Limit Barisan
1
Perhatikan Barisan Un 2
n
3 5 7 2001 2000001 1
Un 1, , , , ..., , ..., , ..., 2
2 3 4 1001 1000001 n
Jika digambarkan pada garis bilangan.
Maka nilai dari suku-suku barisan semakin lama akan mengelompok di sekitar titik 2
tetapi selalu kurang dari 2. Dan dikatakan bahwa limit barisan tersebut adalah 2
untuk suku ke n dan dinotasikan
1
lim Un lim 2 2
n n n
Limit Fungsi
Pengertian limit suatu fungsi f(x) pada dasarnya adalah suatu nilai dari fungsi f(x)
untuk x mendekati harga tertentu.
Contoh:
1. f ( x ) 2x 1 maka untuk x 1 , f (x) 3 dan dapat ditulis lim 2x 1 3
x 1
2x 2 3x 2
2. f ( x ) , maka x , f ( x ) akan terdefinisi kecuali untuk x 2
x 2
dengan menggunakan tabel
x 1,8 1,89 1,9 1,99 1,999 2 2,0001 2,01 2,1 2,11 2,2
f(x) 4,6 4,78 4,8 4,98 4,9998 (5) 5,0002 5,02 5,2 5,22 5,4
2x 2 3x 2 (x 2)(2 x 1)
lim = lim
x 2 x 2 x 2 ( x 2)
= lim (2 x 1) 5
x 2
1
HO – 6
Contoh :
1. Buatlah Sketsa Grafik dari:
x2 untuk x 0
f (x) x untuk 0 x 1
1 x 2 untuk x 1
dan tentukan limit berikut ini atau nyatakan jika tidak ada
a. lim f ( x ) b. lim f ( x ) c. lim f ( x ) d. f (1)
x 0 x 1 x 1
2. Jika f ( x ) x2 9 carilah:
a. lim f ( x ) ; b. lim f ( x ) ; c. lim f ( x ) ; d. lim f ( x )
x 3 x 3 x 3 x 3
x
3. lim ?
x 0 x
2
HO – 6
Definisi Limit
I. lim f ( x ) A Jika untuk setiap 0 0, jika 0 x a maka
x a
f (x) A
II. lim f ( x ) , jika untuk sembarang M > 0 yang berapapun besarnya , > 0
x a
jika 0 x a maka | f ( x ) | M
Untuk f ( x ) M lim f ( x )
x a
Untuk f ( x ) M lim f ( x )
x a
IV. lim f ( x ) , jika untuk sembarang M > 0 yang berapapun besarnya , N > 0
x
jika x N maka | f ( x ) | M
3
HO – 6
Bentuk-Bentuk tertentu
0 a a
0; ; 0
a 0
. .a
a
.a
a 1 1
a a
0
Teorema Limit
1. Jika f ( x ) A : untuk x a , a suatu Konstanta, maka lim f ( x ) A
x a
f (x) lim f ( x ) A
x a
5. lim
x a g( x ) lim g ( x ) B
x a
7. lim n f ( x ) n lim f ( x ) n
A , asalkan n
A eal
x a x a
4
HO – 6
Contoh soal:
1. lim(4 x 2)
x 2
x 4
2. lim 2
x 4 x x 12
4 x2
3. lim
x 2
3 x2 5
1 2cos x
4. lim =
x 1
3 sin x
3
3 x 3 2x 2 x 1
5. lim
x 4 x 3 2x 3
6. lim 2x 4x 2 x
x
2x 2 7 x
7. lim =
x 4x3 6
2 3x
8. lim =
x 3 2x
5
HO – 6
Perhatikan gambar !
AD = Garis singgung lingkaran di A
x = Sudut pusat < 90 o
Terlihat bahwa:
luas OAB < Luas sektor OAB < Luas OAD.
