Anda di halaman 1dari 11

BARISAN DAN DERET

F. Notasi Sigma
Notasi sigma merupakan bentuk penulisan dari penjumlahan suku-suku U(1) + U(2) +
U(3) + U(4) + ... + U(n), dimana suku-suku tersebut diatur menurut pola tertentu.
Sehingga bentuk umum dari notasi sigma adalah :
q
 U(n) =
n p
U(p) + U(p+1) + U(p+2) + U(p+3) +… + U(q)

Dimana : p : Batas Bawah


q : Batas Atas
U(n) : Suku ke-n

Sebagai contoh
01. Uraikanlah bentuk setiap notasi berikut ini
12 12
(a)  (3n  4) (b)  (1) n (2) n 6
n 2 n 3
Jawab
12
(a)  (3n  4) = [3(2) + 4] + [3(3) + 4] + [3(4) + 4] + [3(5) + 4] + … + [3(12) + 4]
n 2
= 10 + 13 + 16 + 19 + 22 + … + 40
12
(b)  (1) n (2) n 6 = (1) 3 (2) 36 + (1) 4 (2) 46 + (1) 5 (2) 56 + … + (1)12 (2)126
n 3

= (–1) (2) 3 + (2) 2 + (–1) (2) 1 + (2) 0 + … + (2) 6

= –1/8 + 1/4 – 1/2 + 1 + … + 64

02. Ubahlah bentuk uraian berikut ini menjadi notasi sigma dengan batas bawah 3
(a) 5 + 9 + 13 + 17 + … + 53 (b) 42 + 37 + 32 + 27 + … – 8
(c) 2 + 4 + 8 + 16 + … + 128
Jawab
p
(a) 5 + 9 + 13 + 17 + … + 53 =  (an  b)
n 3
p
5 + 9 + 13 + 17 + … + 53 =  (4n  7) 4p – 7 = 53
n 3
4p = 60
p = 15

Barisan dan Deret 1


15
5 + 9 + 13 + 17 + … + 53 =  (4n  7)
n 3
p
(b) 42 + 37 + 32 + 27 + … – 8 =  (an  b)
n 3
p
42 + 37 + 32 + 27 + … – 8 =  (5n  57) –5p + 57 = –8
n 3
–5p = –65
p = 13
13
42 + 37 + 32 + 27 + … – 8 =  (57  5n)
n 3
p
(c) 2 + 4 + 8 + 16 + … + 128 =  a n b
n 3
p
2 + 4 + 8 + 16 + … + 128 =  2 n 2 2 p 2 = 128
n 3

2 p 2 = 2 7
p–2=7
p=9
9
81 + 27 + 9 + 3 + … + 1/27 =  2 n 2
n 3
p
03. Jika diketahui  (an 2  bn) = 6 + 16 + 30 + 48 + … + 240 maka lengkapilah bentuk
n 3
notasi sigmanya
Jawab
p
 (an 2  bn) = 6 + 16 + 30 + 48 + … + 240
n 3
Maka : a(3) 2  b(3) = 6 maka 9a + 3b = 6 .................................................... (1)
a(4) 2  b(4) = 16 maka 16a + 4b = 16 ............................................... (2)
Sehingga 9a + 3b = 6 (4) 36a + 12b = 24
16a + 4b = 16 (3) 48a + 12b = 48
–12a = –24
a=2
9a + 3b = 6
9(2) + 3b = 6
18 + 3b = 6
3b = –12
b = –4
Jadi rumus umum suku ke-n adalah Un = 2n2 – 4n

Barisan dan Deret 2


p
 (2n 2  4n) = 6 + 16 + 30 + 48 + … + 240
n 2

Sehingga 2p2 – 4p = 240


p2 – 2p – 120 = 0
(p – 12)(p + 10) = 0
p = 12
12
Jadi  (2n 2  4n) = 6 + 16 + 30 + 48 + … + 240
n 2

