-1 O 2 X
Dari contoh di atas, dapat kita peroleh pengertian limit fungsi secara intuitif sebagai berikut :
lim
“Misalkan f adalah fungsi dalam variabel x dan L adalah bilangan real sehingga x →a
f (x )=L maka artinya untuk x mendekati a (tapi x a) nilai f(x) mendekati L”
B. Limit Fungsi di Tak Hingga
lim
Limit fungsi f untuk mendekati tak hingga dinotasikan x→ ∞ f (x ). Lambang “” (tak hingga)
digunakan untuk menyatakan nilai yang besar sekali atau nilai yang tak dapat ditentukan
besarnya.
Contoh:
1
lim
Tentukan nilai x→ ∞ f (x ) untuk f(x) = x !
Jawab:
X 1 2 3 4 10 20 100 1000 10000 Semakin besar mendekati tak
hingga
1 1 1 1 1 1 1 1
F(x 1 2 3 4 10 20 100 1000 10000
Semakin kecil mendekati nol
)
Dari tabel di atas tampak bahwa apabila nilai x makin besar maka nilai f(x) makin kecil
1
lim lim
sehingga dapat ditulis : x → ∞ f (x ) = x → ∞ x =0
Adapun definisi limit fungsi f untuk x mendekati tak hingga sebagai berikut:
“Misal f adalah fungsi yang terdefinisi dalam interfal (-, ) dan L suatu bilangan
lim
real. Fungsi f dikatakan mempunyai limit L untuk x mendekati ditulis: x → ∞ f (x ) =
L, jika untuk setiap bilangan kecil > 0 terdapat bilangan positif N sedemikian
sehingga untuk x > N berlaku f(x) - L < “
lim
1. x →a k=k (dengan a dan k suatu konstanta)
lim
2. x →a x=a
lim
3. x →a f(x) = f(a)
lim lim
4. x →a k.f(x) = k x →a f(x)
lim lim lim
5. x →a [f(x) g(x)] = f(x) x →a g(x)
x →a
lim lim lim
6. x →a [f(x) . g(x)] = x →a f(x) . x →a g(x0
lim f ( x )
lim [ ]
f (x) x →a
lim
7. x →a g( x ) = x →a
g( x) lim
dengan x →a g(x) 0
lim lim
8. x →a[f(x)]n = [ x →a f(x)]n
lim n n
9. x →a √ f ( x) = x →a
√
lim f ( x )
Contoh:
lim
1. x →1 5 = 5
lim
2. x→−3 x = -3
lim
3. x →2 3x + 1 = 3(2) + 1 = 7
lim lim
4. x→−1 2(x2 + 1) = 2 x→−1 x2 + 1
= 2((-1)2 + 1) = 4
lim
5. x →1 (2x + 3) + (4 – x2)
lim lim
= x →1 (2x + 3) + x →1 (4 – x2)
= [2(1) + 3] + [4 – (1)2]
=5+3
=8
lim 2 lim lim 2
6. x →3 x( x + 5) = x →3 x . x →3 ( x + 5)
2
= 3. ( 3 + 5)
= 17
2
lim ( x −4 x )
2
x −4 x x →−2
lim lim (2 x +3 )
7. x→−2 2 x+3 = x →−2
=
4+8
= −4+3
= -12
lim lim
8. x →1 (x3 + 2x)2 = [ x →1 (x3 + 2x)]2
= [(1)3 + 2(1)]2
=9
√
3
lim √ x 3 +2 x= 3 lim (x 3 +2 x )
9. x →4 x→4
√ 4 3+2( 4 )
3
=
3
= √ 64+8
3
= √ 72
3
= 2 √9
Contoh:
Hitung nilai limit fungsi berikut !
lim lim
1) x →3 (3x – 1) 3) x →1 (x2 + 2x – 2)
3 3
x −8 x +8
lim lim
2) x →2 x+2 4) x →0 x−1
Jawab:
lim
1) x →3 (3x – 1) = 3(3) – 1 = 9 – 1 = 8
3 3
x −8 2 −8 0
lim = =0
2) x →2 x+2 = 2+2 4
lim
3) x →1 (x2 + 2x – 2) = 12 + 2(1) - 2 = 1 + 2 – 2 = 1
3 3
x +8 0 +1 1
lim = =−1
4) x →0 x−1 = 0−1 −1
0 ∞
,∞
Jika dengan substitusi diperoleh hasil bilangan tak terdefinisi yaitu : 0 atau ( -
) yang disebut bentuk tak tentu maka fungsi yang diambil limitnya perlu
disederhanakan lebih dahulu dengan cara memfaktorkan atau merasionalkan bentuk
akar.
2. Dengan Memfaktorkan
f ( x)
lim
Seperti telah disinggung di atas apabila terdapat bentuk x →a g(x ) dan jika
f (a ) 0
=
disubstitusikan untuk x = a pada fungsi tersebut mengakibatkan g (a) 0 (tak
tentu) maka cara substitusi tidak dapat diterapkan secara langsung. Akan tetapi
perlu menyederhanakan bentuk f(x) dan g(x) lebih dahulu dengan cara
memfaktorkan, kemudian menghilangkan factor yang sama pada pembilang dan
penyebut. Kemudian disubstitusikan kembali.