1 x 1
OA BC r2 OA AD
2 2 2
1 x 1
OA OB sin x r2 OA OA tg x
2 2 2
1 1 2 1
r r sin x xr r r tg x
2 2 2
1 2 1 2 1 2
r sin x xr r tg x
2 2 2 1
: r 2 sin x
2
x 1
1 …………………….(I)
sin x cos x
x 1
lim 1 lim lim
x 0 x 0 sin x x 0 cos x
x
1 lim 1
x 0 sin x
x
lim 1
x 0 sin x
sin x
1 lim 1
x 0 x
sin x
lim 1
x 0 x
6
HO – 6
Contoh:
tg x tg x 1
1. lim = lim .
x 0 2x x 0 x 2
1
=
2
sin3 x 3 x sin3 x 4 x 3 sin3 x 4x
2. lim = lim lim . lim
x 0 tg 4 x x 0 4x 3 x tg 4 x 4 x 0 3 x x 0 tg 4 x
3
=
4
I. Untuk Domain x a
Jika f x a0 x m a1x m 1
... am
g x b0 x n b1x n 1
... bn
Di mana f a A dan g a B
f x f a A
maka lim = lim =
x a g x x a g a B
Contoh:
2x 2 x 1 f x
1. lim = lim
x 3 3x 2 x 3g x
dimana f 3 14 dan g 3 11
2x 2 x 1 14
lim =
x 3 3x 2 11
2x 2 x 1 f x
2. lim = lim
x 1 3x 2 x 2 x 1g x
7
HO – 6
f x a0
1. Jika derajat f x = derajat g x maka lim =
x g x b0
Contoh:
3 x2 2x 1 3 2 1
3 x 2 2x 1 x2 x2 x2 x x2 3 0 0 3
lim = lim = lim = =
x 4x 2 5 x 4 x2 5 x 4 5
4 0 4
x2 x2 x2
x
1
2. Jika Bentuk lim 1
x x
Gunakan limit suatu deret dengan proses Binomium Newton, di mana:
n n
a b 0 an n
1 an 1b n
2 a n 2b 2 ... n
n bn
n 2 3 n
1 n 1 1 1 1
1 = 0 1n n
1 1n 1 n
2 1n 2 n
3 1n 3
... n
n 1n n
n n n n n
n! n! 1 n! 1 n! 1
= ...
0! n 0 ! 1! n 1 ! n 2! n 2 ! n 2 n ! n n ! nn
1 n n 1 1 n n 1 n 2 1 n! 1
=1 n ...
n 2! n2 3! n3 n ! nn
n
1 1 1 1 1 2 1 1 2 3
1 =1 1 1 1 1 1 1 1 ......
n 2! n 3! n n 4! n n n
n
1 1 1 1 1 2 1 1 2 3
lim 1 = lim 1 1 1 1 1 1 1 1 ......
n n n 2! n 3! n n 4! n n n
1 1 1
= 1 1 ...... = 2,718281828........... = e
2! 3! 4!
x
1
lim 1 e
x x
8
HO – 6
1
Catatan: lim 1 x x e
x 0
Bukti:
1
Misalnya: y untuk x 0 , maka y
x
1
x
y
y
1 1
lim 1 x y = lim 1
x 0 y y
= e
Contoh:
3x
2
1. lim 1 ?
x x
2 1
misal: x 2y ; 3 x 6y
x y
x y
3x 6y y 6 y 6
2 1 1 1
lim 1 = lim 1 = lim 1 = lim 1 = e6
x x y y y y y y
x 1
x 3
2. lim ?
x x 2
Misal: x 2 y x y 2 : x y
x 1 y 1
x 3 y 1
x 1 y 1
x 3 y 1
lim = lim
x x 2 y y
y 1 y 1
1 1 1
= lim 1 = lim 1 .1
y y y ~ y y
y 1
1 1
= lim 1 lim 1
y ~ y y ~ y
= e 1 = e
9
HO – 6
a
2. lim 0 , a konstanta.
x x
x
1 1
3. lim 1 = lim 1 x x = e ; (e 2,718281828459........... )
x x x 0
1 x
4. lim ln 1
x 0 x
a
log 1 x 1
*5. lim
x 0 x ln a
x 1
*6. lim x
x 0a 1 ln a
ex 1
7. lim 1
x 0 x
ax 1
8. lim ln a
x 0 x
v
9. Jika lim u 0 , limv , dan limu.v L , maka lim 1 u eL
g x
10. lim f x ?