Terdapat beberapa sifat yang berlaku pada notasi sigma, yakni :


q q q
(1)  [ a(n)  b(n)] =  a(n)   b(n)
n p n p n p
q q
(2)  k.a(n) = k.  a(n)
n p n p
q
(3) k
n p
= (q – p + 1).

q qr q q r
(4)  a(n) =  a(n  r) dan  a(n) =  a(n  r)
n p n p r n p n pr
q r q
(5)  a(n) =  a(n) +  a(n) dimana p < r < q
n p n p n  r 1

Sifat-sifat di atas dipakai dalam memnyelesaikan beberapa soal, sebagai contoh :


8 8 8
04. Buktikanlah bahwa  (4n  3) 2 = 16  n 2 – 24 n + 63
n 2 n 2 n 2
Jawab
8 8
 (4n  3) 2 =  (16n 2  24n  9)
n 2 n 2
8 8 8
= 16n 2 –  24n + 9
n 2 n 2 n 2
8 8
= 16n 2 –  24n + (8 – 2 + 1)9
n 2 n 2
8 8
= 16  n 2 – 24 n + 63 (terbukti)
n 2 n 2

Barisan dan Deret 3


9
05. Ubahlah bentuk  (n 2  4n  2) ke dalam notasi sigma dengan ….
n 5
(a) Batas bawah 3
(b) Batas atas 12
Jawab
9 9 2
(a)  (n 2  4n  2) =  ([n  2]2  4[n  2]  2)
n 5 n 5 2
7
=  (n 2  4n  4  4n  8  2)
n 3
7
=  (n 2  2)
n 3
9 9 3
(b)  (n 2  4n  2) =  ([n  3]2  4[n  3]  2)
n 5 n 53
12
=  (n 2  6n  9  4n  12  2)
n 8
12
=  (n 2  10n  23)
n 8

9 12 12
06. Buktikanlah bahwa  (2n  5) 2 = 4  n2 – 4 n + 6
n 4 n 7 n 7
Jawab
9 93
 (2n  5) 2 =  (2[n  3]  5) 2
n 4 n  43

12
=  (2n  1) 2
n 7

12
=  (4n 2  4n  1)
n 7

12 12 12
=  4n 2
–  4n + 1
n 7 n 7 n 7

12 12
= 4  n 2 – 4  n + (12 – 7 + 1)1
n 7 n 7

12 12
= 4 n2 – 4 n + 6 (terbukti)
n 7 n 7

Barisan dan Deret 4


12 14
07. Hitunglah  (n 2  4n  5) –  (n 2  8n  9)
n 5 n 7

Jawab
12 14 12 14 2
 (n 2  4n  5) –  (n 2  8n  9) =  (n 2  4n  5) –  ([n  2]2  8[n  2]  9)
n 5 n 7 n 5 n 7  2

12 12
=  (n 2
 4n  5) –  (n 2  4n  4  8n  16  9)
n 5 n 5

12 12
=  (n 2  4n  5) –  (n 2  4n  3)
n 5 n 5

12
=  [(n 2  4n  5)  (n 2  4n  3)]
n 5

12
=  [8]
n 5

= (12 – 5 + 1)8
= 64

08. Tentukanlah nilai p dan q jika :


18 p q
(a)  (n 2  4) =  (n 2  4) +  (n 2  4)
n 3 n 3 n 10
10 16 q
(b)  (2n  5) =  (2n  5) –  (2n  5)
n 2 n 2 n p
13 13 q
(c)  (3n  1) =  (3n  1) –  (3n  1)
n 6 n 1 n p
Jawab
18 p q
(a)  (n 2  4) =  (n 2  4) +  (n 2  4)
n 3 n 3 n 10
maka p = 9 dan q = 18
10 16 q
(b)  (2n  5) =  (2n  5) –  (2n  5)
n 2 n 2 n p
maka p = 11 dan q = 16
13 13 q
(c)  (3n  1) =  (3n  1) –  (3n  1)
n 6 n 1 n p
maka p = 1 dan q = 5

