-9
Tabel 10.10. Biaya Perawatan............................................................................ X-9
Tabel 10.11. Cash Flow...................................................................................... X-10
Tabel 10.12. Nilai Sekarang................................................................................ X-11

xii