Contoh:
Tentukan nilai limit fungsi berikut !
lim √ √
3
x 2 −2 x x −5 x+6 x− 5
lim lim
3) x →5 x−5
2
1) x →2 x −4 2) x →3 x−3
Jawab:
x 2 −2 x x ( x−2) x 2 1
lim lim lim = =
1) x →2 x −4 = x →2 ( x+2 ).( x−2) = x →2 x +2 2+2 2
2
3
x −5 x+6 ( x−2)( x−3 )
lim lim lim
2) x →3 x−3 = x →3 ( x−3 ) = x →3 (x – 2) = 3 – 2 = 1
√ x−√ 5 ( √ x− √5 ) 1 1 1
lim lim =lim = =
3) x →5 x−5 = x →5 ( √ x− √5 )( √ x + √ 5 ) x →5 √ x+ √ 5 √ 5+ √ 5 2 √ 5
3. Dengan Merasionalkan Bentuk Akar
Apabila dalam fungsi yang akan ditentukan limitnya berbentuk pecahan dan
memuat bentuk akar yang sulit difaktorkan maka agar dapat disederhanakan
caranya pembilang dan penyebut dikalikan dengan akar sekawan dari pembilang
atau penyebit.
Contoh:
Tentukan nilai limit fungsi berikut !
2
x −9 x− √2 x+3
lim lim
1) x →3 √ x +7−4
2
2) x →3 x 2 −9
Jawab:
( √ x 2 +7 +4
)
2 2
x −9 x −9
lim lim
1) x →3 √ x 2+7−4 = x →3 √ x +7−4 x
2
√ x 2 +7 +4
( x 2−9 )( √ x 2 +7+4 )
lim
= x →3 x 2 +7−16
( x 2−9 )( √ x 2 +7+ 4 )
lim
= x→3 x 2 −9
=
lim
x →3 √ x2+7+4
√
= 3 +7+4
2
=4+4
=8
2)
lim
x →3
x− √2 x+3
x 2 −9 = x →3
x− √2 x+ 3
lim
x 2 −9
x+ √2 x+3
x x+ √ 2 x+3
( )
x 2 −(2 x +3)
lim
= x →3 ( x −9 )( x+ √ 2 x +3)
2
2
x −2 x−3
lim
= x →3 ( x −9 )( x+ √ 2 x +3)
2
(x −3)( x +1)
lim
= x→3 ( x−3 )( x +3 )( x+ √2 x+3 )
(x +1 )
lim
= x→3 ( x+3 )( x+ √ 2 x +3)
3+1
= (3+3 )(3+ √6 +3)
4 4 4 1
= = =
= 6 (3+3 ) 6 . 6 36 9
f ( x)
lim
x→ ∞ g(x ) =
Jawab:
2
4 x 2 −2 x +3 4 9 x +1
lim 2 =2 lim lim
1) x→ ∞ 2 x −x +2 = 2 2) x → ∞ x−2 = 3) x→ ∞
x+5
3 x 3 +1 = 0
lim
2. Bentuk x → ∞ [f(x) – g(x)]
untuk menyelesaikan limit bentuk ini caranya “dikalikan faktor sekawannya dulu
baru kemudian membagi pembilang dan penyebut dengan variabel pangkat
tertinggi”.
Contoh:
Hitung nilai limit fungsi berikut !
1)
lim
x→ ∞ √ x2−6 x +10
[(x + 2) -
( √ x + x−√ x −x )
lim 2 2
2) x→ ∞
Jawab:
lim
1) x→ ∞ [(x + 2) - √ x2−6 x +10 ]
(x + 2 )+ √ x 2 −6 x+10
=
lim
x→∞ [(x + 2) - √ x2−6 x+10 ] x (x + 2 )+ √ x −6 x+10
2
2 2
( x+2 ) −( x −6 x +10 )
lim
= x→∞ ( x +2)+ √ x 2−6 x +10
2 2
( x +4 x +4 )−( x −6 x+ 10)
lim
= x→ ∞ ( x+2)+ √ x2 −6 x +10
10 x−6
lim
= x→ ∞ ( x+2 )+ √ x2 −6 x +10
10 x 6
x
−x
=
lim
x→ ∞
( xx + 2x ) + √ x2
x
2 −
6 x 10
x
2 +
x
2
2
2 2
= =1
= (1+0)+ √ 1−0+0 = 1+1 2
2)
lim
x→ ∞ ( √ x2+ x−√ x2−x )
√ x 2 + x + √ x 2−x
=
lim
x→∞ ( √ x2+ x−√ x2−x ) x √ x 2 + x + √ x 2−x
2 2
( x + x )−( x −x )
lim
= x→∞ √ x 2+ x + √ x 2−x
2x
lim
= x→∞ √x 2
+ x + √ x 2−x
2x
x
√ √
2
lim x2 x x x
+ + − 2
=
2 2 2
x→∞ x x x x
2 2 2
= = =1
= √ 1+0+ √ 1−0 1+1 2
E. Limit Fungsi Trigonometri
Penyelesaian limit fungsi trigonometri dengan substitusi langsung atau dengan
memfaktorkan. Selain itu limit fungsi trigonometri dapat diselesaikan dengan rumus.
π π
2) Misal x + 3 = u jika x - 3 maka u 0
π
sin ( x +
3
)
sin u
lim
π lim =1
= u →0 u
π
x→ ( x+ )
Sehingga :
3
3
sin 6 x sin 6 x
lim lim
3) x→0 2 x = x →0 6 x .3 = 1.3 = 3
tg2 x tg2 x 2 2 tg2 x 2 2
lim lim lim
4) x →0 5 x = x →0 2x . 5 = 5 x →0 2x = 5 . 1 = 5
tg 4 x tg 4 x 3x 4 4 tg 4 x 3x 4 4
lim lim lim lim
5) x→0 sin 3 x = x →0 4 x . sin 3 x . 3 = 3 x →0 4 x . x →0 sin 3 x = 3 .1.1 = 3
cos 2 x−1
lim
6) x →0 x2
(1−2 sin2 x )−1 −2sin 2 x sin x sin x
lim lim lim lim
= x →0 x2 = x →0 x2 = -2 x →0 x . x→0 x = -2.1.1 = -2