Barisan dan Deret 5


12 16 19
06. Hitunglah  (4n  4) –  (4n  2) +  (4n  4)
n 8 n 5 n 13
Jawab
12 16 19
 (4n  4) –  (4n  2) +  (4n  4)
n 8 n 5 n 13
12 19 16
=  (4n  4) +  (4n  4) –  (4n  2)
n 8 n 13 n 5
19 16
=  (4n  4) –  (4n  2)
n 8 n 5
193 16
=  (4[n  3]  4) –  (4n  2)
n 83 n 5
16 16
=  (4n  8) –  (4n  2)
n 5 n 5
16
=  [(4n  8)  (4n  2)]
n 5
16
=  [10]
n 5

= (16 – 5 + 1)10
= 120

Barisan dan Deret 6


SOAL LATIHAN 06

F. Notasi Sigma
9
01. Uraian bentuk  (4n  2) adalah ….
n 4
A. 14 + 18 + 22 + 26 +30 B. 18 + 22 + 26 +30 + 34 + 36
C. 14 + 18 + 22 + 26 +30 + 34 D. 14 + 17 + 20 + 23 +26 + 29
E. 15 + 18 + 21 + 24 +30 + 33

4
02. Uraian bentuk 
n  5
8(2)n 1 adalah ….

A. –192 + 96 – 48 + 24 – … – 384 B. 48 – 24 + 12 – 6 + 3 – … – 384


C. 192 – 96 + 48 – 24 + … – 384 D. –48 + 24 – 12 + 6 – 3 + … – 384
1 1 1
E. – + – 1 + … – 64
8 4 2
10
03. Uraian bentuk 
n 2
x n 1.y n adalah ….

A. x10y3 + x9y4 + x8y5 + … + x3y10 B. x10y + x9y2 + x8y3 + … + xy10


C. x10 + x9y + x8y2 + x7y3 +… + y10 D. x10y10 + x9y9 + x8y8 + … + xy
E. xy2 + x2y3 + x3y4 + … + x9y10

04. Bentuk 5 + 8 + 11 + 14 + 17 + … + 47 jika diubah kedalam notasi sigma menjadi …


16 16
A. 
n 1
(3n  2) B.  (3n  1)
n 1
13 18
C.  (3n  8)
n 2
D.  (3n  4)
n 3
14
E.  (3n  5)
n 0

1
05. Uraian bentuk 32 + 16 + 8 + …. + , jika diubah ke dalam notasi sigma menjadi …
16
10 1 7 1 10
A.  ( )n  2
n 3 2
B. 
n 3
32.( ) n 3
2
C. 
n 1
32.(2)1 n

13 11
D. 
n 3
28 n E. 
n 3
26  n

Barisan dan Deret 7


6
06. Bentuk  (3n  2) 2 sama nilainya dengan ...
n 2
6 6 6 6
A. 3  n 2 – 12.  n + 20 B. 9  n 2 – 12. n +4
n 2 n 2 n 2 n 2
2
6 6  6 
C. 9  n – 12.  n + 20
2
D. 
n 2

(3n  2)

n 2 n 2
6 6
E.  (3n  2)  (3n  2)
n 2 n 2

9
07. Bentuk  (2n  5)(n  3) senilai
n 5
dengan

9 9 9 9
A. 
n 5
(2n  5) 
n 5
(n  3) B. 2  n 2 –
n 5
n
n 5
– 15

9 9 9 9
C. 2  n 2 – n – 135 D. 2  n 2 – n – 60
n 5 n 5 n 5 n 5
9 9
E. 2  n 2 – n – 75
n 5 n 5

6
08. Bentuk 
n 1
(2n 2  3n  4) se nilai dengan ….