x a
g x
maka: lim f x AB
x a
Jika k 1, maka: k
1
k 0
k
1
0
k
1
k
k
c. Jika lim f x 1 dan lim g x
x a x a
10
HO – 6
1
maka : Gunakan Rumus lim 1 x x e
x 0
x
1
atau Rumus lim 1 e
x x
Soal-soal
sin 4 x 1
1. lim = 2. lim x sin =
x 0 x x x
tg x x sin x
3. lim = 4. lim =
x 0 2x x 0 x3
x3 4x
x 1 5x 1
5. lim = 6. lim =
x 2x 1 x 5x 1
1 x 3x
sin2 x x 2
7. lim = 8. lim =
x 0 x x x
n
2 ctg 2 x 1 5x 1
9. lim 1 3 tg x = 10. lim =
x 0 x 0 x
1 x 1 2x 1
11. lim = 12. lim =
x 0 x x 0
2 1 x x2
1 x 1
lim
x 0 x
11
HO – 6
KONTINUITAS/KEKONTINUAN
Pengertian:
a. f (c ) ada (terdefinisi )
b. lim f ( x ) ada
x c
c. lim f ( x ) f (c )
x c
contoh:
1. f ( x ) 4 x 2 2x 12 selidikilah kontinuitas fungsi tersebut pada x 1
2
x 4
2. Selidiki kontinuitas dari f ( x ) pada x 2
x 2
Suatu fungsi f(x) dikatakan diskontinu pada x c jika salah satu atau lebih syarat
untuk kontinuitas tidak dipenuhi.
Contoh :
x2 4
1. f ( x )
x 2
f(x) kontinu untuk semua x, kecuali x = 2. (f(x) kontinu untuk x 2 sebab
f (2) tidak ada walaupun
x2 4 (x 2)( x 2)
lim = lim 4 (ada)
x 2 x 2 x 2 x 2
x2 4
f (x) diskontinu untuk x 2
x 2
12
HO – 6
x2 4
, untuk x 2
f (x) x 2
4 , untuk x 2
1
2. Selidiki kontinuitas f ( x ) pada x 2
x 2
Jika fungsi f(x) hanya didefinisikan untuk x c maka definisi kontinuitas tidak
berlaku. Dalam kasus seperti ini, maka dikatakan f(x) kontinu di sebelah kanan pada
x c jika lim f ( x ) f (c ) yaitu jika f (c ) f (c ) .
x c
Sebaliknya, f(x) kontinu disebelah kiri pada x c jika lim f ( x ) f (c )
x c
Contoh :
Jawab:
f (3) 0
lim x 3 Tidak ada, Sebab lim x 3 tidak ada, dan lim x 3 0
x 3 x 3 x 3
sehingga f(x) diskontinu tetapi untuk x 3 , f(x) kontinu sebelah kanan, sebab
f (3) 0 , dan lim x 3 0
x 3
1, untuk x 0
2. Selidiki kontinuitas f ( x ) , di x 0
x , untuk x 0
Jawab:
13
HO – 6
Definisi: Suatu fungsi f(x) dikatakan kontinu pada suatu interval buka (a,b) jika
f(x) kontinu disetiap titik pada (a,b).
Dan f(x) dikatakan kontinu pada suatu interval tutup [a,b] Jika dan
hanya jika lim f ( x ) f (c ) untuk a c b , serta lim f ( x ) f (a) dan
x c x a
lim f ( x ) f (b )
x b
3. Fungsi rasional dari x kontinu untuk semua harga x, kecuali untuk harga x yang
memberikan nilai nol (0) pada penyebut.
14
HO – 6
6. Jika f(x) kontinu dalam interval [a,b] maka f(x) mempunyai nilai terkecil m dan nilai
terbesar M dalam interval tersebut.
7.
f(x) diskontinu pada x c dimana a c b maka
f(x) mempunyai nilai terkecil untuk x a tetapi f(x)
tidak mempunyai nilai terbesar
15
HO – 6
Kontinu Sebagian-Sebagian
Contoh :
Soal – Soal
1. f ( x ) x , x
x 3 , jika x 2
2. f ( x )
x2 1, jika x 2
2 x 3 , jika x 1
3. f ( x ) 8 3 x , jika 1 x 2
x 3 , jika x 2
16
HO – 6
x2 4
a. f ( x ) x3 2x 2 3x 7 d. f ( x ) 2
x 5x 6
5x 3 x2 4x 3
b. f ( x ) e. f ( x )
x 2
2
x2 3x 2
x 2 x 3
c. f ( x ) f. f ( x )
x2 4 x2 9
17