9 10
A.  (2n 2  9n  13) B.  (2n 2  5n  4)
n 4 n 4
9 10
C. 
n 4
(2n 2  15n  31) D. 
n 4
(2n 2  15n  31)

9
E. 
n 4
(2n 2  5n  4)

10
09. Bentuk  (3n  1)(2  4n) senilai dengan…
n 4
8 7
A.  (4n  6)(3n  5)
n 2
B.  (4n  6)(3n  5)
n 2
8 7
C. 
n 2
(3n  4)(4n  5) D.  (3n  4)(4n  5)
n 2
8
E.  (3n  7)(10  4n)
n 2

Barisan dan Deret 8


8 2n  4
10. Bentuk 
n  4 8  3n
Jika diubah kedalam notasi sigma dengan batas atas 7 menjadi …

7 2n  4 7 2n  2 7 2n  2
A. 
n 3 24  3n
B. 
n 3 5  3n
C. 
n  2 5  3n
7 2n  6 7 2n  6
D. 
n 3 11  3n
E. 
n  2 11  3n

8
11. Bentuk 
n 3
(2n  3)2 sama nilainya dengan

6 6 6 6
A. 4  n 2 – 12  n + 54 B. 4  n 2 – 4  n + 6
n 1 n 1 n 1 n 1
6 6 6 6
C. 4  n 2 – 12  n + 9 D. 4  n 2 + 4  n + 12
n 1 n 1 n 1 n 1
6 6
E. 4  n 2 + 4  n + 6
n 1 n 1

10 16
12. Nilai dari 
n 1
(2n  9) –  (2n  1) = …
n 7
A. –200 B. –120 C. –55
D. 25 E. 72

6 8
13. Nilai dari 
n 3
(4n  3) –  (4n  2) = ….
n 5
A. 12 B. –24 C. –36
D. –48 E. –52
12 7
14. Nilai dari 
n 6
(5n  3) –  (5n  2) = …
n 2
A. 82 B. 87 C. 90
D. 120 E. 147

9 9
15. Bentuk 
n 5
n2 – 8  n + 80 sama nilai-nya dengan …
n 5
5 5 5
A. 
n 1
(n  4)2 B. 
n 1
n2 C. 
n 1
(n  2) 2

5 5
D. 
n 1
(n  3) 2 E. 
n 1
(n  2) 2

Barisan dan Deret 9


20 22 22
16. Bentuk sederhana dari : 
n 1
2n (2n  3) –  4(n  2)2 –  (2n  3)
n 3 n 3
adalah …

22 22 22
A. 
n 3
(8n  19) B. 
n 3
(8n  15) C.  (8n  4)
n 3
22 22
D.  (4n  9)
n 3
E.  (4n  5)
n 3

15 8 15
17. 
n 3
(n 2  2) = 
n 3
(n 2  2) + 
n p
(n 2  2) Nilai p = ….

A. 8 B. 9 C. 10
D. 11 E. 12

15 15 P
18. 
n 6
(n 2  4) = 
n 1
(n 2  4) – 
n 1
(n 2  4) . Nilai p = ….

A. 5 B. 6 C. 7
D. 9 E. 14

12 P 7
19. 
n 8
(3n  2) = 
n 1
(3n  2) –  (3n  2) . Nilai p = …
n 1
A. 12 B. 9 C. 8
D. 6 E. 4

5 20 q
20.  (n  5) =  (n  5) –  (n  5) .
n p
Nilai p + q = …
n 3 n 3
A. 26 B. 36 C. 35
D. 10 E. 8

10 10
21. Jika 
n 3
(n 2  1) = p + 
n 4
(n 2  1) maka nilai p = …

A. 8 B. 10 C. 12
D. 15 E. 18

14 16
22. Nilai 
n 3
(3n  2) –  (3n  10) = ….
n 5
A. 18 B. 20 C. 22
D. 24 E. 32

Barisan dan Deret 10


27 27 27
23. Jika  (6  Xn ) = n
n 13 13
k.X n dan berlaku  Xn
n 13
= 10, maka nilai k = …

A. 8 B. 10 C. 12
D. 15 E. 16

12 10
24. 
n 5
(8n  5) –  (5n  16)
n 3
= ….

A. 63 B. 82 C. 98
D. 124 E. 196

n5
25.  4(x  3) dapat dinyatakan menjadi P n 2 + Qn + R. Nilai dari P + Q – R = ….
x 5
A. –2 B. 0 C. 2
D. 4 E. 6

Barisan dan Deret 11

Anda mungkin juga menyukai